89
Yelda Candan DÖNMEZ1
Eda DOLGUN1 Müjgan KABATAŞ1 Türkan ÖZBAYIR2
1Ege Üniversitesi,
Ödemiş Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü,
İzmir, TÜRKİYE
2Ege Üniversitesi,
Hemşirelik Yüksekokulu, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir, TÜRKİYE
Geliş Tarihi : 22.02.2010 Kabul Tarihi : 01.04.2010
Lomber Disk Hernili Hastalarda Risk Faktörlerinin
İncelenmesi
Tanımlayıcı tipte olan bu çalışma; lomber disk hernili hastalarda risk faktörlerinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Çalışma bir devlet hastanesi beyin cerrahisi kliniğinde ve beyin cerrahisi polikliniğinde 01 Şubat -31 Mayıs 2008 tarihleri arasında yürütülmüştür. Çalışmanın verileri lomber disk hernisi tanısı alan ve çalışmaya katılmayı kabul eden hastalardan (n=75) araştırmacılar tarafından literatüre dayanarak hazırlanan soru formu ile yüz yüze görüşme tekniği ile toplanmıştır. Soru formu sosyodemografik ve tanıtıcı bilgileri ve lomber disk hernisi risk faktörlerini incelemeye yönelik toplam 34 sorudan oluşmuştur. Verilerin değerlendirilmesinde sayı ve yüzdeler kullanılmıştır. Yaş ortalaması 49.39±15.05 olan hastaların % 68.0’ı kadın, % 49.3’ü ilkokul mezunu, % 52.0’ı ev hanımı ve % 22.7’si çiftçidir. Hastaların % 33.3’ü kilolu, % 22.7’si şişman olduğu, % 49.3’ü mesleklerinin uzun süreli ayakta kalmayı gerektirdiği, % 48.0’ı travma geçirdiği ve travma geçirenlerin % 50.0’ı ağır eşya kaldırdığı saptanmıştır. Bulgulara göre araştırmaya katılan lomber disk hernili hastalarda risk faktörleri; fazla kilo, uzun süreli oturmayı gerektiren meslek, geçirilen travma, ağır eşya kaldırma olarak saptanmıştır. Bu sonuçlara göre önlenebilir risk faktörleri konusunda kişilere eğitim verilerek bilinçlenmenin arttırılması önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler:Lomber disk hernisi, hasta, risk faktörü.
Investigation of Risk Factors in Patients With Lumbar Disc Hernia
This descriptive study was performed to investigate the risk factors of patients with lumbar disc hernia (LDH). The research has been carried about between February 01 – May 31 2008, a state hospital, brain surgery clinic of policlinic. The data were collected from the patients who have been diagnosed with LDH and have accepted to take place in the surgery (n=75) with talking face to face with the patients using the questionnaire that was prepared by investigating the literature. The questionnaire consisted 34 questions about socio-demographic and identifying information, the risk factors of LDH. In the analysis of the data number and percentage are used. According to the findings, the age average of patients was 49.39±15.05. It was found that 68.0% of patients were women, 49.3% were educated from primary school, 52% were housewives, 22.7% were farmers. It was also found that 33.3% of the patients were overweighed and 22.7% of the patients were obesity. 49.3% of the patient’s jobs required to be stand, 48.0% of them have had a trauma before and 50% of the ones that have had trauma before hand lift heavy things. As a result of the research the risk factors of patients with lumbar disc hernia were found overweighed, the patients’ jobs required to be seated most of the time, trauma had previously, lifting something heavy. Overall, it is suggested to give education about the preventable risk factors to increase the consciousness of patients.
Key Words: Lumbar disc hernia, patient, risk factor.
Giriş
Lomber disk hernisi bir hastalık değil, patolojik bir süreçtir. Gövdenin ağır yükünü taşıyan alt lomber omurlar sıklıkla dejenere olur ve sonuçta anulusu yırtan nukleus pulpozus, hiç ağrı oluşturmadan herniye neden olur. Bu disk hernisinin ağrıya (bel, bacak) yol açması lomber disk hastalığı olarak tanımlanır (1).
Lomber disk hernilerinde en önemli şikayet ağrıdır ve hastalar genellikle belde künt bir ağrıdan yakınırlar. Ağrı bazen hareketi engelleyecek kadar şiddetlidir ve paravertebral adale spazmına sebep olur. Bu ağrı, ağrı liflerini kapsayan posterior annulus fibrosus ve posterior longitudinal ligamentin gerilmesine bağlıdır. Siyatalji şeklinde ortaya çıkan ağrı ise disk materyalinin sinir kökleri üzerine yaptığı basının sonucudur. Ağrı karakteristik olarak oturmak, dolaşmak, öksürmek, hapşırmak ve gerinmek ile artar. Ağrının şiddeti herniasyonun yeri, miktarı ve basınç etkisine bağlıdır (2).
Lomber disk hernisi oluşumunda tanımlanan risk faktörleri; yaş, cinsiyet, uzun boy, beden ağırlığının fazlalığı, sigara kullanımı, motorlu araç kullanmak, sedanter yaşam tarzı, bel mekaniğine uygun olmayan şekilde hareket etmek, ağır fiziksel aktivite, travmatik kazalar, eğitim düzeyinin düşük olması ve psikososyal faktörler olarak sıralanabilir (3).
Yazışma Adresi Correspondence
Yelda Candan DÖNMEZ
Ege Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, İzmir-TÜRKİYE yelda.candan.donmez @ege.edu.tr
ARAŞTIRMA
F.Ü.Sağ.Bil.Tıp Derg. 2010: 24 (2): 89 - 92DÖNMEZ YC. ve Ark., Lomber Disk Hernili Hastalarda Risk Faktörlerinin İncelenmesi F.Ü. Sağ. Bil. Tıp Derg.
90
Bel ağrısının üretken yaş kabul edilen 30 – 50 yaş arasında görülme oranı yüksektir (2). Toplumu oluşturan bireylerin yaklaşık % 80’i yaşamlarının bir döneminde bel ağrısından yakınırlar (1,4-7). Prevalansı % 60-80 arasında değişir ve insidans % 5’tir. Bel ağrılarının % 1-3’ü cerrahi girişim gerektiren lomber patolojiye sahiptir. Bel ağrısı olgularının çoğunda prognoz iyidir ve iyileşme tıbbi tedavi veya hiçbir müdahale olmaksızın sağlanır. Erkek, kadın oranı eşittir (1).
Lomber disk hernisi özellikle bel ağrısı, bacak ağrısı, kuvvet kusurları ve hipoestezi gibi bulgularla semptom verdiğinden günümüzün sosyal ve ekonomik önemli sorunlarından birini teşkil eder (5). Ayrıca yapılan sağlık harcamaları iş gücü kaybı göz önüne alındığında maliyetinin çok yüksek olduğu da açıktır (4, 7). Bel ağrısı (low back pain-LBP) nedeniyle alınan izin/raporların yaklaşık % 15’ini oluşturur (1).
Gereç ve Yöntem
Tanımlayıcı tipte olan bu çalışma; İzmir ili Ödemiş ilçesinde yaşayan lomber disk hernili hastalarda risk faktörlerinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır.
Çalışma İzmir ili Ödemiş ilçesi Ödemiş Devlet Hastanesi’nde 01 Şubat -31 Mayıs 2008 tarihleri arasında yapılmıştır. Araştırmanın evreni; 01 Şubat -31 Mayıs 2008 tarihleri arasında beyin cerrahisi kliniğinde yatan veya beyin cerrahisi polikliniğine kontrol amacı ile muayeneye gelen lomber disk hernisi tanısı alan hastalar oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemini 01 Şubat -31 Mayıs 2008 tarihleri arasında beyin cerrahisi kliniğinde yatan veya beyin cerrahisi polikliniğine kontrol amacı ile muayeneye gelen lomber disk hernisi tanısı alan çalışmaya katılmayı kabul eden hastalar (n=75) oluşturmuştur. Örneklem seçiminde basit rastgele örneklem seçim yöntemi kullanılmıştır.
Hastalara araştırmacılar tarafından literatür incelenerek geliştirilen soru formu yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Soru formunda sosyo demografik ve tanıtıcı bilgileri (23 soru) ve lomber disk hernisi risk faktörlerini (11 soru) saptamaya yönelik toplam 34 soru yer almaktadır.
Veriler SPSS programında bilgisayara aktarılmış, verilerin değerlendirilmesinde sayı ve yüzdeler kullanılmıştır.
Bulgular
Araştırma kapsamına dahil edilen hastaların yaş ortalamasının 49.39±15.05 olduğu saptanmıştır. Örnekleme dahil edilen hastaların % 68.0’ının kadın, % 49.3’ünün ilkokul mezunu, % 52.0’ının ev hanımı, % 22.7’sinin çiftçi olduğu, % 69.3’ünün sigara içmediği, % 77.3’ünün egzersiz ve spor gibi aktiviteleri yapmadığı, % 49.3’ünün tek katlı müstakil evde yaşadığı, % 33.3’ünün kilolu ve % 22.7’sinin şişman olduğu saptanmıştır (Tablo 1). Kadınların % 47.1’inin 3 ve üzeri doğum yaptığı bulunmuştur.
Tablo 1. Hastaların sosyo-demografik özelliklerine göre
dağılımı.
Sosyo-Demografik Özellikler Sayı Yüzde Cinsiyet Erkek Kadın 24 51 32.0 68.0 Eğitim Durumu Okur-yazar değil Okur-yazar İlkokul Ortaokul Lise Üniversite 15 4 37 5 9 5 20.0 5.3 49.3 6.7 12.0 6.7 Mesleklerine Göre Dağılımı
Ev Hanımı Emekli Memur Öğrenci Serbest meslek Ziraat-Çiftçi 39 4 3 3 9 17 52.0 5.3 4.0 4.0 12.0 22.7 Sigara İçme Durumu
İçen İçmeyen Bırakan 12 52 11 16.0 69.3 14.7 Aktivite Yapma Durumu
Yapan Yapmayan 17 58 22.7 77.3 Oturdukları Konut Tipi
Tek katlı İki katlı Apartman 37 14 24 49.3 18.7 32.0 Beden Kitle İndeksi
Zayıf Normal Kilolu Şişman 8 25 25 17 10.7 33.3 33.3 22.7 TOPLAM 75 100.0
Hastaların mesleklerinin gerektirdiği durumlara göre dağılımına bakıldığında; % 49.3’ünün mesleklerinin uzun süreli ayakta kalmayı gerektirdiği belirlenmiştir (Tablo 2). Tablo 3’e bakıldığında ise; hastaların % 52’sinin daha önce travma geçirdiği görülmektedir. Travma geçiren hastaların % 50’sinin travma nedeninin ağır kaldırma olduğu saptanmıştır (Tablo 4).
Tablo 2. Hastaların mesleklerinin gerektirdiği durumlara
göre dağılımı.
Mesleklerinin Gerektirdiği Durumlar Sayı Yüzde
Ağır yük kaldırmak 32 42.7
Uzun süreli oturmak 8 10.7
Uzun süreli ayakta kalmak 37 49.3
Hiçbiri 19 25.3
Cilt : 24, Sayı : 2 Lomber Disk Hernili Hastalarda Risk Faktörlerinin İncelenmesi Temmuz 2010
91
Tablo 3. Hastaların travmaya maruz kalma durumuna
göre dağılımı.
Travma Geçirme Durumu Sayı Yüzde
Evet 36 48.0
Hayır 39 52.0
TOPLAM 75 100.0
Tablo 4. Hastaların Travma Geçirme Nedenlerine Göre
Dağılımı ( n=36).
Travma Nedeni Sayı Yüzde
Ağır kaldırma 18 50.0
Kayma, düşme 12 33.4
Belini zorlayacak şekilde eğilme 3 8.3
Trafik kazası 3 8.3
TOPLAM 36 100.0
Hastaların % 34.7’sine yeni tanı konulduğu bulunmuştur. Tablo 5’e bakıldığında hastaların % 96.0’ının bacağa vuran ağrı şikayeti ile doktora başvurdukları görülmektedir. Hastaların %34.7’si ağır bir eşya kaldırma sonucunda şikayetlerinin başladığını belirtmişlerdir.
Tablo 5. Hastaların başvuru nedenlerine göre dağılımı.
Başvuru Nedeni Sayı Yüzde
Bacağa vuran ağrı 72 96.0
Sağ bacakta kasma 13 17.3
Yürüyememe 3 4.0
Oturup kalkamama 1 1.3
*Bu soruya birden fazla yanıt verilmiştir
Hastaların % 92.0’ının lomber disk hernisi nedeniyle ameliyat olmadığı saptanmıştır (Tablo 6). Tablo 7’de hastaların kullandıkları yatak şekillerine göre dağılımına bakıldığında % 29.3’ünün yaylı yatak kullandıkları görülmektedir.
Tablo 6. Hastaların ameliyat olma durumuna göre
dağılımı.
Ameliyat Olma Durumu Sayı Yüzde
Evet 6 8.0
Hayır 69 92.0
TOPLAM 75 100.0
Tablo 7. Hastaların kullandıkları yatak şekline göre
dağılımı.
Yatak Şekli Sayı Yüzde
Yaylı Yatak 22 29.3 Yerde yatma 13 17.3 Tahta, sunta v.b 5 6.6 Sünger yatak 7 9.3 Pamuk yatak 11 14.7 Ortopedik yatak 7 9.3 Çek yat 2 2.7 Yün Yatak 3 4.0 Yanıtsız 11 14.7 TOPLAM 75 100.0
* Bu soruya birden fazla yanıt verilmiştir.
Tartışma
Araştırmadan elde edilen bulgulara göre hastaların yaş ortalamasının 49.39±15.05 olduğu saptanmıştır. Aydoğan’ın yaptığı bir çalışmada (2), lomber disk hernili hastaların çoğunluğunun (% 63) 30-50 yaş grubunda olduğu saptanmıştır. Yaş ve lomber disk hernisi oluşumu arasındaki ilişkinin incelendiği çalışmalarda; yaşlanmanın disk dejenerasyonunu arttırarak herniasyon riskini arttırdığı belirtilmektedir. Ayrıca mesleki özelliklerden kaynaklanan riskler nedeniyle en çok etkilenen grubun çalışan yaş grubu olarak kabul edilen 30-50 yaş grubundaki bireyler olduğu belirtilmektedir (1, 8).
Hastaların % 68.0’ının kadın, % 49.3’ünün ilkokul mezunu olduğu, % 69.3’ünün sigara içmediği, % 77.3’ünün egzersiz ve spor gibi aktiviteleri yapmadığı ve % 49.3’ünün tek katlı müstakil evde yaşadığı saptanmıştır. Kadınların % 47.1’inin 3 ve üzeri doğum yaptığı saptanmıştır.
Hastaların % 52.0’ının ev hanımı, % 22.7’sinin çiftçi olduğu, % 49.3’ü mesleklerinin uzun süreli ayakta kalmayı gerektirdiği saptanmıştır. Aydoğan’ın yaptığı bir çalışmada (2), hastaların çoğunluğunun uzun süreli ayakta durmayı (% 64) ve ağır yük kaldırmayı (% 63) gerektiren işlerde çalıştıkları saptanmıştır. Risk faktörlerinin başında duruş bozuklukları gelir. İkinci önemli etkende ağır kaldırmadır. Bilinçsizce yapılan hareketler, tek taraflı ağır yük taşıma, uzun süreli ayakta kalma, dizleri bükmeden ağır yük kaldırma, ağır fiziksel koşullarda çalışma ve uygun olmayan işyeri şartları en önemli risk faktörleridir. Ağır işte çalışanların yanı sıra büro işleri gibi rahat fakat hareketsiz çalışma koşulları da risk faktörü oluşturur (7, 9). Mesleki özellikler açısından araştırma bulgularımız literatürle benzerlik göstermektedir. Ayrıca sigara kullanımı disklerdeki beslenmeyi bozmasından dolayı lomber disk hernisi etiyolojisinde yer almaktadır (1, 8).
DÖNMEZ YC. ve Ark., Lomber Disk Hernili Hastalarda Risk Faktörlerinin İncelenmesi F.Ü. Sağ. Bil. Tıp Derg.
92
Literatürde düşük ekonomik düzey, bedenen iş yapma, oturarak ve ağır kaldırarak çalışma, çalışma yılı, haftalık çalışma günü, günlük çalışma saati, bedenen yoğun çalışma, iş memnuniyetsizliği, stresli iş ortamında çalışma ve egzersiz yapmama ile bel ağrısı arasında anlamlı ilişki olduğu belirtilmektedir (7).
Çalışmamızdaki hastaların % 33.3’ünün kilolu ve % 22.7’sinin şişman olduğu saptanmıştır. Kronik bel ağrısı ile obezite ilişkisini araştıran çalışmalarda, obezitenin özellikle kadınlarda kronik bel ağrısı etiyolojisinde rol oynayan ciddi bir risk faktörü olduğu saptanmıştır. Obezitenin omurga üzerindeki yükü arttırıcı etkisi tartışılmazdır (7, 9).
Literatürde ağır yük kaldırma, uzun süreli oturma, ayakta durma, seyahat etme ve titreşime maruz kalmayı gerektiren mesleklerin lomber disk hernisi gelişimi açısından risk oluşturduğu belirtilmektedir (9, 10). Bizim çalışmamızda da hastaların % 48.0’ının travma geçirdiği ve travma geçirenlerin de yarısının (% 50.0) ağır eşya kaldırdığı ve % 34.7’sinin ağır bir eşya kaldırma sonucunda şikayetlerinin başladığı saptanmıştır. Aydoğan’ın yaptığı çalışmada (2), hastaların çoğunluğunun (% 73) bel bölgesine yönelik travmaya maruz kaldığı, travmaya maruz kalan hastaların da % 60.2’sinin ağır kaldırma sonrası ağrılarının başladığı bulunmuştur.
Çalışmamızda hastaların % 34.7’sine yeni tanı konulduğu, % 96.0’ının bacağa vuran ağrı şikayetiyle
doktora başvurdukları görülmektedir. Güven ve ark. (5) lomber disk hernili hastalarda yaptıkları retrospektif bir çalışmada (n= 46) hastaların hepsinin bel ağrısı ve tek taraflı veya bilateral siyatikten şikayetçi oldukları görülmüştür. Yapılan bir başka çalışmada (2), lomber disk hernili hastaların çoğunluğunda bacak ağrısı (% 70) ve bel ağrısı (% 62) yakınmalarının olduğu ve % 50.7’sinin fizik tedavi aldığı saptanmıştır. Kaynaklarda lomber disk hernisine bağlı yakınmaların bel ağrısı, bacak ağrısı, kasılma, uyuşma, kuvvet kaybı, ayak düşmesi olduğu belirtilmektedir (8). Araştırma bulgularımızın literatür bilgisi doğrultusunda olduğu söylenebilir. Lomber disk hernili hastaların en önemli yakınması lokalize bel ağrısıdır (4, 11). Bu ağrı yavaş yavaş gelişen yaygın, batıcı, hareketle artan istirahatle azalan, belde ve etkilenen sinir kökünün anatomik dağılımına uygun olarak bacağa yayılan bir ağrıdır (4).
Çalışmamızın sonunda hastaların çoğunluğunun fazla kilolu olduğu, mesleklerinin uzun süreli ayakta durmayı gerektirdiği, travma geçirdiği, ağrı (bel ağrısı, bacağa vuran ağrı) şikayeti ile başvurduğu, ağır bir eşya kaldırma sonucu şikayetlerinin başladığı saptanmıştır. Çalışmamızın sonuçları literatürde belirtilen risk faktörleri ile uyum göstermektedir. Buna göre önlenebilir risk faktörleri ve beden mekaniklerinin doğru kullanılması konusunda kişilere eğitim verilerek bilinçlenmenin arttırılması ve önlenebilir risk faktörleri için kişilerin yaşam koşullarını düzenlemesi önerilmektedir.
Kaynaklar
1. Özbayır T. Nörolojik travmalar. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım. Ed: Karadakovan A, Aslan FE, Adana: Nobel Kitabevi, 2010: 1245-1274.
2. Aydoğan N. Lomber Disk Hernisi Nedeniyle Cerrahi Girişim Uygulanan Hastaların Taburculuk Aşamasındaki Bilgi Gereksinimleri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Programı, 2005.
3. Erdil F. Elbaş NÖ. Sinir sistemi cerrahisi (nöroşirurji) ve hemşirelik bakımı. Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Kitabı. IV. Baskı, Ankara: Aydoğdu Ofset, 2001: 137-226. 4. Çetinkaya FB. Lomber Disk Hernili Hastalarda Egzersiz ve
Elektrik Stimülasyonunun Etkinliği. Uzmanlık Tezi, İstanbul: TC. Sağlık Bakanlığı 70. Yıl İstanbul Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 2005. 5. Güven MB, Çırak B, Işık HS, Kıymaz N. Lomber disk
hernilerinde retrospektif bir çalışma. Van Tıp Dergisi 1999; 6: 20-23.
6. Ocak FDM, Karaaslan M, Tutar İ ve ark. Lomber disk hernilerinde konservatif tedavi etkinliğinin klinik parametreler ve manyetik rezonans görüntüleme yöntemi ile değerlendirilmesi. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi 2007; 53: 108-112.
7. Öngel K. Birinci basamakta bel ağrısı olan hastalara yaklaşım. Aile Hekimliği Dergisi 2007; 1: 54-58.
8. Erkal S. İnterverbal disk hernileri. Nörolojik Bilimler Hemşireliği. Ed: Egemen N, Arslantaş A, Alter Yayıncılık, 2006: 212-220.
9. Kılıç T. Bel ağrılarını önlemenin yolları. http://www.beyincerrahisi.net/index.phtml 18.02.2010. 10. Nelson A, Fragala G, Menzel N. Myths and facts about
back ınjuries in nursing, AJN 2003; 103: 32-40.
11. Güz H, Doğanay Z, Güz T. Lomber disk hernisi nedeniyle ameliyat olan hastalarda ameliyat öncesi anksiyete. Nöropsikiyatri Arşivi 2003; 40: 36-39.
