Türkiye de işçi sağlığında durum. Prof.Dr.Kayıhan Pala Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

(1)

Türkiye’de

işçi sağlığında durum

Prof.Dr.Kayıhan Pala

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

kpala@uludag.edu.tr

@KAYIHANPALA

(2)

(3)

İşçi sağlığı alanında öne çıkan sorunlar (2000):

• İşgücüne katılımda cinsiyetler arasında gözlenen eşitsizlik

• Bölgeler ve sınıflar arasında gelir dağılımında gözlenen uçurum

• İşsizlik

• Sigortasız çalıştırılma

• İstihdamda bölgeler arası eşitsizlik

• Çalışanlardan yana işlev üslenemeyen sosyal

güvenlik örgütleri

• İşçi sağlığı alanına yönelik koruyucu sağlık

hizmetlerinde yetersizlik

• Sendikasızlaştırma

• Özelleştirme

• Esnek üretim süreci

• İş kazaları

• Meslek hastalıklarının erken tanısının konamaması

• Kamusal izlem eksikliği

• Denetimsizlik

Pala, K (2000) Türkiye’de İşçi Sağlığında Durum, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 3:3-11.

(4)

Türkiye’de işçi sağlığında durum

2015: Nereden bakalım?

• Neoliberal reformların bir parçası olarak terminolojik dönüşüm

– «İşçi Sağlığı» out, «İş Sağlığı» in

• İşçi sağlığı alanı ile ilgili temel göstergeler:

– İş kazaları

– Meslek hastalıkları – İş memnuniyeti – Yaşam kalitesi

(5)

Terminolojik dönüşüm AD DEĞİŞİKLİĞİ Mİ?

1985: “İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı”

2000: “İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü”

– Daire Başkanlığı Genel Müdürlüğe indirgendi

– Genel Müdürlükte işçinin adı yok!

(6)

(7)

(8)

Meslek hastalıkları tanı konma sıklığı:

.

1998= Onbinde 2,52 2014= Onbinde 0,25

1400 494

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600

1998 2014

Meslek hastalığı

5560580

19821822

0 5000000 10000000 15000000 20000000 25000000

1998 2014

Sigortalı sayısı

1998’deki tanı konma sıklığı

sürdürülebilse 2014’te

4991

meslek hastalığı tanısı konabilirdi…

(9)

Dr.Haldun Sirer’i ve Dr.NazifYeşilleten’i

saygıyla anıyoruz…

(10)

İŞÇİ SAĞLIĞI

bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal

tam iyilik durumunun sağlanmasını

ve desteklenerek en üst düzeyde sürdürülmesini, iş koşulları ve kullanılan maddeler nedeniyle

çalışanların sağlığına gelebilecek zararların önlenmesini, işçinin psikolojik ve fizyolojik

özelliklerine uygun olan işe yerleştirilmesini içeren ve işin insana,

insanın işe uygunluğunu sağlayan

çok geniş kapsamlı bir hizmetler zinciridir.

(11)

İşçi sağlığı alanı ile ilgili temel göstergeler

• İş kazası

• Meslek hastalıkları

– İşle ilişkili hastalıklar – İşe bağlı sağlık sorunları

• İş memnuniyeti

• Yaşam kalitesi

• …

• Sağkalım göstergeleri

• Standart ölüm oranı

• Kayıt-dışı çalışanlar (%32,4) – Çocuk işçiler

– Sığınmacılar

(12)

2014: 221.366 iş kazası 1.626 ölüm…

1000000 iş

saati (per 1000000

work.hours)

100 kişide

(per 100

person)

Gün (Days)

S aat (Hours)

Ocak-Nisan

January-April 68.546 1.385.075.044 6,19 1,39

Mayıs-Ağustos

M ay-August 79.850 1.422.582.950 7,02 1,58 2.065.962 42.857 1.626 514 0,41 Eylül-Aralık

September- December

72.970 1.440.770.188 6,33 1,42

Toplam- Total 221.366 4.248.428.182 6,51 1,47 Tablo 3.44 - İş Kazası Sıklık ve Ağırlık Hızları, 2014

Table 3.44- Incidence Rate and Weight Rate of Work Accidents, 2014

2014 Yılı (Dönemler) Seasons in 2014

İş kazası sayısı Number of

work accidents

2014 Yılında toplam prim tahakkuk eden

gün sayısı Number of days premium accrued

İş kazası sıklık hızı Incidence rate of work

accident(*)

2014 yıl sonu itibariyle geçici iş göremezlik süresi

(gün) total days of temporary incapacity

as year-end of 2014

2014 yıl sonu itibariyle ölüm vaka

sayısı Death cases as year-end of

2014

İş kazası ağırlık hızı Weight rate of work accident

(**) 2014 yıl sonu

itibariyle toplam sürekli işgöremezlik

derece toplamı Total levels of

permanent incapacity as

year-end of 2014

(13)

2013 çalışan sayısı: 25.524.000

2013 tahmin edilen iş kazası sayısı: 587.000 2013 kayıtlardaki iş kazası sayısı: 191.389

395.000 kaza kayıtlara yansımıyor…

Kaza günü (çalışır) Accident day

(at work)

Kaza günü (iş göremez) Accident day (incapacity)

2 3 4 5+⁽¹⁾

Kaza günü (çalışır) Accident day

(at work)

Kaza günü (iş göremez) Accident day (incapacity)

2 3 4 5+⁽¹⁾ Erkek

Male

Kadın Female

Toplam Total

Toplam-Total 79.122 3.583 6.193 8.927 2.829 69.990 12.225 524 754 1.119 374 5.749 170.644 20.745 191.389

İller Provinces

İş göremezlik sürelerine (gün) göre iş kazası geçiren sigortalı sayıları Number of insured having work accident by incapacity days Erkek

Male

Kadın Female

Toplam Total

(14)

İş kazası geçirenlerde ölümler artıyor…

Occupational Injury Incidences, Mortality and Fatality/all Injuries Recorded – Rates among 1

Workers in Turkey, 1988–2011 2

Year N’of

compulsory insured employees

No. Of occupational

İnjuries

No. Of deaths

Occupational injury incidence

rates^a

Mortality^b Fatality^c Average days lost^d

1990 3,629,572 157,059 1,565 43.3 43.1 10.0 16.8

2000 5,254,125 75,650 1,173 14.4 22.3 15.5 22.4

2010 10,030,810 63,436 1,454 6.3 14.5 22.9 23.9

2011 11,030,939 69,924 1,710 6.3 15.5 24.5 25.4

a Occupational injury incidence rate is defined as the number of injury per 1000 workers.

3 b

Mortality rate is defined as the number of deaths per 100,000 workers.

4 c

Fatality/all injuries recorded - rate is defined as the number of deaths per 1,000 injuries.

5 d

Average days lost defined as average number of days lost per injuries

6

(15)

The trends of injury incidence, mortality and fatality / all injuries – rates in Turkey

(1988-2011)

Turkkan A and Pala K, Trends in Occupational Injuries and Fatality in Turkey, The International Journal of Occupational Safety and Ergonomics (In press)

(16)

Türkiye’de iş kazası geçirenlerde ölümler AB-28’den 4,2 kat fazla

• AB-28 her 710 iş kazasından 1’i ölümle sonuçlanıyor*

• TÜRKİYE: Her 136 iş kazasından 1’i ölümle sonuçlanıyor (2014)

• Eğer AB-28 oranı geçerli olsaydı, 2014’te 312 ölümle sonuçlanan iş kazasının olması

beklenirdi

*Eurostat, Accidents at work statistics,

http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Accidents_at_work_statistics

(17)

27 yıl 34.586 ölüm

Yıl Işe bağlı ölümler

1988 1.475

1989 1.459

1990 1.565

1991 1.631

1992 1.776

1993 1.516

1994 1.191

1995 919

1996 1.492

1997 1.474

1998 1.252

1999 1.333

2000 1,173

2001 1.008

2002 878

2003 811

2004 843

2005 1.096

2006 1.601

2007 1.044

2008 866

2009 1.171

2010 1.454

2011 1.710

2012 744

2013 1.360

2014 1.626

Toplam 34.586

http://sendika8.org/2015/07/is-cinayetlerinde-haziran-ayinda-147-isci-oldu/

Kaynak: SSK ve SGK istatistik yıllıkları.

(18)

2015 iş cinayeti sayısı 1569*

• Temmuz: 166

• Ağustos: 158

• Eylül: 177

• Ekim: 143

• Kasım: 131

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi,

http://www.guvenlicalisma.org/index.php?option=com_content&view=category&id=149&Itemid=236

* Aralık ayında yaşamını yitirenler/yitirecekler bu sayı içinde değildir.

(19)

Meslek hastalıkları?

(20)

Meslek hastalığı tanısı koymak…

(21)

SGK Verilerine Göre Türkiye’de

Yıllara Göre Meslek Hastalıkları Sayısı

2010: 533 2011: 697 2012: 395 2013: 351 2014: 494

(22)

İşe bağlı sağlık sorunları: %2,1

(536.000 çalışan)

(23)

İşe Bağlı Sağlık Sorununa Maruz Kalanların Yaşamış Oldukları Sorunun Türüne Göre Dağılımı, 2013 (%)

İşe bağlı sağlık sorunu (15+ yaş) Toplam Erkek Kadın

Boyun, omuzlar, kollar veya elleri etkileyen

kemik, eklem veya kas sorunları 14,9 14,1 16,8

Kalça, bacaklar veya ayakları etkileyen kemik,

eklem veya kas sorunları 17,4 15,1 22,0

Sırtı veya beli etkileyen kemik, eklem veya kas sorunları 24,9 26,3 22,0

Solunum ya da akciğer sorunları 5,8 6,1 5,2

Cilt ve deri sorunları 2,1 2,3 1,7

İşitme sorunları 1,0 1,2 0,7

Stres, depresyon veya anksiyete sorunları 20,0 21,5 17,2

Baş ağrısı veya göz yorgunluğu 3,9 3,5 4,8

Kalple ilgili veya dolaşım sistemindeki sorunlar 2,7 2,6 2,7

Bulaşıcı hastalık

(virüs, bakteri ya da diğer enfeksiyon türleri) 1,0 1,0 1,0

Mide karaciğer, böbrek veya sindirim,

bağırsak ile ilgili sorunlar 3,5 4,0 2,4

Diğer şikayetler 2,7 2,3 3,4

TÜİK, İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri Araştırması Sonuçları, 2013

(24)

TÜİK, İş Kazaları ve İşe Bağlı Sağlık Problemleri Araştırması Sonuçları, 2013

(25)

(26)

İş memnuniyeti

Emiroğlu, P. Bursa İl Halk Sağlığı Müdürlüğüne Bağlı Çalışan Hekimlerde İş Doyumu Ve Yaşam Kalitesi Düzeyi İle Etkileyen Etmenler, yayınlanmamış uzmanlık tezi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 2015.

(27)

Gülay, M. Uludağ Üniversitesi Sağlık Kuruluşlarında Çalışan Tıbbi Personelin ve Temizlik Personelinin Kesici/Delici Alet Yaralanmalarına Maruziyet Durumu, yayınlanmamış

uzmanlık tezi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 2010.

(28)

Çalışanların iş memnuniyeti düşük

(29)

Aynı işte uzun zaman çalışmak zor

(30)

Çalışma koşullarından memnuniyet

Çalışma koşullarından memnun olan 15-64 yaş çalışanların oranı (%)

(31)

Uzun çalışma saatleri

(32)

Eurofound (2013), Women, men and working conditions in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg.

(33)

Yaşam kalitesi

(34)

Gelir

dağılımı

çok bozuk

(35)

Yoksulluk oranı

artıyor…

(36)

Kazanç, iş güvencesi ve iş çevresi

kalitesi düşük…

(37)

Çalışanların sağlık algısı düşük…

(38)

Türkiye’de kamuda istihdam oranı çok düşük

Eurofound (2013), Women, men and working conditions in Europe, Publications Office of the European Union, Luxembourg.

(39)

Kamuda taşeron çalışma artıyor!

İstihdam biçimi Yıldırım Belediyesi (%)

Nilüfer Belediyesi (%)

Memur

13,3 19,1

İşçi

17,5 19,1

Sözleşmeli

8,6 7,3

Hizmet alımı

60,6 54,5

Özçay, Ö. Bursa İlinde İki Ayrı Belediyede ve Farklı İstihdam Türlerinde Çalışanların

Örgütsel İş Stresi ve İş Güvencesi Açısından Karşılaştırılması. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, 2011.

(40)

Taşeronlaştırma sendikasızlaştırıyor!

İstihdam biçimi Sendika üyesi olanlar (%)

Memur

83,0

İşçi

84,2

Sözleşmeli

32,1

Hizmet alımı

0,9

(41)

Taşeron çalışanlarda:

• Öğrenim düzeyleri düşük

• Sendikalı olma oranları düşük

• Algılanan sağlıkları kötü

• Geçim durumları düşük

• İş stresi yüksek

• İş güvencesizliği algısı yüksek

– İş güvencesizliği algılayanlarda iş stresi yaşanma riski 3 kat daha yüksek!

(42)

42

(43)

DSÖ: «İşçilerin sağlığını korumak» (Nisan 2014)

• Kayıt-dışı çalışma

• Sosyal koruma

• Sağlık hizmetine erişim

• İşçi sağlığı/güvenliği hizmetlerine erişim

• Göçmenler

• Mesleki riskler

– Yaralanmalar – Gürültü

– Karsinojenler

– Havada asılı partiküller – Ergonomik riskler

43

(44)

Sosyal harcamalar (GSYİH %, 2009)

http://www.oecd.org/social/expenditure.htm

(45)

Sosyal koruma harcamalarının GSYH'ye oranı, 2013-2014

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=18856

(46)

Genel Sağlık Sigortası kapsamı?

• 2013 yılı nüfusu¹: 76.667.864 kişi

– Sosyal güvenlik kapsamı¹: 62.789.365

– GSS kapsamında tescil edilenler¹: 12.351.352

• GSS primleri devlet tarafından ödenenler: 7.651.485

• GSS primleri kendileri tarafından ödenenler: 4.699.867

• GSS tescil dışındaki nüfus: 1.527.147 (%2,0)

– GSS kapsamındaki prim borçlu sayıları²:

• (5510, 4/a) 1,7 milyon

• (5510, 4/b) 3,3 milyon

• GSS kapsam dışı nüfus:

– (1.5+ 5,0) milyon (%8,5) – 4,7 milyon (%6,1)

1: SGK, Aylık Temel Göstergeler, Ocak 2015.

2: Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018, Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilirliği, Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No: KB: 2857 - ÖİK: 711,

Ankara.

(47)

GSS primleri devlet tarafından ödenenler azalıyor

2009 2010 2011 2012 2013 2014

9,647,131

7,341,596

GSS primi devlet tarafından ödenenler

SGK, Aylık Temel Göstergeler, Ocak 2015.

(48)

İşinizle ilgili sağlık ve güvenlik riskleri hakkında ne kadar iyi bilgilendirilmiş durumdasınız?

Avrupa Yaşam Kalitesi Anketi, http://www.eurofound.europa.eu/tr/surveys/ewcs/2010/healthandwellbeing

(49)

2nd European Survey of Enterprises on New and Emerging Risks

ESENER-2

(50)

Temel bulgular / İş yerinde mevcut risk faktörleri:

Yorucu veya ağrı verici pozisyonlar

(51)

Temel bulgular / İş yerinde mevcut risk faktörleri:

Gürültü

https://osha.europa.eu/en/surveys-and-statistics-

osh/esener/2014?locale=TR&dataSource=esener04&media=png&width=740&question=Q200_6&plot=

inCountry&countryGroup=linear&subset=Sectorgrp&country=BG

(52)

Türkiye’de çalışanlarda işitme kaybı?

Bir OSGB’de incelenen odyogramların sonuçları:

* KBB uzmanı tarafından değerlendirilen sağ kulak, sol kulak 4000 Hz frekansta hafif, orta, ağır; 4000-8000 Hz frekansta hafif, orta, ağır ve frekans

belirtilmeden hafif, orta, ağır işitme kaybı olarak rapor edilen odyogramlar.

Cinsiyet İşitme kaybı* % Toplam sayı

Kadın 18 13,5 133

Erkek 462 46,3 998

Toplam 480 42,4 1131

Atmaca, E. Meslek Hastalığı Olarak İşitme Kaybı ve Farkındalık, yayınlanmamış yüksek lisans projesi.

Işık Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İş Sağlığı ve Güvenliği Yüksek Lisans Programı, 2015.

(53)

İSG Yönetimi / İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin kullanımı: Bir işyeri hekimi

https://osha.europa.eu/en/surveys-and-statistics-

osh/esener/2014?locale=TR&dataSource=esener04&media=png&width=740&question=Q200_6&plot

=inCountry&countryGroup=linear&subset=Sectorgrp&country=BG

(54)

İSG Yönetimi / İş sağlığı ve güvenliği

hizmetlerinin kullanımı: Bir işyeri hekimi

(55)

İSG Yönetimi / İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin

kullanımı: Bir iş güvenliği uzmanı

(56)

Temel sorunlar

• Yasal düzenlemelerin kapsamı sınırlı

• Veriye dayalı değerlendirme sınırlı

• İşçi sağlığı ve iş güvenliği hizmetlerine erişim sınırlı

– Sunulan hizmetle ilgili nitelik değerlendirmesi yapılmıyor

• İş Kazaları:

– Kayıt altına alınmayan çok sayıda iş kazası var – İş kazası geçirenlerde ölümler artıyor

• Meslek hastalıkları: Tanı konamıyor

• İşle ilgili hastalıklar: Türkiye’nin gündeminde yok

• Çalışanların iş memnuniyeti düşük

• Çalışanların yaşam kalitesi düşük

(57)

Amaçlar:

 Çalışanların sağlığı için politika araçlarını tasarlamak ve uygulamak,

 İşyerinde sağlığı korumak ve geliştirmek,

 İş sağlığı hizmetlerinin performansını ve ulaşılabilirliğini arttırmak,

 Eylem ve uygulama için kanıt sağlamak ve iletmek,

 Çalışanların sağlığını diğer politikalara dahil etmek.

DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ ÇALIŞANLARIN SAĞLIĞI KÜRESEL EYLEM PLANI (2008-2017)

(58)

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ SEUL DEKLERASYONU

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)

Uluslararası Sosyal Güvenlik Kurumu (ISSA) Kore İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (KOSHA) XVIII. Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi (29 Haziran 2008)

58

İşle ilgili kazalar (her yıl 337 milyon kaza) ve hastalıklar dünyada yılda 2.3 milyon ölüm ve %4’lük Gayrisafi Yurtiçi Hasılada

(GSYİH) ekonomik kayıp (Uluslararası Çalışma Örgütü)

(59)

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ SEUL DEKLERASYONU 4. Devletler;

• İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili diğer ILO Sözleşmeleri kadar ILO’nun İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve

Sözleşmesinin 2006 (No.187) de onaylanması ve hükümlerinin uygulanmasını, ...

• Ulusal bir önleyici iş sağlığı ve güvenliği kültürünün oluşturulması ve geliştirilmesini ...

• İşçilerin iş sağlığı ve güvenliğinin; güçlü ve etkili iş teftiş sistemi dahil olmak üzere iş sağlığı ve güvenliği

standardlarının yeterli ve uygun yürütümü vasıtasıyla korunmasını

sağlamalıdır.

59

(60)

60

(61)

61

(62)

Ne yapmalı?

• Emekçiler

• Sendikalar

• Meslek örgütleri

• Akademi

• Devlet

Teşekkürler