HİPERTANSİF HASTALARDA BİYORİTİMLER VE BUNLARIN TEDA VİYE ETKİLERİ

J SSK TEPECiK HOSP TURKEY 1995; 5 (2-3): 126-9

HİPERTANSİF HASTALARDA BİYORİTİMLER VE BUNLARIN TEDA VİYE ETKİLERİ

BIORHYTHMS AND THEIR EFFECTS ON THERAPY IN CASES WITH HYPERTENSION

126

İstemi NALBANTGİL

SUMMARY

In the last decade, ıt has been shown that the onset of angina pectoris, myocardial infarc- tion, sudden death and stroke are related with the daily changes in the heart rate and the blood pressure. One of the important things that should be taken into consideration in the treatment of hypertension is to prevent the increase of the moming blood pressure by the drug which was taken the day before. This event can be achieved by taking the drug twice daily. If the drug is to be taken once a day, its effect should continue for twenty four hours.

(Key words: Antihypertensive Therapy, Bioryhtms)

ÖZET

Kalb atım sayısı ve kan basıncındaki günlük deği~ikliklerin angina pektoris, miyokard in- farktüsü, ani kalb ölümleri ve inme olu~masında saptanan sirkadiyen ritimle ilgili olduğu son on yılda yapılan çalı~malarla gösterilmi~tir. Hipertansiyon tedavisinde göz önüne alınacak en önemli hususlardan biri, sabah saptanan yükselmelerin bir önceki gün alınan ilaçla önlenebilmesidir. Bu husus ilacı günde iki kez kullanarak elde edilebilir. Günde tek doz

alınacak ilacın bu etkisini 24 saat sürdürmesi gerekir.

(Anahtar Sözcükler: Antihipertansu Tedavi, Biyoritim)

Yazışma Adresi: (Prof. Dr. i. Nalbantgil Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji ABD

35100 Bornova iZMiR

SSK TEPECiK HAST DERG 1995 Vol. 5 No .. 2-3

Angina pektoris, miyokard infarktüsü~

bazı aritmiler, strok ve ani kalb ölümlerinde bir sirkadiyen ritmin bulunduğu, günün erken saatleri ile ak~am üstü bu olayların

daha fazla görüldüğü, bunların da ba~ta

kalb atım sayısı ile kan basıncındaki yüksel- meler

olmak

kan

~ikliklerle ilgili olduğu gösterilmi~tir (l).

Daha yenilerde ki~ilerde görülen bu günlük

deği~ikliklere ilaveten haftalık (sirkaheptan) ve mevsimlik-yıllık (sirkanual) ritimlerden de bahsedilmeye ba~lanılmı~tır (2). Bununla beraber bahsedilen bu son iki ritmin varlığı

halen tartı~ma konusudur (3).

Kan basıncındaki günlük deği~iklikler olabileceği, kan basıncının uykuda azalıp,

günlük aktiviteler esnasında arttığı geçen

yüzyılın sonlarından beri bilinmektedir. Ma- amafih kan basıncının, önceleri intraarteri- yel araçlarla, daha sonra da invaziv olmayan yöntemlerle 24 saat süre ile devamlı izlen- mesi son yıllarda bu konudaki bilgilerimiz- de hayli deği~iklikler yapmı~tır (4).

Doktor ofisinde ölçülen kan basıncı öl- çümleri, 24 saatlik kan basıncı takibinin her zaman aynısı olamaz. Diğer yandan doktor ofisinde saptanan yüksek kan basınçlı hasta-

ların yakla~ık %20'sinde daha sonraları

ölçülen kan basınçları normal bulunmu~ ve bu vakalar "beyaz gömlek hipertansiyonu"

adı altında toplanmı~tır (5). Diğer yandan günlük aktiveteler kan basıncında deği~ikl­

iklere neden olmaktadır (I. Ulusal Hipertan- siyon ve Ateroskleroz Kongresi, 1991, İsta­

nbul). Bu nedenle, hekimin hastalarının kan

basınçları hakkında bilgi edinebilmesi ve

dolayısı ile etkili tedavisi için 24 saatlik inva- ziv olmayan kan basıncı izlemine gereksi- nim ortaya çıkmaktadır (6).

Normal tansiyoniularda ve esansiyel hi- pertansiyonlu hastalarda, 24 saatlik zaman diliminin en dü~ük kan basıncı değerlerine

uykuda rastlanır. Kan basıncındaki yüksel- meler ki~iler uyanmadan önce ba~lar, yatak- tan kalktıktan sonra daha da artar. Kan ba-

sıncındaki yükselmeler, yatağından hiç kalk- mayan, yatağa bağımlı ortopedik hastalarda

127

da saptanmı~tır, dolayısı ile hastanın vücut

aktivasyonları ile tam izahı mümkün değil­

dir, ayrıca dönü~ümlü gece - gündüz nöbeti tutan hem~irelerde de uyku zamanlarına bağımlı olarak kan basıncı deği~iklikleri gösterilmi~tir (1). Kan basıncında sabah saat- lerinde saptanan yükselmeler, öğleye doğru azalmağa ba~lar, ak~am 18-20 saatlerinde tekrar bir yükselme gösterir. Genellikle bu yükselme sabah saatlerinde saptanandan daha azdır . Günlük aktiviteler sırasında da kan basıncında kısa süreli deği~iklikler ol-

maktadır. Bu deği~iklikler genellikle yük- seline tarzında görülür. Tablo 1' de normo- tansif ve hipertansif hasta gruplarında gün- lük aktiviteler esnasında saptanan kan

basıncı deği~iklikleri gösterilmi~tir. Oto- nom sinir sistemi bozukluğu meydana gel-

mi~ diyabetikler, malin hipertansiyon, fe- okromositoma, renal arter darlığı, preek- lamsi gibi özel durumlarda ise kan basıncı

uykuda azalmaktadır (7). Kan basıncında

saptanan bu deği~iklikler kalb hızı deği­

~iklikleri ile paralelizm içindedir.

Önceleri sadece fizyolojik bir özellik ola- rak kabul edilen ve incelenen bu deği~ik­

likler, daha sonraları miyokard infarktüsü, angina pektoris, inme (stroke) ve ani ölüm- lerin sirkadiyen ritimleri ile büyük parale- lizm göstergeleri ve bu olaylarda kan basıncı

ve kalb hızı deği~ikliklerinin tetik mekaniz-

ması kabul edilmeleri sonucu büylik değer kazanmı~lardır (1). Bu hastalıkların tedavi- sinde ve özellikle epizodlardan korunmada,

ilaçların sirkadiyen ritimdeki bu deği­

~ikliklere olan etkileri ara~tırılmı~tır. Hemen belirtilmesi gereken önemli bir konu da te- davinin amacının normal bir sirkadiyen ritmi deği~tirmek olmadığı, kan basıncı ve kalb hızındaki patolojik yükselmeleri nor- mal fizyolojik ritme dönü~türmek oldu-

ğudur.

Uzun süreli tedavilerde ilaçların günlük

alım sayılarının, ilaçların düzenli kul-

lanılmasında çok büyük rolü olduğu bilin- mektedir. Yapılan bir çalı~mada günde tek doz alınan ilaçlarda ilacı düzenli alma oranı

J SSK TEPECiK HOSP TURKEY 1995 VoL 5 No. 2-3 128

TABLO 1: Normatensit ve hipertansif kişilerde istirahatleki kan basıncına _farklı aktivitlere bağlı asistolik kan basıncı değişiklikleri.

Tansiyon Değişimi

Normotensif Grup Hipertansit

Ort.

Fiziksel çalışma 7-23 +16 5-16 +11 Telefonla konuşma 0-11 + 7

Yemek 2-20 + 7

Kola içimi 2-18 + 9

2 sigara içimi 7-20 +15

Kahve içimi 6-22 -13

Kahve + sigara 8-26 +20

Konuşma 0-12 +15

Okuma -2-3

o

TV izleme -1-4 + 2

Otomobil kullanma 4-21 +14

Seks 11-32 -17

Uyku -20-5 - 13

OS: Aktıvıteyi yapan olgu sayısı

%87 iken, bu oran günde iki ilaç alındığında

%81'e, üç ilaç%77'ye ve dört ilaç alındığında

ise %39'a kadar düışmektedir (8). Hiper tan- siyon tedavisinde de belki yıllarca devamlı

ilaç alınması gerekeceğine göre hastalara günde tek doz alınabilen bir ilacın verilmesi- nin gerekliliği açıktır. Burada dikkat edilme- si gereken konu günde tek doz almacak

ilacın sirkadiyen ritimde saptanan sabah yükselmelerine etkili olabilmesidir.

Hipertansiyon tedavisinde en sık kul-

lanılan ilaç gruplarından biri olan beta re- septör blokerieri için bu konuda farklı gö-

rüşler vardır. Beta reseptör blokerlerinin günlük miyokard iskemi sıklığını azaltırken aynı zamanda sabahları olu:cıan iskemi atak-

larını da azalttığını (9, 10), ani ölümlerin ill- eelenmesinde ise sabah saptanan ani ölüm- lerde %44 oranında düşme bildi-

rilmiştir (11). Bu görüşlere karşı araştırıcılar

da vardır. Örneğin; Raftery (6), bir beta re-

os

os

43 11-50 +23 55

45 9-37 +25 70

36 9-37 +25 70

36 5-32 +20 70

45 28 42 28 45 39 43 29 32 45

10-44 +29 70 15-35 +23 40

16-35 +21 58

18-46 +29 14 5-29' +15 70

0-11 +4 58

0-11 +7 66

9-63 +42 26

19-58 +31 25

-28-0 -17 70

septör blokeri olan pindalolun günde tek veya iki kez kullanılması halınde sabahları

görülen kan basıncındaki yükselmeleri önle-

yemediğini bildirmiştir. Aynı araştırıcı gün- de tek doz alınan atenolol'un o günkü kan

basıncı yükselmelerine çok etkili olduğunu

fakat ertesi sabah saptanan kan basıncı

yükselmelerine mani olmadığını bildirmi~­

tir. Ara~tırıcıya göre Atenolol'un sabah 8.00 veya lLOO'de alınmasının da ertesi sabah saptanan kan basıncında ki yüksel-rneğe be- lirgin etkisi olmamaktadır.

Hipertansiyon ve angina pektoris tedavi- sinde kullili'1ılan ikinci büyük grubu olan kalsiyum kanal blokerlerine gelince kalb atıın sayısı ve kan basıncını belirgin ölçüde azaHan verapamil'in sirkadiyen rit- me etkisi hakkında geniş bilgi yoktur. Gün- de iki kez alınan uzun etkili nifedipin'in kan

basıncında tüm yeterli bir azal- ma saptanmıışsa da tek doz alınan

SSK TEPECiK HAST DERG 1995 VoL 5 No. 2-3

şekillerinde 24 saatlik kan basmcı kont- rolünün yetersiz kaldığı gösterilmiqtir (6).

Esasmda bu ilacın kalb hızmı arttırıcı etkisi- nin bazı durumlarda istenilen amaca ters

düştüğü de kabul edilmektedir.

Bir dihidropiridin derivesi olan Amlodi- pin'in bu gruptaki ilaçlardan farklı uzun

yarılanma ömrü olmasıdır (12). Bu nedenle, tek doz almmasma rağmen ertesi sabah olan kan basıncı yükselmelerini de önleyebilmek- tedir (6). Bizim yaptığımız bir çalışmada hi- pertansiyonlu hastaları 24 saatlik noninva- ziv ambulatuvar kan basmcı ınonitörü ile Amlodipin tedavisinden önce ve 3 haftalık

tedaviden sonra ineeledik Aınlodipin'in,

sabah almmasını takiben liim gün kan

KAYNAKLAR:

1. Nalbantgil I, Kalb ve Damar Hastalıklarmda Sir- kadiyen Ritim. P fizer yayııılan,1993.

2. Nicalau GV, Haus E, Popescu M, Sachott T, Lundean L, Petrescu E, Circadion, weekly and seasonal variations in cardiac mortality. Blood pressure and catecholamine exretion.

Chronobiol Int. 1991; 8: 149.

3. Gökdel Ö, Kulay K, Çetiner M, Tuncer C, Komşuoğlu B. Akut miyokard infarktüsünde sirkadiyen, sir- kaheptan, sirkannual ritim/e-r. Türk Kardiyol Dem Arş.

1993; 21 : 318.

4. Purcell H Circadian variations in blood pessure: The results of ambıılatory monitoring studies, Circadian change and the cardiovascular system. 1990.

5. Nalbantgil I, Kılıçoğlu B, Önder R, Boydak B, Ter-

zioğlu E, Işler M. "Beyaz Gömlek" hipertansiyonuna yaş ve cinsiyelin etkisi. Türk Ka:rdiyol Dern Arş. 1993; 21 : 182.

6. Raftery EB. Circadian variation in blood pressure: con- sideration for therapı;. Postgrad Med J 1991 ; 67 (suppl5) :59.

7. Pickering TG. Noninvasive 24 hour blood pressure monitoring. In Hansson L, Omae T (eds). Mechanism in Hypertension, New York, Raven Press 1989: 103.

i29

basmcmı kontrol ettiği gibi, ertesi sabahki kan basmcı yükselmelerini de önlediğini saptadık

Sonuç olarak hipetansiyonun ilaç tedavi-

sirıde gözönüne almacak önemli hususlar- dan biri ilacm kan hasmeını azaltırken sir- kadiyen ritimdeki deği~iklikleri, özellikle ertesi sabah saptanabilecek kan basıncmdaki

yükselmeleri önleyecek özelliğinin bulun-

masıdıı\ Bu husus, ilacı günde iki kez kulla- narak elede edilebilir. Fakat uzun yıllar

belki de ömür boyu sürecek bir tedavide günde tek doz almacak bir ilacın üstünlüğü tartışılamaz. Bu durumda da ilacın 24 saatlik bir etki süresine sahip olması gerekmekte- dir.

8. Cranıer JA, Mattson RH, Prevey ML, Scheyer RO, Ouellette VL. How often is ınedication taken as prescribed?

JAlViA 1989; 261 : 3273.

9. Mulcahy D, Keegan J. Cuııningham D. Circadian va- riation of total isclıemic buı·den and its alteration witlı anti- anginal agents. The Lancet 1988; 2 : 755.

10. Imperi GA, Lambert CR, Cay K. Effects of titrated beta blackade (metoprolol) on sileııt nıyocardial ischemia in ambulatory patients with coronary aı·tery disease. Am J Car- dio/1987; 60; : 519.

11. Peters RW, MuZler JE, Glodstein S. Propranolol and circadian variation in the frequency of sudden cardiac death.

Cimılation 1988; 76 (suppl IV): 364.

12. Murdoclı D, Heel RC. Aınlodipine. Drugs 1991 ; 41 :478.

13. Nalbantgil I, Kılıçcıoğlu M. Önder R, Işler M. Eva- luation of the antilıypertensive effects of amlodipine using

24-lıour aınbulatory blood pressure· measurement. Curr

Tiıerap Res 1993; 53 : 621.