Kaynak: Ankara’nın Egzotik Ağaç ve Çalıları
Yazarlar: M. Arslan, H. Çelem
ABIES
Mill. Göknar Pinaceae
Kuzey
yarım kürenin ılıman kuşağında dağlık bölgelerde,Kuzey
Afrika, Himalayalar ve
ülkemizde doğal olarak yetişir. 20 m ve
üzerinde boylanan, piramidal daha sonra konik formda gelişme
gösteren herdemyeşil bir ağaçtır.
Horizontal
dalları koyu yeşil ya da mavi-yeşil ibrelerle örtülüdür.
Kozalakları, yumurta ya da silindir şeklinde ve yukarı doğru
yönelmişlerdir.
Göknarlar; perdeleme, arka fon ve vurgu oluşturmak amacıyla
kullanılır. Geniş alanlarda guruplar halinde bulunduklarında zarif
formları ile son derece etkilidirler.
Abies
concolor:
Colorado
Göknarı, Beyaz Göknar (Mavi
renkli ibreleri ve hafif
sarkık dalları
ile etkileyicidir.)
Abies
bornmülleriana:
Uludağ
Göknarı
(Doğal
olarak
Kızılırmak ile Uludağ arasındaki
Batı
Karadeniz
bölgesine
yayılmış endemik bir türdür.)
Abies
nordmanniana:
Doğu
Karadeniz
Göknarı (koyu yeşil
ibreli,silindirik
kozalakları
uca
doğru daralır ve olgunlaştığında
kırmızı kahverengine dönüşür.)
ACER
L. Açaağaç Aceraceae
Akçaağaçların Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da tropik bölgeler dışında
yayılan 100 ü aşkın türü vardır. Çoğunluğu kışın yaprağını döken ağaç ve
çalı formunda değişik yaprak renk ve şekline sahip, zarif gövdeli, erken
ilkbaharda
çiçeklenen, özellikle sonbahar renklenmeleri ile etkileyici çok
sayıda türü vardır.
Boylu
çalı formunda zarif, parçalı renkli yaprakları ile ev bahçeleri ve
parklarda
görülen japon
akçaağaçlarından, yol ve gölge ağacı olarak
kullanılan boylu türlere kadar değişkenlik göstermektedir.
A.campestre
L.
Ova
Akçaağacı
(Sonbaharda
yaprakları sarı ya da
kırmızı renk alır.Tohum kanatları
arasında 180 derecelık açı bulunur.)
A.negundo
L.
Dişbudak Yapraklı Akçaağaç
(Tohum
kanatları dar
açılıdır.Hava kirliliğinden etkilenmediği için yol ağacı olarak kullanılır.)
A.palmatum Thunb. Japon Akçaağacı (Her mevsim etkileyicidir. Özellikle sonbaharda kızaran yaprakları ile beğenilen bir akça ağaç türüdür.)
A.platonoides
L.
Çınar Yapraklı Akçaağaç (Yaprakları büyük,uzun
saplı ve 5 lobludur,çınar yaprağına çok benzer.Sonbaharda yaprakları
sarı ya da kırmızıya döner )
A. pseudoplatanus
L.
Yalancı Çınar
Yapraklı Akçaağaç (Tohum kanatları dar
ya da dik
açı yapar. Derine inen güçlü bir
kök sistemi vardır. Dekoratif bir park ve
yol
ağacıdır.)
A.saccharum Marsh. Şeker Akçaağacı (Kuzey Amerika yurtludur.Tuz ve hava kirliliğine duyarlı olduğundan yol ağacı olarak kullanılmaz. En güzel görünümünü geniş açıklıklarda sergiler. Özellikle sonbaharda günbatımında, ışık arkadan vurduğunda ışıltılı renk etkisi olağanüstüdür.
AESCULUS L. At Kestanesi
At Kestanesi 30 m boylanabilen, yuvarlak
hatlı, parlak koyu yeşil bir ağaç
türüdür. Kırmızı, pembe, beyaz ve sarı renkteki çiçekleri geç ilkbaharda
açar. Yaprakları genellikle erken sonbaharda döküldüklerinden sonbahar
görüntüsü oluşturmazlar.
At kestaneleri
doğal simetrik yapıları ve gösterişli çiçekleri ile güzel bir süs
bitkisidir. Ancak sonbaharda
dökülen yaprakları ve özellikle meyveleri
nedeniyle yol
ağacı olarak kullanılmaları önerilmez. Genellikle park ve
bahçelerde soliter ağaç olarak tek başlarına kullanılır. Geniş açık
alanlarda guruplar halinde
kullanıldıklarında da etkileyicidir.
A.hippocastanum
ALBIZIA JULIBRISSIN Durazz.
Leguminosae-
Gülibrişim,Mimoza ağacı
Doğal olarak İran’dan Orta Çin ve Kuzey Hindistan’a kadar geniş bir
yayılış alanına sahiptir.Zarif pembe çiçekleri, narin yaprakları ve dekoratif
formu ile etkileyici bir
ağaç olan Gülibrişim 9-12 m boylanır. Temmuz
ortasında ağaçların büyük bir bölümünün çiçeklenme döneminin bittiği bir
dönemde,pembe çiçekleri ile
uzun
süre etkilidir.
Park ve bahçelerde tek veya
grup halinde kullanıldığı gibi
yol ağacı olarak da
BERBERIS L. Berberidaceae
Kadın Tuzluğu
Herdemyeşil,yarı herdemyeşil ve yaprağını döken türleri olan bir çalıdır.
Dokularında bulunan berberin maddesi nedeniyle odunları sarı renkdedir.
Sarı ya da turuncu renkdeki çiçekleri tek tek , küçük demetler halinde,
şemsiye şeklindedir. Meyveleri siyah ya da kırmızı renklidir. Sonbaharda
cazip yaprak reklenmeleri etkileyicidir.
Kadın Tuzlukları çit bitkisi olarak veya guruplar halinde kullanılırlar.
B.thunbergii ‘Atropurpurea’ (Yaprakları yaz boyu bronz kırmızı olan,morumsu kırmızıya kadar değişkenlik gösteren gösterişli bir çalıdır.)
B.veitchii (Herdemyeşil,dikenli bir çalıdır.Dar
şerit şeklindeki yapraklarının üst yüzeyi koyu yeşil,alt yüzü açık yeşildir.)
B.vulgaris (Kışın yapraklarını döken dikenli
bir çalıdır.Ülkemizde Kuzey Anadoluda
doğal olarak görülür.Olgunlaştığında parlak kırmızımsı renk alan üzümsü meyveler
BETULA L. Betulaceae
Huş Ağacı
Kuzey yarım küresinde Avrupa, Asya, Himalaya, Kuzey Amerika’da 40 kadar türü bilinen boylu ağaç ya da çalı formunda dekoratif bir bitkidir. Hızlı büyüyen huşlar dekoratif formu, zarif yaprakları ve sonbahar renklenmeleri ile peyzaj çalışmalarında sıkça kullanılırlar. Huş ağacı özellikle çim alanların üzerinde tek veya gurup halinde kullanıldığında hoşa giden bir etki yaratır.
Önemli türleri şunlardır:
B.pendula B.verucosa
BUXUS SEMPERVIRENS L. Buxaceae
Adi Şimşir
Genellikle
sık dallı çalı formunda bazen 6-8 m boylarında ağaç formundadır.
Yumurtamsı oval yapraklarının üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü ise açık
yeşil ve 2-3 cm dir. Budamaya uygun olmaları nedeniyle çit bitkisi olarak
kullanılırlar. Adi Şimşir’in park ve bahçelerimizde sıkça yer alan bir sıra
kültür formları bulunmaktadır.Bunlardan sarı yapraklı ‘Aureavariegata’,
yaprak
kenarları beyaz
çerçeveli ‘Argenteavariegata’
ve
sık yapraklı ‘Arborencens’
sayılabilir.
CAMPSIS RADICANS L. Bignoniaceae
Acem Borusu
Sarılıcı formda yapraklarını döken bir çalıdır. Agustos-Eylül ayları
arasında açan portakal renkli gösterişli çiçekleri nedeniyle özellikle
ılıman bölgelerde pergola ve çardaklara sardırılmak suretiyle çok
kullanılır.
CATALPA BİGNONIOIDES Bignoniaceae
Katalpa
İklim ve toprak koşullarına bağlı olarak 6-15 m boylanabilen, dağınık formu, kümeli beyaz çiçekleri ve tohumlarını içeren uzun kapsülleri ile dikkat çeken bir ağaç türüdür . Uzun saplı, açık yeşil renkli yaprakları 12-20cm uzunluktadır. Haziran-temmuz aylarında açan, 25cm uzunluğundaki beyaz renkli çiçeklerinin içi sarı ve kırmızı lekelidir.20-30cm
uzunluğundaki kapsüllerde tohumları bulunur ve birkaç ay ağaçta kalır.
CEDRUS Link. Pinaceae
Sedir Ağacı
Genel görünümleri ile son derece gösterişli 20-25 m boylanabilen bir ibreli ağaçtır. Çok eski çağlardan beri bilinen ve çeşitli şekillerde yararlanılan sedir park ve bahçelerde tek veya guruplar halinde kullanılır. Önemli türleri şunlardır.
C.atlantica Atlas sediri
C.Atlantica ‘Glauca Pendula’(sarkık formlu,grimsi mavi renkli ibreli kültür formu)
C.deodora
Himalaya Sediri
CERCIS SILIQUASTRUM Leguminosae
Erguvan
Baharın müjdecisi olarak bilinen bitkilerden biri olan Erguvan, gül kurusu, kırmızımtırak pembe ya da vişne renginde olan ve yapraklanmadan önce açan çiçekleri ile son derece etkilidir. Dallarda çok sık olarak yer alan çiçekler, gelişmiş ağaçların gövdesi boyunca da açar.
Anadolu, Lübnan, Filistin, Suriye, İran ve Yunanistan bu türün
Kış aylarında kırmızı ince çıplak dalları ile göz alıcı olan, 2 m boylanan bir çalıdır.Koyu yeşil yaprakları sonbaharda kızarır .Mayıs-haziran aylarında açan küçük küme şeklindeki beyaz çiçekleri ve aynı renkdeki küçük meyveleri ile çok popüler bir
çalıdır.
Park ve bahçelerde ilkbahar çiçekleri, sonbaharda yapraklarının göz alıcı renklenmesi ve kış aylarında kırmızı dalları ile herdem yeşil bitkilerin önünde hoş bir kontrast segilerler. Orta refüjlerde, eğimli
alanlarda ve çim yüzeylerde guruplar halinde son derece etkileyicidir.
COTINUS COGGYRIA Scop. Anacardiaceae
Duman Çalısı
3-5 m boylu, geniş tepeli, yaygın formlu, etkili sonbahar renklenmesi ve gösterişli tohum başakları ile dekoratif bir çalıdır. Kenarları düz,yuvarlak,oval yapraklarının üst yüzeyi koyu yeşil,alt yüzeyleri ise mavimsi gri yeşildir. Grup halinde dikilen Duman Çalısının sonbahar etkileri muhteşemdir. Soliter ve gurup halinde kullanılmaya uygundur.
COTONEASTER Med. Rosaceae
Dağ Muşmulası ,Taş Ayvası
Bazı türleri herdemyeşil, bazı türleri yarı herdemyeşil, bazı türleri ise
yaprağını döken bu bitki, yer örtücü, küçük çalı ya da 5-6 m yüksekliğinde
büyük çalı formundadır.
Zarif
sürgünleri, güzel çiçekleri ve özellikle kış dönemi boyunca sarı,
portakal rengi,
kırmızı renkli küçük meyveleri ile etkileyicidir. Mayıs-haziran
aylarında açan küçük beyaz veya koyu pembe rengindeki çiçekleri ikisi,
üçü birarada veya tek olarak bulunur.
Ev
bahçelerine, kaya bahçelerinde, refüjlerde, bordür, çit, perde ya da yer
örtücü olarak yaygın bir şekilde kullanılırlar.
C.dammeri (herdem yeşil Dağ muşmulası yayılıcı
formdadır)
C.horizontalis
(60-90 cm boylanabilir)
C.salicifolius (Formu ve sık dokusu nedeniyle çit ve
perde oluşturmakta kullanılabilir.)
C.microphyllus (En küçük yapraklı Dağ Muşmulası,
CRATAEGUS L. Rosaceae
Alıç,Yemişgen,Geyik Dikeni
3-12m boylanabilen, boylu çalı ve ağaç formunda türleri vardır. Yaz başında açan beyaz, pembe çiçekleri portakal ve kırmızı renkte meyveleri ve sonbahar renklenmesi ile etkilidir. Alıçların park ve bahçelerde kullanılan iki önemli türü şunlardır;
C.monogyna (beyaz çiçekli alıç)
C.oxyacantha (kırmızı çiçekli alıç)
CUPRESSUS L. Cupressaceae Servi
Serviler, herdemyeşil,dağınık formlu dalları, dört köşe sürgünleri olan gösterişli ağaçlardır. Ilıman iklim koşullarında,nemli ortamlarda sağlıklı gelişirler. Bitkisel düzenlemelerde perde ağacı olarak ve vurgu oluşturmada çoklukla kullanılırlar. Servi ağacının önemli türleri şunlardır;
C.arizonica Arizona servisi (Geniş piramidal formda mavimsi yeşil pul yaprakları koyu kırmızımsı kahve rengi kozalakları vardır.Bu türün gri gümüşi yapraklı C.arizonica ‘Glauca’ Mavi Arizona Servisi adında bir kültür formu vardır.
C.sempervirens İtalyan Servisi
(Doğal olarak ülkemizde de yetişen sütun şeklinde ya da dalları yanlara doğru yayılmış geniş piramidal formlu bir ağaçtır.
Bu türün, sütun ya da piramidal formda delişen hüzün ve huzuru sembolize eden kültür formu
C.sempervirens var.pyramidalis
CYDONIA JAPONICA Pers. Rocaceae
Japon Ayvası
Erken ilkbaharda yapraklanmadan önce açan turuncu, kırmızı çiçekleri ile etkili 1-2 m boylu bir çalıdır. Dekoratif meyvelerini sonbaharda verir. Yapraksız dalları ile zarif görünümlü çiçek ve meyveleri Japon ayvasını etkileyici bir çalı yapmaktadır. Genellikle park ve bahçelerde guruplar halinde ya da budanarak çit bitkisi olarak kullanılabilir.
Uzak doğu orijinli, Altın Çanakları şubat –nisan aylarında çıplak dallarını saran altın sarısı çiçekleri ile etkili olan, kışın yaprağını döken çalılardır. Dikine gelişen bol dalları vardır. Kış aylarında kesilen dalları oda sıcaklığında suya konursa vazoda çiçek açtırılabilir. Erken ilkbaharda çiçeklenmesi geçtikten sonra budanarak ertesi yıl bol çiçeklenmesi sağlanır.
Bordür veya çit bitkisi olarak kullanıldığı gibi,orta refüj ve parklarda guruplar
halinde baharı müjdeleyen çiçekleri ile hoş görünüm sağlar.
Önemli türleri;
Fx intermedia F. viridissima
GINKGO BILOBA L. Ginkgoaceae
Mabet Ağacı,Yelpaze Çamı
Bu familyanın tek temsilcisi olan Ginkgo biloba yer kürede dinazorların yaşadığı dönemden günümüze gelebilen bilinen en eski ağaçtır. Kuzey Amerika’da 200 milyon yıl önce var olan bu ağaç
Çin’de yaygın olarak mabetlerde ve saray bahçelerinde kullanılmıştır. Yukarıya doğru uzanan dalları ve yelpazeye benzeyen yaprakları ile ilgi çekicidir. Mabet ağacının
tohumları olgunlaştığında büyük yuvarlak bir bilyeye benzer ve kötü kokarlar. Uzun ömrün ve
sonsuzluğun simgesi olan Mabet Ağacı, dekoratif formu ile park ve bahçelerde tek başına kullanılır.
HEDERA HELIX L. Araliaceae
Orman Sarmaşığı
Herdemyeşil, derimsi yapraklara sahip, sarılıcı, tırmanıcı ve yerörtücü bitkidir. Hava kökleri ile duvarlara,ağaçlara ya da yere tutunarak grlişirler. Köklerinin derine inebilmesi ve yayılabilme özelliği nedeniyle eğimli alanlarda erozyon kontrolünde başarılı bir bitkidir.
HIBISCUS SYRIACUS L. Malvaceae
Ağaç
Hatmi
Çalı formunda ya da tek gövdeli ağaççık formunda 3-3.5 m boylanabilen bir bitkidir. Beyaz, pembe, kırmızı ve eflatun renklerinde düz ya da katmerli çiçekleri yazın ikinci yarısında açar ve gösterişlidir.
