Prof.Dr.Erkan PEHLİVAN İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Prof.Dr.Erkan PEHLİVAN İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı erkan.pehlivan@inonu.edu.tr 2019-2020

Amaç ve Öğrenim Hedefleri

 Halk sağlığının tarihi dinamikler içinde gelişim evrelerini açıklamak

 Halk sağlığının bilimsel gelişim evrelerine paralel doğuşunu açıklamak

 Halk sağlığının tanımını yapmak

 Halk sağlığının tıp dalları arasında yeri ve olayları incelemede kullanılan şematik süreci doğru olarak açıklamak

 Halk sağlığı hizmetinin temel ilkeleri ve koruma

stratejilerini doğru olarak açıklamak

 Halk sağlığı, organize edilmiş toplum çalışmaları sonunda; çevre sağlığı koşullarını düzelterek,

bireylere sağlık bilgisi vererek, bulaşıcı hastalıkları önleyerek, hastalıkların erken tanı ve tedavisini

sağlayacak sağlık örgütleri kurarak, toplumsal çalışmaları her bireyin sağlığını sürdürecek bir yaşam düzeyini sağlayacak biçimde geliştirerek:

hastalıklardan korunmayı, yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh sağlığı ile çalışma gücünün

artırılmasını sağlayan bir bilim ve sanattır

05.04.2020 3

Bu kapsama ulaşmak için

aşılması gereken dönemler:



Animistik Dönem: Hipokrat öncesi



Miasma Dönemi: Hipokrat sonrası



Germ Dönemi: Mikroorganizmanın keşfi



Genom Dönemi 20.yy ortaları

 Hastalık nedenleri

 Tanrıların cezalandırması

 Miasma teorisi(Çevreden Yayılan kötü kokular

hastalık yayar)

 Tedavi yöntemleri

 Dua, ritüeller

 Lavman

 Kan alma

 Bitkisel ilaçlar

 Gelişmiş Yunan tıbbına rağmen, Atina’da insan ömrü 30 yıl

Koslu Hipokrates

Asclepiade Bithynia

5 05.04.2020

Princeps of Abinceni

 Rönesansla birlikte keşifler, icatlar çağı başlamış,

 Endüstri devrimiyle birlikte, buhar gücünün keşfi ile tıptaki gelişme hızlanmış, beraberinde sağlık sorunları da yaygınlaşmıştır.

 Artan ulaşım imkanları ve bunların getirdiği pandemiler tarih sahnesine çıkmaya başlamıştır..

 Amerika’nın keşfiyle sigara salgını Avrupa’ya getirilmiş, kızamık Amerika’ya taşınmıştır.

7 05.04.2020

Miasma döneminin bitişi

 Nedene yönelik (etyolojiye dayalı) tedavi çağına kolay gelinmemiştir.

 Işık mikroskobunun icadı (17. yy).

 Henüz hastalıklardan korunmaya ve sağlığın geliştirilmesine ait bir düşünce yoktur.

 Bakterilerin, sterilizasyon ve diğer aşıların bulunuşu (Pasteur, Robert Koch) (19.yy).

 Tıp bilimsel gelişmelerle paralel ilerler

 Bilim ve tıp gelişimi paralel

 İnsan, uzun ve refah içinde bir hayat sürmek istiyor. Bunun için sağlık şart.

 Tıbbın başlangıçtaki amacı ağrıyı dindirmek, rahatsızlık veren, acı ve ızdırap doğuran hastalığı tedavi etmektir.

 İlkçağlarda yaygın olan sağlık sorunları;

 enfeksiyon hastalıkları

 yaralanmalar

 İnsanlık tarihinde, veba, sıtma vb hastalıklarından yıkılan uygarlıklar var.

9 05.04.2020

Karantina (Koruyucu hekimlik)

 Vebanın gemilerle ülkeler arası bulaşmasını önlemek için gemilerin limanlarda yük ve yolcu indirip bindirmelerine 40 gün izin verilmemesi.

 İlk defa Dubrovnik’te 1473 yılında uygulanmaya başlamıştır.

 İlk karantina uygulaması (koruyucu hizmet)

 Tecrit: Hastaların sağlamlardan uzaklaştırılması

Halk Sağlığı nedir?

Halk Sağlığı ne zaman doğdu?

11 05.04.2020

Halk sağlığının doğuşu

 Johann Peter FRANK (1745- 1821)

Polis (=şehir) Hizmetleri adlı eserinde sağlıkla ilgili olarak;

“Kralın, en büyük serveti tebasıdır. Dolayısıyla Kral, onların sağlığını koruma yükümlülüğündedir.

 Devlet, ömrü uzatıp, halkın sağlığını korumak için her önlemi almalıdır.”

• Tedavi edici hekimlik 19. yy’a kadar, asıl tıp alanı iken

• Bu tarihten sonra sağlığın korunması sosyal tıp, halk sağlığı, kamu sağlık hizmeti gibi kavramlar gündeme gelmiştir.

13 05.04.2020

BCG aşısını bulan hekimlerden biri Dr. Calmette;

“Halk Sağlığı’nın korunması için yapılan gider;

1. İnsan sermayesini korur (sosyal kapital)

2. Üretimi artırır.

 Bu giderler, o ülke zenginliğinin tek

nedenidir.” demektedir.

Halk sağlığı bilim dalının kuruluşu

 Public Health =Kamu Sağlığı terimi ilk defa İngiltere’de kullanıldı (19.yy ortalarında)

 ABD’ de salgın hastalıklarla mücadele iç savaşta önem kazanıyor.

 Liman kentlerinde hastaneler (Marine Hospital Services) kuruldu. Sonra adı Public Health Service olarak değişiyor.

 Atlanta’da sıtma mücadelesi için kurulan birim sonra CDC (Centers for Disease Control)’e dönüşüyor.

15 05.04.2020

Klinik tıp



Konu Hasta



Tanı

Tanıyı kesinleştirmek Lab./Görüntüleme



Tedavi İlaç

Cerrahi

Halk Sağlığı



Konu



Tanı Epidemiyoloji



Tanıyı kesinleştirme için İstatistik



Tedavi



Sağlık Yönetimi



Sağlık Eğitimi

Klinik Tıp ve Halk Sağlığı

Özellik Klinik Bilimler Halk Sağlığı Bilimi

Hizmet Bireye (Hastaya) Topluma (Hastaların yanı

sıra sağlam kişilere de)

Amaç Genellikle, kişilerin

hastalıklarını teşhis ve tedavi

Toplumun sağlık sorunlarını belirlemek; bunları

önlemek, ortadan kaldırma;

toplumun sağlık düzeyini yükseltmek.

Temel bilimler Anatomi (Vücudun yapısı) Fizyoloji (Vücudun

işleyişi)

Sosyoloji (Toplumun yapısı) Sosyal Antrolopoloji

(Toplumun işleyişi) Tanı yöntemleri Anamnez

Fizik muayene Lab. incelemesi

Epidemiyolojik yöntemler

Tedavi yöntemleri Tıbbi Cerrahi

İyi sağlık yönetimi Sağlık eğitimi

Hizmet yeri Kurumsal (Hastane vb.) Yaşanılan her yer İlgili bilimler Uzmanlık dalına yakın tıp

bilimleri

Bütün tıp bilimleri, sosyal bilimler

17 05.04.2020

Balondayken

bireye değil, tüm topluma

odaklanmak……

Tıp



1-Temel tıp



2-Klinik tıp



3-Sosyal tıp(Halk Sağlığı,Toplum Hekimliği)



Temel Dalları

Epidemiyoloji

Sağlık Yönetimi

Biyoistatistik

19 05.04.2020

Halk Sağlığı

Uygulamalı Bilimleri

1- Çevre Sağlığı

2- AÇS-AP/Kadın ve üreme sağlığı 3- Beslenme

4- Sağlık Eğitimi ve Sağlığı Geliştirme 5- İş Sağlığı

6- Toplum Ruh Sağlığı

…Diğer uygulamalı halk sağlığı bilimleri

Halk Sağlığında İlkeler

 Sağlık bir insan hakkıdır

 Koruma tedaviden üstündür.

 Kişi çevresiyle bir bütündür

 Hastalık nedenleri biyolojik, fizik ve sosyal nedenlerdir

 Sağlık hizmetleri kişinin ayağına götürülür

 Sorun aile ve toplumun da sorunudur

 Sağlık hizmeti bir ekip hizmetidir

 Herkes kendi sağlığından sorumlu olmalı

21 05.04.2020

Sağlığın Bileşenleri

 Fiziksel sağlık (Solunum, beslenme, boşaltım, hareket, uyku, cinsellik gibi ihtiyaçlarını tam olarak yerine

getirebilme)

 Ruhsal-duygusal sağlık: Bireyin kendisi ve çevresiyle sürekli uyum içinde olmasıdır.( Olumlu düşünme,

yaşamdan zevk alma, başkalarıyla ve yalnız çalışabilme yeteneği, sorumluluk alma vb.)

 Sosyal sağlık: Sevilme, ait olma, ailesiyle ve arkadaşlarıyla ilişkisi, iş durumu, sosyal uğraşıların olması)

Sağlık Hizmetlerinin Amacı-1

1- İçinde bulunulan sağlık durumunun korunması, kötüleşmeyi önleme Konservasyon,

2- Gelebilecek başka zararların önlenmesi Prevasyon,

3- Birey veya grupların sağlık durumunun düzeltilmesi Restorasyon,

4- Mevcut sağlık düzeyinden daha iyi bir düzeye ilerletmek Progresyondur.

Kaynak:Roger Detels, Robert Beaglehole, Mary Ann Lansang, and Martin Gulliford. Oxford Textbook of Public Health. Published Online March 2011.

23 05.04.2020

Sağlık Hizmetlerinin Amacı-2

 Koruyucu ve tedavi edici sağlık kurumlarının hizmet amaçlarının saydığımız sağlık

düzeyleri ile değişen derecelerde ilişkili olduğu söylenebilir.

 Oysa koruyucu sağlık aslında yalnızca sağlam

insanı hastalanmaktan korumayı değil, bütün

sağlık düzeylerini bir aşağı durumdan

korumayı amaçlayan çalışmaları gerektirir.

HALK SAĞLIĞI TEMEL STRATEJİLERİ

 Primordial Korunma

Risk faktörleri ortaya çıkmadan onların oluşmasını önlemek amaçlanır. Obezitenin engellenmesi, çocukların sigara kullanmalarını engelleyici okul eğitimleri.

05.04.2020

Birincil Korunma (Primer Korunma)

Risk faktörleri mevcut iken hastalığın oluşmasını ve derecesini azaltmak amaçlanır.

Obez kişilerde koroner arter hastalığı veya

diabet gelişimini engellemek için diyet ve

egzersiz önerilmesi, bağışıklama, AP

hizmetleri.

İkincil Korunma

(Sekonder Korunma)

Erken tanı hizmetleri olarak bilinir. Kan basıncı ölçümleri, serviksten sürüntü alınması, tüberkülin testi.

27 05.04.2020

Üçüncül Korunma (Tersiyer Korunma)

Birincil ve ikincil korunma olanaklarından

yararlanamamış, tanıda geç kalınmış hastalarda, en

iyi tedavi ve rehabilitasyon olanaklarının

kullanımıdır. Diabeti olan kişinin göz

komplikasyonları varken körlüğün veya, diabetik

nöropati varken bacak amputasyonlarının

engellenmesi.

Bir Sağlık Sorununun Önemli Olma Kriterler



Sık görülme,



Sık öldürme,



Sık sakat bırakma,



Sık işgücü kaybına neden olma.

29 05.04.2020

31 05.04.2020

KAYNAKLAR

 1-Roger Detels, Robert Beaglehole, Mary Ann Lansang, and Martin Gulliford.

Oxford Textbook of Public Health. Published Online March 2011.

 2-Çağatay Güler, Levent Akın (Ed.).Halk Sağlığı Temel Bilgiler. Ankara.

Hacettepe Üniversitesi Yayınları.2012

 3-Lawrence G and Potvin L.Education, Health Promotion, and Social and

Lifestyle Determinants of Health and Disease, Oxford Texbook of Public Health (R Deteles, J McEwen, R Beaglehole and H Tanaka, Oxford University Press, USA,.2002

 4-WHO.The 8th Global Conference on Health Promotion, Helsinki, Finland, 10- 14 June 2013:The Helsinki statement on Health in All Policies.2013

 5-Ayşe Çevirme. Halk Sağlığı Hizmetlerine Giriş. Erişim: Mart 2018.

http://slideplayer.biz.tr/slide/8151672/

 6-Dilek Aslan. Tıpta halk sağlığı uzmanlığı ve gelecek

seçenekleri/beklentileri/öngörüleri. file:///C:/Users/SONY/Desktop/2019- 2020%20Donem-3/halksaguzm.pdf

 7-Aslı Aykaç. Halk Sağlığı ve Sağlık Kavramları. Erişim: Mart, 2018; Y.D Üni.

 http://slideplayer.biz.tr/slide/8151672.

 8-Sağlık Bakanlığı. www.saglik.gov.tr/ Erişim:Mart 2018

32 05.04.2020