YATAY FREZE MAKİNESİNDE İŞLEME FAKTÖRLERİNİN GÜRÜLTÜ EMİSYONUNA ETKİSİ
Fatih Mehmet DURCAN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
MOBİLYA VE DEKORASYON EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
MAYIS 2014
Faktörlerinin Gürültü Emisyonuna Etkisi” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından OY BİRLİĞİ ile Gazi Üniversitesi Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Danışman: Prof. Dr. Erol Burdurlu Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği, Gazi Üniversitesi
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum ...
Başkan: Prof. Dr. Mustafa ALTINOK Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği, Gazi Üniversitesi
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum ...
Üye: Prof. Dr. İlker USTA Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği, Hacettepe Üniversitesi
Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum ...
Tez Savunma Tarihi: 20 / 05 / 2014
Jüri tarafından kabul edilen bu tezin Yüksek Lisans Tezi olması için gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
………..……
Prof. Dr. Şeref SAĞIROĞLU Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü
ETİK BEYAN
Gazi üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tez Yazım Kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında;
Tez içindeki sunduğum verileri, bilgileri ve dökümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi,
Tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu,
Tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi,
Kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı,
Bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu,
bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim.
………
Fatih Mehmet DURCAN 06 / 06 / 2014
YATAY FREZE MAKİNESİNDE İŞLEME FAKTÖRLERİNİN GÜRÜLTÜ EMİSYONUNA ETKİSİ
( Yüksek Lisans Tezi )
Fatih Mehmet DURCAN
GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Mayıs 2014
ÖZET
Bu araştırmada, yatay freze makinesinde bazı malzemelerin işlenmesi anında malzeme türü, kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğinin gürültü emisyonuna etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik olarak; öngörülen kesme genişliğini elde etmek üzere 6 mm, 12 mm, 18 mm, 25 mm ve 30 mm kalınlıklarda Kara Kavak (Populus nigra), Doğu Kayını (Fagus orientalis L.) ve Orta Yoğunlukta Lif Levha (MDF) malzemeler; 5m/dk besleme hızında, 1 mm, 2 mm ve 3 mm kesme derinliğinde ve 1 ve 4 kesicili olarak yatay freze makinesinde 20’şer dakikalık sürelerle rendeleme işlemine tabi tutulmuştur. Rendeleme işlemi anında EXTECH INSTRUMENTS HD 600 Gürültü Ölçüm ve Kayıt Cihazı kullanılarak işlenen malzemelerin türü ve kesme genişliğine, bıçak sayısına ve kesme derinliğine bağlı olarak gürültü seviyeleri (dB(A)) ölçülmüş, elde edilen veriler SPSS-15 (Statistical Package for the Social Sciences) paket programında analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre; malzeme çeşidine bağlı olarak en yüksek gürültü seviyesi kavak malzemede ortaya çıkarken bunu kayın ve MDF malzemeler takip etmektedir. Kesme genişliği arttıkça gürültü seviyesinde yaklaşık 9 dB(A)’ lık artış (83,23 dB(A)’dan 91,54 dB(A)’ya), 4 bıçak yerine 1 bıçak kullanılması durumunda yaklaşık 2 dB(A)’lık artış (86,69 dB(A)’dan 88,22 dB(A)’ya) ve kesme derinliğinin 1 mm’den 3 mm’ye çıkması ile de yaklaşık 6 dB(A)’lık artış (84,25 dB(A)’dan 90, 27 dB(A)’ya) görülmektedir.
Bilim Kodu : 711.2.069
Anahtar Kelimeler : Kayın, Kavak, MDF, Gürültü, Çalışma yeri ergonomisi, İş sağlığı ve güvenliği
Sayfa Adedi : 97
Tez Yöneticisi : Prof. Dr. Erol BURDURLU
EFFECTS OF MACHINING FACTORS TO THE NOISE EMISSION AT THE SHAPER
(M.Sc. Thesis)
Fatih Mehmet DURCAN
GAZİ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES May 2014
ABSTRACT
In this study, determination of the effects of materials kind, cutting width, blade number and cutting depth on noise level at the moment of machining of some wooden materials in a shaper was aimed. By taking in the account this aim, black poplar (Populus nigra), beech (Fagus orientalis L.) and medium density fiber board (MDF) at the thicknesses of 6 mm, 12 mm, 18 mm, 25 mm and 30 mm to obtain the aimed cutting width were planed during 20 minutes for each variable by feed rate of 5 meters per minute at the cutting depth of 1mm, 2mm, and 3mm and with one and four blade. During planing of the samples, noise levels connected with kind of materials, cutting width, blade number and cutting depth were measured by using a noise level meter (Extech Instruments HD 600) and data were analysed by the software of SPSS-15 (Statistical Package for the Social Sciences).
According to the results obtained; the highest noise level connected to the materials kind was measured in machining of black poplar wood. Beech wood and MDF followed it. As the thicknesses of materials were increased, increases to 9 dB(A) (from 83,23 dB(A) to 91,54 dB(A)) at the noise level were measured. Moreover, applying one blade instead of four and cutting width of 1 mm instead of 3mm were increased 2 dB(A) (from 86,69 dB(A) to 88,22 dB(A)) and 6 dB(A) (from 84,25 dB(A) to 90,27 dB(A)) of noise level in orderly .
Science Code : 711.2.069
Key Words : Beech, Poplar, MDF, Noise, Shaper, Working ergonomics, Occupational health and safety
Page Number : 97
supervisor : Prof. Dr. Erol BURDURLU
TEŞEKKÜR
Yüksek lisans eğitimim süresince hem akademisyenliğe hem de Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği’ne olan yaklaşımıyla bana örnek olan, bilgisini ve deneyimlerini her zaman çok cömertçe benimle ve çevresiyle paylaşan saygıdeğer hocam Prof. Dr. Erol BURDURLU’ ya, Tez izleme komitesindeki çok değerli hocalarım Prof. Dr. Mustafa ALTINOK ve Prof. Dr. İlker USTA’ya, yardımlarını esirgemeyen çok değerli hocalarım, Yrd. Doç. Dr. Ali Rıza ARSLAN’a ve Öğrt. Gör. Onur ÜLKER beye, yüksek lisans eğitimim süresince bilgi ve deneyimlerini paylaşan her türlü yardımını esirgemeyen Gazi Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü’nün değerli öğretim elemanlarına ve idari personeline, özellikle yüksek lisans eğitimim için beni desteklemiş olan, her zaman yanımda bulunan ve manevi desteğini her zaman hissettiğim sevgili eşime, en içten teşekkürlerimi sunarım.
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET………... iv
ABSTRACT……… v
TEŞEKKÜR ... vi
İÇİNDEKİLER ... vii
ÇİZELGELERİN LİSTESİ ... x
ŞEKİLLERİN LİSTESİ ... xiii
RESİMLERİN LİSTESİ ... xv
SİMGELER VE KISALTMALAR... xvi
1. GİRİŞ
... 12. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARAŞTIRMASI
... 72.1. Ses ve Ses İle İlgili Bazı Kavramlar ... 7
2.2. Gürültü……….. ... 10
2.2.1. Frekans bandına göre gürültü türleri ... 10
2.2.2. Zamana bağlı olarak gürültü türleri ... 11
2.2.3. Mekana göre gürültüler ... 11
2.3. Ahşap İşleme Sürecinde Gürültü Seviyesi Üzerinde Etkili olan Faktörler …. 16
2.3.1. Parça genişliği ... 16
2.3.2. Parça uzunluğu ... 16
2.3.3. Ağaç türü ... 17
2.3.4. Parça kesme genişliği ... 17
2.3.5. Kesme derinliği ... 17
2.3.6. Kesici keskinliği ... 17
2.3.7. Basınç sıkılığı ve homojenliği ... 18
2.3.8. Makine besleme hızı ... 18
Sayfa
2.3.9. Kesici bağlantı elemanı tasarımı ... 18
2.3.10. Talaş toplama kanalları ... 18
2.3.11. Elektrik motorlarının gürültüsü ... 19
2.3.12. Parça hareket sistemleri... 19
2.3.13. Makine bileşenleri titreşimi... 19
2.3.14. Besleme yatakları ... 20
2.3.15. İtme silindirleri yatakları ... 20
2.3.16. Çekme silindirleri yatakları ... 20
2.4. Gürültünün Çalışanlar Üzerindeki Etkileri ... 21
2.4.1. Fiziksel etkiler ... 21
2.4.2. Fizyolojik etkiler ... 21
2.4.3. Psikolojik etkiler ... 24
2.4.4. Çalışma performansı üzerine etkileri ... 24
2.5. Gürültünün Yalıtımı ... 25
3. MATERYAL VE METOT
... 293.1. Materyal ... 29
3.1.1. Kara kavak (Populus nigra) ... 29
3.1.2. Doğu kayını (Fagus orientalis L.) ... 29
3.1.3. Orta yoğunluklu lif levha (MDF) ... 29
3.1.4. Extech insturuments HD 600 desibelmetre gürültü ölçüm ve kayıt cihazı ... 29
3.1.5. Yatay freze makinesi ... 30
3.1.6. İklimlendirme kabini ... 31
3.1.7. Etüv fırını ... 31
3.1.8. Hassas terazi ... 32
Sayfa
3.2. Deney Numunelerinin Hazırlanması ... 33
3.3. Yöntem ... 33
3.3.1. Yoğunluğun belirlenmesi ... 33
3.3.2. Rutubet miktarının belirlenmesi ... 34
3.3.3. Gürültü seviyelerinin belirlenmesi ... 35
3.4. Verilerin Analizi ... 36
4. BULGULAR VE VERİ ANALİZİ
... 374.1. Testlerde Kullanılan Malzemelere ilişkin Bazı Fiziksel Özellikler ... 37
4.1.1. Yoğunluklar ... 37
4.1.2. Rutubet miktarları ... 37
4.2. Kavak, Kayın ve MDF Malzemelerde; Malzeme Türü, Kesme Genişliği, Bıçak Sayısı ve Kesme Derinliğinin Gürültü Seviyesine Etkisi ... 38
4.3. Kavağın (Populus nigra) Yatay Freze Makinesinde İşlenmesinde Kesme Genişliği, Bıçak Sayısı ve Kesme Derinliğinin Gürültü Seviyesine Etkisi ... 63
4.4. Kayının (Fagus orientalis L.) Yatay Freze Makinesinde İşlenmesinde Kesme Genişliği, Bıçak Sayısı ve Kesme Derinliğinin Gürültü Seviyesine Etkisi ... 74
4.5. MDF’nin Yatay Freze Makinesinde İşlenmesinde Kesme Genişliği, Bıçak Sayısı ve Kesme Derinliğinin Gürültü Seviyesine Etkisi ... 86
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
... 99KAYNAKLAR ... 103
ÖZGEÇMİŞ ... 105
ÇİZELGELERİN LİSTESİ
Çizelge Sayfa
Çizelge 1.1. Dört Güneydoğu Asya ülkesinde 120 fabrikanın kaba kesim ve makine
atelyelerinde ve bazı makinelerde ortalama gürültü seviyeleri ... . 4
Çizelge 2.1. Herhangi bir ses seviyesinin dB (A) , dB (B) ve dB (C) karşılıkları ... . 8
Çizelge 2.2. Farklı ortamlarda farklı kaynaklardan oluşan seslerin ses basınç seviyelerine göre sınıflandırılması ... . 9
Çizelge 2.3. Mekan dışı gürültü kaynakları ve gürültü seviyeleri ... . 12
Çizelge 2.4. Gürültü seviyeleri ve insan tarafından algılanışı ... . 13
Çizelge 2.5. Çalışanların ses şiddetine göre maruz kalınabilecekleri maksimum süreler ... . 14
Çizelge 2.6. Mekanların kabul edilebilir gürültü düzeyleri ……… 15
Çizelge 2.7. Sürekli eşik aşımına neden olan gürültü (Noise Induced Permanent Threshold Shift) seviyelerine göre işitme kayıpları ... . 22
Çizelge 3.1. İklimlendirme kabini teknik özellikleri ... . 31
Çizelge 3.2. Etüv fırını teknik özellikleri... . 31
Çizelge 3.3. Hassas terazi teknik özellikleri ... . 32
Çizelge 4.1. Testlerde kullanılan malzemelerin tam kuru ve hava kurusu yoğunlukları ... . 37
Çizelge 4.2. Testlerde kullanılan malzemelerin rutubet miktarları ... . 37
Çizelge 4.3. Kavak, kayın ve MDF’nin yatay freze makinesinde işlenmesinde malzeme türü, kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı gürültü seviyelerine ilişkin bazı istatistiksel değerler ... . 38
Çizelge 4.4. Malzeme türü, kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliği değişkenlerinin freze makinesindeki gürültü seviyesi üzerinde etkili olup olmadığının belirlenmesine ilişkin varyans analizi ... . 39
Çizelge 4.5. Malzeme türüne bağlı homojenlik grupları ... . 41
Çizelge 4.6. Kesme genişliğine bağlı homojenlik grupları ... . 42
Çizelge 4.7. Bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları ... . 43
Çizelge 4.8. Kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... . 44
Çizelge Sayfa
Çizelge 4.9. Kesme genişliği ve malzeme türüne bağlı homojenlik grupları ... 45
Çizelge 4.10. Bıçak sayısı ve malzeme türüne bağlı homojenlik grupları... 46
Çizelge 4.11. Kesme derinliği ve malzeme türüne bağlı homojenlik grupları ... 47
Çizelge 4.12. Kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları ... 48
Çizelge 4.13. Kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 49
Çizelge 4.14. Bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 51
Çizelge 4.15. Malzeme türü, kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları ... 52
Çizelge 4.16. Malzeme türü, kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 54
Çizelge 4.17. Malzeme türü, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 56
Çizelge 4.18. Kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 58
Çizelge 4.19. Malzeme türü, kesme genişliği bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 60
Çizelge 4.20. Kavağın yatay freze makinesinde işlenmesinde kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı gürültü seviyelerine ilişkin bazı istatistiksel değerler ... 63
Çizelge 4.21. Kavak malzemede kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliği değişkenlerinin yatay freze makinesindeki gürültü seviyesi üzerinde etkili olup olmadığının belirlenmesine ilişkin varyans analizi ... 64
Çizelge 4.22. Kesme genişliğine bağlı homojenlik grupları ... 65
Çizelge 4.23. Bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları ... 66
Çizelge 4.24. Kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 67
Çizelge 4.25. Kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları ... 68
Çizelge 4.26. Kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları... 70
Çizelge 4.27. Bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 71
Çizelge Sayfa Çizelge 4.28. Kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik
grupları ... 72
Çizelge 4.29. Kayının yatay freze makinesinde işlenmesinde kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı gürültü seviyelerine ilişkin bazı istatistiksel değerler ... 74
Çizelge 4.30. Kayın malzemede kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliği değişkenlerinin freze makinesindeki gürültü seviyesi üzerinde etkili olup olmadığının belirlenmesine ilişkin varyans analizi ... 75
Çizelge 4.31. Kesme genişliğine bağlı homojenlik grupları.………...….…………... 76
Çizelge 4.32. Bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları ... 77
Çizelge 4.33. Kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 78
Çizelge 4.34. Kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları ... 79
Çizelge 4.35. Kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 81
Çizelge 4.36. Bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 83
Çizelge 4.37. Kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 84
Çizelge 4.38. Orta Yoğunlukta Lif Levhaların (MDF) yatay freze makinesinde işlenmesinde kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı gürültü seviyelerine ilişkin bazı istatistiksel değerler... 86
Çizelge 4.39. MDF'de kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliği değişkenlerinin freze makinesindeki gürültü seviyesi üzerinde etkili olup olmadığının belirlenmesine ilişkin varyans analizi.………... 87
Çizelge 4.40. Kesme genişliğine bağlı homojenlik grupları.………. 88
Çizelge 4.41. Bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları.…...………...………... 89
Çizelge 4.42. Kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları.………. 90
Çizelge 4.43. Kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı homojenlik grupları ... 91
Çizelge 4.44. Kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 93
Çizelge 4.45. Bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 95
Çizelge 4.46. Kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı homojenlik grupları ... 96
ŞEKİLLERİN LİSTESİ
Şekil Sayfa
Şekil 4.1. Malzeme türüne bağlı grafik gösterimi……….……….. 41
Şekil 4.2. Kesme genişliğine bağlı grafik gösterimi.………..………... 42
Şekil 4.3. Bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi.……….………... 43
Şekil 4.4. Kesme derinliğine bağlı grafik gösterim.……….………... 44
Şekil 4.5. Kesme genişliği ve malzeme türüne bağlı grafik gösterimi ………... 45
Şekil 4.6. Bıçak sayısı ve malzeme türüne bağlı grafik gösterimi ……...……….. 46
Şekil 4.7. Kesme derinliği ve malzeme türüne bağlı grafik gösterimi ….……….. 47
Şekil 4.8. Kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi …...…………... 48
Şekil 4.9. Kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi .…………... 50
Şekil 4.10. Bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi……… 51
Şekil 4.11. Malzeme türü, kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi.…. 53
Şekil 4.12. Malzeme türü, kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi………... 55
Şekil 4.13. Malzeme türü, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi…. 57
Şekil 4.14. Kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi……….. 59
Şekil 4.15. Malzeme türü, kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi………...………. 62
Şekil 4.16. Kesme genişliğine bağlı grafik gösterimi ……….………... 65
Şekil 4.17. Bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi .………….………. 66
Şekil 4.18. Kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi ……… 67
Şekil 4.19. Kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi …….…………... 69
Şekil 4.20. Kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi ……….. 70
Şekil 4.21. Bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi ……… 71
Şekil 4.22. Kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi.. 73
Şekil Sayfa
Şekil 4.23. Kesme genişliğine bağlı grafik gösterimi ………….……….…….. 76
Şekil 4.24. Bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi.……….. 77
Şekil 4.25. Kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi ….………... 78
Şekil 4.26. Kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi ………….…….. 80
Şekil 4.27. Kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi……….. 82
Şekil 4.28. Bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi ……… 83
Şekil 4.29. Kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi.. 85
Şekil 4.30. Kesme genişliğine bağlı grafik gösterimi ……….……….…….. 88
Şekil 4.31. Bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi.……….. 89
Şekil 4.32. Kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi ….………... 90
Şekil 4.33. Kesme genişliği ve bıçak sayısına bağlı grafik gösterimi ………….…….. 92
Şekil 4.34. Kesme genişliği ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi……….. 94
Şekil 4.35. Bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi ……… 95
Şekil 4.36. Kesme genişliği, bıçak sayısı ve kesme derinliğine bağlı grafik gösterimi.. 97
RESİMLERİN LİSTESİ
Resim Sayfa Resim 3.1. Gürültü ölçüm ve kayıt cihazı... 30 Resim 3.2. Gürültü ölçümünde çalışma ve ölçüm pozisyonu ... 35
SİMGELER VE KISALTMALAR
Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur.
Simgeler Açıklama
dB Desibel
g Gram
khz Kilohertz
Leq Eşdeğer Gürültü Seviyesi
r Rutubet, %
V Varyasyon katsayısı, (%)
Xmin En düşük değer
Xmak En yüksek değer
δ Yoğunluk, (gr/cm3)
Kısaltmalar Açıklama
GS Gürültü Seviyesi
HG Homojenlik Grubu
HK Hava Kurusu Yoğunluk
TK Tam Kuru Yoğunluk
1. GİRİŞ
Başta mobilya olmak üzere her türlü ahşap ürün üretiminde ana malzeme olarak kereste, yonga levha, lif levha, kontrplak, kontrtabla, ahşap ve polimer esaslı kaplamalar gibi ara ürün formunda malzemeler kullanılmaktadır. Bu malzemelerin mobilya, ahşap ev, tekne- kayık gibi deniz araçları, kapı-pencere gibi yapı elemanları, parke-lambri gibi mekan donatı elemanları şeklinde sonuç ürünlere dönüştürülmesi sürecinde bazı işlemlere tabi tutulması gerekmektedir. Ana süreç bazında bu işlemler aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:
1. Kaba kesim (taslak hazırlama) işlemleri 2. Şekillendirme işlemleri
3. Yüzey ve kenar kaplama işlemleri (levha esaslı ürünlerde) 4. Montaja ve bağlantı elemanlarına dönük işlemler
5. Zımparalama ve perdah işlemleri 6. Montaj işlemleri
7. Üst yüzey işlemleri (masif ve ahşap kaplamalı panel ürünlerde)
Doğal olarak bu işlemleri gerçekleştirmeye dönük süreç içerisinde amaca uygun makineler kullanılmaktadır. Bu makineler de yukarıdaki süreç özelliklerine bağlı olarak aşağıdaki şekilde gruplandırılmaktadır (Burdurlu ve Baykan, 1998).
1. Kaba kesim makineleri 2. Şekillendirme makineleri
3. Yüzey ve kenar kaplama makineleri
4. Bağlantı elemanları (zıvana, delik, diş, vb.) açma makineleri 5. Zımparalama makineleri
6. Montaj makineleri
7. Üst yüzey işlemleri makineleri
Ahşap ve ahşap esaslı malzemelerin yukarıdaki makinelerde işlenmesi anında, farklı faktörlere bağlı olarak farklı seviyelerde gürültü ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan gürültünün kaynakları aşağıda verilmiştir (Steward, 1972):
1. Kesici/iş parçası etkileşimi ile işlenen parçalardaki yüksek vibrasyon seviyesinden kaynaklanan gürültü
2. İşlenen parçadaki vibrasyon enerjisinin işlem anında parça ile temas halindeki makine aksamlarına aktarılmasından kaynaklanan gürültü
3. Kesici bağlantı elemanları ile havanın etkileşiminden ve bu etkileşim anında yer değiştiren havanın makinelerin sabit bölümlerine çarpmasından kaynaklanan dönüsel gürültü. Bu gürültü, makinenin boş gürültü seviyesine katkı yapar ve “siren
gürültüsü” olarak adlandırılır.
4. Elektrik motorlarından kaynaklanan gürültü. Özellikle yüksek frekans motorları olmak üzere, bu gürültü, bazı makinelerde boş gürültü seviyesinin ana kaynağını oluşturur.
5. Talaş toplama sistemi tarafından üretilen gürültü. Bu gürültü, makineden çıkan talaşların toplanması ve hareketi anında partiküllerin taşıyıcı borunun yüzeylere çarpması ile ortaya çıkan sesten, boşluk rezonansından ve makineden direkt olarak aktarılan titreşimlerden kaynaklanır.
6. Yataklar ve hareket aktarım organları gibi diğer titreşen yüzeyler aracılığı ile üretilen gürültü
7. Parça besleme sistemleri tarafından üretilen gürültü.
Malzemelerin ve iş parçalarının işlenmesi anında ortaya çıkan ve yukarıda sıralanan gürültü kaynakları analiz edildiğinde, gürültü seviyesinin işlenecek malzemenin/iş parçasının özellikleri ve makinelerin ve aksamlarının özelliklerine göre değişeceği görülmektedir. 4 Güneydoğu Asya ülkesindeki ahşap ürün üreten firmaların kaba kesim ve şekillendirme bölümlerinde yer alan çoklu delik, erkek ve dişi zıvana, üst freze, yatay freze, şerit testere, planya ve kalınlık makinelerinde ve bu makinelerde çalışanlar üzerinde yapılan araştırmada gürültü seviyelerinin ortalama olarak 40-150 dB (A) arasında değiştiği, gürültü seviyelerinin kaba kesim ve net ölçülendirme bölümünde ortalama 130 dB (A) ve şekillendirme ve bağlantı elemanları açma bölümünde ise ortalama 67 dB (A) olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 1.1.). Ayrıca, analize konu olan makinelerden beşinin gürültü seviyesi, standart gürültü seviyesinin (85 dB (A) ) üzerindedir (Ratnasingam ve ark., 2010).
Çizelge 1.1. Dört Güneydoğu Asya Ülkesinde 120 fabrikanın kaba kesim ve makine atelyelerinde ve bazı makinelerde ortalama gürültü seviyeleri (Ratnasingam, 2010)
Bölüm Çalışanların
%’si
Kulaklık Kullananların
%’si
Ortalama Gürültü seviyesi dB(A)
Makine
Makine Ortalama
Gürültü seviyesi dB(A)
Net ölçülendirme
43 (2580 işçi)
27 (Kulaklık
takanlar) 73 (Kulaklık mevcut, fakat Takmayanlar)
130
Alt Freze
150
Planya 125
Kalınlık 115
Şekillendirme 57 (3420 İşçi)
5 (Kulaklık Takanlar)
3 (Kulaklık mevcut, fakat Takmayanlar)
92
(kulaklık mevcut değil)
67
Alt Freze
85 Şerit
Testere 55
Üst Freze
110 Dişi
Zıvana 50
Erkek
Zıvana 60
Çoklu
Delik 40
Kaba kesim bölümünde genelde kerestelerin ve nispeten daha büyük ebatlı parçaların işlenmesi nedeniyle, daha güçlü motorlar kullanılmakta, daha geniş yüzeylerden daha fazla talaş koparılmakta ve bu yüzden gürültü artmaktadır. Şekillendirme bölümünde ise daha küçük motorlar kullanılmakta, taslak hale getirilmiş parçalar işlem gördüğünden ve koparılan talaş miktarı azaldığından gürültü azalmaktadır (Ratnasingam and Scholz, 2007;
Ratnasingam and Scholz, 2008).
Yunanistan’da ahşap işleyen ve ahşap mobilya üretimi yapan işletmelerde yapılan araştırmada da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Gürültü seviyesi bölümlere göre ortalama 78 dB (A) ile 103 dB(A) arasında değişmektedir (Ntalos ve Papadopoulas, 2005).
23/12/2003 tarih ve 25325 sayılı gürültü yönetmeliğine göre günlük gürültü etkileşim (maruziyet) sınır değeri 85 dB (A) ve haftalık gürültü etkileşim sınır değeri 87 dB (A) olarak belirlenmiştir. Günlük etkileşim sınır değeri ile “anlık darbe gürültüsü de dahil olmak üzere günlük etkileşim düzeylerinin zaman ağırlıklı ortalaması” ve haftalık etkileşim sınır değeri ile de “günlük etkileşim düzeylerinin bir hafta için zaman ağırlıklı ortalaması” ifade edilmektedir.
Yüksek gürültü seviyelerinin insan üzerindeki olumsuz etkilerinin anlaşılması üzerine farklı gürültü seviyelerinde çalışanların maruz kalabileceği süreler de sınırlandırılmıştır.
Bu süreler; örnek olarak, 80 dB (A)’da 16 saat iken 85 dB (A)’da 8 saat, 100 dB (A)’da 15 dk. ve 130 dB (A)’da 0,9 sn dir (Kayılı, 1994).
Ahşap ve ahşap esaslı malzemelerin ve bu malzemelerden üretilmiş ürünlere ait parçaların işlenmesinde makine türü ve bu makinelerde yapılan işlemler kadar işleme giren malzemelerin türü ve özellikleri, iş parçalarının özellikleri, işleme özellikleri ve makine ve kesicisi ile ilgili özellikler de gürültü seviyesi üzerinde etkili olmaktadır (Stewart, 1972, Works Design Group-New Zealand, 1989).
Aynı makinede farklı malzemelerin işlenmesi, kesme derinliklerinin ve genişliklerin sıklıkla değişmesi, kesicilerin zaman dahilinde körelmesi, bazen farklı kesme hızı ile işleme gerekliliği gibi değişkenlere bağlı olarak gürültü seviyesi de sürekli değişebilmektedir. Bu durumda, herhangi bir işleme türünde gürültü seviyesi maruziyet sınır değerinin altında iken başka bir işleme türünde sınır değerinin üstünde olabilmektedir. Yönetmelik gereği farklı gürültü seviyelerinde çalışanların maruz kalabileceği süreler sınırlı olduğundan, çalışanın yüksek gürültü seviyesinde daha uzun süreli kalması sonucunu doğurmaktadır. Uzun vadede gürültü ile ilgili sağlık sorunlarının ortaya çıkmaması için bahsedilen değişkenlere göre gürültü seviyelerinin belirlenmesi ve çalışanın gürültü seviyesine bağlı sınırlı süreler dahilinde çalıştırılması veya gerekli yönetsel tedbirlerin uygulanması gerekmektedir.
Çalışanların makine, işlem, malzeme ve işleme özelliklerine bağlı olarak maruz kaldıkları gürültü seviyelerine ilişkin bilimsel bir çalışmaya rastlanamamıştır. Bu çalışma bu eksiklikten temel almıştır. Mobilya üretiminde çok fazla sayıda makine kullanılması ve her bir makinenin gürültü seviyesinin kendi değişkenlerine göre değişmesi nedeniyle çalışma yatay freze makinesi ile sınırlandırılmıştır. Çalışma ile, yatay freze makinesinde işlenen malzemenin türü ve kesme genişliğinin, bıçak sayısının, kesme derinliğinin gürültü seviyesine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Elde edilen sonuçlar, çalışanların maruz kaldığı ortalama gürültü seviyelerinin, bu gürültü seviyesinde çalışabileceği maksimum sürenin, çalışma ortamının akustik konforunun ve gürültü ile ilgili olarak çalışanların verimini arttırmak için alınması gerekli önlemlerin belirlenmesinde kullanılabilecektir.
2. KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK ARAŞTIRMASI
2.1. Ses ve Ses İle İlgili Bazı Kavramlar
Ses “ Bir etken vasıtası ile meydana gelen mekanik titreşimlerin elastik bir ortamda dalgalar halinde yayılarak işitme duyulanması sağlanması” olarak tanımlanır (Özer, 1979).
Bir başka tanıma göre, ses “Her hangi bir maddenin titreşmesi sonucu meydana gelen titreşimin hava, sıvı veya gaz ortamda yayılması ile ortaya çıkan enerji dalgası”dır.
Sinüzoidal yayılım gösteren ses dalgasının atmosfer basıncında yaptığı değişiklikler
"genlik" olarak adlandırılmakta; ses kaynağından birim zamanda çevreye yayılan enerjiye de" sesin gücü" denilmekte ve “Watt” ile ölçülmektedir (Dedeler, 2008).
Sesin niteliğini, frekans ve şiddet olmak üzere, iki özelliği belirlemektedir. Bir saniyedeki titreşim sayısına ‘’frekans’’; ses dalgasının içerdiği enerjinin birim alandaki enerjiye oranına ise ‘’şiddet’’ denilmektedir. İnsan kulağı, titreşimi 16 Hz ile 20 000 Hz arasında olan sesleri işitebilmektedir. 16 Hz altındaki seslere infrason, 20 000 Hz üzerindeki seslere ultrason denilmektedir (Dedeler, 2008; Akbulut, 1996).
Sesin şiddeti/seviyesi “desibel (dB)” ile değerlendirilmektedir. İnsan kulağının sesi doğrusal değil logaritmik ölçekle algılaması nedeniyle, desibel, “Üretilen sesin, standart referans ses basınç düzeyine logaritmik oranı” olarak tanımlanmaktadır. Standart referans ses basınç düzeyi ise atmosfer basıncının 20 milyarda biri (20 µPa) olarak kabul edilmektedir.
Ortamlarda oluşan ses seviyelerinin tespitinde kullanılan ölçüm aletlerine A, B, ve C kodlu olmak üzere üç tip filtre (mikrofon) takılmış olup, bu filtrelere göre ses seviyesi dB(A), dB (B) ve dB (C) cinsinden ifade edilmektedir. dB (A), ses seviyesini belirlemede en çok kullanılan yöntem olup 1 kHz frekansta 40 dB’ lik eşses eğrisinin tersine karşılık gelmektedir. 1 khz frekansta belirlenmiş olduğu için çok yüksek ve çok düşük frekanslardaki seslere duyarlı değildir ve bu frekanslardaki sesler için kullanılmaz. Ancak, insan kulağının duyarlı olduğu ses frekansları düşünüldüğünde en uygun ölçüm yöntemidir. dB (B) ölçüm yöntemi, dB (A) ve dB (C) arasında kalır ve kullanımı çok yaygın değildir. dB (C) yönteminin ölçüm eğrisi dB (A) eğrisine göre daha doğrusal olduğundan çok yüksek frekanslı seslerin seviyesinin ölçümünde kullanılır. Orta ve düşük ses frekanslarında sağlıklı ölçüm yapılamaz.
Herhangi bir ortamdaki ses seviyesinin dB (A), dB (B) ve dB (C) karşılıkları Çizelge 2.1’de verilmiştir. Örneğin, 125 Hz’de 40 dB ses seviyesi 40 dB = 23.9 dB (A) = 36 dB (B) = 39.8 dB (C) ‘ye eşit olmaktadır.
Çizelge 2.1. Herhangi bir ses seviyesinin dB (A) , dB (B) ve dB (C) karşılıkları
Relatif Karşılık
Frekans
31,5 63 125 250 500 1000 2000 4000 8000
dB (A) -39.4 -26,2 -16,1 -8.6 -3,2 0 1,2 1 -1,1
dB (B) -17 -9 -4 -1 0 0 0 -1 -3
dB (C) -3 -0,8 -0,2 0 0 0 -0,2 -0,8 -3
Farklı ortamlarda farklı kaynaklardan oluşan seslerin ses basınç seviyelerine göre sınıflandırılması Çizelge 2.2’de verilmiştir.
Çizelge 2.2. Farklı ortamlarda farklı kaynaklardan oluşan seslerin ses basınç seviyelerine göre sınıflandırılması (Velicangil, 1970)
Ses basıncı Seviyesi
dB (A)
Örnek sesler
0 Duyma sınırı (soluk alıp verme) 10 Duyum hissi (yaprak hışırtısı), 15-20 Kağıt hışırtısı, açık alanda gece sesi 25-30 Fısıltılı konuşma
30-40 Sakin yerleşim bölgesi, tenha sokak 40-50 Alçak sesle sohbet
50-60 Sakin konuşma 55-65 Elektrikli süpürge 60-65 Gürültülü büro
65-70 Telefon zili, köpek havlaması, klasik müzik 70-80 Yoğun cadde trafiği
80-85 Çığlık atmak, bağırmak, torna tezgahı, opera müziği 90-100 Yük treni, turbo jeneratör, disko müziği
100-110 Gök gürültüsü, 1m uzaklıktan korna sesi
110-120 Uçak pervanesi, rock müzik, 3 m’de silah patlaması 120-130 Acı-ağrı sınırı
130-150 Jet motoru 200 Uzay mekiği
2.2. Gürültü
Şiddeti arttırıldığında, fizyolojik ve psikolojik olarak istenmediğinde, ve fiziksel olarak düzensiz olduğunda, ses, insanda rahatsızlık verici etki yaratır. Gürültü genel olarak,
“istenilmeyen ve rahatsız edici sesler” olarak tanımlanır. Bu genel tanımlamaya göre, gürültü, daha çok konfor hissini azaltan bir olay olarak değerlendirilmektedir. İşçi sağlığında ise gürültünün tanımı biraz değişiktir: 1977 yılında yayınlanan ILO 148 sayılı gürültü ve titreşim hakkında sözleşme kararına göre, gürültü “ Çalışanlarda, işitme duyusunun azalmasına veya vücut sağlığının bozulmasına veya başka tehlikelerin meydana gelmesine neden olan sesler ” olarak tanımlanmaktadır (Dedeler, 2008 ; Vural, 2001).
2.2.1. Frekans bandına göre gürültü türleri
Gürültüler frekans bandına göre ikiye ayrılmaktadır (Dedeler, 2008):
1. Sürekli geniş band gürültüsü (beyaz gürültü) 2. Sürekli dar band gürültüsü (pembe gürültü)
Sürekli geniş bant gürültüsü tüm frekanslarda aynı enerjiyi taşır. Buna, kapalı gökyüzünden gelen beyaz ışığa benzetilerek, “beyaz gürültü” denilmektedir. Sesin her bir oktav yükselişinde frekans iki katına çıkar. Örneğin 50 Hz’in bir oktav üstü 100 Hz’tir.
Yani frekans yükseldikçe, oktav aralıklarında daha çok frekans bulunur. Bu nedenle beyaz gürültüde her frekanstaki enerji eşit, ama her oktavdaki enerji farklıdır. Pembe gürültüde;
tüm oktav aralıklarında eşit enerji vardır. Yani alçak frekanstan yüksek frekansa doğru, frekans başına düşen enerji giderek azalır. Beyaz gürültü ve pembe gürültü, belli ölçümler için özel olarak elektronik düzenlerle üretilir. Bu gürültüye en iyi örnek, makine gürültüsüdür.
Sürekli dar bant gürültüsünde, birkaç frekans yoğun olarak yer almaktadır. Daire testere gürültüsü buna örnektir (Güler ve Çobanoğlu, 1994).
2.2.2. Zamana bağlı olarak gürültü türleri
Gürültüler zamana bağlı olarak da aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır (Güler ve Çobanoğlu, 1994):
1. Kararlı gürültü (sabit gürültü): Gürültü düzeyi, ölçüm süresince önemli değişimler göstermez. Fabrika ve pompa gürültüleri bu gürültüye örnektir.
2. Kararsız gürültü: Ölçüm süresince, düzeyinde önemli değişim gösteren gürültülerdir.
Kararsız gürültü 3 tipte olabilir (Güler ve Çobanoğlu, 1994):
1. Dalgalı gürültü (aralıklı gürültü): Ölçüm süresince, düzeyinde sürekli ve önemli değişimler olan gürültüdür. Uçak gürültüsü buna örnektir.
2. Kesikli gürültü: Ölçüm süresince düzeyi birden ortam gürültü düzeyinin üzerine çıkan ve en az 1 sn sabit olarak sürdükten sonra ortam gürültü düzeyine dönen gürültü tipidir. Trafik gürültüsü, buzdolabı, vantilatör gürültüleri gibi.
3. Darbe gürültüsü (anlık gürültü, vurma gürültüsü): Her biri 1 sn’den daha az süren bir ya da birden çok vuruşun çıkardığı gürültüdür. Çekiç ya da perçin makinelerinin çıkardığı gürültü örnek verilebilir. Standart darbeli gürültü; standart darbeler vuran bir aracın bir mekânda ürettiği gürültüyü tanımlamaktadır.
2.2.3. Mekana göre gürültüler
Gürültüler, gürültü kaynağının bulunduğu mekana bağlı olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır (Vural, 2001):
1. Dış ortam gürültüleri 2. İç mekan gürültüleri
Dış ortam gürültülerinin kaynakları ulaşım, inşaat ve endüstriyel faaliyetlerde kullanılan araçların çıkardığı gürültüler olup, hem dış ortamda hem de iç mekanlarda faaliyette bulunan insanlar üzerinde etkilidir.
Dış ortam gürültülerinin iletilmesinde ve etki şiddetinde aşağıdaki faktörler etkili olmaktadır (Topalgökçeli, 1995):
1. Ses kaynağının uzaklığı
2. Havanın moleküler yutuculuğu 3. Atmosfer ve iklim koşulları 4. Bitki ve zemin örtüsü 5. Topografik durum 6. Engeller
Dış ortam gürültü kaynakları ve eşdeğer gürültü seviyeleri Çizelge 2.3’te verilmiştir.
Çizelge 2.3. Mekan dışı gürültü kaynakları ve gürültü seviyeleri (Vural, 2001)
Gürültü Kaynağı
Eşdeğer Gürültü Seviyesi (Leq)(dB(A)) Gündüz
(06.00-22.00)
Gece (22.00-06.00)
Demiryolu gürültüleri - 65 55
Endüstri Gürültüleri Sürekli 65 55
Ani 70 60
Şantiye Gürültüleri
Bina yapımı (sürekli) 70 -
Yol yapımı (geçici) 75 -
Darbe gürültüleri 100 (Lmax) -
Havaalanları - 70 60
dB(A): İnsan kulağının en çok hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle vurgulandığı bir ses değerlendirmesi birimidir. Eşdeğer Gürültü Seviyesi(Leq): Verilmiş bir süre içinde süreklilik gösteren ses enerjisinin veya ses basınçlarının ortalama değerini veren dB(A) biriminde bir gürültü ölçeğidir. Lmax: Zamana göre değişen gürültünün herhangi bir anda sahip olduğu en yüksek değerdir.
İç mekan gürültüleri tek veya bitişik mekanlarda konuşma, yürüme, iletişim, çalışma, temizlik, çarpma, vb. faaliyetlerden kaynaklanıp, hava etkili ve darbe etkili olarak yayılabilir. İç mekan gürültüleri, şiddetine bağlı olarak gürültünün kaynağının bulunduğu mekanda faaliyette bulunanları etkilediği gibi, komşu mekanlarda faaliyette bulunanları da etkiler. Bu etkiler gürültünün seviyesine göre farklılık gösterir (Vural, 2001).
Ses ve gürültü seviyelerinin algılanmasına bağlı olarak insan üzerindeki etkileri Çizelge 2.4‘te verilmiştir.
Çizelge 2.4. Gürültü seviyeleri ve insan tarafından algılanışı (Topalgökçeli, 1995) Gürültü Değeri (dB) İnsan tarafından algılanışı
20-25 Çok sessiz
30-35 Sessiz
40-45 Biraz gürültülü
50-55 Gürültülü
60 ve üzeri Çok gürültülü
Ayrıca, gürültü seviyesinin rahatsızlıkla ilişkisi aşağıdaki gibidir (Vural, 2001).
1. Gürültü seviyesi arttıkça rahatsızlık verici etki artar,
2. Düşük frekanslı sesler (2000 Hz’den az) yüksek frekanslı seslere kıyasla daha rahatsız edicidirler,
3. Gürültü seviyeleri aynı olsa bile, aralıklı sesler sürekli seslerden daha fazla rahatsız edicidir,
4. Aniden ortaya çıkan sesler daha rahatsız edicidir.
Yüksek gürültü seviyelerinin insan üzerindeki olumsuz etkilerinin artması nedeniyle, maruz kalacağı gürültü seviyesine göre dayanabileceği maksimum süre sınırlıdır. Bu süreler Çizelge 2.5’te verilmiştir.
Çizelge 2.5. Çalışanların ses şiddetine göre maruz kalabilecekleri maksimum süreler (Kayılı, 1994; www.safeworkaustralia.gov.au)
Gürültü Seviyesi dB (A)
Maruz kalınabilecek süre
Gürültü Seviyesi dB(A)
Maruz kalınabilecek süre
80 16 saat 106 3,8 dk.
82 12 saat 109 1,9 dk
85 8 saat 112 57 sn
88 4 saat 115 28,8 sn
91 2 saat 118 14,4 sn
94 1 saat 121 7,2 sn
97 30 dk. 124 3,6 sn
100 15 dk 127 1,8 sn
103 7,5 dk 130 0,9 sn
Çizelge 2.5’teki değerlerden de anlaşılabileceği gibi, insanların farklı gürültü seviyelerine dayanımları belli olmakla birlikte, günlük hayattaki eylemlerini yerine getirirlerken maksimum verim alınabilmesi için, bulundukları mekanın akustik konforunun amaca uygun olması gerekir. Mekanların akustik konfor değerleri, kabul edilebilir gürültü seviyelerine uygunlukla ölçülür. Kabul edilebilir gürültü seviyesi, mekan işlevine bağlı aşılmaması gerekli gürültü düzeyi olarak tanımlanır.
Mekanlara bağlı kabul edilebilir gürültü düzeyleri Çizelge 2.6’da verilmiştir.
Çizelge 2.6. Mekanların kabul edilebilir gürültü düzeyleri (Vural, 2001)
Kullanım Alanı Kabul Edilebilir
Gürültü Düzeyi (dB)
Dinlenme Alanları Tiyatro salonları 25
Konferans salonları 30
Otel yatak odaları 30
Otel restoranları 35
Sağlık Yapıları Hastaneler 35
Konutlar Yatak odaları (şehir) 35
Oturma odaları (şehir dışı) 40 Oturma odaları (şehir kenarı) 45
Oturma odaları (şehir) 60
Servis bölümleri (mutfak-banyo) 70
Eğitim Yapıları Derslikler 45
Spor salonu, yemekhane 60
Özel büro (uygulamalı) 50
Genel büro (yazı, hesap bölümleri) 60
Endüstri Yapıları Fabrikalar (küçük) 70
Fabrikalar (geniş kapsamlı) 80
Çizelge 2.6’dan görüleceği üzere, ses şiddetine göre çalışanların maruz kalabilecekleri maksimum gürültü süreleri sınırlı olmakla beraber ahşap ürün ve ahşap mobilya üretimi yapan işletmelerde üretimde kullandıkları makinelerin çoğunun günlük ortalama gürültü seviyeleri çoğunlukla kabul edilebilir gürültü seviyesinin üzerinde bulunmaktadır.
2.3. Ahşap İşleme Sürecinde Gürültü Seviyesi Üzerinde Etkili Olan Faktörler
Ahşap ve ahşap esaslı malzemelerin ürüne dönüştürülmesi sürecinde çeşitli makine ve işlem noktalarında gerçekleştirilen işlemler anında ortaya çıkan gürültünün seviyesi üzerinde etkili olan faktörler aşağıda açıklanmıştır.
2.3.1. Parça genişliği
Parça titreşimi ana gürültü kaynağı olduğundan parça genişliği parçaya giren enerji seviyesinin bir göstergesidir ve bu enerji seviyesi de üretilen gürültü seviyesini gösterir.
Birim parça genişliğine tekabül eden enerji sabit olduğundan, işlenmekte olan parça, her birim alanından gürültü yayan bir radyatör olarak kabul edilir. Bu durumda, dar bir parçaya kıyasla geniş bir parçaya olan toplam enerji girişi daha fazladır ve daha çok iş yapılır. Ses enerjisi formunda güç çıkışı; parça titreşimine, parçanın yüzey alanına ve transverse hızına göre değişmektedir. Yapılan araştırmanın sonuçlarına göre parça genişliğinin iki katına çıkması gürültü seviyesinde 6 dB’lik bir artışa neden olmaktadır (Steward, 1972).
2.3.2. Parça uzunluğu
Kesiciden parçaya aktarılan enerjinin parça uzunluğu boyunca dağılması nedeniyle, parça uzunluğu ortaya çıkan ses seviyesinin büyüklüğü üzerinde etkisizdir. Uzunluğa bağlı olarak yüzey hızındaki değişiklikler parça yüzey alanındaki değişme ile dengelendiğinden, titreşimsel enerjinin bu şekilde yayılmasının bir sonucu olarak toplam ses emisyonu parça uzunluğuna bağlı değildir. Ancak, parça uzunluğu arttıkça hızlanma seviyesi önemli derecede artar (Steward, 1972).
2.3.3. Ağaç türü
İşlem gören parçanın ağaç türü, parçanın tepkisel frekans aralığı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Parça, bir dereceye kadar, tüm itimli frekanslara ve seslere karşılık verir; ancak, tüm tepkisel frekanslar, karşılık gelen güçlü parça rezonansları, işlenmekte olan parçanın ağaç türünden önemli derecede etkilenir. İç sönümlenme, sertlik ve yonga koparmak için gerekli enerjideki değişmeler kadar elastiklik modülü ve yoğunluk da değişimde etkilidir.
Rutubet miktarı da iç sönümlenme derecesi ve bu doğrultuda üretilen ses üzerinde etkilidir (Steward, 1972).
2.3.4. Parça kesme genişliği
Parça kalınlığı, toplam üretilen ses basıncını dikkate değer ölçüde etkilememekle birlikte, parçadaki doğal vibrasyon frekanslarını etkilemektedir. Doğal bir frekans itimli bir frekans veya sese yakın olduğu zaman parça karşılık vereceğinden, parça kesme genişliğinin yaptığı etki ağaç türünün yaptığı etki ile hemen hemen benzer olacaktır (Steward, 1972).
2.3.5. Kesme derinliği
Kesme derinliği önemli derecede arttırıldığı veya azaltıldığı zaman homojen olmayan kesimden kaynaklanan başka faktörler ses analizi yapılmasını imkansızlaştırmaktadır.
Kesici bıçakların aynı uçuş dairesinde olmaması kadar çok az derinlikli kesim ve yüzey düzensizlikleri kesikli kesime neden olduğundan ses alanını da düzensizleştirir (Steward, 1972).
2.3.6. Kesici keskinliği
Parçalardan talaş koparmak için gerekli kuvvet arttığından ve bu yüzden parçaya aktarılan kuvvet arttığından, kesici bıçaklar köreldikçe ortaya çıkan gürültü artar. Bu durum parçaya olan enerji girişindeki artışa, ve bu enerjinin de bir kısmının ses olarak yayılmasına neden olur (Steward, 1972).
2.3.7. Basınç sıkılığı ve homojenliği
İşlem gören parçaların makine tablalarına doğru sıkıştırılmasını sağlayan basıncın seviyesi parça titreşiminin büyüklüğünü ve bu oranda da üretilen gürültüyü büyük oranda etkiler. Basıncın yüzeyine yaptığı etki ile iş parçasının tablalara sıkı teması bıçakların periyodik çarpmasının parçadaki etkisini azaltır (Steward, 1972).
2.3.8. Makine besleme hızı
Besleme hızı dikkate değer derecede arttırıldığında ses ve titreşim sinyalleri, yapısı gereği geçici hale geldiğinden ve tam olarak ölçmek zor olduğundan, birkaç yüz m/dk aralığında değişen hızlarda giriş besleme hızı gürültü seviyesini dikkate değer derecede etkilememektedir (Steward, 1972).
2.3.9. Kesici bağlantı elemanı tasarımı
Aerodinamik gürültü ve parçanın itimli vibrasyonu kaynaklı gürültü olmak üzere kesici yatağı ve bıçaklardan doğan gürültü iki grupta toplanmaktadır. Makine boşta iken aerodinamik gürültü daha etkili iken parça işlenirken parça titreşimi ile ortaya çıkan gürültü aerodinamik gürültüye kıyasla çok daha etkilidir (Steward, 1972).
2.3.10. Talaş toplama kanalları
Talaş toplama kanalları, tek başlarına birincil gürültü kaynakları değildir. Ancak, makinelerden uygun şekilde izole edilmezlerse, titreşimler kanallara aktarılabilir ve bunun sonucunda kanallarda gürültü oluşabilir. Standard bir kanalın konstrüksiyonu kesici yataklarında direkt olarak üretilen gürültüyü içermeyecek kadar küçüktür ve bazı durumlarda boşluk rezonansları toplam gürültü problemine katkı yapabilir. Ancak, talaş kanalları, ahşaptan koparılan talaşlar çarptığı zamanki enerjiyi yayarlar. Bu ses radyasyonu toplam ses probleminin yanında oldukça etkisizdir. Ancak yine de talaş kanallarının yapımında ses yutucu malzemeler kullanarak gürültü azaltımına katkıda bulunulmalıdır. Toplam gürültüye katkı yapmaması için, talaş kanalları, makine girişlerine sağlam ve sıkı bir şekilde bağlanmalıdır (Steward, 1972).
2.3.11. Elektrik motorlarının gürültüsü
Elektrik motorlarındaki gürültü üç kaynaktan oluşmaktadır. Bunlar; dönüsel hava hareketi, elektromanyetik alan ve mekanik parçalardır. Dönüsel rüzgar gürültüsü çevresel hızın beş katına kadar değiştiğinden yüksek hızlı elektrik motorları toplam makine gürültüsüne ciddi katkı yapar ve yüksek hızlı makinelerde ana gürültü kaynağıdır. Rüzgar gürültüsü, fan kanatlarının temel frekansı ve diğer döner parçaların temel frekanslarından ve genişband gürültüden kaynaklanır. Genişband rüzgar gürültüsü dönen elektrik makinesinin bir özelliğidir ve genelde 150-1200 Hz frekans aralığındadır. Bu gürültü; fanların rotor, hava cıkışı, bobin başlarının dönüşü, stator ve eklentileri gibi kompleks yollardan havayı hareket ettirdikçe ortaya çıkan hava türbülansı aracılığı ile üretilir (Steward, 1972).
2.3.12. Parça hareket sistemleri
Parçanın makine içi hareketini sağlayan sistemlerle üretilen gürültü toplam gürültüye dikkate değer derecede katkı yapmamaktadır. Makine mekanik açıdan iyi durumda ise, bu gürültü, boş çalışma anındaki veya aerodinamik gürültüden genelde daha düşüktür.
Beslemede ortaya çıkan vibrasyon tayfının ana bileşenleri küçük genlikli düşük frekanslıdır. Besleme sistemi, besleme silindirleri aracılığı ile emilen veya yansıtılan titreşim enerjisi miktarına bağlı olarak parça radyasyonu aracılığı ile üretilen gürültüyü etkilemektedir (Steward, 1972).
2.3.13. Makine bileşenleri titreşimi
Makinedeki çalışma boyunca bıçakların vuruşundan kaynaklanan vibrasyon, makineden aşağıdaki şekillerde aktarılır (Steward, 1972):
1. Parçadan örs yapısına (kalınlık makinelerinde) buradan da makineye direkt aktarım 2. İş parçasından parça ile direkt teması olan makine bileşenlerine direkt olarak
aktarılan vibrasyon
3. Kesici yatağından makine boyunca aktarılan enerji
2.3.14. Besleme yatakları
Besleme yatakları frekans bileşenlerini sadece çok az etkilediğinden oluşan gürültüye çok önemli bir katkı yapmazlar (Steward, 1972).
2.3.15. İtme silindirleri yatakları
Ön yatak, düşük itimli harmonik frekanslarda (240 ve 480 Hz) maksimum karşılık verir.
Düşük frekanslarda, yapı, sesi yayabilir ve bu yüzden yapı vibrasyondan izole edilmeli veya ses yapısal olarak sönümlendirilmelidir (Steward, 1972).
2.3.16. Çekme silindirleri yatakları
1200 Hz ve 1900 Hz lik frekanslarda yatak maksimum karşılık verir. Toplam ses emisyonuna katkısı çok az olmakla birlikte izolasyon veya sönümlendirme uygun olur (Steward, 1972).
2.4. Gürültünün Çalışanlar Üzerindeki Etkileri
Gürültünün çalışanlar üzerinde yarattığı etkiler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır (www.cevreonline.com):
1. Fiziksel etkiler, 2. Fizyolojik etkiler, 3. Psikolojik etkiler,
4. Çalışma performansı üzerine etkiler.
2.4.1. Fiziksel etkiler
Gürültü nedeniyle uykunun kalite ve kantite yönünden bozulması söz konusudur. Uyku sırasında gürültü nedeni ile ani uyanmalar ortaya çıkabilir. İnsanlarda ani ve erken uyanmalar, uykunun gecikmesine göre daha fazla rahatsız edicidir ve gecenin başlangıcına göre sabaha karşı ortaya çıkan gürültü nedenli uyanmaların rahatsızlık etkisi daha büyüktür. Gürültü kaynaklı uyanma sonrası ruhsal durum değişimi, dinlenememiş olma duygusu, yorgunluk ve baş ağrıları ortaya çıkabilir. Günün devamında çalışma performansında düşüşler görülebilmektedir.
2.4.2. Fizyolojik etkiler
İnsan vücudu, ani ve yüksek seslere karşı otomatik ve bilinçsiz olarak tepki göstermektedir. Bu tepkiler anne karnındaki bebeğe de etki yapmaktadır. Yapılan araştırmalarda gürültü ile düşük ağırlıklı bebek doğumu ve kardiovasküler hastalıklar arasında ilişki bulunmuştur. Ayrıca, damarlarda daralma ve kan basıncında artış, cildin soluklaşması, göz bebeklerinin donuklaşması ve göz kırpma, nefes tutulması ve adalelerde gerilme gibi değişiklikler de görülebilir.
Çalışanların sürekli eşik aşımının görüldüğü çalışma ortamlarında sürekli çalışma durumlarında eşik aşımına neden gürültü seviyelerine bağlı olarak duyma kayıpları da görülebilmektedir (Çizelge 2.7).
Çizelge 2.7. Sürekli eşik aşımına neden olan gürültü seviyelerine göre işitme kayıpları (Ratnasingam, 2010)
İşçilerin %’si 4-6 kHz bandında sürekli eşik aşımına neden olan gürültü seviyesi (dB)
Çalışma
Yılı İşitme Kaybı
8,9 >40 >10 Önemli
25,8 30-40 3-10 Az
65,3 <30 <3 Önemsiz
Çizelge 2.7’den görüldüğü üzere, 10 yıldan daha uzun süreli çalışanlarda eşik seviyesinin 40dB’in üzerinde sürekli aşılması durumunda önemli işitme kayıpları ortaya çıkarken eşiğin 30-40 dB aşılması durumunda 3-10 yıllık çalışma aralığında daha az işitme kaybı oluşmaktadır. 30 dB’in altındaki eşik aşımlarında ve 3 yıldan daha az süreli çalışmakta olan işçilerdeki işitme kayıpları ise önemsizdir.
Fairfax (1996) and Kokkola and Sorainen (2000)’ in çalışmalarında da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Bu verilere göre, yüksek gürültü seviyeleri işitme kayıplarına neden olduğundan çalışanların çalışma anında kulaklık takması ve yüksek gürültü seviyesine sahip işlem noktalarında çalışanların rotasyona tabi tutulması önem arz etmektedir (Ratnasingam, 2010).
133’ü ahşap işleme (ortalama yaş 41 ve ortalama çalışma süresi 9 yıl) ve 80’i biçme bölümünde çalışan (ortalama yaş 39 ve ortalama çalışma süresi 7,5 yıl) toplam 213 kişi üzerinde yapılan işitme testinin sonuçlarına göre yaş, çalışma süresi ve frekans artışı işitme seviyesini 50 dB’e kadar arttırmakta, dolayısıyla işitme kaybını da arttırmaktadır (Mc Bride, 2010).
1 kHz frekans sınırından sonra işitme seviyesi hızlı bir artış göstermekte, 4kHz’de ileri yaş grubu için en yüksek seviye olan 50dB’e kadar çıkmaktadır. Çalışma süresine bağlı olarak örneğin; 250 Hz frekansta işitme seviyeleri 1 yıldan az süreli çalışanlarda 2 dB, 1- 2 yıl süreli çalışanlarda 0 dB, 3-4 yıl çalışanlarda 5 dB, ve 5-9 yıl çalışanlarda 8 dB iken 4 kHz frekansta bu seviyeler sırası ile 5 dB, 14 dB, 18 dB ve 30 dB’dir. 40-52 yıl çalışanlarda da işitme seviyesi 250 Hz frekansta 15 dB ve 4 KHz frekansta 50 dB’dir (Mc Bride, 2010).
Yaşa bağlı olarak örneğin 500 Hz frekansta işitme seviyeleri tüm yaş gruplarında 10 dB civarında iken 6 kHz frekansta 15-30 yaş grubunda 15 dB, 31-40 yaş grubunda 20 dB, 41- 50 yaş grubunda 25 dB ve>50 yaş grubunda ise 45 dB’dir (Mc Bride, 2010).
2.4.3. Psikolojik etkiler
Bilimsel araştırmalarda gürültüye maruz kalmış kişilerin hemen hemen tümünde psikolojik rahatsızlıklar bulunmuştur. Gürültülü yerlerde yaşamanın en belirgin etkisi
“annoyance” olarak tanımlanan rahatsızlık, sıkıntı ve gerilim duygusudur. Gürültü gereğinden yüksekse ve kaynağı belirsiz ise veya neden olduğu gerilim yeteri kadar fazla ise aşağıdaki davranış bozuklukları görülmektedir (Ratnasingam, 2010):
1. Rahatsızlık, ani parlamalar, öfkeye hakim olamama ve kendini kaybetme gibi aşırı tepkilere ve davranışlara dönüşebilir. Çeşitli ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de gazetelerde ve polis kayıtlarında gürültü nedenli aşırı davranışların özelikle gürültü yapanlara karşı cinayetlere kadar vardığı görülmektedir
2. Kızgınlık ve öfkenin içe yöneltilmesi: Kendini suçlama ve aşırı sessizlik ve içe kapanma
3. Kızgınlık ve öfkenin dışa vurumu: Tartışmacı ve karamsar olma durumu 4. Sakinleştirici kullanımı: Uyku hapı tüketiminin artması
5. Hoşgörünün azalması 6. Yardım isteğinin azalması 7. Davranış bozuklukları 8. Öfkelenme
9. Rahatsızlık Duygusu
2.4.4. Çalışma performansı üzerine etkileri
1. İletişimin olumsuz etkilenmesi: Dinleme, anlama ve işitme güçlükleri, konuşmanın kesintiye uğraması, yüksek sesle konuşma gerekliliği.
2. Okuma ve öğrenmenin olumsuz etkilenmesi: Dikkat gerektirici, hafıza ve sözcüklerle ilgili çalışma ve öğrenimler gürültü ile olumsuz etkilenirler.
3. Çalışma performansının etkilenmesi: İşin zamanında yapılmaması, işe karşı konsantrasyon eksikliği, işin doğru olarak yapılmaması, iş kazaları.
2.5. Gürültünün Yalıtımı
Dış ortam ve iç mekanlardaki farklı kaynaklardan yayılan yüksek seviyeli gürültülerin yönetmeliklerde öngörülen gürültü seviyelerine indirilebilmesi için yalıtılmaları gerekir.
Gürültü yalıtımı üç farklı yolla yapılabilir(Steward, 1972):
1. Gürültünün kaynağında yalıtımı,
2. Gürültünün yayınımı anında yalıtılması, 3. Gürültünün alıcıda (Kulakta) yalıtımı.
Gürültünün kaynağında yalıtımı, makine –techizatların tasarımı aşamasında ele alınmakta olup, makine-techizattan ortama yayılan sesin daha tasarım aşamasında minimuma indirilmesi gerekir. Bu bağlamda alınabilecek önlemler şu şekilde sıralanabilir (Steward, 1972):
1. İş parçasının titreşimi fiziksel etkilerle önlenmelidir,
2. İşitilebilir alanın altındaki veya üstündeki frekanslarda iş parçasının titreşimine imkan verilmelidir,
3. Ses olarak yayılan enerjinin bir kısmını azaltmak için iş parçasına yapısal veya viskoz sönümlendiriciler ilave edilmelidir,
4. Kesici yatağının yanında titreşim engelleme aletleri kullanarak parça boyunca titreşim enerjisi yayılımı önlenmelidir,
5. Ses yutucu malzeme kullanarak parçanın yayılım yapan yüzeyleri etrafında alan yaratılmalıdır,
6. Kesici bıçakların parça ile temas şeklini değiştirerek parçada vibrasyon oluşturan yollar değiştirilmelidir,
7. Örsün doğal rezonans frekanslarını göz önüne alarak örsü fiziksel etkilerle sınırlanmalı veya yapısal olarak güçlendirilmelidir,
8. Örse yapısal sönümlendirici ilave edilmeli ve örs makinenin diğer bileşenlerinden izole edilmelidir,
9. Akustik emici malzemelerle örsün çevresi kapatılmalıdır,
10. Aerodinamik gürültüyü azaltmak için kesici ve/veya yakın yüzeyleri geometrik olarak ortalama makine boşta iken ki veya çalışırken ki gürültü için bazı durumlarda akustik eklenti yararlı olabilir,
11. Yeniden tasarımlayarak veya itimli havanın veya diğer soğutma yöntemlerinin kullanıldığı akustik eklentilerle elektrik motorları aracılığı ile üretilen gürültü azaltılmalıdır,
12. Yataklar makinenin diğer eklentilerinden izole edilmeli veya yapısal olarak sönümlendirilmelidir,
13. Talaş toplama kanalları makineden izole edilmeli ve kanallara kısmi akustik eklentiler ilave edilmelidir.
Çalışma anında daire testere makinelerinde üretilen gürültü seviyesi 80-120 dB(A) aralığında değişmekte olup boşta gürültü seviyesi 95 dB(A) seviyesindedir. Kesicinin keskin tutulması halinde 10 dB(A)’ya kadar gürültü azalımı sağlanabilmektedir. Kesici çapı 100 mm’den 1,6 m’ye kadar değişebilmektedir. Hava türbülansı (aerodinamik) gürültüsünü azaltmak için makine en uygun en düşük devirde çalıştırılmalıdır. Kesici devrinin yarıya indirilmesi gürültü seviyesinde 15 dB(A)’lık bir gürültü seviyesi azalımı sağlarken devrin %25 düşürülmesi gürültü seviyesinde 6-8 dB(A)’lık gürültü azalımı sağlayabilmektedir. Kesme işleminde sert uç testerelerin kullanılması 14 dB(A)’lık bir gürültü azalımı sağlayabilmektedir. Daire testere çapının yarısı kadar çaplı flanş kullanımı, yüzeylerinde kanal olan testere kullanımı, testere yüzeyinin %30’una kadar özel lamine edilmiş visko elastik malzeme yapıştırılması toplam gürültüde 15 dB(A)’ya kadar gürültü azatlımı sağlayabilmektedir (Department of Labour, 1989).
Tasarım aşamasında, kaynağında daha fazla yalıtılması mümkün olmayan sesin yayınımı sırasındaki mekansal geçişler aşamasında mekanları sınırlayan elemanlar tarafından yalıtılması, mekansal geçişler sırasında yalıtılamayan sesin de kulaklık ve koruyucularla insan kulağında (Alıcıda) yalıtılması gerekir.
3. MATERYAL VE METOT
3.1. Materyal
3.1.1. Kara kavak (Populus nigra)
Prizma biçme yöntemiyle 50 mm kesme genişliğinde, 300 mm genişlikte ve 3000 mm uzunlukta biçilmiş kereste olarak Siteler/Ankara’dan temin edilmiştir. Kereste temininde seçilen kerestelerin düzgün, en kesitte yıllık halka dağılımının homojen ve yapısal özellikler açısından kusursuz olmasına özen gösterilmiştir.
3.1.2. Doğu kayını (Fagus orientalis L.)
Paralel biçme yöntemiyle 100 mm kesme genişliğinde, farklı genişliklerde ve 5000 mm uzunlukta biçilmiş kereste olarak Siteler/Ankara’dan temin edilmiştir. Kereste temininde seçilen kerestelerin düzgün, en kesitte yıllık halka dağılımının homojen ve yapısal özellikler açısından kusursuz olmasına özen gösterilmiştir.
3.1.3. Orta yoğunluklu lif levha (MDF)
Araştırmada kullanılacak MDF’ler 2100 x 2800 mm ebatta ve öngörülen kesme genişliğini sağlayacak şekilde 6 mm, 12 mm, 18 mm, 25 mm ve 30 mm kesme genişliklerinde Siteler/Ankara’dan temin edilmiştir.
3.1.4. Gürültü ölçüm ve kayıt cihazı
Farklı malzemelerin freze makinesinde işlenmesi anında kişinin maruz kaldığı gürültü seviyesinin ölçümünde EXTECH İNSTURUMENTS HD 600 marka ve modelli cihaz kullanılmıştır (Resim 3.1.). Saniyede veya dakikada bir olmak üzere otomatik olarak gürültü emisyonu kaydı alınabilmekte ve tüm değerler bilgisayar ortamına aktarılmak suretiyle en küçük, en büyük ve ortalama değerler görülebilmektedir.
Resim 3.1. Gürültü ölçüm ve kayıt cihazı
3.1.5. Yatay freze makinesi
Farklı malzeme türlerinden parçaların farklı kesme derinliklerinde rendelenmesinde, Gazi Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümünde bulunan NETMAK FR 2000 SA marka ve modelli yatay freze makinesi kullanılmıştır . Makinenin mil çapı 30 mm, motor gücü 4 kW/ 5,5 HP ve motor devri 6000 devir/dak’dır.
3.1.6. İklimlendirme kabini
Fiziksel ve mekanik testler öncesi numunelerin hava kurusu rutubet değerine (% 12) getirilmesinde Gazi Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü bünyesindeki iklimlendirme kabini kullanılmıştır. İklimlendirme kabinin teknik özellikleri Çizelge 3.1’de verilmiştir.
Çizelge 3.1. İklimlendirme kabini teknik özellikleri
Nemsiz Sıcaklık Aralığı Aydınlatmasız : - 20ºC’ tan + 60ºC’a Aydınlatmalı: 0ºC’ tan + 60 ºC’a Nemli Sıcaklık Aralığı 10 ºC’tan - 60 ºC’ a
Nem Aralığı % 20 - 95
Sıcaklık Ayar ve Okuma Hassasiyeti 0.1°C Nem Ayar ve Okuma Hassasiyeti % 1
Azami ışık şiddeti 20.000 lüx
Aydınlatma zamanlayıcısı 0-24 saat
Program zamanlayıcısı 0 - 999 saat, 59 dk
3.1.7. Etüv fırını
Üretimi tamamlanan yonga levhaların rutubetlerinin ve yoğunluklarının tespiti için gerekli olan ısıtma ile numuneleri tam kuru hale getirmede Gazi Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü bünyesindeki Üst Yüzey İşlemleri Laboratuarında bulunan ELEKTRO-MAG marka etüv fırını kullanılmıştır. Etüv fırınına ait teknik özellikler Çizelge 3.2’de verilmiştir.
Çizelge 3.2. Etüv fırını teknik özellikleri
Sıcaklık aralığı 0 -250 oC
Homojen ısı dağılımı ± 5 oC
Çalışma hassasiyeti ± 1 oC
Termostat cinsi Sıvı genleşmeli mekanik termostat İç gövde malzemesi Paslanmaz çelik saç
Raf adedi 2 adet
3.1.8. Hassas terazi
Rutubet miktarlarının ve yoğunlukların belirlenmesi aşamasında numunelerin kütlelerinin ölçümünde ve yonga taslağındaki malzemelerin miktar olarak hazırlanmasında Gazi Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü bünyesindeki Üst Yüzey İşlemleri Laboratuarı’nda bulunan KERN ACS model hassas terazi kullanılmıştır. Hassas teraziye ait teknik özellikler Çizelge 3.3’te verilmiştir.
