İŞLETME RİSK YÖNETİMİ 1/19

İŞLETME

RİSK YÖNETİMİ

2/19

Risk Değerlendirmesi İşlem BASAMAKLARI

2

İşyerinizde sorun çözme şeması

SAKIN KARIŞMA

EVET HAYIR

EVET

SENİ KAFASIZ

HAYIR

ÜSTÜNE Mİ KALACAK?

HAYIR

GÖRMEZDEN GEL KİMSE

GÖRDÜ MÜ? OZAMAN

AYVAYI YEDİN

EVET EVET

HAYIR

SAKIN SÖYLEME!

SUÇU BAŞKASININ

ÜSTÜNE

ATABİLİR MİSİN?

HAYIR

HER ŞEY YOLUNDA MI?

İŞİ SEN Mİ KARIŞTIRDIN?

4/19

Olasılık ve Risk

Olasılık ve Şiddet

Risk analizinde risklerin belirlenmesi tehdidin olma ihtimali ile tehdidin etkisi sayısal değerlerle ifade edilir.

Bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur.

Etkili bir sonuç elde etmek için bu iki kavramın iyi

anlaşılması ve doğru belirlenmesi önemlidir.

6/19

Olasılık

Olasılık, bir şeyin olabilme durumu veya ihtimalidir.

Olabilecek şey sonuçları itibariyle olumlu veya olumsuz olabilir.

• Piyangodan ikramiye çıkma olasılığı,

• İşyerinde kaza olma olsılığı.

Olasılık

A olayının olasılığı, 0 ile 1 arasında bir reel sayıdır ve ondalık veya yüzde cinsinden ifade edilir.

Çatıda çalışan bir kişinin ayağının kayması olasılığı 0.08 dir.

Olabilmesi imkansız olan bir olayın olasılığı ‘0’ dır.

İSG temel amacı işyerinde olabilecek kazaların ve hastalıkların olma olasılığını azaltmaktır, yani, bunların olasılık

Olabilmesi kesin olan bir olayın olasılığı ‘%100’ dür yada ‘1’ dir.

8/19

Olasılık

Bir tehlikenin olasılığı söz konusu tehlikeyi oluşturan koşullar ve etmenlerle birlikte değerlendirilir. Bu etmenler;

 Tehlikeye maruz kalan kişilerin sayısı,

 Tehlikenin hangi sıklıkla yaşandığı,

 Tehlikeye ne kadar süreyle maruz kalındığı,

 Çalışanların ve çevredekilerin tehlikeye ne kadar yakın oldukları

 Çalışanların eğitim düzeyi,

 Çalışanların denetiminin etkinlik düzeyi,

 Çalışanların iş yapma koşulları,

 Çalışanların yorgunluk, dikkatsizlik, halsizlik vb.

Örnek olarak, bir inşaatta çalışanların başına yukarıdan tuğla düşmesi tehlikesi olasılığını ele alalım.

Olasılık

10/19

Olasılık

VE ile ifade edilen bir sonucun ortaya çıkması, bu sonuca katkıda bulunan tüm nedenlerin birlikte ortaya çıkmalarına bağlıdır.

Örneğin, bir işçinin aşağıya düşmesi için

işçinin ayağının kayması ve bağlanmamış

olması gerekir.

Olasılık ve Risk

VEYA ile ifade edilebilen bir olayın meydana gelmesi için olayın oluşması nedenlerinden birinin veya daha fazlasının meydana gelmesi yeterlidir.

Örneğin işçinin aşağı düşmesi için ayağının kayması veya başının dönmesi veya boşa basması yeterlidir.

Dikkat edelim ki İş Sağlığı ve Güvenliği kapsamında VEYA ile ifade edilebilen olaylar sonuçları

bakımından daha kötüdür.

12/19

Neden risk değerlendirmesi yapmalıyız?

 Mevzuat yönünden zorunludur.

 İşletmeye sağladığı yararları vardır.

İşletmenin sağlık giderleri azalır,

Tazminat giderleri azalır,

Güvenli çalışma ortamında verimlilik artar,

Üretimde kalite yükselir,

İşletme güven ve prestij kazanır,

Pazar payı yükselir,

Ekonomik yönden güçlü hale gelir

Riskin değerlendirilmesinin ana amacı

Kabul edilemez riskler için neler yapılmalıdır?

Riskler kabul edilebilir midir?

Yasal mevzuat ile tanımlanmamış riskler

için bu soruların cevabı işletmenin değer

yargılarına bağlıdır.

14/19

Risk Değerlendirme

Risk değerlendirme çalışmalarının etkili olabilmesi için

 Sistemin ve operasyonların kapsamlı ve doğru analiz edilmesi gerekir,

 Kanun, tüzük ve yönetmeliklerin istekleri,

 Kabul edilen standartların gerekenlerinin sağlanması,

 Benzer işlerden kazanılmış olan deneyimlerden faydalanılmalıdır.

Risk Değerlendirme

_UYARI Güvenlik standartları ve deneyimlerin birçoğu geçmişte yaşanmış olan kazaların incelenmesi sonucu edinilmiştir.

UYARI

Deneyimin yetersiz kaldığı durumlarda sistem yeni tehlikelere, potansiyel kazalara açık olur. Bu nedenle sistemde karşılaşılabilecek yeni kazalar incelenmelidir.

Yeni veya farklı işlemler, ekipmanlar sözkonusu olduğunda tahminsel risk değerlendirme teknikleri kullanılır.

16/19

Risk Değerlendirme

Risk Değerlendirmesi yapılırken Risk Değerlendirme Formu kullanılır.

Risk Değerlendirme formunda yer alması gerekli bilgiler:

Proses Adı: Analizi yapılacak olan prosesin referans numarası varsa yazılır, yoksa kısa bir tanımı yapılır. Örneğin; kaynak, kaplama, montaj, boya vb.

Alt Proses: Eğer alt proses için analiz yapılıyor ise bu alt prosesin kısa bir tanımı yapılır. Örneğin; havalandırma tesisatı, fırın, kazan dairesi vb.

Takım Üyeleri: Takımı oluşturan bütün kişilerin isimleri ve bölümleri.

Takım Lideri: Sorumlu olan İş Güvenliği Uzmanının adı Tarih: Risk değerlendirmesi’nin yapıldığı tarih

Revizyon Tarihi: Risk değerlendirmesi’nin son revizyon tarihi

Risk Değerlendirmesi Numarası: Takip etmek amacıyla kullanılabilecek bir Risk Değerlendirmesi numarası

 Risk analizinde önemli olan nokta, alınan riskin ne olduğunun belirtilmesidir.

 Günlük hayatta sıklıkla risk analizi yaparız.

Otobüse binmek taksiye göre ucuzdur ancak geç kalma riski yükseldiğinde bunu göze almayıp

pahalı aracı tercih edebiliriz .

Evimizi yangına karşı sigorta yaptırmayarak risk alabiliriz.

Kanser riskini göze alarak sigara içmeyi

sürdürebiliriz.

18/19

Tanımlanan Çalışma: Kapalı ortamda çalışma, sınırlı saha çalışması (Kanal çalışması, kazan içerisinde yapılan ateşli işler vb.)

Olası Tehlike(ler) : Zehirli gazlara maruziyet, yetersiz oksijen vb.

Oluşturacağı Risk(ler):Zehirlenme, boğulma vb.

N

Tanımlanan Çalışma: Elektrikli aletlerle çalışma

Olası Tehlike(ler): Yalıtılmamış, yetkili kişilerce kurulmamış elektrik donanımı

Oluşturacağı Risk(ler): Elektrik çarpması, yangın

20/19

Tanımlanan Çalışma: Elle taşıma işçiliği

Olası Tehlike(ler): Yanlış taşıma yöntemlerinin kullanılması, fazla yük kaldırma

Oluşturacağı Risk(ler): Kas/İskelet sistemi rahatsızlıkları

Risk Değerlendirme

Teknikleri

22/19

Risk Değerlendirme Teknikleri

“Risk Analizi / Değerlendirmesi” belirlenen tehlikelerinin yol açabileceği risklerin nicel bir büyüklük olarak saptanması sürecidir.

Risk analizi yöntemleri iki ana grupta toplanabilir.

 Nicelik/kantitatif (quantitative)

 Nitelik/kalitatif (qualitative)

Nicel/Kantitatif Risk Analizi

Riski hesaplarken sayısal yöntemlere başvurur.

Bu yöntemde tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur.

Risk = Tehditin Olma İhtimali * Tehditin Etkisi

24/19

Nicel Yaklaşım

Risk = Olasılık * Şiddet

Şiddet

Olasılık

^{Hafif -1 Orta – 2} Yüksek - 3

Düşük - 1 Düşük Risk – 1 Düşük Risk - 2 Orta Risk - 3 Orta - 2 Düşük Risk – 2 Orta Risk - 4 Yüksek Risk - 6 Yüksek - 3 Orta Risk – 3 Yüksek Risk- 6 Yüksek Risk - 9 Olasılık:

Belli bir dönemde (genellikle bir yıl);

3: Zararın meydana gelmesi kesindir ya da nerdeyse kesindir.

2: Zarar belki meydana gelir 1: Zarar nadiren meydana gelir

Şiddet:

3: Ölüm ya da büyük yaralanma 2: Etkisi 3 gün süren hastalık ya da

yaralanma

1: Diğer tüm yaralanma ya da hastalıklar 24

Nicel Yaklaşım

• Bu yöntemi daha nicel hale getirebilmek için;

– şiddet skalasında daha çok ayrıntı verilebilir (ileride ele alacağız)

– Olasılık skalasında geçmiş dönem istatistikleri kullanılır Örnek skala:

– Risk ayda bir veya daha sık meydana gelir  skor: 3

– Risk ayda bir veya daha seyrek meydana gelir  skor: 2 – Risk yılda bir veya daha seyrek meydana gelir  skor: 1

26/19

Nitel/Kalitatif Risk Analizi

Riski hesaplarken ve ifade ederken nümerik değerler yerine önemsiz, yüksek, çok yüksek gibi tanımlayıcı değerler kullanır.

Nitel Yaklaşım

Şiddet

Olasılık

^{Hafif Orta Yüksek}

Düşük Düşük Risk Düşük Risk Orta Risk

Orta Düşük Risk Orta Risk Yüksek Risk

Yüksek ^{Orta Risk} Yüksek Risk Yüksek Risk

Bu yaklaşımda risklerin olasılık ve şiddetleri herhangi sayısal değerler kullanılmadan birbirlerine kıyas edilerek sübjektif şekilde verilir.

Olasılık:

Düşük: Zarar nadiren meydana gelir.

Orta: Zarar belki meydana gelir.

Yüksek: Zararın meydana gelmesi kesindir

Şiddet:

Hafif:Yaralanma ya da hastalık Orta: Uzun süren hastalık ya da

yaralanma

28/19

Tehditin Olma

İhtimali Ortaya çıkma olasılığı / frekans için derecelendirme basamakları

Nadir Yılda bir

Az Muhtemel Üç ayda bir

Muhtemel Ayda bir

Mümkün Haftada bir

Yaklaşık Kesin Her gün

Riskin oluşma ihtimalinin

derecelendirilmesi

Tehditin Etkisi Sonucun Etkisi

Önemsiz İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren Hafif İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren Orta Hafif yaralanma, tedavi gerekir

Ciddi Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı Çok Ciddi Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik

Riskin oluştuktan sonraki

etkisinin derecelendirilmesi

30/19

Risk Değerlendirme Matrislerinin Tasarımı

 Olasılık satırlarda sırayla artmalı ya da azalmalı

 Riskin şiddeti sütunlarda sırayla artmalı ya da azalmalı

 Genellikle 3 temel kodlama yapılır: düşük, orta, yüksek risk

 üst yönetimin stratejik kararları için

 Satır ve sütun sayıları hassasiyeti artırmak için artırılabilir:

5x5’lik matrisler yaygındır

30

Stratejik kararlar için risk gruplaması

• Yüksek Düzey: Kabul edilemez risk

– Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı – ACİL

• Orta Düzey: Dikkate değer risk

– Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli – termin gerekli

• Düşük Düzey: Kabul edilebilir risk

– Acil tedbir gerektirmeyebilir, tehlikeyi gözlemeye devam

32/19

Tasarımda önemli noktalar

• Matrisin içindeki kutuların düşük, orta ya da yüksek risk gruplarından hangisine gireceğine işyeri karar verebilir

 hazır şablonu kullanmak şart değil

• Olasılık ve şiddet düzeylerinin sayısına ve düzeylerine işyeri karar verebilir

 işyerinde ve ilgili birimlerde çalışan sayısına ve kaza sıklıklarına bakılarak işyerine uygun düzeyler seçilmeli

32

Tipik bir 5x5 lik risk matrisi

ŞİDDET 5

Çok Ciddi

4 Ciddi

3 Orta

2 Hafif

1 Çok Hafif

O L A S I L I K

Çok Yüksek 5

25 Yüksek

20 Yüksek

15 Yüksek

10 Orta

5 Düşük Yüksek

4

20 Yüksek

16 Yüksek

12 Orta

8 Orta

4 Düşük Orta

3

15 Yüksek

12 Orta

9 Orta

6 Düşük

3 Düşük Düşük

2

10 Orta

8 Orta

6 Düşük

4 Düşük

2 Düşük

34/19

Olasılık Etkinin Şiddeti

Önemsiz Sınırda Ciddi Kritik Felaket Oldukça

olası

1*5

5

2*5

10

3*5

15

4*5

20

5*5

25

Olası

1*4

4

2*4 8

3*4

12

4*4

16

5*4

20

Nadir

1*3

3

2*3

6

3*3

9

4*3

12

5*3

15

Az

1*2

2

2*2

4

3*2

6

4*2

8

5*2

10

İmkânsız

1*1

1

2*1

2

3*1

3

4*1

4

5*1

5

Risk gruplaması

• Grup sayısı 3’ten fazla olabilir. Ama üst yönetimin stratejik planlamasına genellikle yararı olmaz.

ŞİDDET

Çok Ciddi Ciddi Orta Hafif Çok Hafif

O L A S I L I

Yaklaşık

Kesin Çok

Yüksek Çok

Yüksek Yüksek Önemli Hafif

Mümkün Çok

Yüksek Yüksek Önemli Kayda

Değer Hafif Muhtemel Yüksek Önemli Kayda

Değer Hafif Düşük Az Muhtemel Önemli Kayda

Değer Hafif Düşük Önemsiz

36/19

Risk = olasılık x şiddet olmak zorunda değil!!!!!!!

ŞİDDET 5

Çok Ciddi

4 Ciddi

3 Orta

2 Hafif

1 Çok Hafif

O L A S I L I K

Çok Yüksek

A Yüksek Yüksek Yüksek Orta Orta

Yüksek

B Yüksek Yüksek Orta Orta Düşük

Orta

C Yüksek Orta Orta Düşük Düşük

Düşük

D Yüksek Orta Düşük Düşük Düşük

Çok Düşük

E Yüksek Orta Düşük Düşük Düşük

36

Sonuç

38/19

Risk Değerlendirmesi

şu pratik sorulara cevap ararız

 Ne yanlış gidebilir?

 Bunun olasılığı nedir?

 Olursa ne tür sonuçlar doğurabilir?

 Riski nelerdir?

 Bu riskler kabul edilebilir düzeyde midir?

 Riskler nasıl azaltılabilir?

38

RİSK DEĞERLENDİRMESİ

BEŞ temel adımdan oluşur

1.ADIM

TEHLİKELERİN BELİRLENMESİ

5.ADIM

İZLE VE GÖZDEN GEÇİRME

2.ADIM

RİSKLERİN ANALİZİ

4.ADIM

KONTROL TEDBİRLERİNİN 3.ADIM

KONTROL TEDBİRLERİNE

Bu konuda elinizdeki kaynakları bu

takip edin

EVET

HAYIR

Tanımladığınız tehlikelerle ilgili olarak herhangi bir mevzuat, standart, rehber veya madde güvenlik bilgi formu var mı ?

40/19

40

42/19

42

RİSK DÜZEYİ VEYA RİSK SKORU

ZARARIN AĞIRLIĞI

OLASILIK

Çok

Hafif (1)

Hafif

(2) Orta (3)

Ciddi

(4) Çok Ciddi (5)

Çok Küçük (1)

Anlamsız

1 Düşük

2 Düşük

3 Düşük

4 Düşük

5

Küçük (2)

Düşük

2 Düşük

4 Düşük

6 Orta

8 Orta 10

Orta (3)

Düşük

3 Düşük

6 Orta

9 Orta

12

Orta 15

Yüksek (4)

Düşük

4 Orta

8 Orta

12 Yüksek

16 Yüksek

20

Çok Yüksek (5)

Düşük

5 Orta

10 Orta

15 Yüksek

20 Tolore Edilemez 25

SONUÇ

OLASILIK ÇOK CİDDİ CİDDİ ORTA HAFİF ÇOK HAFİF ÇOK

YÜKSEK

YÜKSEK

ORTA

KÜÇÜK

ÇOK KÜÇÜK

YÜKSEK YÜKSEK

5 4

3

2 1

5 4 3 2 1

25

YÜKSEK

YÜKSEK

20 15

ORTA

10

DÜŞÜK

5

20

YÜKSEK ORTA ORTA DÜŞÜK

16 12 8 4

YÜKSEK ORTA ORTA DÜŞÜK DÜŞÜK

DÜŞÜK

ORTA ORTA DÜŞÜK DÜŞÜK

DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK DÜŞÜK

15 12 9 6 3

10 8 6 4 2

5 4 3 2 1

SONUÇ EYLEM

20- 25 15-19

KABUL EDİLEMEZ RİSK

Bu risklerle ilgili hemen çalışma yapılmalı

12-14

7-11

DİKKATE DEĞER RİSK

Bu risklere mümkün olduğu kadar çabuk müdahale edilmeli

4, 5, 6 KABUL EDİLEBİLİR RİSK

RİSK DEĞERLENDİRME CETVELİ

44/19

Risk Formülasyonu

44

Riskleri ölçmek ve kıyaslamak kolay mı?

46/19

Risk Formülü

 Risk = Olasılık* Şiddet

 Örnek 1:

 Tehlike: Yüksekte çalışma

 Risk: Yüksekten düşme

 Soru: Risk büyük mü?

 Veriler: Yılda (52 hafta) 2 kaza

haftalık kaza olasılığı = 2/52 = % 3.8

 Şiddet: 10 üzerinden 8 Risk = 3.8 * 8 = 30.4

46

Risk Formülü

• Örnek 2:

– Tehlike: Barutla işlem

– Risk: Barutun alev alması sonucu 1. derece yanık – Soru: Risk nedir?

– Veriler: 52 haftada 10kaza

haftalık kaza olasılığı = 10/52 = % 19.2 – Şiddet: 10 üzerinden 4

Risk = 19.2* 4 = 76.8

• Örnek 1 & 2 kıyaslama:

– 76.8 > 30.4 → Örnek 2’de risk daha büyük

48/19

Bir işletme örneği

• I. risk: Kamyon yükleme boşatma sırasında dengesini kaybederek düşüp yaralanma

– Geçen yıl 2 kez meydana geldi. Kırık ve kesik muhtemel.

• II. risk: Montaj işleminde kimyasalla muamele sırasında el de küçük alanda 1. derece yanık.

– Geçen yıl 15 kez meydana geldi. Revirde müdahale.

• III. risk: Pres atölyesinde el-parmak ezilmesi.

– Geçen yıl 13 kez meydana geldi. Hastanede ilk yardım ve tedavi.

• IV. risk: Elle ağır yük kaldırma ve taşıma nedeniyle bel fıtığı vakaları.

– Geçen yıl 5 çalışana tanı konuldu. 3 kişi ameliyat oldu.

• V. risk: Yangın sonucu yanma ve dumandan zehirlenme.

– Son on yılda yaşanmadı. Olursa birden çok kişi hayatını kaybedebilir.

48

Bir işletme örneği

 I. risk: Kamyon yükleme boşatma sırasında dengesini kaybederek düşüp yaralanma

 Geçen yıl 2 kez meydana geldi. Kırık ve kesik muhtemel.

Şiddet

Olasılık Hafif -1 Orta – 2 Yüksek - 3

Düşük -1 (yılda

birden seyrek) 1 2 3

Orta- 2 (1yıl ile 1

ay arası) 2 4 : Yükleme –

boşaltmada yaralanma

6

50/19

Bir İşletme Örneği

 II. risk: Montaj işleminde kimyasalla muamele sırasında elde küçük alanda 1. derece yanık.

 Geçen yıl 15 kez meydana geldi. Revirde müdahale.

Şiddet

Olasılık Hafif -1 Orta – 2 Yüksek - 3

Düşük -1 (yılda

birden seyrek) 1 2 3

Orta- 2 (1yıl ile 1 ay

arası) 2 4 : Yükleme –

boşaltmada yaralanma.

6

Yüksek -3 (ayda bir

veya daha sık) 3: Montajda

kimyasalla yanık. 6 9

Bir İşletme Örneği

 III. risk: Pres atölyesinde el-parmak ezilmesi.

 Geçen yıl 13 kez meydana geldi. Hastanede ilk yardım ve tedavi.

Şiddet

Olasılık Hafif -1 Orta – 2 Yüksek - 3

Düşük -1 (yılda

birden seyrek) 1 2 3

Orta- 2 (1yıl ile 1

ay arası) 2 4 : Yükleme –

Boşaltmada yaralanma.

6

52/19

Bir İşletme Örneği

 IV. risk: Elle ağır yük kaldırma ve taşıma nedeniyle bel fıtığı vakaları.

 Geçen yıl 5 çalışana tanı konuldu. 3 kişi ameliyat oldu.

Şiddet

Olasılık Hafif -1 Orta – 2 Yüksek - 3

Düşük -1 (yılda

birden seyrek) 1 2 3

Orta- 2 (1yıl ile 1

ay arası) 2 4 : Yükleme –

Boşaltmada yaralanma.

6: Bel fıtığı

Yüksek -3 (ayda

bir veya daha sık) 3: Montajda

kimyasalla yanık. 6 : Preste Parmak

Ezilmesi 9

Bir İşletme Örneği

 V. risk: Yangın sonucu yanma ve dumandan zehirlenme.

 Son on yılda yaşanmadı. Olursa birden çok kişi hayatını kaybedebilir.

Şiddet

Olasılık Hafif -1 Orta – 2 Yüksek - 3

Düşük -1 (yılda

birden seyrek) 1 2 3: Yangın

Orta- 2 (1yıl ile 1 ay

arası) 2 4 : Yükleme –

Boşaltmada yaralanma.

6: Bel fıtığı