T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MİKRO FİNANS SİSTEMİNİN KIRGIZİSTAN
UYGULAMASI VE SONUÇLARI
(CELALABAD VİLAYETİ ALABUKA BÖLGESİ)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Talantbek SEYİTBEKOV
Enstitü Ana Bilim Dalı: İşletme
Enstitü Bilim Dalı: Muhasebe ve Finansman
Tez Danışmanı: Doç. Dr. Erhan BİRGİLİ
OCAK 2007
T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
MİKRO FİNANS SİSTEMİNİN KIRGIZİSTAN
UYGULAMASI VE SONUÇLARI
(CELALABAD VİLAYETİ ALABUKA BÖLGESİ)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Talantbek SEYİTBEKOV
Enstitü Ana Bilim Dalı: İşletme
Enstitü Bilim Dalı: Muhasebe ve Finansman
Bu tez 06.02.2007 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Oybirliği ile kabul edilmiştir.
Doç. Dr. Erhan BİRGİLİ Doç. Dr. Selahattin KARABINAR Yard. Doç. Dr Habib YILDIZ
Jüri Başkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi
İÇİNDEKİLER
TABLO LİSTESİ………....vii
ŞEKİL LİSTESİ……….viii
KISALTMALAR……….….ix
ÖZET……..………..………..……x
SUMMARY……….………..xi
GİRİŞ………..1
I. BÖLÜM: MİKRO FİNANS İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ... 3
1.1. Mikro Finans Nedir? ... 3
1.2. Mikro Finans Sisteminin Tarihi ve Gelişimi... 5
1.2.1. Mikro Finans Sisteminin Ortaya Çıkışı. ... 5
1.2.2. Mikro Finans Sisteminin Gelişimi. ... 6
1.3. Mikro Finans Sisteminin Kuruluş Modelleri. ... 8
1.3.1. Birlik Modeli... 9
1.3.2. Garanti Sağlayan Kuruluş Modeli... 9
1.3.3. Topluluk Bankası Modeli... 10
1.3.4. Kooperatif Modeli... 10
1.3.5. Kredi Birlikleri... 10
1.3.6. Grameen Tipi Model... 11
1.3.7. Grup Modeli... 11
1.3.8. Bireysel Model... 11
1.3.9. Aracı Kuruluş Modeli ... 12
1.3.10. Sivil Toplum Örgütü Modeli... 12
1.3.11. Grup Baskısı Modeli ... 12
1.3.12. ROSCA Döner Tasarruf ve Kredi Birlikleri Modeli... 13
1.3.13. Küçük İşyeri Modeli ... 13
1.3.14. Köy Bankacılığı Modeli... 13
1.4. Temel Mikro Finans Prensipleri ... 14
1.5. Mikro Finans Uygulamasının Hedef Kitlesi ... 17
1.6. Mikro Finans Kuruluşları... 21
1.7. Klasik Bankacılık ile Mikro Finans Arasındaki Fark ... 22
BÖLÜM II: MİKRO FİNANS SİSTEMİNİN DÜNYA UYGULAMALARINDAN ÖRNEKLER... 25
2.1. Mikro Finans Alanındaki Dünya Uygulamaları... 25
2.2. Grameen Tipi Mikro Finans Uygulaması ve Bangladeş Örneği... 26
2.2.1. Grameen Bankasının Gelişimi ... 26
2.2.2. Grameen Bankası’nın Yönetsel Yapısı ... 27
2.2.3. Grameen Bankası’nda Kredi Verme Esasları ... 28
2.2.4. Grameen Bankası’nda Kredi Türleri... 30
2.2.5. Grameen Bankası’nda Kredi Verme Süreci... 31
2.2.6. Grameen Tipi Mikro Finans Uygulamasının Sosyal Boyutlan ... 34
2.2.7. Grameen Başarısının Altında Yatan Temel Etmenler... 35
2.3. Yardımlaşma Grupları Modeline Dayalı Mikro Finans Uygulamaları... 37
2.3.1. Hindistan Örneği ... 37
2.3.2. Sosyal Yardımlaşma Gruplarının Hedefleri... 38
2.3.3. Sosyal Yardımlaşma Gruplarının İşlevleri... 39
2.3.4. Hindistan'da Oluşturulan Sosyal Yardımlaşma Gruplarının Mali Koşulları39 2.3.5. Hindistan'da Sosyal Yardımlaşma Gruplarının Oluşumu ... 40
2.3.6. Bankaların Maddi Teminat İstekleri ... 42
2.4. Mikro Finansın Türkiye’de Uygulanması... 42
2.4.1. Türkiye’de Mikro Finans Talebi ... 42
2.4.2. Türkiye'de Mikro Finansmanın Gelişimi ... 43
2.4.3. Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı Maya Mikro Ekonomik İşletmesi ... 44
2.4.4. Kredi Türleri... 46
2.4.5. Grup Oluşumu... 46
2.4.6. Kredi Verme Süreci... 47
2.4.7. Geri Ödemeler... 48
2.5. Türkiye Grameen Mikro Kredi Uygulama Projesi Diyarbakır İli Pilot Uygulaması ... 49
2.5.1. Türkiye Grameen Mikro Kredi Projesi'nin Gelişim Süreci ... 49
2.5.2. Grup Oluşumu Ve Kredi Verme Sureci... 50
2.5.3. Türkiye Grameen Mikro Kredi Projesi'nin Değerlendirilmesi ... 52
BÖLÜM III: MİKRO FİNANSIN KIRGIZİSTAN UYGULAMASI... 57
3.1. Kırgızistan’daki Mikro Finans Uygulamasına Genel Bir Bakış ... 57
3.2. Kredi Karşılığı Kredi Kullanıcısından İstenilenler ... 58
3.3. Celal-Abad ili Ala-Buka Bölgesinde Mikro Finans Kullanıcılarının Sosyo-Ekonomik Durumları ... 60
3.4. Sorular ve Onların Analizleri... 61
3.4.1. Mesleğiniz... 61
3.4.2. Yaşınız ... 63
3.4.3. Ailede Kaç Kişisiniz ... 64
3.4.4. Eğitim Durumunuz... 64
3.4.5 Hangi Alanda Kredi Kullandınız ... 66
3.4.6. Kredi miktarı ... 68
3.4.7. Kredi Süresi... 69
3.4.8. Kredi Faizi... 69
3.4.9. Kredi Kullanmadan Önceki ve Sonraki Mal Varlığınız... 71
3.4.10. Kredi Kullanmadan Önceki Aylık Geliriniz ... 73
3.4.11. Krediye Ulaşana Kadarki Toplam Harcamanız ... 74
3.4.12. Kredi Başvurusundan Sonra Kaç Günde Size Ulaştırıldı ... 75
3.4.13. Yanı Krediyi Tekrar Kullanmak İstiyormusunuz ... 76
3.4.14. Size Kullanmış Olduğunuz Kredi Faydalı Odlumu ... 76
3.4.15. Kredinin Artıları... 77
3.4.16. Kredinin Eksileri ... 78
3.4.17. Eğitim Semineri Gördünüz ... 79
3.4.18. Krediyi Hangi Amaçla Kullandınız ... 80
3.4.19. Mikro Finansı Kimden Öğrendiniz ... 80
3.4.20. Niçin Mikro Finansı Tercih Ettiniz... 81
3.4.21. Kredi Kullanmaya Devam Ediyormusunuz ... 82
SONUÇ VE ÖNERİLER... 83
KAYNAKÇA ... 87
EKLER... 90
ÖZGEÇMİŞ... 91
TABLO LİSTESİ
Tablo 1: Kırgızistan’da faaliyet gösteren MFK……….. 58
Tablo 2: Mülakat katılımcılarına meslek grubu dağılımı……… 62
Tablo 3: Mülakat katılımcılarının yaş dağılımı………... 63
Tablo 4: Mülakat katılımcılarının eğitim durumları………... 65
Tablo 5: Katılımcıların kredi kullanım alanları……….. 67
Tablo 6: Katılımcıların kullandıkları kredi miktarı………. 68
Tablo 7: Katılımcıların ödedikleri kredi faiz oranları………. 70
Tablo 8: Kredi kullananların kredi kullanmadan önceki ve sonraki maddi durumları sonuç bölümü………..…. 72
Tablo 9: Katılımcıların aylık ortalama gelirleri……….. 73
Tablo 10: Kredi kullananların kredi alabilmek için yaptıkları harcamalar………... 75
Tablo 11: Mikro finansı kimden öğrendiniz………... 80
Tablo 12: Kırgızistan’da son yıllardaki kredi kullanıcıların durumu………... 85
Tablo 13: Kırgızistan’da mikro kredi kullanım alanındaki değişiklikler………….. 85
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1: Mülakat katılımcılarına meslek grubu dağılımı……… 63
Şekil 2: Mülakat katılımcılarının yaş dağılımı……….…….. 64
Şekil 3: Mülakat katılımcılarının eğitim durumları………... 66
Şekil 4: Katılımcıların kredi kullanım alanları………... 68
Şekil 5: Katılımcıların kullandıkları kredi miktarı………. 69
Şekil 6: Katılımcıların ödedikleri kredi faiz oranları………. 70
Şekil 7: Kredi kullananların kredi kullanmadan önceki ve sonraki maddi durumları sonuç bölümü……….. 73
Şekil 8: Katılımcıların aylık ortalama gelirleri………..……… 74
Şekil 9: Kredi kullananların kredi alabilmek için yaptıkları harcamalar……... 75
Şekil 10: Mikro finansı kimden öğrendiniz………. 81
KISALTMALAR
$ :ABD Doları
ABD :Amerika Birleşik Devletleri BDT :Bağımsız Devletler Topluluğu BM :Birleşmiş Milletler
CGAP :Yoksulluğa Yardım ve Danışma Grubu
DWCRA :Kırsal Bölgelerde Kadın ve Çocukların Geliştirilmesi FİNCA :Dar Gelirlilere Uluslararası Yardım Fonu
IRDP :Kırsal Bölge Kalkındırma Programının KB :Kredi Birlikleri
KEDV :Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı KTFK :Kırgız Tarım Finansmanı Korporasyonu MFK :Mikro Finans Kuruluşları
MKA :Mikro Kredi Ajansları MKŞ :Mikro Kredi Şirketleri
NABARD :Milli Tarım ve Kırsal Alan Kalkınma Bankası SSCB :Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
STÖ :Sivil Toplum Örgütü TB :Ticari Bankalar
UNDP :Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı YTL :Yeni Türk Lirası
SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti Tezin Başlığı: Mikro Finans’ın Kırgızistan Uygulaması ve Sonuçları
(Celalabad vilayeti Alabuka Bölgesi)
Tezin Yazarı: Talantbek Seyitbekov Danışman: Doç. Dr. Erhan BİRGİLİ
Kabul Tarihi: 22 Ocak 2007 Sayfa Sayısı: IX(ön kısım)+88(tez)+5(ekler) Anabilimdalı: İşletme Bilimdalı: Muhasebe ve Finans
Günümüzün küresel dünyasında yoksul olanların durumunda fazla olumlu değişim gerçekleşmemekle birlikte daha da kötüye gitmektedir. Herkes gibi yoksul insanlar da refah seviyelerini iyileştirmek ve tasarruf etmek isterler. Ancak gelişen bu dünyanın şartları bu amaca her zaman müsait olmamaktadır.
Yoksul insanları destekleyerek ekonomiye kazandırma amaçlı devletler çeşitli uygulamalara başvurmaktadır. Buna paralel olarak da ülkede işsizlik oranında bir azalma olacağını planlamakta ve o yoksul hane halkını da ekonomiye kazandırmak için az da olsa üretime sevk etmeye çalışılmaktadır.
Bu çalışmanın araştırma problemi, yoksullukla savaş için önerilen uygulamalardan mikro finans sisteminin Kırgızistan’daki kullanıcılarının başarısızlık sebeplerini ortaya koymaktır. Mikro Finans yoksul kesimin kalkınması için çözüm olarak sunulan bugüne kadarki en başarılı uygulama olduğu konusunda görüşler vardır. Bu uygulama şu anda nerdeyse tüm dünyada uygulanmakta ve herkes başarılı olduğu fikrindedir. Sebebi bu uygulama yoksul insanlar ile bir veli gibi ilgilenerek onların sorunlarına yardım etmeyi amaç edinmiştir.
Mikro Finans kurumlarının verdiği mikro krediler sayesinde yoksul kesim uzun vadede kalkınacağı düşünülmekte. Tüm krediler gibi bu mikro kredinin de bir kredi veren tarafı ve o krediyi alıp kullanan tarafı vardır. Mikro finansın başarısı genelde kredi veren tarafından incelenmekte ve geri dönüş oranı bir ölçü olarak kabul edilmektedir. Ancak o krediyi kullanan açısından başarısı çoğu kez göz ardı edilmekte. Dolayısı ile yoksul kesimde hala bir kalkınma görülmemekte!
Anahtar Kelimeler: Mikro Finans, Mikro Kredi, Yoksulluk, Yüksek Faiz, Girişimci.
Sakarya University Insitute of Social Sciences Abstract of Master’s Theis
Title of the Thesis: Practice Of The Micro Finance System Of The Kyrgzistan Repuplic And Its Results (Celalabad City Alabuka Region) Writer: Talantbek Seyitbekov Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Erhan BİRGİLİ
Date: 22 Ocak 2007 Nu. of pages: IX(pre text)+88(main body)+5(appendices) Department: Business Subfield: Account And Finance
In The global world, as soon as conditions of the poors have not been changing, this situation getting worse and worse. Like everybody, poors also want to improve their prosperity and to save Money for their future. However, conditions of the developing world do not always let this goal.
The states intending to support of poor people have many aplications. By means of these aplications, States plan to lessen of proportion unemployment but succesfully practices has been got up to now
The aim of this work is to explain of the failure reasons of the micro finance aplications in Kyrgzistan Repuplic. There are many opinions about micro finance that is the most succesfully way for supporting of the poor people. This system has been put into practice nearly all over the world and most of establishment and goverment has been supporting this system for interested in poors.
Micro finance credits leads approximitaly 30 years in the world and bye means of this long period, it is thought that poor people will calm domn in monetary. Transaction of the credit has two sides. Succesful of the micro credit has been measured with return proportion and this sides has been neglected. Thus,the question of if the credit is useful for usershas been neglected. This work is aimed to find answer of this question.
Keywords:Micro Finans, Micro Kredit, Poorety, High Rate, Enterpreneur.
GİRİŞ
Dünyadaki tüm alanlardaki çalışmalar insanoğlunun daha iyi şartlarda yaşamasını sağlamak içindir. Günümüzde hala küresel sayılabilir nitelikteki sorunlardan biri yoksulluktur.
Gelişen dünyada yoksulluk, buna paralel olarak işsizlik her ülkenin en başta gelen ve çözümlemek için sürekli bir arayış içerisinde olduğu konudur. Bu konuda birçok ulusal olduğu gibi uluslararası programlar uygulanmakta ve bu sorunun çözümü için örgütler oluşturulmuş durumdadır. Yoksulluk için önerilen en başarılı uygulama olarak mikro finans uygulaması görülmektedir.
Mikro finans yoksul insanları bulunduğu şartlardan kurtaracak bir kredi türüdür. Kısa vadeli olup faizleri bir az yüksektir. Mikro finans kurumu kredi sağladığı müşterileri ile çok yakından ilgilenmektedir. Uzun vadede bu uygulama yardımı ile yoksulluktan kurtaracağı söz konusu olmaktadır. Bu kredi 1976 yılından Bangladeş,’ten başlayarak bugün nerdeyse tüm dünyada uygulanmaktadır. Mikro finans bir az finansal boyuttan sosyal boyuta yakın bir uygulamadır.
Tezin Amacı ve Yöntemi
Tez çalışmamızda mikro finansın söz konusu sosyal boyuttan incelemeye çalıştık. Sebebi son yıllarda en çok gündem konusu olan bu uygulama geniş bir kitlede uygulanmakta. Hep faydası anlatılmakta ve hep kredi verenler tarafından değerlendirilmektedir. Diğer taraftan o fonları alıp kullananların bu fonları kullandıktan sonraki finansal ve sosyal durumunda nasıl değişikler oldu? Araştırmanın amacı bu kredileri kullananların kredi kullandıktan sonraki hayatlarındaki değişiklikleri, kredinin uygulama sırasındaki eksiklikleri ve artıları ortaya koymaktır. Araştırma için yarı biçimsel mülakat yöntemi kullanıldı.
Tezin Metodolojisi
Tezin ilk bölümünde mikro finans ile ilgili temel kavramlar anlatılmaya çalışıldı. Burada mikro finansın yoksulluk için savaştaki en güçlü kural olduğu hakkındaki teorik bilgiler yer almaktadır. Bununla birlikte bu uygulamayı tetikleyen faktörler, ortaya çıkışı ve gelişimi da yer almaktadır. Ondan sonra mikro finans modelleri sınıf halinde teker teker ele alındı.
Modellerden sonra ise prensipler anlatılmaya çalışıldı. Mikro finansın hedef kitlesi ve normal bankacılıktan farkları da yer almaktadır. Yani bu bölümde teorik olarak mikro finansın çerçevesi çizilmiştir.
İkinci bölümde mikro finansın uygulama şekilleri ve dünyadan bazı örneklere yer verildi.
Bu bölümde mikro finans sistemi nasıl çalışmakta ve örgütsel yapısı incelenmeye çalışılmıştır. Kısaca özetlemek gerekirse mikro finans sistemi yoksullara yardım amaçlı gruplaştırmak ve grup, dayanışma halinde mücadele etmeyi hedeflemektedir. En çok uygulama alanı bulan Greemen tipi uygulama örnek olarak anlatılmaya çalışılmıştır. Bu uygulamada kredi karşılığında kefalet bir maddiyattan ötürü maneviyata dayanmaktadır. En güçlü silahı grup baskısıdır. Yukarıda değinildiği gibi grup halinde kredi kullanılmaktadır.
Grubun kullandıkları kredinin geri ödenmesi böylece bir teminat altına alınmaktadır. Bu bölümde Türkiye’de yeni sayılan mikro finansın gelişim aşamaları, nasıl ve nerelerde uygulamaya başlandığı hakkındaki bilgiler de bulunmaktadır.
Üçüncü bölüm uygulama bölümüdür. Mikro finans ile ilgili araştırma Kırgızistan’ın Celalabad vilayetinde Alabuka bölgesinde yapılmıştır. Kullanılan araştırma tekniği yarı biçimsel mülakattır. Araştırma sırasında karşılaşılan sınırlamalar zamanın darlığı ve kredi kullanıcılarını çoğunun ülke dışında bulunması olmuştur. Bunu dışında araştırmada çiftçilik ile hayvancılık için kredi kullananlara daha çok ağırlık verilmiştir. Oluşturulan mülakat soruları ile mikro finansın artı ve eksiklikleri incelenmiştir. Araştırma katılımcılarının neden başarılı olamadıkları örnekler verilerek açıklanmaya çalışılmıştır.
En son bölümde yapılan araştırma ile ilgili sonuç ve özet bölümü yer almaktadır. Bu bölümde araştırmadan çıkartılan sonuçlar maddeler halinde verilmiştir.
BÖLÜM I: MİKRO FİNANS İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1.1. Mikro Finans Nedir?
Günümüzde dünyada gelir seviyelerinin düşük olması nedeniyle, teminat olarak gösterecek, bankaların ilgisini çekecek mal varlığı olmayan ve kredi veren bankaların potansiyel müşteri kitlesi dışında kalan grupları desteklemeye yönelik pek çok ülke çeşitli politikaları uygulamaktadır. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde gelir seviyesi düşük ve yoksulluk sınırında veya altında geçimini sağlayan nüfus sayısı küçümsemeyecek rakamlar ile ifade edilmektedir. Bu insanların normal şartlar altında ekonomiye katkıda bulunmaları zordur. Ayrıca bu insanlar Maslow’un ihtiyaç hiyerarşisindeki fiziksel ihtiyaçlarını bile zar zor karşılamaktadırlar. Günümüzde mikro finans ile mikro kredi aynı terim gibi kullanıldığı göze çarpmaktadır. Aşağıda bu iki terimin tam anlamları açıklanmıştır.
Mikro finansman - düşük gelirli müşterileri hedefleyen krediler, tasarruflar, sigorta, transfer hizmetleri ve diğer finansal ürünlere karşılık gelmektedir.
Mikro kredi - bir banka ya da diğer bir kurum tarafından bir düşük gelirli müşteriye
borç olarak verilen küçük miktarda paraya karşılık gelmektedir (www.mikrofinansturkiye.org).
Mikro finans, dar gelirli insanlara; ihtiyaçlarını karşılayacak, onları üretime sevk edecek düşük meblağlardaki kredilerin temin edilmesi, böylelikle bu kişilerin refah seviyesinin artırılması, diğer taraftan dolaylı olarak küçük değerlerin üretime katılması ile birlikte kişi başına düşen milli gelirin ve ekonomideki büyüme oranının yükseltilmesi amaçlarına hizmet eden ekonomik bir süreçtir (Christen, Lyman, Rosenberg, 2003: 5,6).
Mikro finans, dar gelirli insanların geçimlerini sağlayabilmeleri, kendi işletmelerini kurmaları veya geliştirmeleri için verilen kredilerin ve diğer finansal hizmetlerin (tasarruf hizmetleri, iş geliştirme programları gibi) tümüdür. (www.kedv.org.tr).
Kısaca mikro finans kurumlarının hizmet sunamadıkları veya eksik hizmet sundukları kişilere ulaşarak, finansal hizmetin sunulması olarak tanımlanabilir. Mikro
sürdürülebilir ve istikrarlı finansman politika ve programlarının yürütülmesidir. Mikro finansmanın ilgi alanına girebilecek kişiler çoğunlukla kırsal kesimde veya kentsel alanların çevrelerinde yaşayan dar gelirli ailelerdir. Mikro finansmanda hedef kitle genellikle düşük gelirli kadın ve erkekler veya kendi hesabına çalışan mikro girişimcilerdir.
Yoksulluk sınırında veya altında yaşayan insanlar resmi finansal sektör aracılığıyla sağlanan hizmetlere nadiren ulaşabilmektedir. Bu ihtiyaçlarını genelde resmi olmayan yollardan karşılamaktadırlar. İhtiyaç duyulan finansman kaynakları gayrı resmi ticari ve ticari olmayan borç verenlerden alınabilir. Böyle finans sağlayıcıları genelde tefecilerdir. Az gelişmiş ülkelerde daha çarpıcı örnekleri görülmektedir. Eski SSCB ülkelerinde “lambard” adı altında bir dükkân şeklinde faaliyet göstermektedir. Ayrıca gazetelerdeki sarı sayfalarda “borç verilir, borç isteyenler” şeklinde ilanlar yer almaktadır. Fakat bu kaynaklar borç sahiplerine çok yüksek faiz oranlarına ve katı şartlar altında mal olmaktadır. Mevduat hizmetleri değişken tasarruflar, kredi birlikleri ve düzensiz ve güvensiz olma eğilimi taşıyan karşılıklı kefalet gibi bir dizi gayrı resmi ilişki aracılığıyla sunulmaktadır.
Herkes gibi, yoksul insanlar da finansal hizmetlere her zaman ihtiyaç duyar. İş olanaklarından yararlanmak, ev tamiratları için ödeme yapmak ve okul harçları/tatil kutlamaları gibi mevsimsel harcamaları karşılamak için para biriktirirler ve borç para alırlar. Yine de, yoksul insanlara sunulan finansal hizmetlerde maliyet, risk ve uygunluk anlamında ciddi sınırlamalar vardır. Örneğin borç verenler, genelde krediler üzerinden çok yüksek faiz oranları tahsil ederler. Kredi ile bir şeyler satın almak nakit para ile satın almaktan çok daha pahalıya gelmektedir. Tasarruf ve kredi döngüleri yalnızca belli zaman aralıklarında tasarruf kabul eder ve kredi verirler; verdikleri miktarlar da aynı katı yaklaşımlarla belirlenmektedir ve bu durum genel olarak üyelerinin para kaybetmelerine yol açar. Mikro finansman yoksul insanlara kredi, tasarruf ve diğer temel finansal hizmetlerin sağlanması anlamına gelmektedir.
Yoksulluk içinde yaşayan insanlar, herkes gibi, işlerini yürütmek, malvarlığı sahibi olmak, tüketimlerini dengelemek ve risklere karşı kendilerini koruma altına almak için değişik finansal araçlara ihtiyaç duyarlar.
1.2. Mikro Finans Sisteminin Tarihi ve Gelişimi.
1.2.1. Mikro Finans Sisteminin Ortaya Çıkışı.
Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en çok ilgi duyduğu ve gün geçtikçe uygulama alanı genişleyen mikro finans ilk olarak Prof. Muhammet Yunus tarafından 1973 yılında Bangladeş’te ortaya konmuştur. 1970’li yıllarda ekonomik sıkıntıya giren Bangladeş’te Chitagong üniversitesi profesörü Yunus bir çözüm bulma yollarını aramak için köy hayatını araştırmaya başlar. Yoksulluk ile mücadele eden halk ellerinden gelen işleri yaparak evini geçindirmeye çalıştığını görür. Köyün yoksullarından Safiye Begüm, kendisinin ve çocuklarının geçimini bambu tabure yapıp satarak sağlamaktadır. Ancak tabureyi yapmak üzere bambu kamışlarını alacak hiçbir birikimi ve sermayesi olmadığından, malzemeyi aracıdan borç karşılığı almakta ve bu nedenle yaptığı tabureleri her akşam yine ayni kişiye satmaktadır. Begüm' ün bütün bu işten kazandığı yalnızca 2 centtir, malzemeyi almak için 22 cente ihtiyacı vardır. Bu kadın gibi başka köylüler de ailesini geçindirmek için sabah borç alarak akşama kadar aldığı borcu geri ödeyip, hem kendileri için kazanmaya çalıştıklarını görür. Prof.
Yunus onlardan, eğer sermaye kendilerinin olursa ne kadar kazanacağını öğrenir. Tüm köyden küçük sermayeye ihtiyacı olanları tespit eder ve toplam sermaye yoksulları girişimci yapmak için 27 ABD dolarlık sermaye ihtiyacı olduğu ortaya çıkar. Böylece bu sermayeler ile 1976’da kurulan ve bugün 81 ülkede faaliyet gösteren Grameen Bank’ın temelleri atılmış oldu. 1976 yılında bu 42 kişiye ödünç vererek başlanan Grameen uygulaması bugün milyar dolarlarla ifade edilmektedir.
1976 yılında yerel bir bankanın desteği ile deneysel bir köy kredi projesi olarak başlayan kredi uygulamasında, 1979 yılında, Bangladeş Merkez Bankası devreye girmiş ve programın daha geniş bölgelere hizmet etmesi için bazı ticari bankalardan sponsorluk sağlanmıştır (Hashemi, Morshed 1997: 217).
Mikro kredi, esas itibariyle, yoksulları, başkalarına ihtiyaç olmadan, kendi işlerini kurarak iş sahibi olmaya ve gelir getirici bir faaliyetin içerisinde bulunmaya yönelten bir projedir. Bu proje dünyada 110 ülkede uygulanan bir projedir. Prof. Muhammet Yunus tarafından Bangladeş'te uygulanmaya başlatılan ve bugün, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Avrupa'nın hemen hemen bütün ülkeleri, Güney Amerika, Afrika, Asya ülkelerinin hemen tamamında mikro kredi uygulamaları yapılmaktadır.
Küçük kredi başta ABD ve Avrupa’nın çeşitli ülkeleri dâhil olmak üzere 111 ülkede başarıyla uygulanmıştır. 2003 yılı sonu itibariyle dünyada 58 milyon aile bu imkânlardan istifade etmiştir. Bu sistemin en kötüsü % 98 olmak üzere büyük çoğunluğu % 100 olacak şekilde çok yüksek geri ödeme oranına sahiptir. Bir başka dikkat çekici ve önemli bir nokta ise bugüne kadar mikro krediden yararlananların % 48‘i fakirlik sınırının üzerine çıkmıştır. Birleşmiş Milletler tarafından 2005 yılı
“Dünya Mikro Kredi Yılı olarak ilan edilmiştir ve 2015 yılına kadar yoksulluğun, mikro kredi vasıtasıyla %50 azaltılması hedeflenmektedir ( Korkmaz, 2004,37).
1.2.2. Mikro Finans Sisteminin Gelişimi.
Herkesin olduğu gibi yoksul insanlar da finansal hizmetlere her zaman ihtiyacı vardır.
Örneğin: iş fırsatlarından yararlanmak, ev tamiratları için harcama yapmak ve okul harçları için para biriktirirler veya borç para alırlar.
1950'lerde başlayarak, kalkınma projeleri belirli topluluktan hedef alan sübvanse edilen kredi programları ortaya koymaya başlamışlardır. Ama bu sübvanse edilen programlar nadiren başarılı olduğu görülmüştür. Kırsal kalkama bankaları sübvanse krediler ve zayıf geri ödeme disiplini nedeniyle sermayelerinin ciddi ölçüde erozyona uğramasından yakınmaktayken, fonlar da her zaman yoksul insanlara erişmemiştir. Sonuç olarak, bu fonlar genelde, iyi durumda olan çiftçilerin ellerinde yoğunlaşmıştır.
1970'lerde, Bangladeş, Brezilya ve diğer birkaç ülkede uygulanan deneysel programlar mikro işlere yatırım yapmalarını sağlamak üzere yoksul gruplarına küçük krediler vermişlerdir. Bu tip mikro girişim tipi, bir grubun her bir üyesinin bütün üyelerin geri ödemelerini garanti altına aldığı bir yardımlaşma grubu esasına dayalıydı (www.kedv.org).
1980'ler ve 1990'lar sırasında dünya çapında mikro kredi programlan farklı metodolojiler üzerinde gelişmişler ve yoksullara finansman sağlamak konusunda geleneksel düşünceye karşı çıkmışlardır. İlk olarak, özellikle kadınlar olmak üzere yoksul insanların daha iyi programlar içinde mükemmel geri ödeme oranlarının olduğunu ve hatta bu oranların gelişmekte olan pek çok ülkenin resmi finansal sektörlerindeki oranlardan çok daha iyi olduğu ortaya çıkmıştır.
İkinci olarak yoksul insanlar masraflarını karşılamak üzere mikro finansman kurumları tarafından verilen faiz oranlarını ödeme konusunda daha istekli ve daha yeteneklidirler.
Bu iki özellik — yüksek geri ödeme ve maliyeti karşılayan faiz oranlan - bazı mikro finans kurumlarının uzun dönemli faaliyet göstermelerini ve fazla sayıda müşteriye sahip olmalarını sağlamıştır. Gerçekte kitlesel erişimi, büyük çaplı etkiyi ve finansal sürdürülebilirliği bir araya getiren bir strateji olarak mikro finansmanın vaat ettikleri, kalkınma müdahaleleri arasında bu konuyu benzersiz kılmaktadır (Bilen,2003: 47).
Dünyadaki örneklere baktığımızda bu konuda hizmet veren ilk özel kuruluş Hindistan'daki Bank Dagang Bali’dir. Bu bankayı kuran kişilerin kaba tabiriyle, eskiden
"tefeci" olmaları pek şaşırtıcı değildir. Bunun sebebi, bu insanların dar gelirli insanlara önceden de borç verdiklerinden piyasayı tanımaları ve böyle bir talebin varlığından haberdar olmalarıdır.
Devlet veya sivil toplum örgütlerinin bu alanda yaptıkları çalışmalar önemli olmakla beraber genellikle, kısıtlı imkânlardan ve kaynakların aktarılmasındaki sorunlardan dolayı yetersiz kalmaktadır. Günümüzde, mikro finansman endüstrisi ve kalkınma toplumu, yoksulluğun sürekli olarak azaltılmasının, yoksulluğun çoklu boyutlarının ele alınmasını gerekli kıldığı fikrini paylaşmaktadırlar.
Sonuç olarak mikro finansman herhangi bir ülkenin finansal sisteminin ayrılmaz bir unsurudur. Kapsamalı araştırma sonuçları göstermektedir ki (www.mikrofinansturkiye.org);
• Mikro finans çok yoksul hane halklarının temel ihtiyaçlarını karşılamalarına ve kendilerini risklerden korumalarına yardım etmektedir.
• Düşük gelirli hane halki tarafindan kullanılan finansal hizmetler, hane halkının ekonomik refahının artışı ve girişimlerin istikrarlı büyümesine eşlik etmektedir.
• Mikro finans, kadınların ekonomik girişimlerini destekleyerek güçlenmelerine, cinsiyet eşitliğinin yaygınlaşmasına ve hane halkının refahının artmasına yardımcı olmaktadır.
• Müşterilerin program kapsamı içinde kaldıkları sürenin uzaması ortaya çıkan etkinin kapsamını olumlu yönde belirlemektedir. Ancak bütün bu olumlu
gelişmelere rağmen başvuruların çoğu karşılanamamakta, tahmin edilen kişi sayısının çok altında kişiye hizmet verilmektedir. Ancak yapılan çalışmaların son yıllarda mikro finans müşteri sayısının %25–30 artış gösterdiğini saptamıştır.
Finansman kaynağı temel alınarak yapılan sınıflamada mikro finans aşağıdaki gibi üç kategoriye ayrılabilir ( Wisniwski, 1999; 10 ).
• Tam teşekküllü finansal aracılar; mikro müşteriye önem veren ticari bankalar gibi.
• Tasarrufa dayalı mikro finans kuruluşları; tasarruf ve kredi kooperatifleri ve kredi ayakları üzerinde durabilen köy bankaları gibi.
• Yardımlara dayalı sivil toplum örgütleri; özel mikro kredi programları olan kuruluşlar gibi.
Hem tam teşekküllü, hem de tasarruflara dayalı kuruluşlar kaynaklarının büyük bir bölümünü mevduatları harekete geçirerek oluştururlar. Fakat tam teşekküllü finansal aracıların daha geniş fon seçeneği olması nedeniyle diğerlerinden farklıdır. Bunlardan farklı olarak sivil toplum örgütleri, kredilendirmede kullandıracakları kaynağı elde etmek için hayır kurumları ve devletten yardım almaktadır ( Bilen, 2003: 52).
1.3. Mikro Finans Sisteminin Kuruluş Modelleri.
Şu anda uygulamada bulunan mikro finans sisteminin işleyişini anlamak için “Global Development Research Center, Virtual Library on Micro Credit” koordinatörlerinden Hari Srinivas’ın sınıflandırmasına göre mikro finansman kuruluş modellerini anlatmak daha mantıklı olur. Bu modeller 14 adettir ve aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (www.undp.org.tr):
1. Birlik modeli
2. Garanti sağlayan kuruluş modeli 3. Topluluk bankası modeli
4. Kooperatif modeli 5. Kredi Birlikleri modeli 6. Grameen tipi kuruluş modeli
7. Grup modeli 8. Bireysel model 9. Aracı kuruluş modeli
10. Sivil Toplum Örgütü modeli 11. Grup baskısı modeli
12. Rosca (rotating savings and credit associations) Döner tasarruf ve kredi birlikleri modeli
13. Küçük işyeri modeli 14. Köy bankacılığı modeli
1.3.1. Birlik Modeli
Bu mikro finansman kurulusu modelinde hedef topluluk, kendi içinde bir birlik oluşturarak mikro finansman hizmetleri vermektedir. Topluluklar gençlik grubu, kadın toplulukları olduğu gibi, bir siyasi dini veya kültürel görüş etrafında toplanan kişiler olabilirler ve mikro isletmeler ve diğer çalışma konularda destek verebilirler.
Bazı ülkelerde “birlikler” hukuki dayanağa dayalı olarak bazı imkânlara da sahip olabilirler. Vergi indiriminden yararlanabilirler, aidat toplayabilirler, sigorta yaptırabilirler. Bu model grup modeline çok benzemektedir.
1.3.2. Garanti Sağlayan Kuruluş Modeli
Geleneksel bankacılıkta bir başka banka garantisi, ticari bankadan kredi sağlanması için gerekmektedir. Mikro finansman sisteminde bu garanti bir başka ticari banka yerine, dışarıdan bir hükümet kurulusu veya bir hibe veren kuruluş veya benzer kuruluşlarca düzenlenebileceği gibi, içerden üyelerin tasarrufları teminat gösterilerek düzenlenebilir. Sağlanan garanti çerçevesinde kredi doğrudan bir kişiye verilebilir veya oluşturulmuş bir grup yararlanabilir.
Garanti altına alınmış olan fonlar; kredi koşullarının iyileştirilmesi ve sigorta
Milletler Kuruluşları, ulusal kuruluşlar, bankalar ve sivil toplum örgütleri kendi kullandırabilecekleri veya mikro kredi programları başlatmak için başvurabilecekleri, uluslararası ve ulusal garanti fonları oluşturmaktadırlar.
1.3.3. Topluluk Bankası Modeli
Topluluk bankası modelinde tüm topluluğa bir ünite olarak muamele edilir ve yarı resmi veya resmi kuruluşlar oluşturularak, mikro kredi dağıtılır. Bu kuruluşlar genellikle, sivil toplum örgütleri veya diğer organizasyonların yardımları ile oluşturulur ve öncelikle topluluk üyelerini, topluluk bankasının çeşitli finansman faaliyetleri hakkında eğitir. Bu kuruluşların yapılarında, gelir yaratıcı projeler veya tasarruf imkânları olabilir. Çoğu örnekte, topluluk bankaları, aynı zamanda daha geniş topluluk kalkınma programlarının birer parçası olup, finansman imkânını, ana amaç için bir teşvik unsuru olarak kullanmaktadır.
1.3.4. Kooperatif Modeli
Kooperatif; ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçları ve taleplerini karşılamak amacıyla isteğe bağlı olarak bir araya gelen kişilerce oluşturulmuş, ortaklasa sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen isletmelerdir. Bazı kooperatifler, üye finansmanı ve tasarruf faaliyetleri gibi konuları da kuruluş amaçları içinde almaktadır.
1.3.5. Kredi Birlikleri
Kredi birlikleri, üyelerce idare edilen ve kendi üyelerine yardımcı olmak üzere oluşturulmuş finansman kuruluşlarıdır. Belirli bir grup veya organizasyonun tasarruflarını birlikte çalıştırmayı kabul eden ve birbirlerine makul faiz oranlarıyla kredi vermek amacıyla bir araya gelen üyelerce organize edilirler. Üyelerin ortak noktaları bulunmaktadır: aynı kuruluşta çalışabilirler, isçi kuruluşuna üye olabilirler, sosyal bir gruba dâhil olabilirler, aynı toplumda çalışıyor veya yasıyor olabilirler.
Kredi birliği üyeliği, aynı gruba ait tüm insanlara, ırk, din, renk farkı olmaksızın açıktır.
Kredi birlikleri, demokratik, kâr amacı gütmeyen, finansman sağlayan kooperatiflerdir.
Her biri üyelerince idare edilirler ve sahiplenirler ve her bir üyenin yöneticileri ve komite temsilcilerini seçmek için birer oyu vardır.
1.3.6. Grameen Tipi Model
Grameen modeli Bangladeş’te Prof. Muhammed Yunus tarafından başlatılan yoksul kesime yönelik kuruluş olan Grameen Bankası modelinden ortaya çıkmıştır. Esas olarak aşağıda anlatılan metot uygulanmaktadır (Hashemi, Morshed, 1997: 146).
On beş, yirmi köy civarında bir bölgeyi kapsayacak şekilde, bir bölge yöneticisi ve birkaç banka çalışanından bir banka ünitesi oluşturulur. Yönetici ve çalışanlar ilk önce köyleri ziyaret ederek yerel ortamı incelerler ve muhtemel müşterileri tespit ettikleri gibi amaçlarını, fonksiyonlarını ve bankanın çalışma seklini yerel halka anlatırlar.
Olası borçlulardan beş kişilik gruplar oluşturulur ancak ilk aşamada sadece ikisi kredi verilmek üzere seçilir. Bir ay süre boyunca grup üyelerinin banka kurallarına uygun olup olmadıkları gözlenir. Grup üyelerinden kredi almış olan ikisi, anapara ve faizi elli haftalık süre içinde ödediği takdirde geri kalan grup üyeleri kredi almaya hak kazınırlar. Bu kısıtlamalar nedeniyle, kişilerin ödemelerinin muntazam olması için diğerlerinin baskısı olmaktadır. Bu durumda grubun ortak sorumluluğu, bir yerde kredinin teminatı görevini yerine getirmektedir.
1.3.7. Grup Modeli
Bu model Grameen, topluluk bankacılığı, köy bankacılığı, grup baskısı modeli gibi modellere benzemektedir. Bu modelde ana felsefe, bireysel olarak hareket edildiğinde karşılaşılan güçlükleri ve zayıflıkları bertaraf etmek için grup olarak hareket ederek, ortak bir sorumluluk ve teminat altına girmektir. Fonlar bireylere değil gruplara aktarılmaktadır. Bireylerin bir araya gelmeleri farklı amaçlara hizmet edebilir: eğitim, ortak pazarlık gücü, baskı grubu oluşumu, vb.
1.3.8. Bireysel Model
Bu modelde mikro krediler doğrudan borçluya verilmektedir. Burada bir grup oluşumu veya geri ödenmenin garanti edilmesi için grup baskısı gerekmemektedir. Bireysel model, birçok durumda “kredi artı” programının bir parçasıdır ve bu programlarda eğitim, beceri gelişimi gibi diğer sosyo-ekonomik hizmetlerde sağlanmaktadır.
1.3.9. Aracı Kuruluş Modeli
Aracı kuruluş modelinde, borçlu ve alacaklı arasında bir aracı kuruluş bulunmaktadır.
Burada aracı kuruluş özellikle borçluların kredi bilincine kavuşmasında ve eğitiminde
önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin tasarruf programları başlatarak, borç alacakların kredi verilmeye uygun seviyeye gelmelerini sağlamaktadırlar.
Aracılar tarafından geliştirilen bağlantılar, fon sağlama, program bağlantıları, eğitim ve öğretim ve araştırma gibi konuları kapsayabilir. Bu faaliyetler uluslararası seviyeden, ulusal seviyeye, bölgesel seviyeden yerel ve bireysel seviyeye kadar her çeşit seviyede yer alabilir. Aracılar bireysel olabildiği gibi, sivil toplum örgütleri, mikro-kredi programları ve ticari bankalar (devletçe finanse edilen programlarda) olabilir. Borç verenler hükümet kuruluşları, ticari bankalar, uluslararası kuruluşlar gibi kuruluşlar olabilir.
1.3.10. Sivil Toplum Örgütü Modeli
Sivil toplum örgütleri (STÖ) mikro kredi alanında anahtar konumundadırlar. Çeşitli boyutlarda aracılık rolü oynamışlardır. Sivil toplum örgütleri mikro kredi programlarının başlatılmasında ve katılımında aktif rol oynamışlardır. Buna, gerek toplum içinde, gerek ulusal ve uluslararası hibe veren kuruluşlar için de, mikro kredinin öneminin anlaşılmasına yardımcı olmakta dâhildir. Topluluklar ve mikro kredi organizasyonları için kaynaklar ve araçlar geliştirerek gelişmelerini sağlamışlar ve başarılı uygulamaları belirlemişlerdir. Aynı zamanda mikro kredi uygulamaları ve ilkeleri hakkında bilgi temini için imkânlar sağlamışlardır. Bunların içine yayınlar, çalışma grup toplantıları ve seminerler ve eğitim programları girmektedir.
1.3.11. Grup Baskısı Modeli
Grup baskısı borçlularla, proje katılımcıları arasında ahlaki ve diğer bağlantılar yoluyla mikro kredi programlarında geri ödemeyi ve katılımı temin etmeye çalışır. Baskı grupları: borçlu grubun diğer üyeleri olduğu gibi (burada ilk borçlu krediyi geri ödemediği sürece diğerleri kredi alamamaktadır. Dolayısıyla ilk borçlunun geri ödemesi için baskı olmaktadır) topluluk liderleri, (genellikle dışarıdan bir sivil topluluk örgütünce seçilen ve eğitilen) sivil toplum örgütünün kendisi ve bölge sorumluları veya bankalar olabilir. Uygulanan “baskı” geri ödemeyen borçluya sık ziyaretler olabileceği gibi, topluluk toplantılarında isimleri açıklanarak borcunu ifa etmesi istenebilir.
1.3.12. ROSCA (Rotating Savings and Credit Associations) Döner Tasarruf ve Kredi Birlikleri Modeli
Döner tasarruf ve kredi birlikleri, ortak bir fona düzenli katkıda bulunmak üzere bir araya gelen bireylerin, her bir bireye bir seferde toplu para aktardığı bir grup esasına dayanır. Örneğin 12 kişilik bir grup 12 ay boyunca her ay kişi basına 100 ABD $ toplayabilirler. Her ay toplanan 1.200 ABD $ topluluğun bir üyesine verilir. Böylece, bu üye diğer üyelere bu düzenli aylık katkılardan borç para verebilir. Sırası gelip toplu parayı aldıktan (gruptan borç aldıktan) sonra tutarı düzenli olarak, sonraki aylık katılımlarıyla geri öder. Toplu parayı kimin alacağına karar vermek oy birliği ile çekilişle veya üzerinde anlaşılan herhangi bir yolla olabilir.
1.3.13. Küçük İşyeri Modeli
“Kayıt dışı sektör” hakkındaki daha önceleri var olan görüş bu sektörde bulunanların sadece hayatını devam ettirmek için, düşük verimlilikle çalışan ve çok düşük katma değer yaratan birimlerden oluştuğu seklinde idi. Ancak bu görüş değişti ve istihdam yaratmak, gelir arttırmak ve ihtiyaç duyulan hizmetleri sağlamak için; küçük ve orta ölçekli isletmelere daha fazla önem verilmeye başlandı.
Bu tip isletmeler için uygulanan politikalar, genellikle eğitim, teknik tavsiyeler, yönetim ilkeleri ve benzeri destekleme sistemleri gibi doğrudan müdahaleler ile piyasa koşullarına hazırlanmak veya satış imkânları gibi dolaylı müdahaleler üzerinde, odaklanmaktadır.
Bu politikaların ana bileşenlerinden biri de özellikle değişik yapı ve kullanım alanında mikro kredi seklinde finansmandır. Mikro kredi küçük ve orta ölçekli isletmelere ya doğrudan veya diğer hizmetlerle birlikte daha geniş işletme geliştirme programının bir parçası olarak sağlanmaktadır.
1.3.14. Köy Bankacılığı Modeli
Köy bankaları topluluk temeline dayalı kredi ve tasarruf birlikleridir. Genellikle, kendi imkânlarıyla çalışan ve yaşantılarını geliştirmeye çalışan düşük gelirli 25–50 kişi tarafından oluşturulurlar. Köy Bankasının ilk kuruluş sermayesi dış kaynaktan gelebilir ancak üyelerin kendileri bankayı idare ederler: üyelerini kendileri seçerler, çalışanlarını kendileri belirlerler, kendi kuruluş tüzüklerini kendileri hazırlarlar,
bireylere kredi dağıtırlar, ödemeleri tahsil ederler, tasarrufları toplarlar. Kredileri teminat altındadır. Ancak mal veya gayrimenkul kefaleti ile değil manevi kefaletle:
yani grubun, her bir bireyi kredinin arkasında olduğu güven teminatı kefalettir.
Ayrıca, birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede, gerek kentsel kesimde gerek tarımsal kesimde çalışan küçük ölçekli isletmeler veya özel girişimciler, çoğu zaman devlet veya uluslararası kuruluşlarca desteklenen özel hibe veya kredi programları çerçevesinde aracı kalkınma bankaları ve ticari bankalarca finanse edilmektedir. Her ne kadar bu tip finansman imkânları yoksul kesime hizmet veren mikro finansman modeline bire bir uymuyorsa da ve aracı olarak hareket eden ticari bankalar ve kalkınma bankaları riayet etmeleri gereken bankacılık kuralları çerçevesinde hareket etmeleri gerektiğinden, küçük ölçekli isletme ve girişimcilere hizmetlerinde bir takım idari ve yasal engellerle karsılaşmalarına rağmen, bu tip finansman imkânları da mikro finansman kapsamında ele alınabilir.
1.4. Temel Mikro Finans Prensipleri
İlk mikro finans prensiplerini Yoksullara Yardım Ve Danışma Grubu (CGAP) ortaya koydu. CGAP, mikro finans uygulaması olarak bilinen yoksul kimselere finansal hizmet erişimi ve genişletilmesi için işbirliği yapan 28 adet kamu ve özel kalkınma kurumunun oluşturduğu bir ortaklıktır. CGAP prensipleri bu 28 üye donör (bundan sonraki bölümlerde donör diye adlandırdığımız finansal fon sağlayıcı kullanılmıştır) kurum tarafından geliştirildi ve onaylandı. Ayrıca bu prensipler 10 Haziran 2004 tarihli G8 Zirvesi'nde liderler tarafından onaylanmıştır (www.mikrofinansturkiye.org). Temel mikro finans prensipler aşağıdaki gibidir.
• Yoksul kimselerin sadece kredilere değil çeşitli finansal hizmetlere ihtiyaçları vardır.
Herkes gibi yoksul insanların da uygun, esnek ve bütçelerinin el verdiği ölçüde çeşitli finansal hizmetlere ihtiyacı vardır. Duruma göre, yoksul kimseler sadece kredilere değil aynı zamanda tasarruflara, sigortaya ve para transferi hizmetlerine de ihtiyaçları vardır.
• Mikro finans yoksullukla savaşmak için güçlü bir araçtır.
Yoksul insanlar finansal hizmetlere erişebildikleri zaman, para kazanabilirler, kendi varlıklarını oluşturabilirler ve dış etkenlere karşı kendilerini daha iyi koruyabilirler.
Fakir aileler günlük yaşam savaşından, gelecek planlamaya geçmek için mikro finansı kullanır: böylece daha iyi beslenme, barınma, sağlık ve eğitim için daha fazla para harcayabilirler.
• Mikro finans yoksul insanlara hizmet eden bir finansal sistem kurmak demektir.
Birçok gelişmekte olan ülkede, yoksul insanlar nüfusun büyük bir bölümünü oluşturur.
Bununla birlikte bankalar tarafından en az hizmet görenler de bu yoksul kesimdir.
Mikro finans sıklıkla marjinal bir sektör, donörlerin, kamu otoritesinin veya sosyal yatırımcıların ilgilenebileceği kalkınma hamlesi olarak algılanır. Mikro finans geniş kitlelere ancak finansal kesimin içine tamamıyla entegre edildiğinde ulaşacaktır.
• Mikro finansın geniş kitlelere ulaşması için sürdürülebilir yapıda olması gerekir.
Yoksul insanların çoğu ihtiyaçlarını karşılayacak, kaliteli finansal hizmet alamamaktadır. Bunun nedeni bu şekilde hizmet sağlayacak güçte kuruluşların olmayışıdır. Bu hizmetleri sağlayacak güçlü kuruluşların maliyetlerini karşılayabilecek kadar ücret talep etmesi gerekir. Masrafların karşılanması, donör desteğine ihtiyaç duymadan hedeflenen hacme ve etkiye ulaşmada tek yoludur. Finansal olarak süreklilik sağlayan eden kuruluş uzun vadede hizmetlerine arttırarak devam edebilir.
Sürekliliği başarmak; işlem masraflarını azaltmak, müşteriye daha yararlı hizmetler sunmak ve bankacılık hizmetleri sunulmamış birçok yoksul insana ulaşmak için yeni yollar bulmak demektir.
• Mikro finans kalıcı yerel finansal kuruluşlar kurmak anlamındadır.
Yoksul insanlar için sürekli finansal hizmet sağlamak için güçlü yerel mikro finans kuruluşları oluşturmak gerektirmektedir. Bu kuruluşlar yerel birikimleri çekmeye, kredi olarak tekrar kullanıma sokmak ve diğer başka finansal hizmetler sağlamak için gereksinim duyarlar. Yerel mikro finans kuruluşları ve sermaye piyasaları
olgunlaştıkça kamu ve kalkınma bankalarının da dahil olduğu donör ve hükümet finansmanına daha az bağımlık olacaktır.
• Mikro kredi her zaman soruların cevabı değildir. Mikro kredi her durum için en iyi çözüm yolu değildir.
Geri ödemek için hiçbir imkânı olmayan yoksul ve aç insanlar kredilerden en iyi şekilde yararlanmadan önce başka desteklere ihtiyaç duyarlar. Birçok durumda, diğer destekler yoksulluk soruna daha etkin çözümler getirebilir;-örneğin; küçük ölçekli bağışlar, iş ve eğitim programları.
• Faiz oranı tavan değerleri fakir insanların kredi almasını daha da zorlaştırarak onlara zarar vermektedir.
Birçok küçük ölçekli kredi oluşturmak daha az sayıda fakat daha büyük ölçekli kredi oluşturmaktan daha fazla masrafa yol açmaktadır. Mikro kredi verenler ortalama banka kredi oranlarının üzerinde faiz oranı belirlemedikleri sürece, kendi masraflarını karşılayamazlar. Büyümeleri donörlerden ve hükümetten aldıkları az ve belirsiz para ile sınırlanacaktır. Hükümetler faiz oranlarını düzenledikleri zaman, bu oranları o kadar düşük seviyelerde tutmaktadırlar ki mikro kredi verenler kendi masraflarını karşılayamamaktadır, bu yüzden bu tür düzenlemelerden kaçınılmalıdır. Bununla birlikte, mikro kredi verenler yüksek faiz oranlarını etkin olmayan operasyonların masraflarını kredi alan kişilere karşılatmak için kullanmamalıdır.
• Hükümetin görevi finansal hizmetleri doğrudan sağlamak değil erişim için uygun ortamı sağlamaktır.
Hükümetler yoksul insanlara finansal hizmeti teşvik eden ve aynı zamanda birikimleri koruyan politikalar oluşturmalıdır. Hükümetler makroekonomik istikrar sağlamalı, faiz oranı tavan değerleri belirlemekten kaçınmalı ve sürekliliği sağlanamayacak sübvanse edilmiş ve yüksek temerrütlü kredi programlarıyla piyasaları bozmaktan uzak durmalıdır. Aynı zamanda, hükümetler yolsuzlukları sıkı kontrol altına almalı ve mikro finans kurumları için sektör altyapısını destekleyici bir ortam oluşturmalıdırlar.
Alternatif fonların uygun olmadığı özel durumlarda hükümet finansmanı sağlam ve bağımsız mikro finans kuruluşları için bir tür garanti oluşturabilir.
• Bağış niteliğindeki fonları özel sermayeyi tamamlamalı, özel sermaye ile rekabet etmemelidir.
Donörler mikro finans için bağış, kredi, sermaye türü destekler sağlarlar. Bu tür destekler geçicidir ve mikro finansman kuruluşlarının kapasite oluşturması için kullanılmalıdır. Aynı şekilde yine bu destekler, kredi derecelendirme şirketleri, kredi büroları ve denetim şirketleri gibi mikro finans sektörünü destekleyici altyapıyı kurmada ve örnek uygulamaları desteklemede kullanılmalıdır. Bazı durumlarda ulaşılması zor nüfus söz konusu olduğunda daha uzun dönem donör desteğine ihtiyaç duyulabilir. Donörler, mikro finansı finansal kesimin içine entegre etmeye çalışmalıdırlar. Proje oluşturulmasına ve uygulamasına, uzmanlığı başarılı uygulamalarla kanıtlanmış eksperler kullanarak destek vermelidirler. Donörler, fon desteğine devam etmeden açık performans hedefleri belirlemelidirler. Her projenin donör desteğine ihtiyaç duymadan sürdürülebilirliğini hedefleyen gerçekçi planları olmalıdır.
• Sağlam kuruluşların ve yöneticilerin eksikliği kritik bir engeldir.
Mikro finans, sosyal hedeflerle bankacılığı birleştiren uzmanlaşmış bir alandır. Yeterli kapasite ve gerekli sistemler her düzeyde oluşturulmalıdır. Mikro finansa yapılan kamu ve özel yatırımlar sadece paranın transferi değil, bu kapasiteyi gerçekleştirmekte kullanılmalıdır.
• Mikro finans, performansını ölçtüğü ve açıkladığı zamanlarda en iyi çalışır.
Mikro finans kuruluşlarına ait standart finansal (örneğin; faiz oranları, kredinin geri ödenmesi ve finansal etkinlik) ve sosyal (örneğin; ulaşılan müşteri sayısı ve onların yoksulluk sınırı) performans göstergeleri olmalıdır. Performans göstergeleri açıklanmalı ve bu bilgiler ışığında donörler, yatırımcılar, denetçiler ve müşteriler masraflarını, risklerini ve kazançlarını değerlendirmelidirler.
1.5. Mikro Finans Uygulamasının Hedef Kitlesi
Mikro finansman uygulamasının hedef kitlesi genel olarak yoksul ve düşük gelirli insanlardır. Bunların içinde hane halklarının kadın reisleri, iş bulamayan işsizler,
emekliler, esnaflar ya da küçük çiftçiler yer alabilir. Belli bir finansal organizasyon için müşteri grubu organizasyonu misyonu ve amaçlarına bağlıdır. Bunları kendi aralarında dört yoksulluk seviyesine indirgenebilir (www.mikrofinansturkiye.org):
• En yoksullar,
• Çok yoksul,
• Orta derecede yoksul
• Risklere karşı hassas fakat yoksul olmayanlar.
Geri ödeme kapasitesi, karşılıklı uygunluk ve veri uygunluğu bu kategoriler arasında değişse de, bu müşteri gruplarının finansal ihtiyaçlarını sürdürülebilir bir şekilde karşılamak için yöntemler ve operasyonel yapılar geliştirilmiştir.
Karşılıklı temelli kredi, ödeme hizmetleri ve kredi kartı hesapları da dâhil olmak üzere daha resmi ve genel olan finansal hizmetler orta derecede yoksul olan gruba uygun olabilir. Aşırı ve orta derece yoksul olan kişiler için finansal hizmetler ve dağıtım mekanizmaları grup yapılarını ya da karşılıklı ve kredi analizinin daha esnek formlarını kullanıma açabilir. En yoksul kesimlere hizmet etmek daha sorunludur (ve pek çok finansal hizmet sağlayıcıları için imkânsızdır), fakat–Bangladeş Kırsal Gelişim Komiteleri Programı (lGVGD) – bu gruplar için ekonomik faaliyet ve finansal hizmetlere erişim yollarını açmıştır.
Belirli bir finansal hizmet sağlayıcısı için müşteri grubu temel olarak misyonu, kurumsal forumu ve metodolojisi tarafından belirlenmiştir. Yoksullara hizmet sağlayan bankalar genelde sadece orta derece yoksul gruplara erişmeyi hedef alırlar. Kredi birliği müşterileri ise orta derecede yoksul ile hassas fakat yoksul olmayan grupları kapsar, hâlbuki bu bölge ve kredi birliğinin tipine göre değişiklik göstermektedir.
STK'lar, gayrı resmi tasarruflar ve kredi grupları ve topluluk tasarrufları ve kredi dernekleri yüksek çaplı müşteri profillerine sahiptirler. Mikro Bankacılık Bültenine rapor veren mikro finansman sağlayıcılarının 150'den fazlası, orta derece fakir olanlara borç verme eğilimindedir.
Krediye olan erişim yoksul insanların ekonomik fırsatlardan faydalanmalarını
artan bir şekilde güvenli kredi kaynaklarının iş faaliyetlerini planlama ve geliştirme konularında bir temel sağladığını göstermektedir. Pek çok çalışma programlara katılan ve programlarda kalan kişilerin katılmayanlara oranla daha iyi ekonomik koşullara sahip olduklarını göstermekte ve programların bu geliştirmelere katkıda bulunduğuna işaret etmektedir. Az sayıda çalışma ayrıca uzun dönemler içerisinde pek çok müşterinin yoksulluktan kurtulduğunu da göstermiştir.
Finansal hizmetler hassasiyeti azaltarak ve kazanç/tasarrufları artırarak, yoksul hane halkalarına “günü kurtarmaktan” “gelecek için plan yapmaya” geçiş için olanak sağlamaktadır. Hane halkları daha uzun dönemler için daha fazla sayıda çocuğu okula gönderebilmekte ve çocuklarının eğitimi için daha fazla yatırım yapabilmektedirler.
Finansal hizmetlerden elde edilen artan kazançlar daha iyi beslenmeyle ve sonuç olarak daha düşük hastalık oranlarına ulaşmalarını sağlatan daha iyi yaşam koşullarıyla sonuçlanmaktadır. Artan kazançlar ayrıca müşterilerin ihtiyaç duyulduğu zaman sağlık bakım hizmetlerini ödeyebilecekleri anlamına gelmektedir, böylece de sağlık hizmetleri olmadan devam etmemekte ya da sağlıkları ciddi anlamda kötüleşene kadar beklemeden yaşayabilmektedirler.
Mikro finansman programları genelde yoksul kadınları hedef almaktadır. Finansal hizmetlere sadece kadınlar vasıtasıyla erişim sağlayarak – kadınları krediler konusunda sorumlu kılarak, geri ödemeyi kadınlar vasıtasıyla garanti altına alarak, kadınlar için tasarruf hesapları sağlayarak-mikro finansman programları hane halklarına ve toplumlara ciddi bir mesaj göndermektedir. Pek çok niteliksel ve niceliksel çalışma finansal hizmetlere olan erişimin kadınların aile ve toplum içinde statülerinin gelişmesine nasıl yardımcı olduklarını göstermiştir. Kadınlar daha iddialı ve daha kendine güvenir bir hale gelmiştir. Kadının hareketliliğinin ciddi ölçüde kısıtlı olduğu bölgelerde, kadınlar daha görünür hale gelmiş ve kamusal alanda kendilerini daha güvenle ifade etmeye başlamışlardır. Kadınlar arazi ve ev dahil olmak üzere malvarlıklarına sahip olmuşlar ve karar verme mekanizmalarında daha güçlü roller edinmişlerdir. Pek çok senedir devam etmekte olan bazı programlarda, kadınlara karşı şiddetin düştüğü bile gözlemlenmiştir.
Finansal hizmetlere olan erişim yoksul insanların ekonomik koşullarının geliştirilmesi için olasılıklar sağlasa da, bazı durumlarda müşterilerin daha kötü durumlara düştükleri
olmuştur. Kötü yönlendirilmiş krediler çok fazla borçlanılmasına sebep olabilir.
Yoksulların koşullarını geliştiren sürdürülebilir finansal hizmetler açık bir sürdürülebilirlik vizyonuna, dikkatli program tasarımına, verimli operasyonlara ve daha da önemlisi müşterilerin ihtiyaçlarını anlama ve karşılama konularında sürekli olarak çaba gösterilmesine dayanmaktadır.
Tipik mikro finans müşterileri, yani hedef kitlesi yukarıda belirttiğimiz gibi resmi finans kuruluşlarına erişim olanağı bulunmayan düşük gelirli kişilerdir. Mikro finans müşterileri, normalde, genellikle kendi evinde çalışan serbest meslek sahibi girişimcilerdir. Kırsal alan ve bölgelerde, genellikle küçük çiftçiler ve gıda işleme ve küçük esnaflık gibi düşük gelir getiren faaliyetlerle iştigal eden kişilerdir. Kentsel alan ve bölgelerde ise, mikro finans faaliyetleri daha çeşitlidir ve dükkân sahipleri, hizmet sağlayıcılar, zanaatçılar, seyyar satıcılar, vb. gibi grupları kapsar. Mikro finans müşterileri, yoksullar ya da yoksul olmayan ve oldukça istikrarlı bir gelir kaynağı bulunan, fakat korunmasız olan kişilerdir.
Pek çok sebeple, geleneksel resmi finans kuruluşlarına erişim olanağı ile gelir düzeyi arasında ters orantı vardır: ne kadar yoksulsanız bu finans kuruluşlarına erişim olanağınız o kadar düşüktür. Öte yandan, büyük olasılıkla, ne kadar yoksulsanız, gayri resmi finansal düzenlemeler o kadar pahalı veya külfetli olacaktır. Ayrıca, gayri resmi finansal düzenlemeler belirli finans hizmeti gereksinimlerine uygun olmayabilir ya da sizi bir şekilde dışlayabilir. Bu dışlanmış ve yeterince hizmet alamayan pazar kesiminden bireyler de mikro finans müşterileri olurlar.
Mikro finansın kapsamına giren hizmet tipleri kavramını genişlettiğimizde, mikro finans müşterilerinin oluşturduğu olası pazar da genişler ve büyür. Örneğin, mikro kredinin pazar alanı ve kapsamı, çeşitli farklı tiplerde tasarruf ürünleri, ödeme ve havale hizmetleri ve çeşitli sigorta ürünlerini içeren daha zengin ve çeşitli bir finans hizmetleri dizisine göre çok daha sınırlı olabilir. Örneğin, çok yoksul çiftçilerin çoğu ödünç almak istemeyebilirler ve bunun yerine, kendi günlük yaşam ve geçim gereksinimleri için harcadıkları birkaç aylık bir süre içinde, tarımsal mahsullerini ve bu mahsullerin getirilerini korumak ve muhafaza etmek için daha emin bir yer tercih ederler.
1.6. Mikro Finans Kuruluşları
Çok basit bir şekilde tanımlarsak, mikro finans kuruluşu, çok yoksullara finans hizmetleri sunan bir kuruluştur. Mikro finans kuruluşlarının (MFK) çoğu, düşük gelir düzeyindeki nüfusun belirli kesimlerine yardım etmek amacını güden sivil toplum örgütleri ve kuruluşlarıdır. Bu kuruluşların hemen hemen tümü mikro kredi verirler ve genel olarak kamudan değil, sadece bu kredilerin borçlularından küçük miktarlarda tasarrufları geri alırlar. Mikro finans endüstrisinde, mikro finans kuruluşu terimi, bu tip hizmetleri vermek amacıyla kurulmuş çok değişik ve farklı kuruluşları anlatmak amacıyla kullanılmaktadır: örneğin, sivil toplum örgütleri, kredi birlikleri, kooperatifler, özel ticaret bankaları ve banka dışı finans kuruluşları (bazıları sivil toplum örgütlerinden özel imtiyazlı kuruluşlara dönüşmektedir) ve devlet bankalarının belirli bölümleri gibi. (www.microfinansgateaway.org)
“Mikro finans kuruluşu” denilince çoğumuzun aklına ilk gelen izlenim, mikro finans kuruluşlarının bir finansal sivil toplum örgütü, yani hemen tamamen ve sadece finans hizmetleri vermek amacını güden bir sivil toplum örgütü gelir. Çoğu durumda, mikro kredi sivil toplum örgütlerinin genel kamudan tasarruf mevduatı toplamalarına izin verilmez. Birkaç yüz sivil toplum örgütünden oluşan bu grup, bütün dünyada önce mikro kredinin, daha sonra da mikro finansın gelişmesini sağlamıştır. Bunların çoğu, genellikle ve yaygın olarak “en iyi uygulama” kuruluşları olarak anılan bir grubu oluşturur. Bir başka deyişle, ekonominin yoksul sektörlerine devamlı ve sürdürülebilir bir esasta ulaşmalarına olanak sağlayan etkin ve verimli yolları yaratan en yeni kredilendirme tekniklerini kullananlar.
Mikro kredi veren sivil toplum örgütlerinin büyük kısmı, belki de çoğunluğu, pek çok başka finans-dışı kalkınma ve geliştirme faaliyetleriyle de uğraşmaktadırlar ve bunların esas olarak finans kuruluşu olduğu tezi bile onların saçlarını diken diken etmeye yeter.
Buna rağmen, endüstri perspektifiyle bakıldığı takdirde, bunlar yoksullara finans hizmetleri vermekle de iştigal ettiğinden dolayı, bunları mikro finans kuruluşları olarak adlandırıyoruz. Aynı durum, mikro finans hizmetleri veren az sayıda ticaret bankası için de geçerlidir. Bizim amaçlarımızla, bunların varlıklarının sadece küçük bir kısmı yoksullara finans hizmetleri sunmaya ayrılmış olsa bile, bu tip ticaret bankalarını da mikro finans kuruluşları olarak adlandırılmaktadır. Her iki durumda da, bu endüstride
insanlar mikro finans kuruluşundan bahsettiklerinde, aslında sadece o kuruluşun mikro finans hizmeti sunan kısmına veya bölümüne atıf yapmaktadırlar.
Ancak kendilerini mikro finans işinde gören ve yeniden şekillendirilen ve derinleştirilmiş finans sektöründe kesinlikle bir rol oynayacak olan başka kuruluşlar da vardır. Bunlar, mahalli topluma dayanan finansal aracılardır. Kredi birlikleri ve inşaat kooperatifleri gibi bazıları üyelik bazlı kuruluşlardır. Diğerleri ise mahalli girişimciler veya belediyelerin sahip olduğu ve yönettiği kuruluşlardır. Bu kuruluşların müşteri tabanı finansal sivil toplum örgütlerinin müşteri tabanından daha geniştir ve onlar da kendilerini resmi finans sektörünün bir parçası olarak görmektedirler. Ülkeden ülkeye farklılık arz etmesine ve bu kuruluşların finansal sivil toplum örgütleri kadar pazara ulaşmak gibi bir amacı olmamasına rağmen, yoksul insanların çoğu bu tip kuruluşlara erişim olanağına sahiptir ( International Financial Corporation, , 2003, İstanbul).
1.7. Klasik Bankacılık ile Mikro Finans Arasındaki Fark
Aslına bakıldığında MFK da klasik bankalar gibi halka kredi verir. Ama uygulamada ve kredi kullandırma amaçlarında mikro finans uygulaması, klasik bankacılığın hemen hemen tersidir. Klasik bankaların her ne kadar yoksulları destekleme amaçlı programları olsa bile ilk önce kar maksimizasyonu söz konusudur. MFK ise fakirlere finansal hizmet sunmak ve onları desteklemek ilk amaçlarıdır.
Mantık olarak klasik bankacılık “ne kadar fazlaya sahipsen o kadar daha fazla kredi alabilirsin” prensibine dayanır. Bir başka ifadeyle, çok az veya hiçbir şeye sahip değilsen, hiç kredi alamazsın. Bunun sonucu olarak, dünyadaki nüfusun yarısından fazlası klasik bankaların finansal desteklerinden yoksundur (Aziz AKGÜL,2003,19).
Mikro finans kuruluşları, kredinin bir insanlık hakkı olduğu inancına dayanarak oluşturulmuş olup, hiçbir şeye sahip olmayan fakir insanlar kredi alırken en yüksek önceliğe sahiptir.
Mikro finans metodolojisi, şahsın sahip oldukları varlıkların değerlendirilmesine dayanmayıp, şahsın geleceğe dönük çalışma azmi ve potansiyelinin değerlendirmesine dayanır.
Mikro finans kuruluşları, en fakir olanlar da dahil olmak üzere bütün insanların sınırsız kabiliyetlerle donanmış olduklarına inanırlar.
Klasik bankalar, şahısın halen sahip oldukları varlıkları dikkate alır. Mikro finans kuruluşları ise, insanların sahip olduğu ve açığa çıkarılmamış potansiyellerini dikkate alır.
Klasik bankaların ana amacı, kârın azamileştirilmesidir. Ancak mikro finans kuruluşlarının ana amacı; karlı ve mali açıdan sürdürülebilir bir duruma sahip olurken, özellikle fakirin fakiri kitleye finansal hizmetler sunarak fakirliğin azaltılmasıdır.
Mikro finans kuruluşlarının bu amacı ekonomik ve sosyal vizyonun bir karışımıdır.
Klasik Bankalar kredilendirmede erkekler üzerinde yoğunlaşırken Mikro finans kuruluşları ise kadınlara en yüksek önceliği verir.
Mikro finans kuruluşları fakir kadının kendi varlıklarını artırmak suretiyle statüsünün yükseltilmesi için çalışırlar.
Mikro finans kuruluşları borç alan ve veren arasında bir kanuni araç yoktur. Klasik bankacılık sisteminin aksine fakirlere yönelik mikro finansmanda icra veya mahkeme süreci uygulanmaz.
Mikro finans kuruluşları kredi alan ve veren arasındaki münasebetlerde dışsal bir destek veya katılım yoktur.
Klasik bankacılıkta ise vadesinde tahsil edilemeyen krediler için “cezalandırma” yolu takip edilir. Hâlbuki mikro finans kuruluşlarında kredi alan fakirler bir mikro kredi otobanına çıkarılır ve hayatlarını idame ettirebilmeleri için onların daima orada kalmalarını sağlayacak karşılıklı anlayışa dayanarak tedbirler alınır.
Mikro finans kuruluşları, kredisini ödeme güçlüğü içerisine girmiş veya zamanında kredisini ödeyemeyen fakirlerin kredilerini yeniden yapılandırarak onların üretken olmaya ve böylece hayatlarını daha iyi şartlarda devam ettirmelerine imkan sağlanır.
Klasik bankacılıkta müşteriler zor duruma girdiklerinde verdikleri paralar için endişeye kapılırlar. Mikro finans kuruluşları ise, böyle durumlarda fakirlerle daha yakından
ilgilenerek ve borç alanlara yardım etmek için daha fazla çalışarak onların mikro kredi otobanın üzerine tekrar çıkarılmalarını sağlarlar.
Klasik bankacılıkta borç alanlar sıkıntıya veya ödeme güçlüğüne girdiğinde, kredi üzerinde faiz yürütülmesi durdurulmamaktadır. Bunun sonucu olarak tahakkuk ettirilen faiz bazen anaparanın birkaç misli olabilir. Ancak, mikro finans kuruluşlarında bu durum söz konusu olamaz. Ödenecek faiz önceden belirlenen bir maksimum miktarı aşamaz.
BÖLÜM II
MİKRO FİNANS SİSTEMİNİN DÜNYA UYGULAMALARINDAN ÖRNEKLER
2.1. Mikro Finans Alanındaki Dünya Uygulamaları
Dünyada mikro finans uygulaması ile yoksul kesimlerin finansmanında çeşitli mikro finans modelleri uygulanmaktadır. Grameen Bankası tipi mikro kredi uygulaması, dayanışma grupları aracılığıyla mikro kredi hizmetlerinin sunulması, köy bankacılığı yöntemi, tasarruf ve kredi kooperatifleri aracılığı ile finansman söz konusu uygulamanın önde gelenleri arasında yer almaktadır ( Fisher, Sriam, 2002:104 ).
Hangi sistem aracılığıyla uygulanırsa uygulansın, mikro finans hizmetlerinin sunulmasında grup yönteminin en başarılı yöntem olduğu görülmektedir. Zira söz konusu sistemlerin birçoğu grup yöntemini esas alarak faaliyette bulunmaktadır (Hashemi, Morshed, 1997: 217).
Mikro finans uygulamalarında grup oluşumu büyük önem taşımaktadır. Yoksul insanların tek başlarına olduklarında kendilerine duydukları güvensizlik ve tehlikeye açık olma hissi, grup oluşumu yoluyla giderilmekte, ait olma hissinin oluşturacağı güven unsuru bireyler açısından itici bir güç olmaktadır. Yoksul bireyler tek başlarına davranışlarında belirsiz ve değişkendir. Ancak grup üyeliği, grup desteği ve grup baskısı sağlanırken, davranış biçimlerini düzeltip kredi müşterisini daha güvenilir bir hale getirmektedir ( Korkmaz, 2004,51).
Mikro finans alanındaki dünya uygulamalarını temelde iki başlık altında ele almak mümkündür. Bunlar (Yunus,2003;23):
• Grameen tipi mikro kredi uygulamaları,
• Yardımlaşma grupları esasına dayalı yöntemdir
2.2. Grameen Tipi Mikro Finans Uygulaması ve Bangladeş Örneği 2.2.1. Grameen Bankasının Gelişimi
Grameen Bankası' nen temelleri ilk olarak 1976 yılında, Chitagong Üniversitesi öğretim üyesi olan Prof. Muhammed Yunus tarafından atılmıştır. Ülkenin 1970' li yıllarda içinde bulunduğu zor ve kötü koşullar, ekonomi bolümü öğretim üyesi Yunus'u bir çıkış yolu bulmak üzere araştırmaya yöneltmiştir (Hashemi, Morshed, 1997: 217). 1973 yılında ülkeyi içine düştüğü yoksulluk ve sefalet pençesinden kurtarmak üzere araştırmalara başlayan Muhammed Yunus çalışmalarını özellikle köylerde yürütmüştür. Muhammed Yunus'un ilk izlenimleri, nüfusun büyük kısmini oluşturan, buna karşılık hiçbir söz hakki ve güvencesi bulunmayan kadınların, ailelerini geçindirmek amacıyla büyük bir sömürü ile karşı karsıya kaldıkları seklindedir (Yunus, 2003: 13–15).
Prof. Yunus'un kendi üniversitesinin yakınlarındaki köylerden Cobra'da yaptığı araştırma sırasında görüştüğü yoksullar ve onların içinde bulunduğu durum ve buna ilişkin olarak Prof. Yunus'un ortaya koyduğu çözüm önerisi, bugünkü Grameen tipi kredi uygulamasının temelini oluşturmuştur (Hashemi, Morshed 1997: 217).
1980'li yıllara gelindiğinde ise proje uluslar arası çapta ilgi uyandırmaya ve bağış kuruluşlarından da yardım akmaya başlamıştır.
Mikro finans uygulamasında hedef kitle yüksek işlem maliyeti ve risk faktörü gibi nedenlerle geleneksel finans sisteminin dışında kalan kesimdir (Hardy, Holden, Prokopenko, 2002: 5). Bu temel özelliğin yanı sıra Prof. Yunus özellikle kırsal kesimde yaşayan kadınlar üzerinde yoğunlaşmıştır. Erkek egemen ve tutucu bir toplum olan Bangladeş'in bilhassa kırsal kesimlerinde yasayan kadınların toplumsal hayatta pek söz sahibi olmamaları ve buna karşın ailelerini geçindirmek için sergiledikleri güçlü, güvenilir ve bir o kadar da çaresiz yapı, hedef kitlenin kadınlar olmasında büyük rol oynamıştır. Prof. Yunus'a göre kadınlar, kendi ailelerinin ekonomik durumunu iyileştirmek amacıyla kendilerine sunulan fırsatları daha kolay ve samimi bir biçimde yakalamakta ve ellerine geçen bu fırsatı, kendilerine duyulan bu güveni sarsmamak amacıyla en verimli şekilde değerlendirmektedirler ( Hashemi, Morshed, 1997: 217).
