Girifl
Tüm Orta Anadolu'da oldu¤u gibi, Eskiflehir koflullar›nda da arpa verimi çeflitlere göre y›ldan y›la büyük de¤iflim göstermektedir. Geliflme dönemlerindeki su tüketimleri ve bunun geliflmeye olan etkisinin
araflt›r›lmas›, y›llar aras›ndaki de¤iflime aç›kl›k getirilmesinde öncelik tafl›maktad›r. Su tüketimi, bitki geliflimi ve verim ö¤elerinin genotiplerle birlikte de¤erlendirilmesi; çeflit gelifltirme ve eldeki çeflitlerin yetifltirme tekni¤ine katk› sa¤l›yacakt›r.
Eskiflehir Koflullar›nda Baz› Arpa Genotiplerinin Su Tüketimi ve Bitki Geliflmesi
Mehmet AYDIN
Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü, Ayd›n-TÜRK‹YE A. Vahap KATKAT
Uluda¤ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü, Bursa-TÜRK‹YE Gelifl Tarihi: 15.07.1997
Özet: Bu çal›flma, sekiz arpa genotipi ile 1991-94 y›llar›nda Eskiflehir'de yürütülmüfltür. Genotiplerin geliflme dönemlerindeki su tüketimleri ve kurumadde verimleri incelenmifltir. Ayr›ca, verim ve verim ö¤eleri ile bunlar›n de¤iflik geliflme dönemlerindeki kurumadde üretimleriyle iliflkileri incelenmifltir.
Genotiplerin geliflme dönemleri içindeki evapotranspirasyonlar› aras›nda istatistiki düzeyde fark bulunamam›flt›r. Su Kullanma Etkinlikleri (SKE) y›la göre de¤iflmifltir. Tüm genotipler için y›ll›k ortalama SKE toplam verim için 3.6 - 4.75 kg da-1mm-1 aras›nda, dane verimi için ise 1.08-1.45 kg da-1mm-1 aras›nda de¤iflmifltir.
Genotiplerin geliflme dönemi içindeki toplam kurumadde verimleri ve dane verimi y›la göre farkl›l›k göstermifltir. Erken dönem geliflmesi ile hasattaki toplam kurumadde verimi aras›nda 1991-92 ve 1992-93 y›llar›nda istatistiki düzeyde olumlu iliflki bulunmufltur. 1991-92’de baflakta dane say›s›, 1992-93 ve 1993-94’ de ise birim alanda baflak say›s› ile verim olumlu iliflki göstermifltir.
Evapotranspirasyon ve m2de baflak say›s› gözlemlerinde y›l-çeflit etkileflimi alams›z olurken; toplam verim, dane verimi, baflaklanma tarihi, baflakta dane say›s› ve 1000 dane a¤›rl›¤›nda ise y›l-genotip etkileflimi istatistiki düzeyde anlaml› bulunmufltur.
Bu bulgulara göre, genotipik özelliklerin verim üzerine etkileri y›la ba¤l› olarak de¤iflmektedir. Birim alanda baflak say›s›, baflakta dane say›s›, baflaklanma tarihi, ve erken dönemdeki kurumadde verimi gibi özellikler dane verimine etkili ö¤eler olarak görülmektedir.
Water Consumption and Growth of Some Barley Genotypes Under Eskiflehir Conditions
Abstract: Using eight barley cultivars field experiments were carried out in Eskiflehir, from 1991 through 1994. Water consumption and dry mater yield of genotypes were studied. Also, the yields and yield components as well as their relationship with dry matter production in different growing periods were studied. There was no significant difference among evapotranspiration of genotypes.
The Water Use Efficiency (WUE) varied with year. Mean annual WUE of genotypes varied from 3.6 to 4.75 kg / da-1mm-1for biological yield, and from 1.08 to 1.45 kg / da-1mm-1for grain yield.
Total dry-matter production throughout the growing season and grain yields of the genotypes varied from year to year. Positive correlations were found between early growth and the total dry matter production at maturity in 1991-92 and 1992-93. In 1991- 1992 growing season, number of kernels per spike was positively correlated with grain yield, while the number of spike per unit area was positively correlated with grain yield in 1992-1993 and 1993-1994.
Genotype-year interaction was not statistically significant for evapotranspiration and number of spikes per square meter, while it was significant for total yield, grain yield, heading date, number of kernels per spike and 1000 kernel weight.
In view of these findings, the effect of genotipic characters on yield varies depending on year. It seems that characters such as number of spikes per square meter, number of kernel per spike, heading date and early growth and dry matter production at tillering are effective on grain yield.
Erken dönem geliflmesinin, k›t olan suyun daha etkin olarak kullan›labilmesi için önemli oldu¤u bildirilmektedir (1, 2). Wahby ve Gregory (3) befl arpa çeflidi ile Suriye'de iki lokasyonda bir çal›flma yapm›fllard›r. Çeflitlerin toplam su tüketimlerinin ayn› oldu¤unu, fakat topra¤›n kurumaya bafllad›¤› Mart ay›ndan sonra su tüketim düzeninin farkl›l›k gösterdi¤ini, kulland›klar› çeflitlerden en yüksek verime sahip olan Arabic Abiad'›n sapa kalkma ve çiçeklenmede de yüksek toplam verim gösterdi¤ini bildirmifllerdir. Oostreom ve Acevedo (4) yine Suriye'de yapt›klar› çal›flmalar›nda, dane doldurma döneminde karfl›lafl›lan kurakl›ktan kaçabilen; bölgeye iyi uyan arpa çeflitlerinin ortak özellikleri flöylece s›ralanm›flt›r: k›fla dayan›kl›klar›n›n iyi olmas›, düflük s›cakl›klar›n ard›ndan regenarasyon yoluyla çabuk toparlanabilmeleri, ilk dönem geliflmeleri iyi, erken baflaklanma.
Eskiflehir'de yap›lan bir çal›flmada ise iki makarnal›k bu¤day çeflidinin geliflme dönemlerine göre su tüketimleri incelenmifltir. Su kullanma etkinli¤inin; kardefllenmeye kadarki evrede topraktan olan evoparatif kay›plar›n fazlal›¤› nedeniyle çok düflük oldu¤u, kardefllenmeden çiçeklenmeye gidildikçe bunun artt›¤›, dane doldurma döneminde ise yeniden düfltü¤ü belirtilmifltir (5).
Bu çal›flma, sekiz arpa genotipinin ç›k›fltan sonraki geliflmeleri ile su tüketimlerini inceleyip, bunun verim ö¤eleriyle birlikte verime olan etkilerini araflt›rmak amac›yla 1991-94 y›llar›nda Eskiflehir’de yürütülmüfltür.
Materyal ve Yöntem
Bu araflt›rma 1991-1994 y›llar› aras›nda üç y›l süre ile Eskiflehir koflullar›nda kolluvial büyük toprak gurubuna giren nadas tarla üzerinde gerçekleflmifltir. Kullan›lan
arpa genotipleri: Tokak, Cumhuriyet-50, Hamidiye-85, Anadolu-86, Obruk-86, Erginel-90, YEA475/4 ve YEA859/12’dir.
Eskiflehir'de 1925-1995 y›llar› verileri ile Ekim- Haziran ya¤›fllar› ortalamas› 314±16.8 mm’dir.
Çal›flman›n yap›ld›¤› üç y›lda ise bu de¤erler, s›ras›yla 262, 282 ve 274 mm'dir. Ayl›k ya¤›fl ve s›cakl›k da¤›l›m›n›n verildi¤i Tablo 1’in incelenmesinden de anlafl›laca¤› gibi, ya¤›fl ve s›cakl›k da¤›l›m› bak›m›ndan 1993-94 y›l› öteki iki y›ldan farkl› olmufltur. Bu y›lda ç›k›fla etkili olan ya¤›fllar Kas›m içinde gelmifltir. Fakat 1992-93 k›fl›, öteki iki y›la oranla bitki geliflmesine daha elveriflli ›l›manl›kta geçmifltir.
Deneme dört yinemeli tesadüf bloklar› deneme desenine göre kurulmufltur. Parseller 2.4 x 9 m2 geniflli¤inde olup herbirinde 12 ekim s›ras›
bulunmaktad›r. Parsellerin ilk 6 s›ras› gözlemler için, kalan› ise dane verimi hesaplanmas›nda kullan›lm›flt›r.
Ekimde kullan›lan tohum miktar› 500 dane m2 dir.
Kullan›lan gübre miktarlar› ise 6 kg P2O5da-1, 8 kg N da-1 fleklindedir. P2O5'in tamam› ekimde, azotun yar›s› ekimle birlikte, yar›s› da ilkbaharda kardefllenme döneminde verilmifltir. Her parsel için gerekli gözlem, ölçüm ve tart›mlar yap›larak afla¤›daki veriler elde edilmifltir.
Evapotranspirasyon: Ekimle geliflmenin herhangi bir dönemi aras›nda, 0-120 cm'lik toprak profilinden bu¤ulaflma ve bitkiden terleme yolu ile yitirilen toplam nem miktar›d›r. Nötron nem ölçer aleti kullan›larak hesaplanm›flt›r.
Kurumadde Verimi: Birbirine bitiflik ve hasat parseline en yak›n ikinci ve üçüncü s›radan 1 m uzunlu¤unda (0.4 m2) bitkiler toprak düzeyinden
Tablo 1. Deneme yerinin y›llara göre ayl›k ortalama s›cakl›k ve ya¤›fllar›.
Ortalama S›cakl›k, 0C Ya¤›fl, mm
Aylar 1991-92 1992-93 1993-94 1991-92 1992-93 1993-94
Eylül 8.2 15.1 17.0 14.5 0 0
Ekim 13.6 14.5 12.8 40.0 47.4 1.6
Kas›m 6.8 4.5 3.7 21.3 50.8 69.5
Aral›k -1.3 -1.1 3.3 42.5 19.8 25.2
Ocak -3.7 -4.5 2.5 6.2 32.9 48.8
fiubat -3.6 -0.7 1.6 8.6 43.5 36.2
Mart 3.1 5.0 5.7 34.1 18.7 23.6
Nisan 10.2 9.6 11.7 31.0 7.0 28.2
May›s 14.5 14.6 15.4 1.6 41.0 35.5
Haziran 18.7 18.5 18.6 76.4 20.6 5.8
Temmuz 19.4 20.9 22.1 0 1.6 3.7
kesilerek 60-70 ºC de 48 saat bekletilerek f›r›n kuru a¤›rl›klar› üzerinden dekara verimleri saptanm›flt›r.
Su Kullanma Etkinli¤i: Kurumadde verimi ya da dane verimi su tüketimine bölünerek hesaplanm›flt›r.
Baflaklanma Tarihi: Baflaklanma tarihinde her parseldeki toplam baflaklar›n en az %50'sinin baflak k›n›ndan %50 oran›nda ç›kt›¤› zaman göz önüne al›nm›flt›r. 1 Ocak ile bu tarih aras›ndaki gün say›s›
“Baflaklanma Gün say›s›” olarak hesaplanm›flt›r.
Verim Ö¤eleri: Birim alandaki baflak say›s› 1 m uzunlu¤undaki s›ralardan say›larak, baflakta dane say›s›
15 baflaktaki dane say›lar›n›n ortalamalar›ndan, 1000 dane a¤›rl›¤› ise 15 baflaktaki danelerin toplam a¤›rl›k ve say›lar› üzerinden hesaplanm›flt›r.
Bulgular ve Tart›flma
Denemenin ilk iki y›l›nda ekimden sonra beklenen etkili ya¤›fllar Ekim ay› içinde al›nm›fl ve ç›k›fllar da zaman›nda olmufltur. Ancak üçüncü y›lda Eylül + Ekim ya¤›fl› toplam 1.6 mm olmufltur. Bu ya¤›fl, son 70 y›l›n içinde en az al›nan ya¤›fl miktar›d›r. Ya¤›fl yetersizli¤i nedeni ile 1993-94 y›l›, geç ekimi temsil etmifltir. Ancak ç›k›fltan sonra bu y›l›n tüm aylar› daha ›l›k geçmifl ve geliflmenin ilerki dönemlerinin öteki iki y›lla yaklafl›k ayn›
zaman dilimi içinde oldu¤u gözlenmifltir. Hatta biraz da kurakl›¤›n etkisiyle baflaklanma tarihinde 7-8 günlük bir erkencilik olmufltur.
Üç y›ll›k toplu de¤erlendirme sonuçlar›na göre toplam evapotranspirasyonda (ET) genotipler aras›nda fark olmay›p 326 mm ile 333 mm aras›nda de¤iflmifltir.
Toplam verimde Erginel (1480 kg da-1), dane veriminde de Anadolu (453 kg da-1) birinci gelmifltir (Tablo 2).
Toplam verimde YEA475/4 ve YEA859/12, Cumhuriyet, Hamidiye, Obruk ve Tokak, dane veriminde YEA475/4 ve YEA859/12 hatlar› en düflük de¤erlerle son grupta yer alm›fllard›r. Toplam verim ve dane veriminde y›l-genotip etkileflimi 0.01 düzeyinde farkl› bulunurken, ET da bu durum önemsiz olmufltur.
Birim alan›n baflak say›s›nda Hamidiye ve Cumhuriyet birinci grupta, Erginel dördüncü grupta, ötekiler ise ikinci grupta yer alm›flt›r. Baflakta dane say›s› bak›m›ndan yaln›z Erginel birinci grupta yer alm›fl, öteki genotiplerin tümü, fark göstermeksizin ikinci gruba girmifltir. Bin dane a¤›rl›¤›nda ise YEA859/12, Anadolu ve Cumhuriyet birinci grupta, Hamidiye son grupta yer alm›flt›r (Tablo 3). Birim alandaki baflak say›s›nda y›l - genotip etkileflimi istatistiki bak›mdan anlams›z olurken, baflakta dane say›s› ve bin dane a¤›rl›¤› 0.01 düzeyinde anlaml› bulunmufltur.
Genotipler aras›nda, birim alanda baflak say›s›nda 0.05;
baflakta dane say›s› ve bin dane a¤›rl›¤›nda 0.01 düzeyinde farkl›l›k bulunmufltur.
Genotip ortalamalar› üzerinden y›llara göre geliflme dönemleri de¤erlendirildi¤inde, 1993-1994 y›l›n›n öteki iki y›ldan farkl› oldu¤u görülmektedir. Bu y›ldaki ç›k›fllar›n geç olmas›na karfl›n, sapa kalkma-baflaklanma aras›ndaki kurumadde birikimi daha fazla olmufltur. Daha önce de belirtildi¤i gibi, bu y›lda Ocak, fiubat ve Mart aylar›n›n daha ›l›k geçmesi nedeniyle bitkiler öteki y›llara göre daha erken sapa kalkm›fllard›r. Ç›k›fltan sonraki günlük ortalama s›cakl›¤›n (maksimum ve minimum s›cakl›k ortalamas›) eklemeli de¤erleri üzerinden yap›lan de¤erlendirmeye göre; 1991-1992, 1992-1993 ve 1993-1994 y›llar›nda baflaklanma tarihine kadarki süre 1178, 1042 ve 967 ºC gün iken, fizyolojik oluma kadarki süre de yine s›ras› ile 1793, 1714 ve 1683 ºC gün olmufltur. Fizyolojik olum süreleri Kün’ün (6) 1750-
Genotip Toplam verim, Tane verimi, Toplam ET,
kg da-1 kg da-1 mm
Anadolu 1371 ab 453 a 326
Cumhuriyet 1258 bc 433 ab 329
Erginel 1480 a 440 ab 337
Hamidiye 1292 bc 422 b 337
Obruk 1249 bc 436 ab 333
Tokak 1260 bc 441 ab 335
Yea475/4 1187 c 366 c 332
Yea859/12 1203 c 388 c 334
LSD 143.7 * 30.4 **
*, **: S›ras›yla 0.05 ve 0.01 düzeyinde önemlidir.
Tablo 2. Sekiz arpa genotipinde toplam verim, dane verimi ve toplam evapotranspirasyonun (ET) üç y›ll›k toplu de¤erlendirmesi.
2250 ºC gün olarak belirtti¤i verilerin alt s›n›r›
dolay›ndad›r. Ancak çal›flmam›zdaki de¤erler ç›k›fltan sonraki süre içindir. Bir baflka deyiflle, çimlenme için geçen sürenin s›cakl›klar› toplam› dikkate al›nmam›flt›r.
Ç›k›fl öncesi sürelerin günlük s›cakl›klar›n›n da eklenmesi durumunda, bulgular›m›z›n Kün'ün belirtti¤i de¤erlerle uyum içinde oldu¤u görülmektedir.
Elde edilen SKE de¤erlerinin genotip ortalamalar›
y›llara göre, dane için 1.08-1.45 kg da-1 mm-1 , toplam verim için ise 3.6-4.75 kg da-1mm-1 aras›nda de¤iflmifltir (Tablo 4) Ancak, SKE bak›m›ndan genotipler aras›ndaki fark istatistiki düzeyde olmay›p, üç y›l›n ortalamas›
üzerinden yap›lan analize göre; dane verimi için 1.29 kg da-1 mm-1 , toplam verim için ise 4.1 kg da-1 mm-1 olmufltur (Tablo 5). Topraktan bu¤ulaflmayla olan kay›plar›n ve özellikle havadaki nem a盤›n›n lokasyonlar ve y›llar aras›nda farkl› oluflu; daha gerçekçi karfl›laflt›rma yapmay› güçlefltirmektedir. Bu çal›flmada elde edilen en belirli bulgulardan biri; SKE’nin erken dönemde çok düflük, fotosentez yüzeyinin en fazla oldu¤u baflaklanma dönemininde üst de¤ere ulaflt›¤›, daha sonra düfltü¤üdür (Tablo 4). Bu durum, erken dönemde terleme/bu¤ulaflma
oran›n›n çok düflük olmas›, çiçeklenmede ise üst topra¤›n da kurumas› nedeniyle, bu oran›n oldukça yüksek olmas›na ba¤lanabilir. Bu¤ulaflma kay›plar›n› art›ran bir baflka etmen de ya¤›fl›n miktar›d›r. Özellikle sapa kalkma döneminden sonra 10 mm ve alt›ndaki ya¤›fllar›n büyük bir k›sm› bitki taraf›ndan tutulmakta, kalan ise toprak yüzeyindeki ancak 1-2 cm’lik derinli¤e iflleyip buradan bu¤ulaflma ile yitirilmektedir. Bu nedenle bu¤ulaflma ve terlemeyi ayr› ayr› ölçerek sonuçlar› de¤erlendirmek daha sa¤l›kl› bilgiler edinilmesine katk›da bulunacakt›r.
Verim üzerine en etkili görünen verim ö¤esi y›ldan y›la farkl›l›k göstermifltir (Tablo 6). 1991-92 y›l›nda baflakta dane say›s›, 1992-93 ve 1993-94'de ise birim alandaki baflak say›s› verim üzerine etkili olmufltur. Birim alandaki baflak say›s›, 1991-92 y›l›nda öteki y›llara göre belirgin bir düflüfl göstermifltir. Kardefllenmeye etkili olan faktörlerden biri de s›cakl›kt›r. Örne¤in, Sharratt (7) kontrollu koflullarda yapt›¤› bir çal›flmada 5 ºC’lik bir ortamda yetiflen arpadaki sap oluflumunun 15 ºC’dekine göre %50 daha az oldu¤unu gözlemifltir.
Kardefllenmenin ço¤unlukla meydana geldi¤i Mart ay›nda 1991-92 dönemi öteki iki y›la göre daha serin geçmifltir.
Tablo 4. Y›llara göre arpa genotiplerinin toplam verim, dane verimi ve geliflme dönemi içindeki su kullanma etkinlikleri (SKE), kg da-1mm-1.
1991-92 1992-93 1993-94
Geliflme dönemi SKE Geliflme dönemi SKE Geliflme dönemi SKE
Ç›k›fl-15.4.1992 0.7 Ç›k›fl-14.2.1993 0.4 Ç›k›fl-8.4.1994 0.7
15.4.1992-11.5.1992 8.8 14.2.1993-26.5.1993 5.7 8.4.1994-6.5.1994 3.6
11.5.1992-2.6.1992 17.3 26.5.1993-11.6.1993 11.1 6.5.1994-31.5.1994 12.5
2.6.1992-hasat 3.9 11.6.1993-hasat 2.1 31.5.1994-hasat 2.6
Ç›k›fl-hasat 4.75 Ç›k›fl-hasat 3.9 Ç›k›fl-hasat 3.6
(toplam verim.) (toplam verim.) (toplam verim)
Tablo 3. Sekiz arpa genotipinde baflaklanma gün say›s› ve verim ö¤elerinin üç y›ll›k toplu de¤erlendirmesi.
Genotip Baflaklanma tarihi m-2' de baflak say›s› Baflakta dane say›s› 1000 dane a¤›rl›¤›, g
Anadolu 144 d 706 b 17.7 b 50.8 ab
Cumhuriyet 145.5 c 780 ab 17.9 b 50.2 ab
Erginel 145.3 cd 486 d 38.9 a 39.5 e
Hamidiye 148 a 859 a 17.5 b 42.3 d
Obruk 144 d 708 b 17.9 b 51.8 a
Tokak 144 d 764 b 17.8 b 49.6 b
YEA475/4 147 b 703 b 18.2 b 47.5 c
YEA859/12 147 b 602 c 19.0 b 51.2 ab
LSD 0.588 ** 86.8 * 1.75 ** 1.58 **
*, **: S›ras›yla 0.05 ve 0.01 düzeyinde önemlidir.
Yine bu y›lda Ocak ay› oldukça sert geçmifl, toplam günlük en düflük s›cakl›k tam 6 kez -15 ºC’nin alt›na düflmüfltür.
Bu so¤uklar nedeniyle ölümler öteki y›llara göre daha fazla olmufltur. 1991-92 y›l›nda hem kardefllenmenin daha az olmas›, hem de toplam kurumadde veriminin daha yüksek ç›kmas› dane irili¤i üzerine olumlu etkide bulunmufltur. Çünkü danedeki karbonhidrat ve proteinlerin çok büyük bir bölümü, yaprak ve saplarda birikmifl olanlar›n yer de¤ifltirmesi yoluyla gelmektedir.
Daha fazla kurumadde hacmi, daneye daha fazla tafl›nma yoluyla protein ve karbonhidrat birikimi demektir. Austin ve ark.'n›n (8) da belirti¤i gibi, arpa danesinde karbonhidratlar›n büyük bir kesimi saptan tafl›nma yoluyla gelmektedir.
Kurak alanlarda tah›l üretiminde k›t olan su kayna¤›n›n daha ekonomik kullan›lmas› için önerilen stratejilerden biri de erken dönem geliflmesi h›zl› olan çeflidin kullan›m›d›r (3). K›fl sonras› erken dönemde bitki geliflmesini s›n›rlay›c› faktör, al›nan fotosentetik aktif radyasyonun miktar›d›r. Erken dönemde daha fazla radyasyon al›m›, bitki taraf›ndan kapat›lan toprak yüzeyi ile do¤ru orant›l›d›r. Teorik olarak üst toprakta bulunan
% nem miktar›n›n fazla oldu¤u bu dönemde bitki örtüsünün oransal olarak fazla olmas› hem radyasyon al›m›n› artt›r›r ve hem de topraktan olan bu¤ulaflma
kay›plar›n› azalt›r. Dolay›s›yla bitkinin terleme yoluyla yitirece¤i su miktar› artarken, SKE de artar. Üç y›ll›k çal›flma sonucunda, erken dönem geliflmesi ile toplam kurumadde verimi aras›nda kurulan iliflki 1991-92 y›l›nda 0.05, 1992-93 y›l›nda 0.01 düzeyinde anlaml›, 1993- 94'de ise anlams›z bulunmufltur (Çizelge 6). Erken dönem geliflmesinin dane verimine etkisi ise sadece 1991-92 y›l›nda 0.05 düzeyinde anlaml›, öteki iki y›lda ise anlams›z ç›km›flt›r.
Islah çal›flmalar›nda “ne kadar erkencilik?” sorusu çok tart›fl›lan bir konudur. Çünkü erkencilik ile kura¤a dayan›kl›l›k artarken çeflidin verim potansiyeli de düflmektedir. Ayr›ca gere¤inden fazla erkencilik, baflaklanma tarihinde karfl›lafl›labilecek 0 ºC ve alt›ndaki s›cakl›klar steril baflak say›s›n› art›rmaktad›r. Bu çal›flmada genel e¤ilim olarak erken baflaklanma ile verim artm›flt›r.
Ancak sadece 1991-92’de baflaklanma tarihi ile verim aras›nda 0.05 düzeyinde anlaml› olumsuz korelasyon bulunmufltur, yani baflaklanma tarihinin öne al›nmas›yla verim artm›flt›r. Ayr›ca genotiplerin baflaklanma tarihleri aras›nada en fazla 7 günlük fark varken (1992-93), y›l›n etkisi ile de herhangi bir çeflit 7 gün erkenci veya geççi olabilmektedir. Örne¤in, baflaklanma tarihinde genotip ortalamalar› 1992-93’de 127 iken, 1993-94’de 120 (1 Ocaktan sonraki gün say›s›) olmufltur.
Tablo 5. Sekiz arpa genotiplerinin toplam verim ve dane verimi için su kullanma etkinlikleri (SKE), kg da-1mm-1. Genotip SKE (dane verimi) SKE (Toplam verimi)
kg da-1mm-1 kg da-1mm-1
Anadolu 1.40 4.5
Cumhuriyet 1.33 4.0
Erginel 1.30 4.3
Hamidiye 1.30 4.1
Obruk 1.33 4.0
Tokak 1.37 4.1
Yea 475/4 1.10 4.0
Yea 859/12 1.17 3.7
Ortalama 1.29 4.1
Tablo 6. Arpa genotiplerinin baz› özellikleri aç›s›ndan y›llara göre ikili basit korrelasyonlar
Karfl›laflt›rma 1991-92 1992-93 1993-94
Dane verimi - birim alanda baflak say›s› -0.4 0.7* 0.7*
Dane verimi - baflakta dane say›s› 0.71* -0.36 -0.25
Dane verimi - baflaklanma tarihi -0.83* -0.26 -0.52
Hasatta kurumadde verimi - erken dönemde verim 0.8* 0.91** 0.24
Dane verimi - erken dönemde verim 0.82* -0.19 0.24
*, **: S›ras›yla 0.05 ve 0.01 düzeyinde önemlidir.
Sonuç
Sonuç olarak, verimi s›n›rlay›c› en önemli faktör olan suyun terlemeyele yitirilmesi bak›m›ndan, genotipler aras›nda farkl›l›k bulunamam›flt›r. Ancak erken dönemden çiçeklenmeye do¤ru gidildikçe SKE artmakta, geliflmenin son dönemlerine gelindi¤inde ise azalmaktad›r. Daha
verimli olmay› sa¤layan çeflit özelli¤i ise y›ldan y›la de¤iflmektedir. Bununla birlikte, y›l›n gidifline göre, birim alanda baflak say›s›, baflakta dane say›s›, erken baflaklanma ve erken dönemdeki kurumadde verimi gibi özellikler; dane verimine etkili ö¤eler olarak görülmektedir.
1. Clarke, J., Townley-Smith, T.F., Mccaig, T.N., Green, D.G. Growth analysis of spring wheat cultivars of varying drought resistance. Crop Sci. 24:537-541, 1984.
2. Whan, B.R., G.P. Carlton., Anderson. W.K.. Potential for increasing early vigour and total biomass in spring wheat. I. Idendification of genetic improvements. Aust. J. Agric. Res. 42:347-361. 1991.
3. Oostreom, E.J. Van, Acevedo, E. Adaptation of barley (Hordeum vulgare L) to harsh Mediterranean environments. Morphological traits. Euphytica, 62:1-14. 1992.
4. Wahby, A., P.J. Gregory.. Genotypic difference in root and shoot growth of barley (Hordeum vulgare). II. Field studies of growth and water use of crops grown in Northern Syria. Exp. Agric. 25:389- 399. 1989.
5. Ayd›n, M. Makarnal›k bu¤daylarda su tüketimi-verim iliflkisi.
Makarnal›k Bu¤day ve Mamulleri Simpozyumu, Tarla Bitkileri Merkez Araflt›rma Enstitüsü Yay›n›, 507-512. Ankara. 1993.
6. Kün, E.. Serin ‹klim Tah›llar›. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yay›nlar›. 875.
Ankara. 1983
7. Sharratt, B.S. Shoot growth, root lenght density and water use of barley grown at different soil temperature. Agr. Journal, 83:237- 239. 1990.
8. Austin, R.B., Morgan, C.L., Ford, H.A., Blackwell, R.D.
Contributions to grain yield from pre-anthesis assimilation in tall and dwarf barley phenotypes in two contrasting seasons. Annual Botany, 45:309-319, 1980.
Kaynaklar
