Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği

(1)

Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi-Belge Yönetimi ve İşbirliği

Sempozyumu, 5-7 Haziran 2008, Edirne 1

Yaşar Tonta

H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması

ve Yönetiminde İşbirliği

(2)

Plan

• Balkan Ülkeleri ile İlgili Genel Bilgiler

• Avrupa’da ve Balkan Ülkelerinde Bilimsel ve Kültürel İşbirliği

• Bilimsel ve Kültürel Varlıkların Korunması

• Sonuç ve Öneriler

(3)

Balkan Yarımadası ve Balkan Ülkeleri

Karadeniz’in en kuzeyi

Adriyatik Denizinin en kuzeyi

Kaynak: S. Pavic, Some thoughts about the Balkans, (22.11.2000) http://geography.about.com/library/misc/ucbalkans.htm;

Balkan peninsula http://encarta.msn.com/encyclopedia_761567023/balkan_peninsula.htm

“balkan,” “balkanlaştırma”

“balkanizm”

“tehlikeli”

“bölünmüş/çatışmalı bölgeler”

“çöküşmüş hükümetler”

“işlemeyen kurumlar”

“primitivizm”

“Avrupa’nın barut fıçısı”

“Güney Doğu Avrupa”

“Orta Avrupa”

Balkanlardan gelen . . .”

(4)

Sürekli değişen haritalar

(5)

Balkan Ülkeleriyle İlgili Bilgiler

• 12 devlet

• Yüzölçümü 550.000 km

²

• Nüfusu yaklaşık 80 milyon (Avrupa’nın %18’i)

• “. . . Balkanlar Avrupa’nın en az gelişmiş kısmı” ⁽

http://en.wikipedia.org/wiki/Balkans)

• Internet’e erişim %25,5 (AB’de %55,7)

• 35 milyon Internet kullanıcısı (TR 16 milyon)

Romanya (20M) Yunanistan (10,5M)

Türkiye (72 M-Trakya 10M) Sırbistan (9,5M)

Arnavutluk (8M) Bulgaristan (7,8M) Hırvatistan (5,1M) Bosna-Hersek (2,8M) Slovenya (2M)

Makedonya (1.3M)

Karadağ (0,3M)

Kosova (2,1M)

(6)

2007-1008 Ağa Hazırlıklı Olma

İndeksi Sıralamaları (127 ülke için)

• Slovenya 30

• Hırvatistan 49

• Türkiye 55

• Yunanistan 56

• Romanya 61

• Bulgaristan 68

• Makedonya 83

• Bosna-Hersek 95

• Arnavutluk 108

• İlk 4 sırada Danimarka, İsveç, İsviçre ve ABD ilk dört sırada. Kosova, Karabağ ve Sırbistan değerlendirilmemiş.

Kaynak: The Networked Readiness Index 2007–2008 rankings

http://www.weforum.org/pdf/gitr/2008/Rankings.pdf

(7)

Balkan Ülkeleri GEANT2 bağlantı kapasiteleri

(8)

Balkan Ülkelerinde Bilimsel Yayınlar

• Türkiye (yaklaşık 100.000)

• Yunanistan (yaklaşık 100.000)

• Bulgaristan (53.795),

• Romanya (53.269)

• “Yugoslavia” (49.018)

• Slovenya (25.033),

• Hırvatistan (24.116),

• Sırbistan (9910),

• Makedonya (2272)

• Bosna-Hersek (1124)

• Arnavutluk (780)

• Karadağ (317)

• Kosova (51)

(9)

Ortak Yayın Sayıları

• Türkiye-Yunanistan: 428

• Türkiye-Romanya: 267

• Türkiye-Bulgaristan: 214

• Tüm yayınların binde 2’si-binde 4ü

• Yunanistan-Bulgaristan: 671

• Yunanistan-Romanya: 482

• Bulgaristan-Romanya: 526

(10)

Dijital Bilim ve Kültür Alanında İşbirliği

• “İşbirliği iki ya da daha fazla kurumun veya ülkenin kullanıcılarına daha gelişmiş ve

daha çeşitli hizmet vermek için birlikte çalışmaları”

• Zengin ülkelerin daha az zenginlere

“yardım etmeleri” demek değil

• İşbirliği dijital kültürel miras kurumlarının birbirlerine “karşılıklı bağımlı” olmaları

demek

(11)

AB-Balkan Ülkeleri Bilim ve Teknolojide İşbirliği

• Araştırma alt yapısı

• İnsan Potansiyelini geliştirme

• Kurum geliştirme

• Beklenen hedefleri maksimize etmek için tutarlı ve

dengeli bir yolla, karşılıklı fayda ve bölgesel etki için

ortak bilim ve teknoloji etkinliklerinin yüceltilmesi

(12)

SEEREN2

• GEANT’ın gelecek kuşak Güney Doğu Avrupa alt bölümü

• Bölgedeki ulusal eğitim ve araştırma

ağlarını birbirine bağlayan hızlı bir omurga

• Grid alt yapıları

• GEANT2, EGEE, SEE-GRID ile bütünleşik

•http://www.seeren.org/content/modules/articles/PR-Bosnia-Serbia-dark-fibre-2006-01-15.pdf

(13)

SEE GRID

Güney Doğu Avrupa GRID yetenekli e-alt yapı geliştirme

(14)

TR-GRID

(15)

SEEFIRE

Araştırma ve Eğitim İçin Güney Doğu Avrupa Fiber Alt Yapısı

(16)

SEE EGEE

(17)

EGEE 2008 Konferansı

(18)

Kültür

• Yaptığımız her şey (entellektüel ve

sanatsal eserler, performanslar, vs. );

geçici, zamanla unutuluyor

• Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler; daha uzun ömürlü ama eskiyor

Lyman ve Kahle (1998)

(19)

Dijital belgeler / nesneler

• Sonradan olma dijital belgeler

– Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders notları, resimler, vs.

• Anadan doğma dijital belgeler

– Web, görselleştirme, benzetim ve senaryo

yazılımları, sanal topluluklar (Facebook,

Second Life), viki’ler, bloglar, vd.

(20)

Dijital Arşivleme ve Koruma

Dijitalleştirme

- dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital forma dönüştürme

Dijital arşivleme

– dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv yaratma)

Dijital koruma

–uzun süre bit ve bayt’ları güvenli ve değiştirmeden saklama

Dijital arkeoloji

- Sistematik arşivleme yapılmadığı durumlarda

depolanan dijital bilgilerin nasıl okunacağını ve bu

bilgilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak

(21)

Kültürel Miras

• Balkan ülkeleri çok zengin bir kültürel mirası paylaşıyorlar

• Ama savaşlar ve ihmal Balkanlardaki ortak kültürel zenginliğin azalmasına neden

oluyor

(22)

Mostar Köprüsü (Stari Most)

(23)

Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi

1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması, 100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü.

Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi.

(24)

Ferhadiye Camii, Banya Luka

? ?

(25)

“Bosnalı Sırp güçler tarafından düşman hedefi olarak seçildiği iddia edilen Saraybosna Ulusal ve Üniversite Kütüphanesinin Bosna-Hersek’te yaşamış olan Müslüman, Sırp, Hırvat, Yahudi ve diğer tüm milletlerin tarihini ve kültürel mirasını içermesi ironiktir. O bölgede yüzyıllarca var olan kültürel çoğulculuğun parçası olduğu için kendi kültürel mirasını yok etmek kültürel intihar anlamına gelmekte olup, aynı zamanda kültürün girift doğasını da açığa çıkarmaktadır.

Bu [kütüphanenin yok edilmesi], kültürün soyutlanmış bir varlık olmadığını, başka milletlerin kültürünü yok etmekle aynı zamanda kendi kültürümüzü de yok ettiğimizi, çünkü tüm kültürlerin iç içe geçtiğini ve birbirine bağımlı olduğunu gösteren örnek bir vakaydı.” Zgonjanin (2005, s. 136-137)

Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç

“Balkan Alzheimer’ı hastalığı” (De Bernières, 2008, s. 51).

(26)

“Öteki”lerin kültürel mirası

• “Ulus-devlet” yaratma süreci

• Vatandaş tanımı

• “Öteki”lerin yarattığı kültürel zenginliklerin ihmal edilmesi

• “Öteki”lerin kültürel mirasının yok edilmesi

“toplamı sıfır olan bir oyun” değil

• Ortak bilgi mirasını gelişen iletişim ve bilgi teknolojileriyle belki korumak mümkün

• Ama ortak kültürel zenginliğimiz yok

olduğunda bunları geri getirmek mümkün

değil

(27)

İnsanlığın Ortak Mirası

• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması (1972)

• Manevi (Intangible) Kültürel Mirasın Korunması (2003)

• Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin

Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu

(UNESCO, 2005)

(28)

AB Dijitalleştirme Programları

• DIGICULT (Digital Heritage and Cultural Content Programme)

• CALIMERA (Cultural

Applications: Local Institutions Mediating Electronic

Resources)

• COINE (Cultural Objects in Networked Environments)

• ERPANET (Electronic

Resources Preservation and Access Network)

• NEDLIB (Networked European Digital Library)

• CHIMER

• . . .

(29)

Boyana Kilisesi

(30)

Museumland

(31)

Lund İlkeleri (2001)

• Üye devletler arasında dijitalleştirme programlarının eşgüdümü için bir mekanizma yaratmak

• Erişilebilir ve sürdürülebilir miras

• Kültürel çeşitlilik, eğitim ve içerik sanayileri için destek

• Çeşitli ve zengin dijital kaynaklar

(32)

Lund İlkeleri: Temel Engeller

• Yaklaşım farkları

• Entellektüel mülkiyet hakları

• Kültürel programlar ve yeni teknoloji programları arasında sinerji yokluğu

• Kurumsal yatırım ve adanmışlık

(33)

Lund İlkeleri: Üye Ülkeler Ne Yapmalı?

• Eşgüdüm için sürekli bir forum yaratmak

• Politika ve programlar konusunda bir Avrupa görüşünü desteklemek ve geliştirmek

• İyi uygulamaları yüceltmek ve desteklemek ve üye ülkeler arasında ahenk sağlamak

• İyi uygulama ve uygun becerilerin kabulünü hızlandırmak

• Ulusal envanterler kurarak Avrupa içeriğini

görünebilir ve erişilebilir yapmak

(34)

i2010: Dijital Kütüphaneler Girişimi

• eContentplus programı

• “Bir tıklamayla Avupa’nın kültürel ve bilimsel mirasına erişmek”

• Üye ülkeler kültürel miras kurumlarına (kütüphane, arşiv, müze) 14 milyar dolar harcıyor

• İçerik endüstrisi Avrupa GSMH’sinin %5’i

• “Kütüphane, arşiv ve müzelerin sahip olduğu

içerik kaynaklarının dijitalleştirilmesi ve bunların elektronik erişime açılması ekonomik değeri

önemli ölçüde artırabilir” (European

Commission, 2005, p. 4).

(35)

“Bir kere dijitalleştir, en geniş biçimde yay”

• Bir kitabın dijitalleştirilmesi 8-12 Euro

• Avrupa Dijital Kütüphanesini geliştirmek için sadece dijitalleştirmek yeterli değil

• Birlikte çalışabilirlik, üst veri yaratma ve arama teknolojileri geliştirme gibi teknik sorunlar da çözülmeli (European

Commission, 2005, s. 8).

(36)

Geçmişin Geleceği

• Analog materyallerin dijitalleştirilmesi

• AB arşiv ve kütüphanelerinin çok azı dijitalleştirildi

• Toplam maliyetin 100 milyar euro olacağı

tahmin ediliyor

(37)

Şimdinin Geleceği

• Anadan doğma dijital materyalllerin dijitalleştirilmesi

• Anadan doğma dijital kültürel miras nesneleri dinamik ve akıllı

• Üç boyutlu nesneler, bir kerelik performansların dijitalleştirilmesi

• Dinamik web sayfalarını gelecek kuşaklar için saklamak daha zor

• Daha sonra meydana gelebilecek değişiklikleri

ekleyebilmek için daha karmaşık koruma yöntemleri gerektiriyor

• Anadan doğma dijital nesnelerin korunması kopyalamaya dayanıyor

• Telif hakları, “öksüz/yetim eserler” gibi sorunların çözülmesi gerekiyor

(Lynch, 2002, European Commission s. 19).

(38)

Avrupa Kütüphanesi (The European Library)

Hırvatistan

Yunanistan

Sırbistan

Slovenya

(39)

Bosna-Hersek Bulgaristan Hırvatistan Yunanistan Makedonya Romanya Sırbistan Slovenya

Avrupa Kütüphanesi Web Sergisi

(40)

Avrupa Dijital Kütüphanesi:

Europeana

• Üye ülkelerde kültürel materyallerin dijitalleştirilmesi

• Bu materyallere çevrimiçi erişim sağlanması

• Dijital koruma ile ilgili ulusal strateji ve planlar geliştirilmesi

• Avrupa Konseyi tavsiye kararı, 24 Ağustos 2006

– http://europa.eu.int/information_society/activities/digital_libraries/doc/recommendation/recommendation/en.pdf.

(41)

Europeana

Institute for Cultural Memory, Romania Bulgaria, New Bulgarian University Library Greece, Veria Central Public Library

National Library of Slovenia

90 “partner”,

20’si ulusal kütüphane

Çok dilde erişim sağlayan bir kullanıcı arayüzü

2M dijital nesne (Kasım 2008)

(2010’da 6M olması planlanıyor)

(42)

SEEDI

• Güney Doğu Avrupa Dijitalleştirme Girişimi

• Prof. Nikola Ikonomov’un çağrılı

konuşması

(43)

Eylem Planı

• Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli

– Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme

– Hızlı bir veri ağı geliştirme

– Standart kamu video formatı tanımlama

• Dijital yayın teknolojileri

• Dijital kütüphane, arşiv ve müze teknolojileri

– Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete

sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama

(44)

Dijital koruma politikası çerçevesi

• Seçim ölçütleri

• Üst veri

• Birlikte çalışabilirlik (interoperability)

• Mimari

• Tarihi değer

• Birden fazla kopya

(45)

Ortak Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması

• Bilimsel, kültürel ve sanatsal mirasımızı temsil etmek için giderek artan biçimde dijital nesnelere bağımlı hale geliyoruz

• “Dijital karanlık çağ” tehlikesini önlemek zorundayız

(Rothenberg, 1995).

(46)

Web kültürü

“Web’in ortaya çıkardığı temel sorun; tüm

kültür tarihinin süzgeçlerin kurulmasından ibaret olduğudur. Kültür belleği iletiyor,

ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal

olarak etkileşmemize olanak veren bir şey varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı

süzgeçlere sahip olmamızdır.”

Umberto Eco

(47)

Sevdalinka: “zarasle su staze moje”

Safet Isovic

Zarasle su staze moje Zarasle su staze moje i sad one puste stoje bijele ruze nema vise pokraj staze da mirise Stazama sam prolazio kad sam dragoj odlazio od kako se draga uda ne prolazim vise tuda

Vec se staza ne poznaje a i ruza uvela je

pod kojom sam cesto stao

dok sam dragu milovao

Staze nema, ruza vene

draga nije pokraj mene

ostala mi samo sjena

da se sjecam uspomena

(48)

Yaşar Tonta

H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması

ve Yönetiminde İşbirliği

Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması ve Yönetiminde İşbirliği

Yaşar Tonta

H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

Balkan Ülkeleri Arasında Bilimsel ve Kültürel Bilgilerin Korunması

ve Yönetiminde İşbirliği

Plan

• Balkan Ülkeleri ile İlgili Genel Bilgiler

• Avrupa’da ve Balkan Ülkelerinde Bilimsel ve Kültürel İşbirliği

• Bilimsel ve Kültürel Varlıkların Korunması

• Sonuç ve Öneriler

Balkan Yarımadası ve Balkan Ülkeleri

Karadeniz’in en kuzeyi

Adriyatik Denizinin en kuzeyi

“balkan,” “balkanlaştırma”

“balkanizm”

“tehlikeli”

“bölünmüş/çatışmalı bölgeler”

“çöküşmüş hükümetler”

“işlemeyen kurumlar”

“primitivizm”

“Avrupa’nın barut fıçısı”

“Güney Doğu Avrupa”

“Orta Avrupa”

Balkanlardan gelen . . .”

Sürekli değişen haritalar

Balkan Ülkeleriyle İlgili Bilgiler

• 12 devlet

• Yüzölçümü 550.000 km

• Nüfusu yaklaşık 80 milyon (Avrupa’nın %18’i)

• “. . . Balkanlar Avrupa’nın en az gelişmiş kısmı” (

http://en.wikipedia.org/wiki/Balkans)

• Internet’e erişim %25,5 (AB’de %55,7)

• 35 milyon Internet kullanıcısı (TR 16 milyon)

Romanya (20M) Yunanistan (10,5M)

Türkiye (72 M-Trakya 10M) Sırbistan (9,5M)

Arnavutluk (8M) Bulgaristan (7,8M) Hırvatistan (5,1M) Bosna-Hersek (2,8M) Slovenya (2M)

Makedonya (1.3M)

Karadağ (0,3M)

Kosova (2,1M)

2007-1008 Ağa Hazırlıklı Olma

İndeksi Sıralamaları (127 ülke için)

• Slovenya 30

• Hırvatistan 49

• Türkiye 55

• Yunanistan 56

• Romanya 61

• Bulgaristan 68

• Makedonya 83

• Bosna-Hersek 95

• Arnavutluk 108

• İlk 4 sırada Danimarka, İsveç, İsviçre ve ABD ilk dört sırada. Kosova, Karabağ ve Sırbistan değerlendirilmemiş.

Kaynak: The Networked Readiness Index 2007–2008 rankings

http://www.weforum.org/pdf/gitr/2008/Rankings.pdf

Balkan Ülkeleri GEANT2 bağlantı kapasiteleri

Balkan Ülkelerinde Bilimsel Yayınlar

• Türkiye (yaklaşık 100.000)

• Yunanistan (yaklaşık 100.000)

• Bulgaristan (53.795),

• Romanya (53.269)

• “Yugoslavia” (49.018)

• Slovenya (25.033),

• Hırvatistan (24.116),

• Sırbistan (9910),

• Makedonya (2272)

• Bosna-Hersek (1124)

• Arnavutluk (780)

• Karadağ (317)

• Kosova (51)

Ortak Yayın Sayıları

• Türkiye-Yunanistan: 428

• Türkiye-Romanya: 267

• Türkiye-Bulgaristan: 214

• Tüm yayınların binde 2’si-binde 4ü

• Yunanistan-Bulgaristan: 671

• Yunanistan-Romanya: 482

• Bulgaristan-Romanya: 526

Dijital Bilim ve Kültür Alanında İşbirliği

• “İşbirliği iki ya da daha fazla kurumun veya ülkenin kullanıcılarına daha gelişmiş ve

daha çeşitli hizmet vermek için birlikte çalışmaları”

• “. . . Balkanlar Avrupa’nın en az gelişmiş kısmı” ⁽