Viral Hepatit Dergisi 2007; 12(2): 91-94 91
Araflt›rma
‹zmir ‹li Lise Ö¤rencilerinde HBsAg Seroprevalans›
Banu KARACA, Hüseyin TARAKÇI, Erhan TÜMER
‹zmir Büyükflehir Belediyesi Eflrefpafla Hastanesi, ‹ZM‹R
ÖZET
Hepatit B virüsü (HBV) önemli viral hepatit etkenlerinden biri olup, kronik hepatit, siroz ve karaci¤er kanseri gi- bi hayat› tehdit eden ciddi hastal›klara neden olabilmektedir. Ülkemizde HBsAg seroprevalans›n› araflt›ran çal›fl- malarda, HBsAg prevalans› %0.8-14.3 aras›nda de¤iflmekte ve ortalama tafl›y›c› say›s›n›n 4 milyon oldu¤u bildiril- mektedir. Bu çal›flmada, ‹zmir ilinde lise ö¤renci grubunda HBsAg seropozitivite oran› ve seropozitiviteyi etkileyen faktörler araflt›r›ld›. Çal›flmaya 7237 ö¤rencinin serum örnekleri al›nd›. Bu örneklerde ticari ELISA kitleri ile (Ab- bott Axsym System-ABD) HBsAg ve anti-HBs çal›fl›ld›. HBsAg pozitif saptananlarda ayr›ca HBeAg, anti-HBe, anti- HBc total ve anti-HBc IgM testleri yap›ld›. Doksan sekiz (%1.35) olguda HBsAg pozitifli¤i ve 1365 (%18.86) olguda ise anti-HBs pozitifli¤i saptand›. ‹zmir ili lise ö¤rencilerindeki HBsAg seropozitivite oranlar›, orta endemisite gru- bunda olan ülkemiz verileriyle uyumlu olarak de¤erlendirildi. Yap›lan anket sonuçlar›na göre HBsAg pozitifli¤i dü- flük gelir düzeyi, annede HBsAg pozitifli¤i ve aile geniflli¤i ile anlaml› olarak iliflkili bulundu. Sonuç olarak, özel- likle yüksek riskli davran›fllar› olan adölesan yafl grubunun HBsAg pozitifli¤i aç›s›ndan de¤erlendirilmesinin uygun olaca¤› düflünüldü.
Anahtar Kelimeler: HBsAg seroprevalans›, lise ö¤rencileri.
SUMMARY
The HBsAg Seroprevalence Among High School Students in Izmir
The HBV being one of the most important cause of viral hepatitis can progress to life threatening processes as chro- nic hepatitis, cirrhosis and liver cancer. There are studies determining HBsAg seropositivity rate among large po- pulations, in our country. In these studies, HBsAg prevalence is known as 0.8%-14.3% and it is tought that there are approximately 4 million HBV carrier state. In this study HBsAg seropositivity rate among high school students in Iz- mir and the factors affecting the seropositivity state are studied. 7237 high school students’ serum samples were included to the study. In these samples HBsAg, anti-HBs parameters were studied with commercially available ELI- SA kits (Abbott Axsym System-United States). In the serums that were HBsAg positive also HBeAg, anti-HBe, anti- HBc total and anti-HBc IgM were tested. The seropositivity of HBsAg and anti-HBs were 98 (1.35%) and 1365 (18.86%) respectively. The seropositivity rate of HBsAg in high school students of Izmir is found corelated with our country which is in intermediate endemicity group in the world. According to the questionnarie applied to the stu- dents and their parents, the seropositivity rate of HBsAg is found related with low income level, history of HBsAg
G‹R‹fi
Hepatit B virüsü (HBV) infeksiyonu, tüm dünyada ve ülkemizde önemli bir sa¤l›k problemidir. Virüs dünyada 2 milyar kifliyi infekte etmifltir ve kronik infekte olgu say›s› yaklafl›k olarak 350 milyon ola- rak bildirilmektedir. Dünyada tüm siroz ve karaci-
¤er kanserinden yaflam›n› yitirenlerin 1 milyonu HBV kaynakl› olgulard›r (1,2). HBV infeksiyonu, tüm ölümler de¤erlendirildi¤inde 10. s›radaki ölüm nedeni olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r (3). Ül- kemizde yaklafl›k olarak 4 milyon HBsAg tafl›y›c›s›
oldu¤u bildirilmektedir (4). Türkiye’de yenido-
¤anlara devlet taraf›ndan 1998 y›l›ndan itibaren rutin afl›lama program› uygulanmaya bafllanm›fl olmakla birlikte, HBV infeksiyonunun adölesan ve eriflkin yafl gruplar›ndaki epidemiyolojisini ayd›n- latacak daha çok çal›flmaya ihtiyaç vard›r (5). Ül- kemizde nüfusun %21.6’s› adölesan yafl grubudur (6). Amerika, ‹talya gibi geliflmifl ülkelerde yap›lan çal›flmalarda, özellikle adölesan yafl grubunda HBsAg pozitiflik oranlar›n›n artt›¤› ve bunun da güvenilir olmayan cinsel iliflki, damar içi ilaç kul- lan›m› ve bu yafl grubunun bilgi yetersizli¤ine ba¤- l› oldu¤u bildirilmifltir (7,8). Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) Avrupa Viral Hepatit Kontrolü Çal›flma Gru- bu 1991 y›l›nda yapt›¤› bildiride, yenido¤an ve adölesan yafl gruplar›n›n hepatit B aç›s›ndan afl›- lanmas›n›n önemini vurgulam›flt›r (9).
Bu çal›flmada, lise ö¤rencilerinde HBsAg seropo- zitivite oran›n› saptayarak tafl›y›c›l›k durumunu etkileyen baz› faktörleri belirlemeyi amaçlad›k.
MATERYAL ve METOT
fiubat-Nisan 2005 tarihleri aras›nda ‹zmir ili Bor- nova ilçesinin de¤iflik bölgelerindeki sekiz lisenin ö¤rencileri hepatit B serolojik mark›rlar› aç›s›n- dan tarand›. Ö¤rencilerden; demografik veriler, sosyo-ekonomik düzey, aile üye say›s›, aile karaci-
¤er hastal›¤› öyküsü parametrelerini içeren bir an- keti aileleriyle birlikte doldurmalar› istendi. Asga- ri ücret ve alt›nda geliri olan grup düflük gelir gru- bu, aile üye say›s› befl ve daha üzeri olanlar ise ge- nifl aile olarak tan›mland›. Ö¤rencilerden toplam 7237 serum örne¤i al›nd›. Çal›flmaya al›nan ö¤ren- cilerden al›nan 10’ar mL’lik kan örnekleri, ‹zmir Büyükflehir Belediyesi Eflrefpafla Hastanesi Mikro-
biyoloji Laboratuvar›nda santrifüj edildi. Örnek- lerde HBsAg, anti-HBs testleri ticari olarak elde edilen ELISA kitleri (Abbott Axsym System-ABD) ile çal›fl›ld›. HBsAg pozitif saptanan ö¤rencilerde ayn› yöntemle HBeAg, anti-HBe, anti-HBc total, an- ti-HBc IgM testleri yap›ld›.
Araflt›rman›n veri analizinde SPSS ve Stat-calc programlar› kullan›ld›.
BULGULAR
Bu çal›flmada lise ö¤rencilerinden toplam 7237 serum örne¤i al›nd›. Ortalama yafl 16.5 (15-18 y›l) idi. Ö¤rencilerin 4667 (%64.49)’si k›z ve 2570 (%35.51)’i erkekti. HBsAg ve anti-HBs pozitifli¤i s›ras›yla 98 (%1.35) ve 1365 (%18.86) olarak sap- tand›. K›z ö¤rencilerin 47 (%1.00)’sinde erkek ö¤- rencilerin ise 51 (%1.98)’inde HBsAg pozitifti (Tablo 1). HBsAg pozitif olan ö¤rencilerde; HBe- Ag, anti-HBe, anti-HBc total ve anti-HBc IgM pozi- tiflikleri ise s›ras›yla 82 (%83.67), 16 (%16.33), 98 (%100), 0 (%0) olarak belirlendi (Tablo 2). Ö¤ren- cilerin 5774 (%79.78)’ünde HBsAg ve anti-HBs ne- gatif idi.
Karaca B ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2007; 12(2): 91-94
92
Tablo 1. HBsAg ve anti-HBs’nin seropozitivite oranlar›.
HBsAg pozitif Anti-HBs pozitif olgu sayısı olgu sayısı
Sayı (n) n % n %
Kız (4667) 47 1.00 823 17.63 Erkek (2570) 51 1.98 542 21.09 Toplam (7237) 98 1.35 1365 18.86 seropositivity of the child’s mother and large number of family members. Adolescents who have risky behaviour should be evaluated for HBsAg seropositivity.
Key Words: HBsAg seroprevalence, high school students.
Tablo 2. HBsAg pozitif grubun di¤er serolojik verileri.
Parametre n %
HBeAg pozitifliği 82 83.67
Anti-HBe pozitifliği 16 16.33 Anti-HBc total pozitifliği 98 100 Anti-HBc IgM pozitifliği 0 0
HBsAg pozitifli¤i saptanan ö¤rencilerin 68 (%69.39)’inde yap›lan ankette gelir düzeyi düflük bulundu (p< 0.05). Ayr›ca bu ö¤rencilerin 75 (%76.53)’inin annesinde HBsAg pozitifli¤i saptan- d› (p< 0.05). Buna ek olarak, ayn› evi paylaflan ai- le bireyi say›s›n›n fazla oldu¤u ö¤rencilerde, HBsAg seropozitivitesi yüksek bulundu (p< 0.05).
HBsAg pozitif saptanan ö¤rencilerin 67 (%68.37)’sinin aile üye say›s› befl ve üzerinde ola- rak belirlendi.
TARTIfiMA
Ülkemiz dünyadaki HBsAg seropozitifli¤i aç›s›n- dan, orta düzeyde endemik bölgeler (%2-8) ara- s›nda yer almakla birlikte, seroprevalans; Türki- ye’deki farkl› co¤rafi bölgelere göre %0.8-14.3 oranlar› aras›nda de¤ifliklik göstermektedir (10,11). Köseo¤lu ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda 14-21 yafllar›ndaki bireylerde HBsAg prevalans›
%5.0 olarak belirlenmifltir (12). Tansu¤ ve arka- dafllar› 1999 y›l›nda ‹zmir H›fz›ss›hha Enstitüsün- de 24.108 kifli üzerinde yapt›klar› çal›flmada, 16- 20 yafl aras›ndaki erkeklerde HBsAg pozitifli¤ini
%6.3 olarak saptam›fllard›r (13). Genel olarak Tür- kiye’de yap›lan çal›flmalar bölgesel farkl›l›klar göstermekle birlikte, 10 yafl ve üzerinde HBV ile karfl›laflma riskinin artt›¤›n› göstermektedir (14).
Yaflam boyunca HBV infeksiyonuyla karfl›laflma oran› ise %20-60’t›r (15,16).
Okullar, askeri birlikler, yat›l› okullar ve yurtlar gi- bi toplu yaflan›lan yerler HBV bulafl› aç›s›ndan risk tafl›maktad›r. Biz, lise ö¤rencilerinde HBsAg seropozitivite oranlar›n› saptamak ve infeksiyo- nun tafl›y›c›l›k durumunu etkileyen baz› faktörleri incelemek istedik. Bu çal›flmada HBsAg seropozi- tiflik oran›n› %1.35 olarak saptad›k, ki bu ülkemiz- de yap›lm›fl çal›flmalarda saptanan de¤erlerin alt s›n›r›ndad›r. Bunun nedeni de ‹zmir’in Türki- ye’nin sosyo-ekonomik olarak geliflmifl kentlerin- den biri olmas› olabilir. Lee ve arkadafllar›, Ko- re’de seropozitivite oranlar›n› 10 yafl üzerindeki erkeklerde %5.1, k›zlarda ise %4.1 olarak bulmufl- tur (17). Sypsa ve arkadafllar›, Yunan iflçilerde an- ti-HBc ve HBsAg prevalanslar›n› %19.9 ve %2.6 olarak bildirmifllerdir (18).
Çal›flmaya al›nan gruba yap›lan ankette, HBsAg pozitifli¤i saptananlar›n %69.39’unun gelir düzeyi düflük olarak belirlendi. Sypsa ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda da düflük gelir seviyesine sahip grupta, daha yüksek düzeyde seropozitivite sap- tanm›flt›r (18). Bunun nedeni, ayn› evi paylaflanla-
r›n say›s›n›n çoklu¤u, çevre ve kiflisel hijyenin kö- tü olmas› olabilir. Bunlara ek olarak yüksek sos- yo-ekonomik düzeydeki bireyler t›bbi deste¤e, afl›lama ve takip hizmetlerine daha rahat flartlar- da ulaflabilmektedir. Bu da seropozitivite oranla- r›n›n yüksek sosyo-ekonomik düzeydeki grupta neden daha düflük oldu¤unu aç›klayacak bir di-
¤er neden olabilir. Lee ve arkadafllar›, Szmuness ve arkadafllar›, Pasquini ve arkadafllar›, Toukan ve arkadafllar› da, HBV infeksiyonu s›kl›¤›n›n dü- flük sosyo-ekonomik düzeyle iliflkili oldu¤unu bil- dirmektedir (17,19-21).
Çal›flmam›zda, annesinde HBsAg pozitifli¤i sapta- nanlarda HBsAg seropozitifli¤i yüksek bulunmufl- tur. Bu, gebelik s›ras›nda anneden bebe¤e bulafl›n yan› s›ra, hastal›¤›n yak›n temastaki riskli davra- n›fllarla da bulaflabilece¤ini desteklemektedir. Ya- ni bulafl prenatal, natal ya da postnatal olabilir.
Yapt›¤›m›z çal›flmada aile büyüklü¤ü ve HBsAg se- ropozitivitesi aras›nda güçlü bir iliflki bulduk. Bu sonuç, düflük sosyo-kültürel düzey, düflük gelir düzeyi ve aile içi yak›n temasla ilgili olabilir (1).
Çal›flmam›zda anti-HBs seropozitivitesini %18.86 oran›nda saptad›k. Türkiye’de yap›lan farkl› çal›fl- malarda bu oran %2.4-48.7 olarak belirtilmektedir (22,23). Köseo¤lu ve arkadafllar› adölesan yafl grubunda yapt›klar› çal›flmalar›nda, anti-HBs pre- valans›n› %12.2 olarak bulmufllard›r (12). Günü- müzde art›k Amerika, ‹talya ve Fransa gibi pek çok geliflmifl ülke, tüm adölesanlar›na yönelik he- patit B aç›s›ndan afl›lama programlar› gelifltirip bunlar› uygulamaya çal›flmaktad›r (24,25).
HBsAg pozitif olgularda HBeAg pozitifli¤ini
%83.67, anti-HBe pozitifli¤ini ise %16.33 olarak bulduk. Mendy ve arkadafllar› yapt›klar› çal›flma- da, 1-19 yafl grubundaki HBsAg pozitif olgular›n 5, 5-9 ve 10-19 y›ll›k takiplerinde HBeAg serokonver- siyonunu araflt›rm›fllard›r. On befl-on dokuz yafl grubunda HBeAg serokonversiyonunu ilk befl y›l- l›k takipte %25 olarak saptam›fllard›r (26).
Sonuç olarak, özellikle yüksek riskli davran›fllar›
bulunan adölesan yafl grubu HBV infeksiyonu aç›- s›ndan rutin olarak de¤erlendirilmeli ve tafl›y›c›- l›k, siroz, karaci¤er kanseri ve di¤er öldürücü komplikasyonlar›n önlenmesi için virüs ile tema- s› olmayanlar afl›lanmal›d›r. Asemptomatik birey- lerde kronik hepatit B infeksiyonunun saptanma- s› ve etkin tedavilerin zaman›nda bafllanmas› için toplumun genifl kesimlerini ve anket bilgilerini içeren çal›flmalar planlanmal›d›r.
‹zmir ‹li Lise Ö¤rencilerinde HBsAg Seroprevalans›
Viral Hepatit Dergisi 2007; 12(2): 91-94 93
KAYNAKLAR
1. Kane M. Global programme for control of hepati- tis B infection. Vaccine 1995;13(Suppl 1): 47-9.
2. WHO Fact sheet 24, available at www.who.int. Ac- cessed July 26, 2005.
3. Lavachy D. J Viral Hepat 2004; 11: 97-107.
4. Yenen OS. Hepatit B. Topçu Wilke A, Söyletir G, Do- ğanay M (editörler). İnfeksiyon Hastal›klar›. 1. Bas- k›. İstanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 1996: 664-91.
5. Sağl›k Bakanl›ğ› Temel Sağl›k Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Hepatit B hk. Haziran 1998 tarih ve 6859 say›l› genelge.
6. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etkinlikleri Enstitü- sü, Measure DHs Macro Int. Inc. Nüfus ve Sağl›k Araşt›rmas› 1998: 1999.
7. Bonanni P, Colomai R, Gasparini R, et al. Impact of routine infant and adolescent hepatitis vaccina- tion in Tuscany, Central Italy. Pediatr Infect Dis J 1999: 677-82.
8. Hepatitis B. Red Book Report of the Committee on Infectious Diseases. 23rd ed. Amer Acad Pediatr 1994: 224-38.
9. Van Damme P, Kane M, Meheus A. Integration of hepatitis B vaccination into national immunisation programmes. Viral Hepatitis Prevention Board.
BMJ 1997: 314: 1033-6.
10. WHO. Geographical Prevalance of HBsAg. 1996.
www.who.int/vaccines-surveillance/grap- hics/htlms/hepbprev.htm
11. Tosun S, Deveci S, Kaplan Y, Kas›rga E. Manisa İlindeki Çocuklarda Universal (Kitlesel) Hepatit B Aş›lamas› Öncesi ve Sonras› Hepatit B Virüs Prevalans›n›n Araşt›r›lmas›. 9. Ulusal Viral He- patit Kongresi. Poster Sunumu. Kongre Kitab›.
2008: 185.
12. Köseoğlu Ö, Bayraktar Güngör N, Darka Ö, Gü- nalp A. Adölesan yaş grubu erkek öğrencilerde he- patit B seroepidemiyolojisi ve ilişkili risk faktörle- ri. Viral Hepatit Dergisi 2004; 2: 82-8.
13. Tansuğ Ş, Düzgüns›vac› E, Ünal Z, Güvel H. Hepa- tit B virüs infeksiyonunun seroepidemiyolojik araş- t›rmas›. Viral Hepatit Dergisi 1999; 2: 96-109.
14. Otkun M, Erdoğan MS, Otkun Tatman M, Akata F.
Edirne’de çocukluk çağ›nda hepatit B virüsü ile karş›laşma yaş› ve etkili faktörler. İnfeksiyon Der- gisi 2001; 15: 167-74.
15. Bilgiç A, Özacar T. Hepatit B virusu. Topçu Wilke A, Söyletir G, Doğanay M (editörler). İnfeksiyon Hastal›klar› ve Mikrobiyolojisi. İstanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 2002: 1350-70.
16. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin epi- demiyolojik analizi. Tekeli E, Bal›k İ (editörler).
Viral Hepatit 2003. Ankara: Viral Hepatitle Sava- ş›m Derneği, 2003: 10-55.
17. Lee DH, Kim JH, Nam JJ, Kim HR, Shin HR. Epi- demiological findings of hepatitis B infection ba- sed on 1998 National Health and Nutrition Survey in Korea. J Korean Med Sci 2002; 17: 457-62.
18. Sypsa V, Hadjipaschali E, Hatzakis A. Prevalence, risk factors and evaluation of a screening strategy for chronic hepatitis C and B infections in healthy company employees. European Journal of Epide- miology 2001; 17: 721-8.
19. Szmuness W. Recent advances in the study of epi- demiology of hepatitis B. Am J Pathol 1975; 81:
629-50.
20. Pasquini P, Kahn HA, Pileggi D, Pana A, Terzi J.
Guzzanti E. Prevalence of hepatitis B markers in Italy. Am J Epidemiol 1983; 118: 699-709.
21. Toukan AL, Sharaiha ZK, Abu-el-rub OA, et al.
The epidemiology of hepatitis B virus among fa- mily members in the middle east. Am J Epidemiol 1990; 132: 220-32.
22. Hac›mustafaoğlu M, Çelebi S, Sad›koğlu G ve ark.
Çocuklarda hepatit B prevalans›. 4. Pediatrik Gastroenteroloji ve Beslenme Kongresi Kongre Kitapç›ğ›, Bursa. 2000: 249.
23. Pahsa A. Üzsoy MF, Altunay H, Koçak N, Ekren Y, Çavuşlu Ş. İstanbul’da hepatit B ve C seropreva- lans›. Gülhane T›p Dergisi 1999; 41: 325-30.
24. Metin B. Dünya Sağl›k Raporu. T.C. Sağl›k Bakan- l›ğ› 1998: 4-64.
25. Krahn M. Costs and cost effectiveness of a univer- sal, school based hepatitis B vaccination program.
Am J Public Health 1998; 88: 1638-44.
26. Mendy ME, McConcey SJ, Sande Vander MA, et al. Changes in viral load and HBsAg and HBeAg status with age in HBV chronic carriers in the Gambia. Virol J 2008 16; 5: 49.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Banu KARACA
‹zmir Büyükflehir Belediyesi Eflrefpafla Hastanesi
‹ZM‹R Karaca B ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2007; 12(2): 91-94
94
