20. YÜZYILDA KUŞADASI NÜFUSU VE KIRSAL YAŞAM:
GÖÇ VE KENTLEŞME
BELEN, Nezehat TÜRKİYE/ТУРЦИЯ ÖZET
20. yüzyılın başından günümüze kadar geçen sürede Türkiye’nin hızla değişen ve gelişen çehresinin en güzel örneklerinden biri olan Kuşadası, kendi adıyla anılan Körfezin doğusundaki bir burnun kuzeyinde kurulmuştur.
Kuşadası antik çağlardan beri ilgi çeken bir liman şehri olarak gelişimini sürdürmektedir. 1957 yılına kadar İzmir’in bir ilçesi iken aynı yıl Aydın’a bağlanmıştır. 1927-2000 yılları arasında bu idari değişiklik dışında nüfus kaybetmemiş, aksine 1980’li yıllardan sonra turizmin gelişmesi ve ikinci konut sayısının hızla çoğalması nedeniyle nüfus oldukça hızlı artmıştır. Artan turistik tesisler ve ikinci konut sayısı gün geçtikçe daha fazla nüfusu ilçeye çekmektedir. Son yıllarda, nüfus artışı ve özellikle mevsimlik nüfus yoğunlaşması, bazı altyapı sorunlarına, tarım alanlarının imara açılmasına ve çevrenin kötü kullanılmasına neden olmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Kuşadası, göç, turizm, kırsal, nüfus.
ABSTRACT
Kuşadası Population and Rural Living in the 20th Century: Emigration and Urbanization.
Kuşadası had been one of the best models of fast changing and growing aspects of Turkey since the beginning of 20th century to in the recent years.
Kuşadası was established on the North of a cape which was called after its name. Kuşadası has been an attractive harbour town ever since antiquity. The town, which once was a county of the city of İzmir, was annexed to the province of Aydın in 1957. Due to the this administrative alteration the population of town decreased but stayed stable between the years of 1927- 2000. Espeacially after 1980’s the increase in tourism activities and second dwelling caused the population inrease rapidly. Tourism and second dwelling not only have increased the town’s population but also have been effective on the distribution of population. In the recent years rapid increase in population and constructions have caused a number of environmental and socio-economic problems.
Key Words: Kuşadasi, emigration, tourism, rural, population.
20. yüzyılın başından günümüze kadar geçen sürede Kuşadası; Türkiye’nin hızla değişen ve gelişen çehresinin en güzel örneklerinden biridir. Kuşadası, Anadolu’dan Avrupa’ya açılan Ege Denizi’nin en önemli liman kentlerinden biri olup aynı adı taşıyan körfezin kıyısında kurulmuştur. Kuzeyinde Selçuk ve Pamucak, güneyinde Dilek Yarımadası, doğusunda Meryemana’nın evinin bulunduğu Bülbül Dağı, batısında Ege denizi ile çevrilidir.
Türkiye’nin en batısında yer alan Kuşadası; Türkiye Cumhuriyeti’nin bir aynası gibidir. Öyle ki 20. yüzyıl boyunca Türkiye Cumhuriyeti’ndeki gelişmeleri, değişimleri Kuşadası’nda da aynen takip edebilmekteyiz. 1955’lere kadar bir tarım ülkesi olma özelliğini, şehirlerde % 27 nüfus oranı ve kırsallarda
% 72 nüfus oranı ile oldukça etkili bir şekilde gösteren Türkiye; bu yıllardan sonra hızla değişmeye başlamıştır. 1955’lerde insanların kullandıkları üretim biçimlerinin değişmesiyle (tarımda makineleşmeye geçilmesi) başlayan hızlı bir iç göç sonucunda şehirlerin yapıları değişmeye başlamıştır. 1980’li yıllarda ise göç; ekonomik, toplumsal hatta siyasal nedenlerle patlama göstermiş özellikle büyük şehirleri sarsmıştır. Sahil şehirlerinde ise bu duruma ilaveten turizm endüstrisi dolayısıyla mevsimine göre nüfusun artması ve köylerden, civar şehirlerden başlangıçta geçici iş için gelenlerin daha sonra tamamen kalması ile durum farklı bir boyuta sıçramıştır.
1927-2000 dönemi dikkate alındığında, ülkemizde 1985 yılından sonra şehirlerde bulunan nüfusun köylerde bulunan nüfustan daha fazla olduğu bir dönemin başladığı görülmektedir. ülkemizde şehirlerde bulunan nüfusun oranı son on yılda önemli artış göstererek 1990 yılında yüzde 59 iken 2000 yılında yüzde 64.9’a yükselmiştir. (http://www.die.gov.tr/nüfus-sayım/2000nüfus_
kesin)
Ülke genelindeki şehirleşme, diğer bir ifadeyle tüketici toplum kitlesinin artışı, Kuşadası’nda da benzer şekilde görülmektedir. İlçe, güzel, sakin bir sahil kasabasından hem kozmopolit bir metropol hem de Anadolu’nun küçük bir taşrasını içinde barındırmaya çalışan bir canlı hâline dönüşüvermiştir.
A. Kuşadası Nüfusu
1. Cumhuriyet Öncesi Nüfus (1900-1923)
Kuşadası en erken bildiğimiz XVII. yüzyıldan beri kendine yetebilen, şehrin ihtiyaçlarını çevre köylerinden sağlayan, hububat, bağcılık, zeytincilik ve ticaretin geliştiği bir şehirdir. Kuşadası’nın Osmanlı dönemi köy ve şehir nüfusunun yapısına, dağılışına, niceliğine ve nitelik durumuna baktığımızda; 17.
yüzyılda Müslüman nüfus yanında sadece gayri Müslim nüfus olarak bir miktar Rum nüfusu bulunmaktaydı. 19. yüzyıla gelindiğinde ise önemli bir Rum nüfusunun yanında diğer milletlerden Musevi, Tebaa-ı Ecnebiye, Yabancı ve Ermeni nüfus ile bu milletlere ait konsolosluklarını da görebilmekteyiz. 19.
yüzyılın son çeyreği ile 20. yüzyılın başlarındaki 22 yıllık dönem, nüfus itibarıyla gayri müslimler, özellikle Rumların lehinde bir gelişme göstermişse de Kuşadası’nda hâkim ve çoğunluk nüfus daima her devirde Türk-Müslüman
nüfusu olmuştur. Millî Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasıyla birlikte nüfus yapısında önemli bir değişiklik meydana gelmiş ve şehrin Cumhuriyet dönemindeki nüfusunda gayri Müslim nüfus yok seviyesine inmiştir. Gayri Müslim nüfusun bir kısmı, Yunan ordusuyla bir kısmı da mübadele yoluyla Kuşadası’nı terk etmiştir. 1900’lerin başında 17.000’lerde seyreden Kuşadası nüfusu (Salname-i Vilayet-i Aydın, H. 1317, s. 123) 1920’lerde 20.000’e ulaşmış (Bilgi, 2001: 256-257) ancak gayrimüslimlerin Kuşadası’nı terk etmesiyle 1923’te nüfus 10.600’lere inmiştir. (İzmir Vilayeti 1339 Senesi İstatistiği, s. 4, bkz.: s. 499)
2. Cumhuriyet Sonrası Nüfus (1923-2000) 2.a. İdari Durum
1900’lerde 29 köyü ve Ayasuluğ adlı bir nahiyesi olan Kuşadası’nın 1923- 1957 yılları arası idari durumu; nahiye sayısı Merkez, Akıncılar ve Davutlar olarak üç’e çıkmıştır. Bu durum devam ederken zaman zaman bu nahiyelere bağlı köy sayısında değişmeler olmuştur. Bu da Kuşadası ilçesinin yüzölçümünün değişmesine neden olacaktır. Nitekim 1928 yılında kazanın yüzölçümü 1.062 km² (İzmir Vilayeti Salnamesi 1927-1928, (1929), s. 184) iken, 1935 yılında 690 km²ye. (TCBİGD, (1936) Genel Nüfus Sayımı Kati ve Mufassal Neticeler 20 İlkteşrin 1935 İzmir Vilayeti, s. 6) 1957’de 543 km² den 264 km²ye (TCDİE, [1963], 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı İl, İlçe, Bucak ve Köyler İtibariyle Nüfus, s. 182-183) inmiştir. Buna göre; 1923 yılında 33 köy, 1928’de 23 köy, 1930’da 21 köy, 1935-1955 yılları arası 17 köy Kuşadası ilçesine bağlıdır. 1957 idari değişikliği ile Merkez ve Davutlar adlı 2 nahiyesi 1957-1973 yılına kadar 9 köyü, 1973-2007 de dâhil 8 köyü bulunmaktadır. (Ek 1: Kuşadası’nın 19. yy. sonu ile 2000 yılları arası köylerini gösteren tablo)
2.b. 1923-1957 Yılları Arası Nüfus
Kuşadası ilçesinin 1923 yılından itibaren nüfus sayımlarına baktığımızda nüfusun sürekli arttığını ifade edebiliriz. 1923-1955 döneminde ilçenin nüfusu 10.453’ten 23.229’a yükselmiştir. Bu dönemde 1940-1945 savaş yılları hariç (çünkü Kuşadası nüfusu 1945’te dibe vurmuştur) Kuşadası nüfusu sürekli artmıştır. Hatta 1945-1950 döneminde yıllık nüfus artış hızı binde 27.1 olmuştur. diyebiliriz.
Kuşadası için –genel nüfus sayımları itibarıyla– 1955-1960 yılları arası önemli bir dönüm noktasıdır. Kuşadası, ele aldığımız tarihten 1 Ekim 1957 (T.C. Resmî Gazete 27.06.1957 tarih, 7033 Kanun): yılına kadar İzmir’e bağlı iken o tarihten günümüze kadar da Aydın’a bağlı bir ilçe konumunu sürdürmüştür. 1957 yılında Kuşadası’na bağlı Akıncılar Bucağının (bucak merkezi Selçuk) Acarlar, Belevi, İcadiye-Hayat ve Şirince’nin tamamı ile Kuşadası’nın Selçuk ‘a yakın Burgaz, Çamlık, Havutçulu, Sultaniye köyleri Selçuk’a ilave edilerek Selçuk ilçesi, İzmir’e bağlanmıştır. Diğer bir ifade ile Kuşadası idari olarak Aydın iline bağlanırken, bir parçasını İzmir ili dâhilinde
bırakarak, coğrafi bakımdan küçülmüştür. Böylece Kuşadası’nın hem idari merkezi hem de Kuşadası’nın kendi idari bölünüşü değişmiş; Aynı zamanda ilçenin yüzölçümü 543 km² den 264 km²e inmiştir. (TCDİE, [1963] 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı İl, İlçe…. s. 82-83 ve 182-183; TCBDİE. [1963] 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Nüfusu, s. 14)
Yapılan bu idari değişiklik yapay olarak nüfusun azalmasına da neden olmuştur. Sözgelimi 1955’te toplam nüfus 23.229 iken, 1960’ta bu nüfusun hemen hemen yarısına tekabül eden 12.043’e düşmüştür.
1923-1955 Yılları Arası Kuşadası (Şehir) Nüfusunun ve Köyler Nüfusuna Oranı ve % Oranları
Yıllar Genel Toplam Nüfus
Kuşadası (Şehir) Nüfus
Kuşadası (Şehir) Nüfus %
Kuşadası Köyler Nüfusu
Kuşadası Köyler Nüfusu % 1923 10. 453 5. 015 47, 9 5.596 53, 5 1928 14. 246 5. 294 37, 1 8.952 62, 8 1935 17. 029 5. 846 34, 3 11.183 65, 6 1940 17. 896 5. 765 32, 2 12. 131 67, 7 1945 17. 819 5. 442 30, 5 12. 377 69, 4 1950 20. 407 5. 915 28, 9 14. 492 71 1955 23. 229 6. 396 27, 5 16. 833 72, 4
Kaynak: 1923 Senesi İzmir Vilayeti İstatistiği, (2001) Serçe, E., (Haz. ) s.
31; İzmir Vilayeti 1927-1928 İstatistik Yıllığı, (1929), s. 195; İstatistik Yıllığı 1931-1932, (1933), s. 9; T.C. BİM, Genel Nüfus Sayımı 20 İlk Teşrin 1940 Vilayetler, Kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibariyle Nüfus ve Yüzey Ölçümü, (1944), s. 333, T.C. BİM., 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı, İl, İlçe, Bucak ve Muhtarlıklar İtibariyle Nüfus, (1948), s. 305-306, T.C. BİM, 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla Nüfus (yty), s. 214, 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Nüfusu, s. 31. Belen, N., 2004; 117.
2.c. 1960-2000 Yılları Arası Nüfus
1965’te 13.742 olan Kuşadası nüfusu 1985’te 29. 098’e, 1990’da 43.636’a 2000’de ise 65.765’e ulaşarak 1965 nüfusunun 4 katına çıkmıştır. 1950-1975 yılları arasında idari sınır değişikliğinin getirdiği nüfus azalmasından başka bir nüfus kaybı olmamış ve bu dönemde de Kuşadası nüfusu artmaya devam etmiştir.
Kuşadası’nın 1960-2000 Yılları Arası Kuşadası (Şehir) ve Köyleri Nüfusu ve % Oranları
Yıllar Kuşadası (Şehir) Nüfus
Kuşadası (Şehir) Nüfus
%
Kuşadası Köyler Nüfusu
Kuşadası Köyler Nüfusu %
Genel Toplam Nüfus 1960 7.003 55,3 5.646 44,6 12.649 1965 7.410 53,9 6.332 46 13.742
1970 8.986 57,8 6.541 42,1 15.527 1975 10.269 64,1 5.750 35,8 16.019 1980 14.734 69 6.612 30,9 21.346 1985 21.227 72,9 7.871 27 29.098 1990 31.911 73,1 11.725 26, 8 43.636 1997 39.265 72 15.237 27, 9 54.502 2000 47. 661 72,47 18.104 27,53 65.765
Kaynak: T.C. BDİE, (1963), 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Nüfusu, s. 39.; T.C. BDİE (1963), 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı İl, İlçe, Bucak ve Köyler İtibariyle Nüfus, s. 82-83. T.C. BDİE, Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş (İl, İlçe, Bucak ve Köy (Muhtarlık Nüfusları) 24.10.1965 (1968), s. 82-83, BDİE, Genel Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş 25 Ekim 1970 (1973), s. 8;
BDİE, Genel Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş 26 Ekim 1975 (1977), s. 8; BDİE, (1977) Türkiye İstatistik Yıllığı 1977, s. 36, T.C. BDİE, Genel Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş 12. 10.1980, (1981) s. 6; BDİE, Genel Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş 20.10.1985, (1986), s. 8, BDİE, 1997 Genel Nüfus Tespiti İdari Bölünüş, 09-Aydın (30.11.1997), 1999, s. 8.; http:www.die.gov.tr/nüfus- sayım/2000nüfus_kesin
1960’lardan 1980’lere, Kuşadası ilçesinin sosyal yapısına ilişkin temel göstergelerden biri olan nüfustaki değişim, sosyal yapıdaki değişime ilişkin önemli ipuçları verebilmektedir. 1970 yılına kadar Kuşadası, Batı Anadolu’nun büyücek sahil kasabalarından biri olarak geçimini deri işlemeciliği, tütün, zeytin, üzüm, balıkçılık ve kısmen ticaret ile sağlayan, güzel sakin bir belde iken 1975 yılında, Türkiye genelinde olduğu gibi, köylerin kalabalıklaşması sonucu artan nüfusun geçim veya eğitim amaçlı şehirlere göçü nedeniyle nüfusunda büyük bir patlama olmuştur. Bu patlamanın Kuşadası’ndaki yansıması turizme endeksli gerçekleşmiştir.
1985’lerde hızla artan nüfus Kuşadası’nı Aydın ilinin 1’nci derecede gelişmiş ilçeler grubuna da sokmuştur. Ülkemizdeki ilçelerin çeşitli sosyo- ekonomik göstergeler kullanılarak yapılan sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına göre, 1990’lı yıllar itibarıyla Kuşadası, ülke genelindeki 858 ilçe içinde gelişmişlik bakımından 8. sıradadır. Devlet Planlama Teşkilatı’nın 2000 yılında (DPT) yaptığı çalışmada, sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında nüfus, mali sektöre, inşaat sektörüne ve tarıma ilişkin çeşitli göstergelerden yararlanılmıştır. Bu göstergelere göre Kuşadası 1. derecede gelişmiş ilçeler grubunda yer almakta olup, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi açısından Aydın merkez ilçeyi dâhil geride bırakmıştır. Kuşadası’nı Aydın merkez ilçe, Nazilli, Söke ve Yenihisar izlemektedir.
Kuşadası’nın genel nüfusu ifade ettiğimiz şekilde gelişirken acaba Kuşadası kırsal nüfusu ne durumdaydı?
B. Kuşadası Kırsal Nüfus
Kırsal nüfusa bakıldığında 1927-1950 yılları arasında Kuşadası kırsal nüfus oranı oldukça fazla olup aynı dönemde ilçenin kırsal nüfusu % 60’ın altına inmemiş hatta, 1950’de % 70’e çıkmıştır. Kuşadası nüfusunun tarım balıkçılık ve ticaret olan başlıca geçim kaynakları arasında o dönemde tarımın üstünlüğü kırsal nüfusu yerinde tutmuş hatta kırsal nüfus artış hızı bu dönem içindeki maksimum değerine 1945-1950 döneminde yıllık binde 31.6’lık bir artışla ulaşmıştır.
1955’lere kadar Kuşadası kırsal nüfusu % 72,4 şehir nüfusu ise % 27,5 olarak seyrederken 1957 yılındaki idari değişiklik neticesinde özellikle kırsal nüfus, oldukça azalmıştır. 1950’de 14.492 hatta 1955’te 16.833 olan kırsal nüfus miktarı 1960’da 5.646’e, 1965’te 6.232’e, 1970’te 6.541’e ve 1975’te 5.750’ye düşmüştür. Yalnız bu düşüş ne kadar reeldir? Sadece rakamlarla değerlendirirsek çok yüksek oranda kırsal nüfus kaybı görülücektir. Oysaki yapılan idari değişiklik ile Kuşadası’nın mevcut yüzölçümüne ve şehir nüfus oranına baktığımızda 1960-1975 yılları arası halen daha % 60 kentsel nüfus
% 40 kırsal nüfusun varlığı görülecektir. (Bkz.: 1960-1975 Yılları Arası Kuşadası ve Köyler Nüfusu Tablosu) Ancak bu nüfus düşüşü somut neticesi Kuşadası’nın sosyol ve ekonomik dayanaklarının 3/1’ini oluşturan Akıncılar/
Selçuk nahiyesi ile merkez nahiyeye bağlı tarım köylerin kaybıdır, diyebiliriz.
1923-1955 Yılları Arası Kuşadası Nahiyelerinin Toplam Nüfusa Oranı ve % Oranları
Yıllar Genel Toplam Nüfus
Nahiyeler genel Toplamı
Merkez Nahiyesi Davutlar Nahiyesi Akıncılar / Selçuk Nahiyesi
Nüfus % oran Nüfus % oran Nüfus % oran
1923 10. 453 5.596 2. 057 19, 6 1.471 14 2. 068 19, 7
1928 14. 246 8.952 2. 377 16, 6 1.909 13, 4 4. 666 32, 7
1935 17. 029 11.183 2. 897 17 2. 189 12, 8 6. 097 35, 8
1940 17. 896 12. 131 3. 159 17, 6 2. 156 12 6. 816 38
1945 17. 819 12. 377 3. 364 18, 8 1.876 10, 5 7. 137 40
1950 20. 407 14. 492 3. 509 17, 1 2. 345 11, 4 8. 638 42, 3 1955 23. 229 16. 833 3. 314 14, 2 2. 653 11, 4 10. 866 46, 7
Kaynak: 1923 Senesi İzmir Vilayeti İstatistiği, (2001) Serçe, E., (Haz.) s.
31; İzmir Vilayeti 1927-1928 İstatistik Yıllığı, (1929), s. 195; İstatistik Yıllığı 1931-1932, (1933), s. 9; T.C. BDİE, (1977), Türkiye İstatistik Yıllığı 1977, s.
36; T.C. BDİE, (1961), 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Nüfusu, s. 31 Belen, 2004: 115.
1970’li yıllarda Bakanlıklararası Turizm Koordinasyon Kurulu kararı ile birinci derecede önemli “turistik merkez” ve Bakanlıklar arası Turizm Planlama kurulunca da “Turistik Pilot Bölge” ilan edilen ayrıca Turizm Bakanlığı’nın kredi ve yatırımlar bakımından öncelik tanıması ile Kuşadası kırsal nüfusu yeniden, 1975 yılından sonraki yıllarda artmaya başlamıştır.
1985’te 7.871 olan kırsal nüfus miktarı 1990’da 11.725’e yükselerek yaklaşık
4.000 civarında artmıştır. Kuşadası Kırsal nüfus miktarı bir önceki dönemin yarısı kadar artsa da kentsel nüfus daha hızlı arttığı için kırsal nüfus miktarının oransal olarak büyümesi gerçekleşmemiştir.
Yalnız bu artış kırsal nüfus alanında olsa da nitelik olarak tarımla geçinenlerin artması değildir. Kuşadası’nda 1985’ten sonra görülen kırsal nüfus artışı, şehir merkezinde artan turizm ve buna dayalı yapılaşmanın ihtiyacı karşılayamaması sonucudur. Böylece şehir merkezinde konuşlanamayan nüfus özellikle tabiat zenginliği ve sağlık turizmi içeren Davutlar-Güzelçamlı istikametinde yoğunlaşmaya başlamıştır. İşte Kuşadası’ndaki sorun bu noktada karşımıza çıkmaktadır. Bir zamanların meşhur Davutlar domatesinin yetiştiği, şeftali bahçelerinin sıralandığı güzel, münbit tarım arazileri artan nüfus ve yanlış yapılaşma ile betona dönüşü vermiştir. Nüfus grafiklerindeki bizleri sevindiren kırsal nüfus artışı bir yanılgıdan ibarettir. Çünkü Kuşadası’nın ciğerleri ve hayat kaynakları olan yeşil alanlar yerini betona çevirmiştir.
1960-1975 Yılları Arası Kuşadası ve Nahiyelerinin Toplam Nüfus ve % Oranları
Yıllar Genel Toplam Nüfus
Kuşadası (Şehir) Nüfusu
Merkez Nahiyesi Davutlar Nahiyesi Nahiyeler Genel Toplamı Nüfus % oran Nüfus % oran
1960 12.649 7.003 2.929 23,1 2.606 20,6 5.646 1965 13.742 7.410 2.965 21,5 3.267 23,7 6.332 1970 15.527 8.986 3.020 19,4 3.551 22,8 6.541 1975 16.019 10.269 2.089 13 3.661 22,8 5.750
Kaynak: BDİE, (1963), 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı İl., s. 83; T.C.
BDİE, (1973) Genel Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş, 25 Ekim 1970, s. 19; T.C.
BDİE, (1977), Genel Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş, 26 Ekim 1975, s. 16.
C. Göç ve Kentleşme
Genel bir değerlendirme yapıldığında, 1960-1980 dönemi arasında nüfusta gerçekleşen üç kat artışta kentsel nüfusun artışı belirleyicidir. Nüfustaki değişimin kentsel alanda kendini daha fazla hissettirmesi büyük ölçüde ilçeye yönelik göç hareketinin varlığını göstermektedir. Nitekim kentsel nüfus 1960’da 7.008 iken, 1965’te 7.388’e, 1970’de 9.032’ye, 1975’te 10.269’a ve 1980’de 14.734’e ulaşmıştır. Sadece 1975-1980 dönemine bakıldığında bile, kentsel nüfustaki artış % 43.4 ile dikkat çekicidir. Görüldüğü gibi kentsel nüfusta bu yıllar arasında yaklaşık olarak yarıya yakın bir artış gerçekleşmiştir.
Kuşadası; Aydın ilinde 1960’dan 1980’e kentsel nüfus artışında, Aydın merkez ve Çine ile en fazla artış gösteren ilçeler arasındadır. Söz konusu dönemde Kuşadası ilçesi kentsel nüfusu yüzde 110.2 oranında artmıştır. Buna karşılık, aynı dönemde kırsal nüfus artış oranı yüzde 22.5 gibi düşük bir düzeydedir.
Kuşadası’nın 1970-1980 yılları arasında emeklilerin dinlenme, ikinci konut amaçlı geldikleri sahil şehri görüntüsünü 1985’ten sonra tamamen değiştirmiştir. Kuşadası’nda, istatistiklerden (Bkz.: s. 499) de anlaşılacağı gibi ilçenin merkez nüfusu, Bucak ve köy nüfusları toplamından daha fazladır.
Şehirsel yerleşme alanındaki yoğunluk ilçenin Türkiye çapında turistik bir bölge oluşundan, sahil ve liman şehri bulunuşundan ileri gelmektedir.
C.1. Turizmin Etkileri ve Sorunlar
Coğrafî konum olarak kara ve deniz ulaşımında turistik yol güzergâhları üzerinde bulunan Kuşadası’nın, Yunanistan ve Ege Adalarına gelen turistlerin uğrak yeri olması turistik kimliğine önemli katkıda bulunmaktadır. Ayrıca ilçe merkezinde ve yakınında bulunan plajları (Halk plajı, Kadınlardenizi plajı, Güvercinada plajı, Yılancıburnu plajı, Güzelçamlı ve Kalamaki plajları) gümrük hizmetleri veren limanı, tarihi-doğal güzellikleri ve en önemlisi dünyaca ünlü antik Efes kenti ve Meryemana Evi’ne yakınlığı, turizmin ilçenin hayatına girmesine zemin hazırlamıştır.
Tüm bu gelişmeler, nüfusu artırmakla kalmamış nüfusun dağılışı üzerinde de etkili olmaya başlamıştır. 1970’lerden sonra ülkemizdeki iç ve dış turizmdeki gelişmeler doğrultusunda Kuşadası’nda turizm ve ikinci konutlar çoğalmaya başlayınca, nüfusta hızla artış eğilimine girmiştir. Bu süreç içerisinde Kuşadası kentsel nüfusu kırsal nüfustan daha hızlı artmıştır. Kuşadası 1990’lardan sonra Aydın’ın en az kırsal nüfusa sahip ilçelerinden biri olmuştur. Turizmin gelişmesi Kuşadası nüfusunun dağılışını da etkilemiştir. Özellikle ilçedeki yapılaşma ve mevsimlik nüfus yoğunlaşmasında kıyıdan ve ana ulaşım güzergahından uzak, yüksekte bulunan köylerin nüfus dağılışında ilçedeki turizmin olumsuz etki ettiğini bu köylerin nüfus bile kaybettiğini görmekteyiz.
Mesela kıyıya yakın Davutlar beldesi nüfus kazanırken Davutlara yakın olmasına rağmen kıyıdan içerde olan Caferli köyünün nüfus kaybetmesi gibi.
(Belen, 2004: 80-83)
Son yıllarda turizm nüfusu artırmakla birlikte nüfusun yapısal özelliklerini de etkilemiştir. Özellikle turistik faaliyetler Kuşadası nüfusunun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımı üzerinde önemli rol oynamaktadır. Aydın’ın ilçeleri arasında kentsel nüfus oranının en yüksek olduğu ilçelerin turistik ilçeler olması turizmin kentleşmeyi artırdığı görüşünün tesadüf olmadığını kanıtlamaktadır. Nitekim Kuşadası’nda yapılan araştırma ve gözlemlerde, dış turizm hareketlerinin yoğunlaşması, ikinci konut sayısının artması ile turistik işlerin yanı sıra inşaat ve ulaşım ile ilgili işlerde çalışmak üzere, öncelikle ilçe köylerinden ve Aydın’ın diğer ilçelerinden gelenlerle birlikte, İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinden gelenlerin olduğu belirlenmiştir.
Kuşadası’nda nüfus artışının yanı sıra yukarıda söz edildiği gibi mevsimlik nüfus yoğunlaşmasının etkileri ya da diğer bir ifadeyle neden olduğu sorunlar üzerinde durulmalıdır. İlçede “turistik yoğunlaşma” tüm ağırlığını hissettirmektedir. Turizm talebinin belli bir zaman parçasında belli bir yerde yoğunlaşması demek olan mevsimlik turistik yoğunlaşma turizmin zamana ve
mekâna yayılması konusunda problemlere neden olmaktadır. Birçok turizm merkezinde bu yoğunlaşma farklı boyutlarda olsa da görülmektedir.
Kıyı şehirlerimizin nüfusla ilgili en önemli sorunları yaz-kış nüfusunun farklılığından kaynaklanmaktadır. 48.000’e yaklaşan şehir nüfusu yaz aylarında 250-300 bini bulmaktadır. Turistik işlerde çalışmak üzere gelenler, yaşamının kalan kısmını bir sahil yerleşmesinde geçirmek isteyen emekliler şehir nüfusunu artırmaktadır. Yaz aylarında kış nüfusunun 6-7 kat artması kış nüfusuna göre yapılan altyapı hizmetlerinde birtakım sorunlara yol açmaktadır. Yaz aylarında daha çok su dağıtımında ve çöp toplamada sorunlar artmaktadır. Yaz aylarında dikkat çeken bir başka sorun da trafik ve park yeri sorunudur. Turistik sezonda artan nüfus ve turist yoğunluğuna ilçenin sokakları ve yolları yanıt verememektedir.
Hem artan yaz nüfusunun günlük ihtiyaçlarını karşılamak hem de diğer turistik işler, ticaret sektörünün gelişmesine neden olmuştur. Otel ve pansiyonlardaki yatak sayısı yaklaşık olarak 30.000 olup yaz aylarındaki nüfus, gelen turistlerle 350.000’i bulmaktadır. Turistik eşya ticareti kent ekonomisinde çok önemli rol oynamaktadır. Yaz aylarında açık olan mağazaların kış aylarında kapanması nedeniyle bu aylarda yaşanan ekonomik durgunluk dikkat çekicidir.
İstihdam açısından bir başka sorun turistik birtakım işler için gelen işletmecilerin çoğunun dışarıdan gelmesi ve sezon bitince buradan ayrılması nedeniyle kış aylarında Kuşadası ekonomik hayatının cansızlaşmasıdır. Ayrıca satılmak için gelen ürünlerin çoğu ilçe dışından gelmekte ve yöre halkına ekonomik gelir sağlayamamaktadır. (Emekli, 2001: 63-65)
Artan nüfus baskısı, gelişen turizm hareketi, plansız kentleşme ve sanayileşme ile gelen kirlilik ilçenin ekolojisini olumsuz yönde etkilemektedir.
ilçedeki nüfusun hızlı bir şekilde artmasıyla konut yapımında da bir artış görülmektedir. Kooperatiflerin birçoğunun kanalizasyon sistemi yetersiz olduğundan foseptik kuyulardan toprağa ve suya karışan atıkların insan sağlığına ve çevresine olumsuz etkileri olmaktadır. Limana gelen turistik gemilerle, özel yatların yakıt ve diğer atıklarının denizi kirletmesi sonucu sahillerdeki bitki ve hayvanlar da zarar görmektedir. Ayrıca denizin dip kısımlarında biriken plastikler önemli bir kirletici unsurudur. Kuşadası çevresindeki jeotermal enerji üretim özekleri hava kirlenmesi oluşturmakta.
Tarım alanlarının binalara değişimi ile yeşil alanlar her geçen gün azalmaktadır.
Çevredeki ormanlık ve makilik alanlar ise özellikle yaz aylarında çıkan yangınlarla yok olmaya yüz tutmuştur. Kuşadası civarı ve “Millî Park”taki geniş çam ormanları yangınlardan nasibini almıştır. Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü Kuşadası deniz ve karasal ekosistemlerin içice olduğu ve kıyı ekosisteminin oluşturduğu maki ve orman formasyonları son 15 yıl içinde bu tür baskılar sonucu yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu nedenle Kuşadası’nın sahip olduğu zengin bitki örtüsünü korumak ya da yok etmeden değerlendirebilmek hem millî hem de evrensel vazifemizdir. (Öztürk-Erdem, 1994: 12/4-5)
Tarihî yapı ve çevrelerin korunmasında turizm araç olarak ve doğru bir şekilde kullanıldığında korumaya katkı sağlamaktadır. Aksi durumda, yani amaç olarak görüldüğünde ise, zaman içerisinde tarihi değerlerin hızla yıpranması ve yok olması sonucunu doğurmaktadır. Böyle bir olumsuz süreçte, kişinin bindiği dalı kesmesi örneği, turizm önce tarihi eserlerin, sonra da kendisinin yok olmasına neden olmaktadır. Anadolu’nun pek çok beldesi bu olumsuz süreçten kısmen de olsa, etkilenmiştir. Kuşadası da, bunlardan biri olarak görülebilir. Turizm “altın yumurtlayan tavuk” örneği yöreye çok fazla ekonomik girdi sağlamakla birlikte, yerleşimin tarihsel mimari dokusunun büyük ölçüde yok olmasına neden olmuştur. İnsan ve onun yarattığı turizm doğal çevreye doğrudan bağlıdır. Ancak burada suç turizmde değil, onun planlanamaması, kontrol ve denetim altına alınamamasındadır.
ÖNERİLER
Kuşadası’nda yaşayan biri olarak Kuşadası’nın artık “deniz-güneş-kum”
sloganı yerine “kongre-sağlık-spor” sloganını kullanmasının zamanının geldiğini hatta geçmekte olduğunu düşünüyorum.
Davutlar-Güzelçamlı istikametindeki kooperatiflerin yapılacak düzenlemelerle yurt dışı ve yurt içinden gelecek yaşlı ve hastalara ait dinlenme merkezine çevrilmesi. Böylece yılın 10 ayı atıl boş duran bu binaların milli servetimize verdiği zarar telafi edilebileceği gibi istifade edinimimiz de artacaktır. Ayrıca gene bu istikametteki (Davutlar) kaplıcaların daha profesyonel tanıtımlarla aktif hale getirilerek buradan yararlanan kitlenin niteliği ve nicelliği de artırılabilir. Pamucak sahil şeridindeki geniş, ekimi ve kullanımı olmayan arazilerin golf tutkunlarına uygun bir saha olarak değerlendirilebilir
En önemlisi ise Kuşadası’nın bir Türk-İslam şehri oluşunu gösterecek; onun şu anki kişiliksiz ve kimliksiz görüntüsünü silecek bir şehir müzesi ile buraya gelen yerli-yabancı turistlerin ilgisi arttırılabilir. Temeli 2005 yılında atılan fakat halen tamamlanmamış olan Kuşadası Kültür Merkezi bu düşüncemizi destekleyecek planlara sahiptir. Tamamlanınca ulusal ve uluslararası kongre, konferans , seminer vs. toplantılarla Kuşadası kültürel hayatı canlandırıldığı gibi gene bu külliyede yapılması düşünülen botanik bahçesi ile ekolojik yaşama hem katkının sağlanacağı hem de Kuşadası’nı canlandıracağını düşünüyorum.
Sonuç olarak; geçmişteki durum ne olursa olsun, asıl önemli olan konunun ilçe gelişimi, sürdürülebilir bir ilerleme ve kalkınma yapısına kavuşması ve ekonomik ve sosyal hayatın oniki ay canlı kalmasının sağlanabilmesi açısından yapılması gerekenlerin belirlenmesi ve vakit kaybetmeden uygulanmaya başlanması olduğu asla unutulmamalıdır. Artık sadece mevsimlik kazanç kapısı olan kısa vadede çok kazanç kazanılması düşünülen bir beldeden, yaşamın 12 ayının paylaşıldığı üretken, sürekli ve daimi canlı bir şehre geçişin geldiğine inanıyorum.
KAYNAKÇA
1. Salname-i Vilayet-i Aydın Hicri 1317, Defa: 20.
2. Salname-i Vilayet-i Aydın Hicri 1319, Defa: 21.
3. Salname-i Vilayet-i Aydın Hicri 1320, Defa: 22.
4. Salname-i Vilayet-i Aydın Hicri 1321, Defa: 23.
5. Salname-i Vilayet-i Aydın Hicri 1323, Defa: 24.
6. Salname-i Vilayet-i Aydın Hicri 1326, Defa: 25.
7. Dâhiliye Nezareti Sicil-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Müdüriyeti, Memalik-i Osmaniye’nin 1330 Senesi Nüfus İstatistiği, Dersaadet 1336.
8. 1333 Senesi Tevellüdat ve Vefiyat İstatistiği, (yty).
9. İzmir Vilayeti 1339 Senesi İstatistiği, İzmir, 1339.
10. A. İhsan, Smyrne Turque, 1919.
11. Alexander Anastasius Pallis, Yunanlıların Anadolu Macerası (1915- 1922), Çev. Orhan Azizoğlu, İstanbul 1995.
12. 1923 Senesi İzmir Vilayeti İstatistiği, Yayına Hazırlayan Erkan Serçe, İzmir Büyük şehir Belediyesi Kültür Yayını, Ağustos 2001 İzmir, 1. Kitap.
13. İzmir Vilayeti 1927-1928 İstatistik Yıllığı, İzmir 1929.
14. İstatistik Yıllığı 1931-1932 , İzmir 1933.
15. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü, Genel Nüfus Sayımı Kati ve Mufassal Neticeler 20 İlkteşrin 1935 İzmir Vilayeti, İstanbul 1936.
16. T.C. BİM, Genel Nüfus Sayımı 20 İlk Teşrin 1940 Vilayetler, Kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibariyle Nüfus ve Yüzey Ölçümü, Ankara 1944.
17. T.C. BİM., 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı, İl, İlçe, Bucak ve Muhtarlıklar itibarıyla Nüfus, Ankara 1948.
18. T.C. BİM, 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla Nüfus (yty).
19. 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Nüfusu.
20. T.C. Resmî Gazete 27. 06. 1957 tarih: “Kanun no: 7033 Kabul tarihi:
19. 06. 1957 madde 2: İzmir vilayetine bağlı Kuşadası kazası 1.IX.1957 tarihinde mer’i olmak üzere Aydın Vilayetine bağlanmıştır.”
21. T.C. BDİE, 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı İl, İlçe, Bucak ve Köyler İtibariyle Nüfus, Ankara 1963.
22. T.C. BDİE. 23Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Nüfusu, Ankara 1963.
23. T.C. BDİE, Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş (İl, İlçe, Bucak ve Köy (Muhtarlık Nüfusları) 24. 10.1965, Ankara 1968.
24. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Genel Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş 25 Ekim 1970, Ankara 1973.
25. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Genel Nüfus Sayımı, İdari Bölünüş, 26 Ekim 1975, Ankara 1977.
26. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Türkiye İstatistik Yıllığı 1977, Ankara 1977.
27. BDİE, Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş, 12. 10.1980, 09-Aydın, Ankara 1981.
28. BDİE, Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş, 20.10.1985, 09-Aydın, Ankara 1986.
29. BDİE, 1997 Genel Nüfus Tespiti İdari Bölünüş, 09-Aydın (30.11.1997), Ankara 1999.
30. Prof. Dr. Münir Öztürk-Doç. Dr. Ümit Erdem, “Kuşadası’nın Kentsel Ekolojik Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma” Çevre Dergisi, Temmuz-Ağustos- Eylül 1994, Sayı: 12.
31. Bilgi, Nejdet (2001), “Tanzimat’tan günümüze Kuşadası’nın Nüfusu”, A.
Şerifoğlu (Ed.) Geçmişten-Geleceğe Kuşadası Sempozyumu (23-26 Şubat 2000) Bildirileri, İzmir.
32. Nezahat Belen, 1900-1973 Yılları Arasında Kuşadası’nın Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Tarihi, Ege Ünv., Sosyal Bil. Ens. Basılmamış Doktora tezi, İzmir 2004, s. 117.
33. Gözde Emekli, “Gelişimi Yapısı ve Sorunlarıyla Kuşadası Nüfusu”, Geçmişten-Geleceğe Kuşadası Sempozyumu (23-26 Şubat 2000) Bildirileri, Edit. Dr. A. Şerifoğlu, İzmir 2001.
34. http:// www. die. gov. tr/nüfus-sayım/2000nüfus_kesin.
EKLER
19. Yüzyıl Sonu ile 1955 Yılları Arası Kuşadası Köyleri ve Nahiyeleri
1897: 29 1923: 33 1930: 21 1935 1955
Kuşadası Merkez kazaya
Merkez N.
(Kuşadası)
Merkez N. (Kuşadası) Merkez Nahiyesi / Kuşadası (şehir)
Merkez Nahiyesi / Kuşadası (şehir
1. Anya 1. Anya Köyü 1. Aziziye köyü 1. Burgaz 1. Burgaz
2. Aziziye 2. Aziziye “ 2. Burgaz “ 2.Çamlıbel
(Aziziye) Çamlık
2.Çamlıbel (Aziziye) / Çamlık
3. Burgaz 3. Burgaz “ 3.ÇINAR “ 3. Çınar 3. Çınar
4. Caferli 4. Çınar “ 4. Havuççulu “ 4. Havuççulu 4. Havuççulu
5.Çanlı Hristiyan 5. Havuççilli “ 5. Kirazlı “ 5. Kirazlı 5. Kirazlı 6.Çanlı İslam
Çerkes
6. Kurfal “ 6. Soğucak “ 6. Soğucak (Anya) 6.Soğucak (Anya)
7.Çanlı İslam Yerli 7. Kiraslı “ 7. Sultaniye “ 7. Sultaniye 7. Sultaniye
8. Çınar 8. Sultaniye “ 8. Yayla “ 8. Yayla 8. Yayla
9. Davud Çerkes 9. Yayla “ 9. Yeniköy 9. Yeniköy 9. Yeniköy
10.Damad Yerli* Davutlar Nahiyesi Davutlar Nahiyesi Akıncılar Nahiyesi Akıncılar Nahiyesi 11.Hamecemili ** 1. İslam Çanlı N.
M.
1. Davudlar N. M. 1.Acarlar (Zeytinalan)
1.Acarlar (Zeytinalan) 12. Kirazlı 2. Caferli köyü 2. Caferli köyü 2. Belevi 2. Belevi 13. Kurfal 3. Çanlı Çerkes “ 3. Güzelçamlı “ 3.Selçuk (Ayasuluğ 3. İcadiye 14. Sultaniye 4. Çanlı Rum “ 4. Tırha “ 4.Şirince
(Çirkince)
4.Selçuk (Ayasuluğ)
15. Tırha 5. Davud Türk “ 5.Şirince
(Çirkince) 16. Yayla 6. Davud Çerkes “
Ayasuluğ nahiyesi 7. Osmaniye “ Davutlar Nahiyesi Davutlar Nahiyesi
1. Arvalya 8. Tırha “ 1. Caferli 1. Caferli
2. Barutçu Selçuk Nahiyesi AKINCILAR NAHİYESİ 2. Davudlar 2. Davudlar
3. Belevi 1. Selçuk N. M. 1. Selçuk N. M. 3. Güzelçamlı 3. Güzelçamlı 4. Burhan 2. Arvalya Köyü 2. Acarla- Hamidiye
köy 4. Tırha
5. Cevahir 3. Barutçu “ 3. Barutçu 6. Çirkince 4. Belevi “ 4. Belevi 7. Hamidiye 5. Burhaniye “ 5. Hayriye 8. Hayriye 6. Civanşir “ 6. İcadiye 9. İcadiye 7. Çirkince “ 7. Kuyumcu 10. Kozpinar 8. Hamidiye “
11. Kuyumcu 9. Hayriye “ 12. Pranke 10. İcadiye “
13. Şeyhler
Kaynak: Salname-i Vilayet-i Aydın Hicri 1314, Defa: 17, s. 237. 1923 Senesi İzmir Vilayeti İstatistiği, s. 31; Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları, s. 260; İzmir Vilayeti Salnamesi 1927-28, s. 195, İzmir Vilayeti Salnamesi 1930-31, s. 48. Genel Nüfus Sayımı Kati ve Mufassal Neticeler 20 İlkteşrin 1935 İzmir Vilayeti, s. 14-15. 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler İtibariyle Nüfus, s. 281-282.
1960-1975 Yılları Arası Kuşadası’nın Nahiye ve Köylerinin Listesi
1960 1965 1970 1975 ve 2000
Merkez
Bucağı/Kuşadası (şehir)
Merkez
Bucağı/Kuşadası (şehir)
Merkez
Bucağı/Kuşadası (şehir)
Merkez
Bucağı/Kuşadası (şehir)
1. Burgaz
(Gökçealan) 1. Burgaz
(Gökçealan) 1. Burgaz
(Gökçealan) 1. ----
2. Çınar 2. Çınar 2. Çınar 2. Çınar
3. Kirazlı 3. Kirazlı 3. Kirazlı 3. Kirazlı
4. Soğucak (Anya) 4. Soğucak (Anya) 4. Soğucak (Anya) 4. Soğucak (Anya)
5. Yayla 5. Yayla 5. Yayla 5. Yayla
6. Yeniköy 6. Yeniköy 6. Yeniköy 6. Yeniköy
DAVUTLAR BUCAĞI DAVUTLAR BUCAĞI DAVUTLAR BUCAĞI DAVUTLAR BUCAĞI
1. Caferli 1. Caferli 1. Caferli 1. Caferli
2. Davutlar 2. Davutlar 2. Davutlar 2. Davutlar
3. Güzelçamlı 3. Güzelçamlı 3. Güzelçamlı 3. Güzelçamlı
Kaynak: 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı il, köy. . . s. 82-83; 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Nüfusu, Ankara 1963, s. 14, Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş 24. 10.1965, s. 97. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş 25.10.1970, s. 87. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş 26.10.1975, 09-Aydın, s. 8.
1975 Sonrası Kuşadası İlçesinin Köylerle Birlikte Nüfusu
Köyler 1975 1980 1985 1990 1997
Kuşadası (şehir) 10.296 14. 734 21.227 31.911 39.265 Merkez Bucağı
Çınarköy 215 261 264 277 283
Kirazlı 887 888 898 890 895
Soğucak 490 542 489 512 1.543
Yaylaköy 366 400 424 467 474
Yeniköy 131 172 132 178 390
Merkez Bucağı Toplamı
2.089 2.263 2.207 2.324 3.585
Davutlar 2.347 2.688 3.707 5.960 7.200
Caferli 174 161 157 152 155
Güzelçamlı 1.140 1500 1.800 3.289 4.297
Davutlar Bucağı Toplamı
3. 661 4.349 5.664 9.401 11.652
Köyler Toplamı 5.750 6.612 7.871 11.725 15.237
KAZA TOPLAMI 16.019 21.346 29.098 43.636 54.502
Kaynak: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş İl, İlçe, Bucak ve Köy (muhtarlık) Nüfusları 26.10.1975, Ankara 1977, s. 8; BDİE. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş 12.10.1980, 09- Aydın, Ankara 1981, s. 6; BDİE. Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş 20.10.1985, 09- Aydın, Ankara 1986, s. 8; T.C. BDİE. 1990 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, İli: 09-Aydın, Ankara 1993, s. 29; T.C. BDİE.
1997 Genel Nüfus Tespiti İdari Bölünüş, 09-Aydın (30.11.1997), Ankara 1999, s. 8.
