Yaz tatillerinde gitti¤imiz yerlerin görülmeye de¤er tarihsel ve do¤al zen- ginlikleri, oraya gidiflimizin as›l neden- lerinden biri gibi gözükse de genellik- le yerleflim alanlar›n›n d›fl›nda olan bu yerleri gezip görmek ço¤u kez eziyetli bir hal al›r. Bitki örtüsüyle kapl› birkaç yap› kal›nt›s›, duvar resimleri kaz›nm›fl kayalara oyulmufl evler size, dillerin- den anlamad›¤›n›z için öykülerini anla- tamazlar. Oysa ma¤aralar biraz daha farkl›d›r. Girer girmez hissetti¤iniz nemli hava, giderek azalan ve ço¤u kez hiç kalmayan gün ›fl›¤› görece¤iniz her fleyi biraz daha büyülü bir hale so- kar. E¤er iyi de ›fl›kland›r›lm›flsa, sizi kucaklayan devasa bir mücevher san- d›¤›d›r girdi¤iniz.
Çevrenizdeki her fleyin üzerini ince bir zar gibi kaplayan su da bütün renk- lerin daha canl› görünmesini sa¤layan kaliteli bir cila gibidir. Gördükleriniz oraya ulaflmak için katland›klar›n›za de¤di¤ini düflündürür. Ne ki flimdi de
onlar›n nas›l bu kadar ilginç ve güzel hale geldiklerini merak etmekten ken- dinizi alamazs›n›z. Bu durumda genel- likle yaflam deneyimine güvendi¤iniz büyükleriniz de sorular›n›za pek an- laml› yan›tlar veremeyebilir.
Oysa böylesi bir yere gitmeden ön- ce kar›flt›raca¤›n›z birkaç ansiklopedi- nin, ‹nternet’te girece¤iniz üç-befl site- nin ya da varsa, dan›flaca¤›n›z bir yer- bilimcinin size büyük yarar› dokunabi- lir. Derledi¤iniz bilgiden gezi defterini- ze alaca¤›n›z notlarsa, böyle bir ma¤a- ra gezisi s›ras›nda karfl›laflaca¤›n›z gü- zellikleri daha anlaml› hale getirecek- tir kuflkusuz. Hatta yan›n›zdakiler için bir ‘uzman’ rehber bile olabilirsiniz.
Do¤al ma¤aralar›n büyük bir bölü- mü, bir tür tortul kaya olan kireçtaflla- r›n›n içinde oluflur. Temel bileflimi kal- siyum karbonat (CaCO
3) olan bu tür kayalar›n suya karfl› dirençleri (daya- n›kl›l›klar›) baflka birçok kaya türüne göre daha azd›r. T›pk› sert bir sünger
gibi gözenekli bir kaya olan kireçtaflla- r›, yeryüzünden s›zan sular› içlerinde tutabilir. Bu özellikleriyle yeralt›nda bir tür su deposu ifllevi görürler. Öyle ki bütün dünyadaki yeralt› sular›n›n büyük bir bölümü bu tür kayalar›n içinde bulunur.
Suyun eritme gücü vard›r, bir baflka deyiflle iyi bir çözücüdür. Çatlak ve ya- r›klardan kireçtafllar›n›n içine süzülen sular bu tür kayalar›n içinde karstik boflluk denen büyük oyuklar açar ve bunlar da zamanla büyük ma¤aralara dönüflür. Sular, bununla da kalmay›p bu büyük boflluklar› sab›rl› bir sanatç›
gibi binlerce y›l boyunca ince ince iflle- yerek büyük flaheserlere dönüfltürür.
K›saca özetlemek gerekirse, bir karstik yani kireçtafl›ndan oluflmufl ma¤arada gördü¤ünüz her fley, suyun içinde eriyik halde bulunan kalsiyum karbonat›n farkl› biçimlerde birikmesi- dir asl›nda. Ve yine bir ma¤arada gör- düklerinizin hepsi yüzlerce, binlerce hatta milyonlarca y›lda oluflmufltur.
S
Sa arrk k››tt:: Ma¤ara tavan›ndan afla¤›
do¤ru damlayan sular›n oluflturdu¤u yap›lard›r. Suda eriyik halde bulunan kalsiyum karbonat›n damlad›¤› nokta- da birikmesiyle oluflurlar.
D
Diik kiitt:: Sark›tlarla birlikte, karstik ma¤aralarda en s›k rastlanan oluflum- lardan biridir. Ma¤ara tavan›ndan s›- zan su, tabanda damlad›¤› yerde içinde erimifl halde bulunan kalsiyum karbo- nat› biriktirir. Biriken kalsiyum karbo- nat katmanlar halinde dikine büyüyen yap›lar› oluflturur.
Yerin
Derinliklerinde
46 May›s 2008 B‹L‹MveTEKN‹K
‹çeri girer girmez hissetti¤iniz yüksek nem oran›, giderek azalan ve ço¤u kez hiç kalmayan gün ›fl›¤› karfl›laflaca¤›n›z her fleye biraz daha büyülü bir hava verir. Hele bir de iyi ›fl›kland›r›lm›flsa, sizi
kucaklayan devasa bir mücevher sand›¤›d›r...
yerinDerin 4/28/08 1:38 PM Page 46
M
Ma a¤ ¤a arra a ssü üttu un nlla arr››:: Karfl›l›kl› olarak geliflen sark›t ve dikitlerin kimileri za- manla birbirine ulafl›r ve ma¤ara için- de sütunlar oluflturur.
T
Trra avveerrtteen n:: Ma¤ara duvar›ndan sü- zülen sular, kayalar›n üzerinde çok in- ce katmanlar halinde yine kalsiyum karbonat›n birikmesine neden olur. Bu birikim zamanla yast›k gibi yumuflak hatlar› olan bu yap›lar› oluflturur.
M
Ma a¤ ¤a arra a b bu ullu uttu u:: Ma¤aralar›n içinde- ki küçük havuzlar› dolduran suyun kalsiyum karbonat oran› son derece yüksektir. Sudaki bu fazla kalsiyum
karbonat, havuza tavandan sarkan ba- z› sark›tlar› zamanla kat kat kaplar ve bulutu and›ran yap›lar oluflturur.
fi
fiiiflflee ff››rrçça ass››:: Sark›tlar›n bir su biri- kintisine dalan ucunda bazen f›rçay›
and›ran kalsit kristalleri oluflur.
M
Ma a¤ ¤a arra a p peerrd deessii:: Yeralt› suyunun ma¤ara tavan›nda ya da duvar›ndaki çok uzun ve ince çatlaklardan s›zmas›
s›ras›nda oluflur.
M
Ma a¤ ¤a arra a iin ncciilleerrii:: Ma¤ara içindeki s›¤ göletlerde oluflur. Gölete damlayan su, birikintideki kalsiyum yo¤unlu¤u- nu art›r›r ve suyun içindeki bir kum ta-
nesinin çevresinde kalsiyum karbona- t›n t›pk› bir incide oldu¤u gibi birikme- sini sa¤lar.
K
Ka allssiitt vvee A Arra ag go on niitt:: Karstik ma¤ara- lardaki birçok oluflumun yap› tafl›n›
kalsit ve aragonit mineralleri olufltu- rur. Aragonit de asl›nda bir tür kalsit mineralidir. Kalsit gibi kimyasal bilefli- mi CaCO
3olan aragonitin, kalsit mine- ralinden fark›, kristal yap›s›ndan kay- naklan›r. Aragonitin kristal yap›s› kal- site göre daha ince ve uzundur.
M u r a t D i r i c a n
May›s 2008 47 B‹L‹MveTEKN‹K
