13
Ekim 2001 B‹L‹MveTEKN‹K
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
kezde bulunmas› gereken kütleninse 2.6 milyon Günefl kütlesi kadar olma-s› gerekiyor. Böylesine dar bir alanda böylesine büyük bir kütle de ancak bir karadelikte bulunabilir. Bu kütle-nin Günefl Sistemi’kütle-nin çap› kadar bir alanda, büyük olas›l›kla da Günefl’le Mars yörüngesi aras›ndaki uzakl›ktan daha küçük bir alan içinde bulundu-¤u san›l›yor. Ancak do¤rudan gözlem yap›lamamas› birtak›m sorunlar› bera-berinde getiriyor. E¤er Sagittarius A* baflka bir karanl›k madde topa¤›, ör-ne¤in beyaz cücelerden oluflan büyük bir topluluk de¤il de gerçek bir
kara-delikse, tüm kütlesinin olay ufku de-nen ve içine düflen ›fl›k dahil her fleyi evrenin gerisinden ay›ran hayali za-r›n içinde bulunmas› laz›m. Ancak, Sagittarius A*’ya en yak›n y›ld›zlar›n yörünge çaplar›, modellerde 2.6 mil-yon Günefl kütleli bir karadeli¤in olay ufku çap›ndan 30.000 kez daha büyük. Bu nedenle gökbilimciler hâlâ öteki aç›klamalar› tümüyle göz ard› edemiyorlar. Karadeli¤in varl›¤›n›n kesin olarak kabul edilebilmesi için onun do¤rudan "görülmesi" ya da he-men d›fl›nda cereyan eden bir fleyler saptanmas› gerekiyor.
Massachusetts Teknoloji
Enstitü-sü’nden Fredrick K. Baganoff bafl-kanl›¤›ndaki gökbilim ekibi, Chand-ra’yla 26-27 Ekim 2000 tarihinde yapt›¤› gözlemlerin sonucunu inceler-ken, Sagittarius A*’dan gelen ani bir parlama, neredeyse tüm gereksinme-leri karfl›l›yor. Ekibin Nature dergi-sinde yay›mlad›¤› gözlem sonuçlar›na göre, parlama yaln›zca birkaç saat sürmesine karfl›n, parlama süresince kaynaktan yay›nlanan X-›fl›n›n fliddeti, Sagittarius A*’›n sakin zamanlar›na k›yasla 45 kat artm›fl. Gözlenen daha flafl›rt›c› bir olguysa, parlama fliddeti-nin bir ara 10 dakika süreyle befl kat
azalmas› ve h›zla yeniden eski düze-yine ç›kmas›. Ifl›k fliddetindeki de¤i-flimler asl›nda, ›fl›-ma yapan bölgenin büyüklü¤ü için güçlü bir gösterge. Çünkü bütün bir cismin ›fl›k yay›m›-n›n küçük bir süre içinde büyük bir farkl›l›k göster-mesi için bütünün tüm parçalar›n›n bu süre içinde tafl›d›klar› de¤iflik-likleri birbirlerine "bildirmeleri" gerekiyor. Sagit-tarius A*’dan gelen ›fl›n›mda gözlenen 10 dakikal›k ani düflüfl de, ›fl›n›m› yayan s›cak, s›k›flm›fl gaz›n yaklafl›k Günefl ile Dünya aras›ndaki mesafeden daha geniflçe bir alana yay›lm›fl olamayaca¤›n› gösteriyor. Buna karfl›l›k Sagittarius A*’›n olay ufkunun, bu alandan 20 kat daha küçük oldu¤u düflünülüyor. Bunun anlam›, y›ld›zlar›n gözlenen hareket-lerinin aç›klanabilmesi için gerekli 2.6 milyon Günefl kütlesindeki mad-denin, genel görelilik kuram›n›n böy-le bir karadelik için öngördü¤ü de¤erden en çok 20 kat daha genifl bir alana s›k›flm›fl olmas›.
Nature, 6 Eylül 2001
Canavar›m›z
Kendini Gösterdi
Gökadam›z Samanyolu’nun merke-zindeki y›ld›zlar›n hareketlerini ince-leyen gökbilimciler, baz› y›ld›zlar›n ola¤anüstü h›zlarda dönmelerinin an-cak dev kütleli bir karadeli¤in varl›-¤›yla aç›klanabilece¤ini uzun süre-denberi öne sürmekteydiler. Dünya yörüngesindeki Chandra X-›fl›n› teles-kopunun geçen y›l sonunda gönder-di¤i verileri inceleyen gökbilimciler karadeli¤in varl›¤› konusunda kesine en yak›n kan›t› elde
et-tiklerini düflünüyorlar. Sagittarius A* diye ta-n›nan karadelik aday›n-dan gelen bir X-›fl›n› parlamas›n›n dev kütle-li bir karadekütle-likten bafl-ka bir olguyla aç›klana-mayaca¤›, araflt›rmac›-larca vurgulan›yor. Samanyolu’nun merke-zi, kal›n toz bulutlar›y-la çevrili oldu¤u için izlenmesi zor bir böl-ge. Ancak "Baade Pen-ceresi" diye adland›r›-lan küçük bir aç›kl›k-tan yap›labilen optik gözlemler, güçlü radyo-teleskoplar ve bunlar-dan oluflan dizgelerle yerden yap›lan gözlem-ler, geliflen k›z›lalt› gözlem teknikleri ve nihayet uzaydaki
X-›fl›-n› teleskoplar›ndan sa¤lanan veriler, son y›llarda sis perdesini büyük ölçü-de aralam›fl bulunuyor. Görünen manzaraysa hayli kar›fl›k. 10 milyon kadar y›ld›z, yaln›zca 1 ›fl›ky›l› çap›n-daki bir bölgeye s›k›flm›fl durumda. Bir karfl›laflt›rma yapmak için Gü-nefl’in en yak›n komflusunun 4 ›fl›ky›-l› (yaklafl›k 40 trilyon kilometre) uzakl›kta oldu¤unu hat›rlayal›m. Göz-lemler, gökadam›z merkezindeki bu y›ld›z kalabal›¤›n›n ortas›ndaki birkaç y›ld›z›n, saatte 5 milyon km gibi ina-n›lmaz yörünge h›zlar›na sahip oldu-¤unu gösteriyor. Bu h›zlarda dönen y›ld›zlar› yörüngede tutmak için
