Selçuk Üniversitesi Ö¤rencilerinde HBsAg ve Anti-HBs Prevalans›

(1)

G‹R‹ﬁ

Hepatit B virüsü (HBV), uzun kuluçka süreli hepatit, serum hepatiti, MS-2 hepatiti ve viral hepatit B diye isimlendirilen infeksiyon etkenidir.

HBV’nin yay›lmas›nda taﬂ›y›c›l›k oldukça önemli- dir ve tek rezervuar› insand›r. Dünya Sa¤l›k Örgü-

tü (DSÖ) verilerine göre dünyada yaklafl›k 400- 500 milyon kifli bu virüsü tafl›makta, her y›l 1-2 milyon kifli do¤rudan HBV infeksiyonu ve kompli- kasyonlar›na ba¤l› nedenlerle yaflam›n› yitirmek- tedir. HBV dünyadaki primer hepatoselüler karsinoma olgular›n›n %80’inden sorumlu tutulmakta-

Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(2): 107-110 107

Selçuk Üniversitesi Ö¤rencilerinde HBsAg ve Anti-HBs Prevalans›

Ali BORAZAN¹, Taner BAYRAKTARO⁄LU¹, Hakk› POLAT¹, Banu TEK², Duygu FINDIK³, ﬁâmil EC‹RL‹²

1Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, ZONGULDAK, 2Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›,

3Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, KONYA

ÖZET

1999-2000 e¤itim ve ö¤retim döneminde Selçuk Üniversitesi’nde e¤itim ve ö¤retim gören 47.045 ö¤rencide HBsAg ve anti-HBs prevalans›n› araflt›may› amaçlad›k. Rastgele yöntemle seçilen 148’i k›z, 202’si erkek toplam 350 ö¤- rencide HBsAg ve anti-HBs seroprevalans› ELISA yöntemi ile araflt›r›ld›. Yafl ortalamas› 21.1 ± 2.1 y›l idi. HBsAg po- zitifli¤i k›zlarda %2.7 (n= 4), erkeklerde %3.5 (n= 7), anti-HBs pozitifli¤i k›zlarda %8.1 (n= 12), erkeklerde %9.4 (n= 19) oran›nda bulundu. Toplam 350 ö¤rencinin 11 (%3.1)’inde HBsAg pozitif, 31 (%8.9)’inde anti-HBs pozitif bulundu. HBsAg ve anti-HBs negatif olan toplam 308 ö¤renci afl›lama program›na al›nd›.

Anahtar Kelimeler: HBsAg, anti-HBs, seroprevalans, üniversite ö¤rencileri.

SUMMARY

Seroprevalence of Hepatitis B and Anti-HBs of the Students in the University of Selçuk We investigated the seroprevalance hepatitis B and anti-HBs of who 47.045 students of the Selçuk University. Hepa- titis B and anti-HBs investigad with ELISA method in agroup of 350 students were chosen in random methods among 47.045 students. There were 148 female and 202 male students. The mean age of 21.1 ± 2.1 years. HBsAg positivity was 4 (2.7%) in females, 7 (3.5%) in males. Anti-HBs seropositivity was 12 (8.1%) in females, 19 (9.4%) in males.

Of 350 students, HBsAg positivity 11 (3.1%) and anti-HBs positivity 31 (8.9%) were determined. 308 students who were negative for HBsAg and anti-HBs markers were put into vaccination programme.

Key Words: HBsAg, anti-HBs, seroprevalence, students of higher education.

(2)

d›r. HBV tafl›y›c›lar› asemptomatik olabildi¤i gibi siroz ve hepatoselüler karsinoma için yüksek risk alt›ndad›rlar. Bunlarda kronik infeksiyon riski %6- 10 aras›nda de¤iflmekte ve primer hepatoselüler karsinoma rastlanma ihtimali sa¤l›kl› kiflilere oranla 200-400 kat daha fazla olmaktad›r (1,2).

Geliflmifl bat› ülkelerinde tafl›y›c›l›k oran› %1’den düflük iken, geliflmekte olan baz› ülkelerde %20’yi geçmektedir. Türkiye’de hepatit B yüzeyel antijeni (HBsAg) seroprevalans› ile ilgili yap›lan çal›flmalarda oran›n %3.9-12.5 aras›nda oldu¤u bildiril- mifltir. Türkiye’de 2.4-6 milyon aras›nda HBV tafl›- y›c›s› bulundu¤u san›lmaktad›r. Hepatit B yüzeyel antijeni antikoru (anti-HBs) pozitifli¤i ise %20.6- 56.3 aras›nda de¤iflmektedir (2-4).

HBsAg ve anti-HBs gibi serumda kal›c› göstergele- rin varl›¤› sayesinde HBV infeksiyonunun prevalans› çok iyi araflt›r›labilmektedir. Ancak ülkemiz- de prevalans çal›flmalar›n›n çok az olmas›, HBV ile ilgili çal›flmalar›n daha çok kan merkezi verilerine ve hastane çal›flanlar›na dayanmas› nedeniyle sonuçlar çok çeliflkilidir.

Genç nüfusa yönelik tafl›y›c›l›k ve antikor düzey- lerine yönelik çal›flmalar›n say›s› çok az ve sade- ce belirli merkezlerle s›n›rl›d›r. Bu çal›flmada;

genç nüfusun en iyi örnek grubunu oluﬂturan üni- versite ö¤rencilerindeki HBsAg ve anti-HBs pozitifli¤ini tespit etmeyi amaçlad›k.

MATERYAL ve METOD

Bu çal›flma; Selçuk Üniversitesi’nde 1999-2000 y›- l› e¤itim ve ö¤retim döneminde 14 fakülte, 32 meslek yüksek okulu ve enstitüde e¤itim ve ö¤retim gören 19.813’ü k›z, 27.232’si erkek toplam 47.045 ö¤renci aras›ndan rastgele seçilen (difl he- kimli¤i fakültesi 2, e¤itim fakültesi 55, fen-edebi- yat fakültesi 45, hukuk fakültesi 14, ilahiyat fakül- tesi 11, iletiflim fakültesi 7, iktisadi ve idari bilimler fakültesi 20, Karaman ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi 10, meslek e¤itim fakültesi 27, mimarl›k- mühendislik fakültesi 34, t›p fakültesi 8, veteri-

nerlik fakültesi 6, ziraat fakültesi 17, teknik e¤itim fakültesi 1, meslek yüksek okullar› ve enstitüler- den 93 ö¤renci) 148’i k›z, 202’si erkek toplam 350 ö¤renci üzerinde yap›ld›. Ö¤rencilerin seçimi ya- p›l›rken dikkat etti¤imiz noktalar;

1. Tüm fakülte ve yüksek okula düﬂen ö¤renci sa- y›s›n›n toplam ö¤renci say›s› içerisindeki oran›na, 2. Tüm fakülte ve yüksek okullardaki k›z ve erkek ö¤renci say›s›n›n toplam k›z ve erkek ö¤renci sa- y›s› içerisindeki oran›na,

3. Ö¤rencilerin rastgele yöntemle seçilmesine, 4. Fakülteler, enstitüler ve yüksek okullardaki ö¤- renci say›lar›n› önceden belirleyerek az veya çok ö¤renci al›nmamas›na özen gösterildi.

Ö¤rencilerden ön kol periferik venlerden düz ku- ru tüp içerisine 4 cc kan örnekleri al›nd›. 3000 de- vir/dakika befl dakika santrifüj edildi. Al›nan kan- lar›n serumlar›nda Selçuk Üniversitesi T›p Fakül- tesi Mikrobiyoloji Laboratuvar›’nda “Enzyme Lin- ked Immunassay (ELISA)” yöntemi ile Abbott fir- mas›n›n “Auszyme Monoclonal” ve “Ausab” kitle- ri kullan›larak s›ras›yla HBsAg ve anti-HBs tayin edildi. Çal›flma verileri bilgisayarda Windows destekli SPSS program› kullan›larak de¤erlendiril- di. Olgular›n cinsiyet oranlar›, yafl ortalamalar› ve standart sapmalar› hesapland›. Sonuçlar›n yo- rumlanmas›nda, Student’s t-testi ve Ki-kare testi kullan›ld›.

BULGULAR

Selçuk Üniversitesi ö¤rencileri aras›ndan rastgele seçilen 148’i k›z, 202’si erkek toplam 350 ö¤rencide HBsAg ve anti-HBs çal›fl›ld›. Çal›flmaya al›nan vakalar›n; cinsiyet, yafl ortalamalar›, HBsAg ve anti-HBs pozitifli¤i Tablo 1’de gösterildi.

Yafl (y›l); k›zlarda en düflük 17, en yüksek 26 olup, ortalamas› 20.8 ± 1.7 y›l idi. Erkeklerde en düflük 17, en yüksek 28 olup, ortalamas› 21.5 ± 2.3 y›l bulundu. Yafl fark› istatistiksel olarak anlaml› bulunmad› (p> 0.05).

Borazan A ve ark.

Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(2): 107-110

108

Tablo 1. Olgular›n cinsiyet, yaﬂ, HBsAg ve anti-HBs bulgular›.

Kız Erkek Toplam

Cinsiyet (n) 148 202 350

Yaş ortalaması (yıl) 20.8 ± 1.7 21.5 ± 2.3 21.1 ± 2.1

HBsAg (n) 4 (%2.7) 7 (%3.5) 11 (%3.1)

Anti-HBs (n) 12 (%8.1) 19 (%9.4) 31 (%8.9)

(3)

HBsAg; 148 k›z ö¤rencinin 4 (2.7)’ünde, 202 erkek ö¤rencinin 7 (%3.5)’sinde pozitif bulundu. Top- lam 350 ö¤rencinin 11 (%3.1)’inde HBsAg pozitif bulundu.

Anti-HBs; 148 k›z ö¤rencinin 12 (%8.1)’sinde, 202 erkek ö¤rencinin 19 (9.4)’unda pozitif bulundu.

Toplam 350 ö¤rencinin 31 (%8.9)’inde anti-HBs pozitif bulundu. Cinsiyet aç›s›ndan HBsAg ve anti-HBs pozitifli¤i aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulunmad› (p> 0.05).

HBsAg ve anti-HBs negatif bulunan 132 k›z ö¤renci ve 176 erkek ö¤renci olmak üzere toplam 308 ö¤renci aﬂ›lama program›na al›narak aﬂ›land›.

TARTIﬁMA

Dünya nüfusunun yar›s›na yak›n› (2 milyar) bu vi- rüsle infekte olmufltur. Bunun da %90-95’i geri kal- m›fl ve geliflmekte olan ülkelerdir (2). Ülkemiz gene- linde bireylerin %33 kadar› HBV ile karfl›laflm›flt›r (HBsAg pozitif, HBsAb pozitif) ve bunlar›n %5-7 kadar›nda HBsAg tafl›y›c›l›¤› kal›c› olmaktad›r. HBV ile temastan sonra akut hepatit adultlar›n %30-40’›nda semptomatik olmakta ve nadiren fatal seyretmek- tedir. Kronikleflme oranlar› yafl ile ilgili olmakta ve adult vakalarda %3-10, çocuklarda %20-30, yenido-

¤anlarda ise %90’lara ulaﬂmaktad›r. HBV, fulminan hepatit, siroz ve karaci¤er kanseri gibi ölümcül hastal›klar›n en s›k sebebidir (5).

HBsAg ve anti-HBs gibi serumda kal›c› göstergele- rinin varl›¤› sayesinde HBV infeksiyonunun prevalans› çok iyi araflt›r›lm›flt›r. Ancak ülkemizde prevalans çal›flmalar›n›n çok az olmas›, HBV ile ilgili çal›flmalar›n daha çok kan merkezi verilerine ve hastane çal›flanlar›na dayanmas› nedeniyle so- nuçlar çok çeliflkilidir.

Mutlu ve arkadafllar›, operasyona girecek hastala- r›n kendi çevrelerinden getirdikleri 6310 kan vericisinde yapt›klar› HBsAg oran›n› %5.2 olarak bulduklar›n› bildirmifllerdir (6). Hazar ve arkadafllar›, Ada- na K›z›lay Kan Merkezi’ne kan vermek amac›yla baflvuran 336’s› gönüllü, 2751’i asker toplam 3087 kan vericisinde HBsAg’nin %1.5’inde pozitif bulundu¤unu bildirmifllerdir (7). Ar›o¤ul, 26.047 gönüllü kan vericisinde HBsAg prevalans›n› %3.9 olarak buldu¤unu bildirmifltir (8). Dündar ve arkadafllar›

8785 donör kan vericisinin %6.6’s›nda, K›l›ç ve Dün- dar 65.068 vericinin %7.9’unda HBsAg pozitif bulundu¤unu bildirmifllerdir (9,10). Hyams ve arkadafllar› Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde 5719 askerin %0.3’ünde HBsAg pozitifli¤i oldu¤unu bildirmifllerdir (11). K›z›lay Kan Merkezi 1989-1993 y›l-

lar›nda 20 il ortalamas› 2 milyon donörde HBsAg pozitifli¤ini %5.0 olarak bildirmiﬂtir (2).

Baz› meslek gruplar›nda HBV tafl›y›c›l›k oran› faz- lad›r. Sa¤l›k personelinde özellikle diyaliz ünite- sinde çal›flanlarda, uyuflturucu ba¤›ml›lar›nda, devaml› kan ve kan ürünü almak zorunda olan hastalar baflta olmak üzere tüm bireyler risk al- t›ndad›r. Türkiye’de sa¤l›k personeli için HBsAg ortama %8 (3.5-16.4), anti-HBs %40 (17.9-52.9) oranlar›nda bulundu¤u belirtilmifltir (2).

Maral ve arkadafllar›, Ankara Gölbafl› E¤itim Arafl- t›rma Sa¤l›k Grup Baflkanl›¤› Bölgesi’nde çal›flan 60 sa¤l›k personelinde yapt›klar› araflt›rmada, HBsAg pozitifli¤ini %6.7 olarak bulduklar›n› bildirmifllerdir (12). Sar›tafl ve arkadafllar›, Yüksek

‹htisas Hastanesi’nde yapt›klar› toplam 200 hastane personelinde HBsAg pozitifli¤ini %5, anti- HBs + anti-HBc pozitifli¤ini %66 oran›nda bulduklar›n› bildirmiﬂlerdir (13).

Aydo¤an ve arkadafllar› ‹zmir’de sokakta yaflayan 58 çocuk üzerinde yapt›klar› araflt›rmada, HBsAg’yi

%8.9, anti-HBs’yi %51.8 çocukta tespit etmiﬂler ve Romanya’da yetimhanede yaﬂayan çocuklar›n

%20 taﬂ›y›c› olduklar›n› ve ‹zmir’in k›rsal kesim ve ilçelerindeki HBsAg pozitifli¤inin %2.8-2.4 oldu¤u- nu bildirmiﬂlerdir (14).

HBV taﬂ›y›c›l›¤› Avrupa ülkelerinde %1 civar›nda olup, bat› Avrupa’da %0.1-0.5, do¤u Avrupa’da

%1-5 aras›nda de¤iﬂmektedir (3).

Yap›lan bu çal›ﬂmada, 47.045 üniversite ö¤rencisi aras›ndan rastgele seçilen 350 üniversite ö¤renci- sinin 11 (%3.14)’inde HBsAg pozitif, 31 (%8.89)’inde anti-HBs pozitif bulundu.

Bollani ve arkadafllar›, 633 t›p fakültesi ö¤rencisinde yapt›klar› araflt›rmada, HBsAg oran›n› %2.5, anti-HBs + anti-HBc oran›n› %11.5 olarak tespit ettiklerini, ayr›ca di¤er yafl gruplar› ve di¤er üniver- site ö¤rencilerinde de oran›n ayn› oldu¤unu bildirmifllerdir (15). Flores ve arkadafllar›, 774 t›p fa- kültesi ö¤rencisinde HBsAg oran›n› %0.13 olarak tespit ettiklerini bildirmifllerdir (16).

Türkiye’de viral hepatitlerle ilgili çal›ﬂmalar›n ta- mam›na yak›n› üniversiteler ve di¤er e¤itim has- tanelerince bulunduklar› illerde yap›lmaktad›r.

Bu hastanelerin olmad›¤› illerden çok az veri olmas› nedeniyle bu bölgeler hakk›ndaki bilgiler de s›n›rl› olmaktad›r. Ayr›ca yap›lan prevalans çal›ﬂ- malar› daha çok çocukluk dönemini kapsamakta- d›r. Sa¤l›k Bakanl›¤›’nca tipi belirlenmeden bildi- rilen y›ll›k infeksiyöz viral hepatit say›s› 1990 y›- Selçuk Üniversitesi Ö¤rencilerinde HBsAg ve Anti-HBs Prevalans›

Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(2): 107-110 109

(4)

l›nda 33.282 iken, 1997 y›l›nda 4343 olup, bunlara ba¤l› ölüm say›s› 63 ve 11’dir (17). Türkiye’de üni- versite ö¤rencilerinde yap›lm›fl genifl çapl› her- hangi bir çal›flmaya rastlamad›k. Ancak bu yafl gruplar›n› da kapsayan çal›flmalarda Tansu¤ ve arkadafllar› 21-25 yafl grubunda HBsAg oran›n›

%9.2, anti-HBs oran›n› %18.3, Pahsa ve arkadaflla- r› 20-24 yafl grubu için HBsAg oran›n› %10.6, anti- HBs oran›n› %14.0 olarak bulduklar›n› bildirmifllerdir (18,19). Sonuçlar›m›z› yap›lan çal›flmalar›n sonuçlar›yla karfl›laflt›rd›¤›m›z zaman, HBsAg po- zitiflik oran›n›n Türkiye’de yap›lan çal›flmalardaki oranlardan genellikle düflük oldu¤u, ancak ABD ve Avrupa ülkelerindeki oranlardan yüksek oldu-

¤u görülmektedir.

Sonuç olarak; Türkiye’deki gerçek prevalans› be- lirlemek ve ilerideki çal›flmalarla karfl›laflt›rabil- mek için çok merkezli ve büyük çapl› araflt›rmala- r›n yap›lmas›, ayr›ca koruma önlemlerinin artt›r›l- mas› ve öncelikle riskli gruplar olmak üzere afl›lama yap›lmas›n›n uygun olaca¤› kanaatindeyiz.

KAYNAKLAR

1. Zuckerman AJ, Harrison TJ. Hepatitis B virus chronic liver disease and hepatocellular carcino- ma. Postgraduate Med J 1987; 63: 13-9.

2. Taşyaran MA. Hepatit B epidemiyolojisi. K›l›ç- turgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001.

İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001:

121-8.

3. Goudeau A. Epidemiology and eradication stra- tegy for hepatitis B in Europe. The European Re- gional Study Group. Vaccine 1990; 8: 113-6.

4. Çakaloğlu Y, Ökten A, Yalç›n Ş. Türkiye’de hepa- tit B virüs infeksiyonu seroepidemiyolojisi. Turk J Gastroenterol 1990; 1: 29-53.

5. Karayalç›n S. Kronik hepatit B ve C’de tedavi.

Güncel Gastroenteroloji 1997; 1: 68-82.

6. Mutlu H, Demiroğlu C, Yaz›c›oğlu N, Demiroğlu C. Sağl›kl› kişilerde HBsAg s›kl›ğ›. Cerrahpaşa T›p Fakültesi Dergisi 1991; 22: 561-4.

7. Hazar S, İlkit M, Akan E, Girmen A. Gönüllü ve asker kan vericilerinde HBsAg, anti-HCV ve anti- HIV 1/2 antikorlar›n›n araşt›r›lmas›. İnfeksiyon Dergisi 1998; 12: 19-22.

8. Ar›oğul S. Kan donörlerinde HBsAg prevalans›.

İnfeksiyon Dergisi 1987; 1: 289.

9. Dündar İH, Yaman A, Çetiner S, K›l›ç NB, Apan TZ. Kan donörlerinde ve random seçilmiş hasta örneklerinde muhtelif hepatit markerlerinin s›kl›- ğ›. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1994; 24: 236-9.

10. K›l›ç NB, Dündar İH. Çukurova bölgesinde kan donörlerinde HBsAg ve anti-HCV testlerinin so- nuçlar›. Viral Hepatit Dergisi 1996; 2: 119-22.

11. Hyams KC, Cross ER, Bianco MA, et al. Geog- raphic risk factors for viral hepatitis and cytome- galovirus infection in United States Armed Forces blood donors. Transfusion 1992; 32: 644-7.

12. Maral I, Özkan S, Aybar C, Bumin MA. Birinci basamakta çal›şan sağl›k personelinde viral he- patit A, B, C ve E seroprevalans› ve personelin bu infeksiyonlar›n bulaş yollar›n› bilme durumu. İn- feksiyon Dergisi 1999; 13: 89-93.

13. Sar›taş Ü, Kantaroğlu N, Y›ld›r›m B, Saydam G, Y›lmaz U. Türkiye yüksek ihtisas hastanesi sağl›k personelinde hepatitis B virüs prevalans›. Gastro- enteroloji 1994; 5: 147-8.

14. Aydoğan A, Ersoy B, Ötünç Z, Alt›nörs S, Ar›kan Z. Uçucu madde kullanan sokak çocuklar›nda he- patit ve HIV taramas›. Türkiye T›p Dergisi 1999;

6: 256-61.

15. Bollani A, Nardi G, Donato F, Pasquale L, Dall’Oglio MB. Prevalence of viral hepatitis B markers in a sample of stutents at the School of Medicine and Surgery, University of Brescia. Boll Ist Sieroter Milan 1987; 66: 185-93.

16. Flores-castaneda MS, Garcia-Mendez BL, Tijeri- na-Menchaca R. HCV and HBV seropositivity in university students of the State of Nuevo Leon, Mexico. Rev Gastroenterol Mex 1996; 61:327-31.

17. Yalç›n M, Bardak M. Türkiye istatistik y›ll›ğ›

1987-1994. Ankara: Sağl›k Bakanl›ğ› Yay›n No:

589. 1997: 61-3.

18. Tansuğ Ş, Düzgüns›vac› E, Ünal Z, Gürel H. He- patit B virüs infeksiyonunun seroepidemiyolojik araşt›r›lmas›. Viral Hepatit Derg 1999; 2: 96-109.

19. Pahsa A, Üzsoy MF, Altunay H, Koçak N, Ekren Y, Çavuşlu Ş. İstanbul’da hepatit B ve C seropre- valans›. Gülhane T›p Derg 1999; 41: 325-30.

YAZIﬁMA ADRES‹

Dr. Ali BORAZAN

Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T›p Fakültesi ‹ç Hastal›klar›

Anabilim Dal›

67600, ZONGULDAK Borazan A ve ark.

Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(2): 107-110

110