MESLEK HASTALIKLARI
TARİHÇE ve EPİDEMİYOLOJİ
Prof.Dr.Kayıhan Pala
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
kpala@uludag.edu.tr
MESLEK HASTALIKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ
Plıny (23 –79, Roma) tehlikeli tozlara sunuk kalanların kendilerini korumaları için maske önermiştir.
Galen (II.yy) madencilerin
hastalıkları hakkında bilgi
vermiştir.
Paracelsus (1493-1541) iş hekimliği alanındaki ilk
monografi sayılan “De Marbis Metallicis”i yazmıştır. Bu
kitapta madenciler ve dökümcülerde görülen
hastalıkların klinik bulguları hastalık adı verilmeden
yazılmıştır. Bu bulgular pnömokonyozları
tanımlamaktadır.
Agricola-Gearge Bauer (1494-1555) “De re
Metallica” adlı eserinde
maden ocaklarındaki tozun zararlı etkilerini ve korunma yöntemlerini anlatmıştır. Yer altında havalandırma
yapmayı ve işçilerin maske kullanmasını önermiştir.
«
MESLEK HASTALIKLARININ BABASI
»Bernardino Ramazzini (1633- 1714) “De Morbis Artificium Diatriba” adını verdiği meslek hastalıkları kitabını yazmıştır.
Bu kitabın en önemli
özelliklerinden biri, hastalıklar ile iş arasında bir bağlantı
kurarak etiyolojik etmenleri belirlemiş olmasıdır.
Ne iş yapıyorsun ?
“Hayret ve tereddüt ediyorum.
Acaba, ilaç ve sinameki kokan muayenehane ve
eczanelerde oturan bu azametli ve şık görüntülü
doktorların burnuna işyerlerindeki pis kokulu şeyleri mi soksam, yoksa
onları bu çukurları
görmeye mi davet etsem?”
Bernardino Ramazzini (1633-1714) De Morbis Artificum Diatriba
“Hekim, Hipokrat devrinden beri hastalarına sorduğu klasik
sorularına , şu soruyu da eklemelidir :
“Ne iş yapıyorsun ?” Böylece bir çok insanın
hastalığına doğru bir biçimde tanı konabilir ve acıları hızlı bir biçimde giderilebilir.”
TÜRKİYE’DEKİ TARİHSEL GELİŞME
Dilaver Paşa Nizamnamesi (1865):
Ereğli kömür havzasında çalışan işçilere yönelik bazı haklar
tanınmıştır :
13 yaşından küçüklerin madende çalıştırılması yasaklanmıştır.
Mesai saatleri 10 saat ile sınırlandırılmıştır.
İşyerinde doktor
bulundurulması zorunlu tutulmuştur.
Maaddin Nizamnamesi (1869): İş kazalarında tazminata ilişkin
hükümler getirilmiştir
TÜRKİYE’DEKİ TARİHSEL GELİŞME
114 Sayılı Kanun (1921) : Zonguldak ve Ereğli kömür havzasında kömür tozlarının işçilerin yararına kullanılmak üzere değerlendirilmesini
içermektedir.
151 Sayılı Kanun (1921) : Ereğli maden işçilerine yönelik sosyal sigorta
kurulmuştur. Bu yasaya göre işçi ve işverenden kesilen primlerle işçi sandıkları kurulmuştur. Prim ödeme
zorunlu tutularak, Türkiye’de sosyal güvenlikle ilgili ilk
uygulama yaşama geçirilmiştir.
TÜRKİYE’DEKİ TARİHSEL GELİŞME
Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (1930) : 173-180.
Maddeleri iş sağlığı ile ilgilidir.
İş Kanunu (1936) : 3008 Sayılı yasa
SSK Yasası (1964) : 506 Sayılı Yasa
İş Kanunu (1971) : 1475 Sayılı Yasa
İş Kanunu (2003) : 4857 Sayılı Yasa
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(2006): 5510 Sayılı Yasa
MESLEK HASTALIĞI
MADDE 14- Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya
yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya
işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli
hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.
SOSYAL SĠGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SĠGORTASI KANUNU
MESLEK HASTALIKLARI SINIFLAMA
A. Kimyasal maddeler nedeniyle meydana gelen meslek hastalıkları,
B. Mesleki deri hastalıkları,
C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları,
D. Mesleki bulaşıcı hastalıklar,
E. Fiziki etkenlerle olan meslek hastalıkları.
İŞLE İLGİLİ HASTALIK
Bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları dışında ortaya çıkışlarında ve gelişmelerinde
Çalışma ortamı,
Çalışma biçimi, ve
Diğer etkenlerin neden olduğu hastalıklardır.
Neden/sonuç ilişkisi yoktur.
Tanımlar (ILO)
Meslek hastalığı
Meslekle spesifik veya güçlü ilişki var. Genellikle tek nedensel etmen var.
İşle ilgili hastalık
İşyerinde birçok nedensel etmen var ve başka risk etmenleriyle birlikte rol oynuyorlar. Etiyoloji karmaşık.
Meslek grubunu etkileyen hastalık
İşle nedensel ilişki yok, ancak mesleki zararlılarla
alevleniyor.
UZMANLIK
GRUBU SAYI
ORA N
TANI
GRUBU Mesleki
Mesleki ġüphesi
Mesleki Değil TOPLAM 614
GÖĞÜS
HASTALIKLA
RI VE TBC 228 37%
Pnömokon
yozlar 100 47 1
KOAH 5 4 2
Astım 17 24 13
Diğer akciğer
hastalıkları 4 5 5
TBC 1
ANKARA MESLEK HASTALIKLARI HASTANESİ 2008 YILI İSTATİSTİKLERİ!...
http://www.ankarameslekhastanesi.gov.tr/meslek_hastaliklari/meslek_hastaliklari_mis_.xls
Örnek: Aşırı sıcakta çalışma
• Kalp hastalıkları
• KOAH, Astım
• Kronik cild hastalıkları
• Ciddi böbrek yetmezliği
• Romatizma
• Varis
ALEVLENDİRİR
İş Gerilimi Düzeyine Göre Kardiyovasküler Ölümler
Kivimaki, M., et al; Work stress and risk of cardiovcascular mortality: Prospective cohort study of industrial employees, British medical Journal, 325 (2002) 857-860
2,5
2
1,5
1
0,5
1 2 3 1 2 3 İş gerilimi
Kardiyovasküler ölümler
Çaba-ödül dengesizliği
Kalp üzerine mesleki etkiler
Göğüs ağrısı
Damar yapısının bozulması
Ritm bozukluğu
Kalp kası rahatsızlıkları
Yüksek tansiyon
Göğüs ağrısı – Karbon monoksit
Karbon monoksit süreğen etkilenimi kalp/damar
sistemi ölümlerinden artışa yol açıyor:
NYC köprü ve tünel
çalışanları
İş stresi/yüklenme ve kalp/damar hastalıkları
Sosyal sınıf ve kalp/damar hastalıkları
Vasıfsız işçiler (V),
profesyonellere (I) göre
artmış
riske sahiptir...
50 70 90 110 130 150 170 190
I II III IV V
STANDARDİZE ÖLÜM HIZI
İşçi
sağlığında gelişmişlik
Mes lek hast alı kla rı te sbit i
Ġş kazaları
Ülkeler arasında değişmekle birlikte,
genel olarak, meslek hastalıkları görülme sıklığının yılda binde 4-12 arasında
değişmesi beklenmektedir.
İşle ilgili hastalık: %2-10
Türkiye’de yılda kaç meslek
hastalığı olgusu beklenmelidir?
109.964 36.655
297.132 99.044
0 50000 100000 150000 200000 250000 300000
TR (Binde 4)
TR (Binde 12)
SGK (Binde 4)
SGK (Binde 12)
TÜRKİYE'DE BEKLENEN MESLEK HASTALIĞI SAYILARI (YILDA)
Türkiye’de beklenen yıllık meslek hastalığı olgu sayıları
Hesaplama 2008 yılı verilerine dayanılarak yapılmıştır.
SGK Verilerine Göre Türkiye’de
Yıllara Göre Meslek Hastalıkları Sayısı
Meslek hastalıkları (2005)
Türkiye Finlandiya
AB
Kaynak: Brigitte Froneberg, ILO 07/2005
MH Sıklığı
Beklenen yüz binde 400-1200
Türkiye’de yüz binde 10 – 35 arasında
Türkiye’de beklenen 36.000 (%0,4) - 108.000 (%1,2) Türkiye’de saptanan 500 – 1300 vaka
Prof. Dr. Muzaffer Aksoy
Türkiye'de kunduracılarda kan kanserine
yakalananların çokluğu, Aksoy'un dikkatlerini yapıştırıcılarda bulunan benzene çekti. Terlik ve ayakkabıcılar üzerinde yaptığı istatistiki
çalışmaları, 1974'te ABD'deki Blood dergisinde yayımlandı.
Bu makaleden üç yıl sonra da ABD Çalışma
Bakanlığı bilimsel bir dava açtı. Prof. Dr. Muzaffer Aksoy da mahkemeye birinci tanık olarak
çağrıldı. Dava sonucunda 'iş güvenliği ve sağlığı yönetmeliği'nde sekiz saatlik çalışma süresince maruz kalınacak benzen oranı 10'dan 1 ppm'e düşürüldü.
1 ÖLÜM
100 HASTALIK
%44
%56
DÜNYA
%99
%1
TÜRKİYE
MESLEK HASTALIKLARI İŞ KAZALARI
TÜRKİYE’NİN DÜNYADAN FARKI NE?
MESLEK HASTALIKLARININ TESBĠTĠ
(TÜRKĠYE’DE DURUM)
ÇALIġMA GÜCÜ VE MESLEKTE KAZANMA GÜCÜ KAYBI ORANI TESPĠT ĠġLEMLERĠ YÖNETMELĠĞĠ (11 Ekim 2008, Resmî Gazete Sayı : 27021)
Meslek hastalığı raporu düzenlemeye yetkili sağlık hizmet sunucuları
GEÇĠCĠ MADDE 2 – (1) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci
fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü kaybı oranları
tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yeniden yetkilendirme yapılıncaya kadar Ankara, Ġstanbul veya Zonguldak’ta bulunan Sağlık Bakanlığı Meslek Hastalıkları
Hastaneleri ile devlet üniversitesi hastaneleri yetkilidir.
Üniversite Hastanelerine de Meslek hastalığı koyma
yetkisi verildi:
TÜRKİYE’DE MESLEK HASTALIKLARI, 2007
Kaynak: www.sgk.gov.tr
ĠLLER SĠGORTALI
SAYISI Ġġ KAZASI MESLEK HASTALIĞI
MH/SS (100 BĠNDE)
ĠK/SS (BĠNDE)
MH/ĠK (%)
ANKARA 722.401 3.569 17 2,4 4,9 0,5
BĠLECĠK 32.059 1.602 1 3,1 50,0 0,1
BURSA 448.115 8.394 1 0,2 18,7 0,0
ĠSTANBUL 2.599.269 10.197 23 0,9 3,9 0,2
ĠZMĠR 588.223 9.832 107 18,2 16,7 1,1
KOCAELĠ 291.917 7.532 16 5,5 25,8 0,2
MANĠSA 142.551 5.073 15 10,5 35,6 0,3
ZONGULDAK 70.837 3.794 996 1406,0 53,6 26,3
TOPLAM 8.505.390 80.602 1.208 14,2 9,5 1,5
İş kazaları ve meslek hastalıkları (2008)
KADIN Fem ale
ERKEK Male
TOP.
Total
KADIN Fem ale
ERKEK Male
TOP.
Total
01 ADANA 22 920 942 0 0 0
06 ANKARA 133 3.339 3.472 0 12 12
07 ANTALYA 218 1.541 1.759 0 0 0
09 AYDIN 96 1.461 1.557 0 2 2
10 BALIKESĠR 100 987 1.087 0 1 1
11 BĠLECĠK 42 1.043 1.085 0 1 1
16 BURSA 530 6.620 7.150 0 2 2
18 ÇANKIRI 2 56 58 0 3 3
20 DENĠZLĠ 225 2.173 2.398 0 1 1
34 ĠSTANBUL 459 8.030 8.489 2 23 25
35 ĠZMĠR 547 9.548 10.095 9 78 87
41 KOCAELĠ 112 3.489 3.601 0 1 1
54 SAKARYA 21 718 739 2 28 30
67 ZONGULDAK 38 3.643 3.681 0 353 353
TOPLAM-Total 3.594 69.369 72.963 14 525 539
ĠL KODU ĠLLER Provinces
Ġġ KAZASI SAYISI N'of Em ploym ent Injuries
MESLEK HASTALIĞI
SAYISI N'of Occupational
Dis eas es
Kaynak: www.sgk.gov.tr
İş kazaları ve meslek hastalıkları (2009)
ERKEK Male
KADIN Fem ale
TOP.
Total
ERKEK Male
KADIN Fem ale
TOP.
Total
01 ADANA 728 25 753 0 0 0
02 ADIYAMAN 99 9 108 0 0 0
03 AFYON 131 2 133 0 0 0
04 AĞRI 10 0 10 0 0 0
05 AMASYA 437 4 441 2 0 2
06 ANKARA 2.137 97 2.234 74 3 77
07 ANTALYA 1.272 209 1.481 0 0 0
08 ARTVĠN 53 0 53 0 0 0
09 AYDIN 1.080 92 1.172 3 0 3
10 BALIKESĠR 1.047 130 1.177 0 0 0
11 BĠLECĠK 853 41 894 0 0 0
12 BĠNGÖL 17 0 17 0 0 0
13 BĠTLĠS 9 0 9 0 0 0
14 BOLU 444 55 499 0 0 0
15 BURDUR 100 3 103 0 0 0
16 BURSA 5.360 524 5.884 9 0 9
ĠL KODU
ĠLLER Provinces
Ġġ KAZASI SAYISI N'of Em ploym ent Injuries
MESLEK HASTALIĞI
SAYISI N'of Occupational
Dis eas es
İş kazaları ve meslek hastalıkları (2010)
ERKEK Male
KADIN Fem ale
TOP.
Total
ERKEK Male
KADIN Fem ale
TOP.
Total
01 ADANA 680 21 701 0 0 0
02 ADIYAMAN 67 29 96 0 0 0
03 AFYON 149 1 150 0 0 0
04 AĞRI 7 1 8 0 0 0
05 AMASYA 260 1 261 0 0 0
06 ANKARA 2.620 95 2.715 185 7 192
07 ANTALYA 1.323 257 1.580 0 0 0
08 ARTVĠN 73 0 73 0 0 0
09 AYDIN 1.102 83 1.185 2 0 2
10 BALIKESĠR 928 121 1.049 1 0 1
11 BĠLECĠK 1.020 50 1.070 1 0 1
12 BĠNGÖL 20 0 20 0 0 0
13 BĠTLĠS 21 0 21 0 0 0
14 BOLU 496 43 539 0 0 0
15 BURDUR 109 2 111 0 0 0
16 BURSA 6.828 752 7.580 4 0 4
ĠL KODU
ĠLLER Provinces
Ġġ KAZASI SAYISI N'of Em ploym ent Injuries
MESLEK HASTALIĞI
SAYISI N'of Occupational
Dis eas es
2007 SĠGORTALININ
ÇALIġMA SÜRESĠ
ĠĢ Kazası Meslek Hastalığı Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam
1 GÜN 71 1.609 1.680 0 18 18
2-7 GÜN 44 1.117 1.161 0 3 3
8-30 GÜN 180 3.998 4.178 0 0 0
1 AYDAN FAZLA - 3 AY 443 8.530 8.973 1 6 7
3AYDAN FAZLA - 1YIL 1.222 20.283 21.505 2 34 36 1YILDAN FAZLA- 2YIL 671 11.386 12.057 2 38 40 2YILDAN FAZLA- 5YIL 876 15.175 16.051 4 55 59 5YILDAN FAZLA- 10YIL 460 8.624 9.084 1 34 35
10+YIL 154 5.759 5.913 1 1.009 1.010
TOPLAM 4.121 76.481 80.602 11 1.197 1.208
İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI VAKALARININ SİGORTALININ SON İŞVEREN NEZDİNDEKİ ÇALIŞMA SÜRESİNE GÖRE DAĞILIMI
Kaynak: www.sgk.gov.tr
2009 2010
Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam
Male Female Total Male Female Total
0 0 0 2 0 2
15-17 0 0 0 0 0 0
18-24 12 0 12 22 5 27
25-29 33 3 36 55 1 56
30-34 46 1 47 87 4 91
35-39 52 0 52 104 2 106
40-44 48 1 49 87 2 89
45-49 40 3 43 78 4 82
50-54 18 0 18 27 1 28
55-59 44 0 44 20 0 20
60-64 37 0 37 12 0 12
91 0 91 20 0 20
421 8 429 514 19 533
48 37 48 40 35 40
-14
65+
AĞIRLIKLI ORT.YAġ Weighted average age
Toplam - Total
Tablo 1.3.6- 5510 SAYILI KANUNUN 4-1/a MADDESĠ KAPSAMINDAKĠ AKTĠF SĠGORTALILARIN MESLEK HASTALIKLARI VAKALARININ YAġ GRUPLARINA VE CĠNSĠYETE GÖRE DAĞILIMI
YaĢ Grupları Age Groups
SÜREKLĠ Ġġ GÖREMEZLĠK SEBEBĠ
The causes of permanent incapacity
Ġġ KAZASI
Employment injuries
MESLEK HASTALIĞI Occupational diseases
TOPLAM Total
2009 2010
1.668
314 406 242 217
1.976
109
Tablo 1.3.19- 5510 SAYILI KANUNUN 4-1/a MADDESĠ KAPSAMINDAKĠ AKTĠF SĠGORTALILARIN SÜREKLĠ Ġġ GÖREMEZLĠK SEBEBĠNĠN Ġġ KAZASI VE
MESLEK HASTALIĞINA GÖRE DAĞILIMI
1.953 1.550 1.452 2006 2007 2008
2.085 2.267 1.956 1.694 1.885
TOPLAM-Total 1.601 1.044 866 1.171 1.454 2007 2008
Tablo 1.3.20- 5510 SAYILI KANUNUN 4-1/a MADDESĠ KAPSAMINDAKĠ AKTĠF SĠGORTALILARIN Ġġ KAZASI VEYA MESLEK HASTALIĞI SONUCU
ÖLÜMLERĠNĠN ÖLÜM SEBEBĠNE GÖRE DAĞILIMI
1.043 865 1.171
1 0
1.444
10 MESLEK HASTALIĞI-Occupational 1
disease
2009 2010 ÖLÜM SEBEBĠ-Cause of death
Ġġ KAZASI-Employment Injuries
2006
1.592
9
MESLEK HASTALIĞI GÖRÜLME SIKLIĞI
BİNDE 0,1
Araştırmalar
meslek hastalıklarının gerek işyeri hekimleri gerekse genel hastanelerde çalışan
hekimler tarafından atlandığını göstermektedir
...
MESLEK HASTALIKLARININ ÖZELLİKLERİ
1. Meslek hastalığı tanısı koymak için bu alanda uzmanlaşmış kuruluşlara gereksinim
duyulmaktadır.
2. Meslek hastalıkları 1 hafta ile 30 yıl arasında değişen zamanlarda oluşabilir.
3. Meslek hastalıklarının oluşmasında , çok kez
yakınmalar ortaya çıkmadan önce, hastalık başlamış hatta maluliyet meydana gelmiş olabilir.
4. Meslek hastalığına yol açan etkenle işçinin ilişkisi kesilirse, meslek hastalığı çoğu zaman o evrede durur.
5. Meslek hastalığının diğer benzer hastalıklarla kliniği aynı/benzer olabilir.
“Meslek hastalığı” kavramı ile birlikte, “İşle ilgili hastalık”
kavramı benimsenmeli,
Meslek hastalıkları uzmanlığı teşvik edilmeli
Meslek hastalıkları hastaneleri desteklenmeli,
İvedi olarak yeni meslek hastalıkları hastaneleri/klinikleri açılmalı
Meslek hastalığı tanısı koymaya yönelik etkin bir altyapı oluşturulmalı,
İşyeri hekimlerinin meslek hastalığı ön tanısı ile sevk ettiği her olgunun konunun uzmanları tarafından
değerlendirilmesi sağlanmalı,
Meslek hastalıkları ile ilgili olarak «farkındalık» ve
«yetkinlik» arttırılmalıdır.
