Bilim ve Teknik
Bilim ve Teknoloji Haberleri
6
Selçuk Alsan - Raşit Gürdilek
Gökadamızın eteklerindeki garip madde topakları, Evren’in esrarengiz bir "ayna bölgesi" içinde yer alan yıl- dızlar olabilir. ABD’li ve Avustralyalı fizikçilere göre bu yıldızlar, henüz genç ve şiddetle parlıyor olabilirler.
Onları göremeyişimizin nedeniyse, yönetildikleri değişik fizik yasaları.
Araştırmacılar, daha da ileri giderek, bu "ayna yıldızların", "ayna gezegen- leri" olabileceğini, bunların üzerinde de "ayna canlılar" bulunabileceğini, bu canlıların ise yalnızca kendi "ayna dünyalarını" görüp bizim "norm a l "
E v ren’imizi algılayamayacaklarını öne sürüyorlar.
Gökadamız Samanyolu’nun "görü- nen", yani parlayan yıldızların bulun- duğu bölgesinin çapı, aşağı yukarı 130.000 ışık yılı. Oysa gökadanın, dö- nüş hızına rağmen içindeki yıldızların birbirinden uzaklaşmamaları için gö- rünenden çok daha fazla kütleye sahip olması gerekiyor. Bunun için kuramcı- lar Samanyolu’nda ve öteki gökadalar- da, görünebilen ışıklı disklerin ötesin- de, onlardan kat kat geniş bir "karanlık hâle" bulunduğu sonucunu çıkartıyor- lar. Bu hâleyi oluşturan maddeye, gö- rülemediği için "karanlık madde" de- niyor. Kuramcılar, bu madde için iki aday üzerinde duru y o r l a r. Birincisi, MACHO (Massive Compact Halo Ob- jects – Ağır ve Küçük Hâle Nesneleri) diye adlandırılan büyük gezegenler, oluşamamış yıldızlar, karadelikler gibi, bildiğimiz maddeden oluşan cisimler.
İkincisiyse, Büyük Patlama sırasında meydana gelmiş, ama henüz tanımadı- ğımız atom-altı parçacıklar. Bunlara da WIMP (Weakly Interacting Massive P a rticles – Zayıf etkileşimli büyük kütleli parçacıklar) deniyor.
Bu aynalı önerilere yol açan olgu, bir düzine kadar MACHO. Arkaların- daki gökadalarda bulunan yıldızların ışığını büküp kısa bir süre için daha parlak hale getirdiklerinden, varlıkla- rı saptanabliyor. Yalnız, bunlar MAC- HO tarifine pek uymuyorlar. Hesap- lanan kütleleri, Güneş’in yarıısı ka- dar. Oysa, bu kadar büyük kütleli gaz k ü relerinin merkezlerinde nükleer
tepkimeler başlaması, ışımaları ve bi- ze görünmeleri gerek. Güneş’in an- cak % 8’inden küçük kütleli gaz kü- relerinde çekirdek tepkimeleri başla- m ı y o r. Araştırmacıların saptadıkları büyük MACHO’larınsa, orta büyük- lükteki yıldızların yakıtlarını tüket- mesiyle oluşan Beyaz Cüce olabile- cekleri de düşünülüyor, ama, çevre- lerinde, yıldızların ölmeden yaydık- ları ağır elementler yok.
M a ryland Üniversitesinden Ra- bindra Mohapatra ve ekip arkadaşı Vigdor Teplitz, MACHO’ların da Bü- yük Patlama sırasında oluşmuş, bir tür
"ayna madde"den yapılmış olduklarını d ü ş ü n ü y o r l a r. Ayna düşüncesi, 1980’lerde ortaya atılmış. Doğa’daki her parçacığın, ters yönelimli bir karşı parçacığı olması esasına dayanıyor. Ay- na parçacıkların, bilinen dört temel kuvvet olan kütleçekimi, elektroman- yetik kuvvet ile güçlü ve zayıf çekir- dek kuvvetlerinin kuramsal olarak bir- leştirilmesi çalışmalarını kolaylaştıra-
cağı sanılıyor. Ancak bu maddenin kendine özgü fizik yasalarınca yönetil- diği düşünülüyor. Kütleçekim her iki madde için de geçerli. Ayna madde de onun etkisiyle ayna yıldızlar ve geze- genler oluşturuyor ve benzer biçimde çöküyor. Ancak öteki kuvvetler farklı davranabiliyor. Ayna yıldızlar da çekir- dek tepkimesiyle "ışısalar" bile, foton yaymadıkları için görünemiyorlar.
Maryland araştırmacılarına göre, deneylerden bilinen üç nötrino türü- nün karışarak birbirlerine dönüşebil- meleri, bir ayna bölgesi düşüncesini destekliyor. Bazı deneyler ise bu üç nötrinonun, (belki de ayna bölgeden) dördüncü tür bir nötrinoyla karışabil- diğini ortaya koymuş. Mohapatra ve Teplitz, nötrino deney verilerini kul- lanarak aynalar dünyasındaki kuvvet- lerin değerlerini hesaplamışlar. Ka- rarlı bir ayna yıldızın maksimum bü- yüklüğünün yarım Güneş kütlesi ola- cağı sonucunu çıkartıyorlar ki, bu da Samanyolu hâlesinde gözlenen MACHO büyüklükleriyle örtüşüyor.
İki bilim adamı nötrinolarla yapılacak yeni deneylerin, savlarını doğrulaya- cağına güveniyorlar.
Avustralya Melbourne Üniversi- tesi’nden Robert Foot da bağımsız olarak aynı sonuca ulaşmış. Kendisi de ayrı bir test öneriyor: Bir ayna yıl- dız patladığında, kuram gereği patla- ma görülemez. Ancak yıldızın yaydı- ğı nötrinolar saptanabilir. Mohapat- ra’ya göreyse, ayna yıldızların, yakıt- larını çok daha hızlı tükettikleri yo- lunda işaretler var. O halde bu yıldız- lar, hatta küçük türleri bile, çoktan çökmüş ve birer kara delik haline gelmiş olabilirler.
K a l i f o rniya’da Lawrence Liver- m o re Ulusal Labotaru v a r ı ’ n d a n Charles Alcock, "Haklı olabilirler" di- y o r. Kendisi de, esrarengiz MAC- HO’ları keşfeden ekipten. Ama Al- cock’a göre "ayna dünyalar" düşünce- si spekülatif, ve sınanması oldukça güç. "En azından, hiçbirimizin bunu kanıtlamaya ömrünün yeteceğini sanmıyorum" diyor.
New Scientist, 13 Şubat 1999
Samanyolu’nun Aynası
Samanyolunun karanlık sırları
Güneş
Gökada diski MACHO’lardan
oluşmuş hâle Süpernova patlamalarının görünmez
“ayna” karşıtları olduğu sanılıyor
