GÖKHAN YARDIM
Botaş Eski Genel Müdürü, Ankara
16.02.2022
SUNUM PLANI
• Doğalgaz’ın enerji gündemindeki yeri
• Doğalgaz neden nasıl gündeme geldi, genişlemesi
• Doğalgaz Ticareti, nereden nasıl alıyoruz? Nerede kullanıyoruz?
Sisteme etkileri nelerdir?
• İran Gaz Kesintisi. Ne oldu?
• Satış Fiyatları nereye gidiyor? Gelecekte bizi ne bekliyor?
2020 YILI ULUSAL ENERJİ DENGE TABLOSU
Toplam 147,2 Million TPE, Kişi Başı Enerji Tüketimi 1,75 TPE
(Enerji Arzı 144,2Million TPE, Kişi Başı Tüketim 1,75 TPE 2019 and 4,5 TPE IEA Üyeleri arasında)
Kaynak: : ETKB ve Türkiye Enerji Görünümü Kasim 2021
TMMOB,MMO 3
Taş Kömürü 17%
Linyit 9%
Asfalt 1%
Petrol 29%
Doğalgaz 27%
BioKütle 2%
Hidrolik 5%
Rüzgar 2%
Jeotermal 7%
Güneş 1%
0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Türkiye Kurulu Gücünün Yıllara Göre Değişimi, MW
TERMİK HİDRO RÜZGAR GÜNEŞ JEOTERMAL
48.228,6 MW 48,3%
31.492,2 MW 31,5%
20.098,8 MW 20,2%
Türkiye Kurulu Gücü 2021 yılı sonu itibariyle 99.819,6 MW
KAYNAK: TEİAŞ
0,0 20.000,0 40.000,0 60.000,0 80.000,0 100.000,0 120.000,0 140.000,0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİNİN BİRİNCİL ENERJİ KAYNAKLARINA GÖRE YILLAR İTİBARİYLE GELİŞİMİ (2000-2021)
TOPLAM KÖMÜR DOĞAL GAZ YENİLENEBİLİR +ATIK+ ATIK ISI HİDROLİK JEOTERMAL RÜZGAR GÜNEŞ GWh
2021 Yılı Brüt Üretimi 331.491,9 Milyar KWh
KAYNAK: TEİAŞ
KAYNAK: ETKB ve Dünya Enerji Konseyi Türk Milli
Komitesi and WEC 6
0 5 10 15 20 25 30 35
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Natural Gas Share in Primary Energy Supply Max 32.45 % in 2014
%
• 18 Eylül 1984 Türkiye SSCB Hükümetler arası Doğalgaz Alım Satım Anlaşması
• 14 Şubat 1986 Botaş ile Gazexport 6 milyar m3/yıl alım anlaşması
• 1 Ekim 1986 Malkoçlar-Ankara 842 km Boru Hattı inşaatının başlaması
• 2 Haziran 1987 Rus gazının Türk topraklarına girişi ve 5 Haziran 1987 Hamitabata teslim
• Ağustos 1988 Doğalgazın Ankara’ya verilişi
• 14 Nisan 1988 Cezayir Sonatrach ile 2 milyar m3/yıl anlaşma
• 1 Ağustos 1994 İlk Cezayir LNG gemisinin terminale gelişi
• 9 Kasım 1995 Nijerya LNG alım anlaşması
• 8 Ağustos 1996 İran’dan 10 milyar m3/yıl gaz alım anlaşması
• 10 Aralık 1996 Batı Hattı ilave 8 milyar m3/yıl anlaşması
• 15 Aralık 1997 16 milyar m3 Mavi Akım anlaşması
KAYNAK: BOTAŞ
• 21 Mayıs 1999 Türkmenistan’la 16 milyar m3 alım anlaşması
• 12 Mart 2001 tarihinde Şahdeniz gazıyla ilgili 6.6 milyar m3 gaz alım anlaşması ve Hükümetler arası anlaşma imzalanıyor.
• 2001 yılında 4646 sayılı Doğalgaz piyasası Kanunu Kabul ediliyor.
• Türkiye doğal gaz piyasasının hukuki altyapısını oluşturan “4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu’unda ithalat, iletim, depolama, toptan satış, ihracat, dağıtım, sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) dağıtım ve iletimi, yürütülmesi için lisans alınması zorunlu piyasa faaliyetleri olarak
sayılmıştır.
KAYNAK: BOTAŞ ve EPDK
KAYNAK: BOTAŞ Haritası ADG Sakarya Gaz Sahası 17.9 milyon bağlantı ile 56 milyon kişi doğalgaz kullanabiliyor.. 81 il merkezi SAKARYA GAS
Field
FİLYOS GAS Receival Terminal
2 Adet Karasal LNG Terminali 1 tanesi Botaş diğeri Özel Sektör
2 Adet FSRU 1 Tanesi Botaş 1 Tanesi Özel Sektöre ait ve 1 Adet FSRU yapım aşamasında
2 Adet Yeraltı Doğalgaz Deposu
Silivri YD: 3.141.000.000 Sm3 GÜ:25 milyon sm3/gün Enjeksiyon 21 milyon Sm3/gün
Tuz gölü YD: 1. milyar Sm3 GÜ: 40 Sm3/gün Enjeksiyon 1-15 milyon m3/gün
HEDEF 11 Milyar Sm3 Depolamak
1 Adet FSRU Gemisi ERTUĞRUL GAZİ 170.000 Sm3 (102 milyon Sm3) 1 ADET TURQUISE 166.000 Sm3 (Etki Liman)
KAYNAK: BOTAŞ
DOĞAL GAZ ALIM KONTRATLARI
• UZUN DÖNEMLİ ANLAŞMALAR ( İlk Yatırımı makul sürede geri almak için garanti verir, Al yada Öde Maddesi vardır, Genelde Petrol ve Petrol ürünlerine bağlı fiyat formülleri vardır, belirli periyotlarda fiyatlar yeniden belirlenir, fiyatları az değişkendir, fiyat tahmini kolay yapılır, fiyat spekülasyonlarından daha az etkilenir, Alıcı ve Satıcı uzun süreli birbirlerine bağlanırlar. Ticaret Merkezi Olma idealleri ve serbest piyasa ile daha az uyumludur. Düşen fiyatlarda geç tepki verir, yükselen fiyatlarda daha avantajlıdır)
• SPOT veya KISA SÜRELİ ANLAŞMALAR (Doğal gazın fiyatı piyasa güçleri tarafından belirlenir;
piyasa oyuncularının arz ve talebe göre emtia alım satımı doğal gazın ortalama fiyatını belirler.
Fiyat spekülasyonlarına açıktır, Doğal gaz için iki ayrı piyasa vardır: spot piyasa ve vadeli işlem piyasası. Ticaret Merkezi olma fikrine uygundur. Fiyat hareketlerine çabuk tepki verir,
Doğalgaz çok el değiştirir, borsada işlem görür, piyasada likiditeyi artırır, düşen fiyatlarda daha avantajlıdır. )
• FİYATLAMALAR: Petrol bazlı fiyatlamalardan HUB ( Doğalgaz Ticaret Merkezi) Borsa endeksleme fiyatlamasına doğru artan bir geçiş görülmektedir.
Kaynak: Oxford Institute for Energy European Traded Gas Hubs : the supremacy of TTF Patrick Heather
EPİAŞ Doğalgaz Borsası
Kaynak EPİAŞ
2100 1800
1200
600 300
$/1000Sm3
HOLLANDA TTF SPOT PİYASA GAZ FİYATLARI
KAYNAK: https://www.theice.com/products/27996665/Dutch-TTF-Gas- Futures/data?marketId=5350859
- 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000
Dönüşüm/Çevrim Sektörü Sanayi Sektörü Ticarethane Resmi Daire ve Konut
Yıllara Göre Sektörel Doğalgaz Tüketimi ilk 11 Ay Toplamı, milyon m3
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Son altı yıl arasında en soğuk geçen yıl 2017 KAYNAK: EPDK Aylık Raporlar
KAYNAK: GAZBİR Kasım 2021 Raporu
- 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000
Dönüşüm/Çevrim Sektörü
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2015 0,0
10.000,0 20.000,0 30.000,0 40.000,0 50.000,0 60.000,0 70.000,0 80.000,0 90.000,0 100.000,0
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
HİDROLİK GW
KAYNAK: EPDK ve TEİAŞ Raporları
- 5.000,00 10.000,00 15.000,00 20.000,00 25.000,00 30.000,00
Russia Iran Azerbaijan Algeria Nigeria Qatar (term) Other (spot)
Ülke Bazında Yıllara Göre Doğalgaz İthalatı 11 Aylık
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
KAYNAK: EPDK Aylık Raporlar
ANADOLU DOĞALGAZ
D DANIŞMANLIK TİCARET LTD. 19
KAYNAK: BOTAŞ EPDK ve Çeşitli Sunumlar
Özel Sektörün İthalat Kontratları
• İthalata Başlama ve Bitiş Tarihleri:
• Rusya Fed İkinci Batı 01.01.2022
• Rusya Fed İlk 01.01.2012 Bitti
Kaynak Botaş ve EPDK Raporları
milyon m3 2022 2023 2024 2025 2026 2027
R.F 30400 30300 28350 27650 5750 5000
BOTAŞ, Türk Akım 5750 5750 5750 5750 0 0
ÖZEL SEKTÖR TA Biten Kontratlar
Make-Up 4450 4350 2400 1350 975 0
ÖZEL SEKTÖR TA
Devam Eden
Kontratlar 4200 4200 4200 4550 4750 5000
BOTAŞ Mavi Akım 16000 16000 16000 16000 0 0
İRAN 9600 9600 9600 9600 9600 0
AZERBAYCAN 8600 9800 9800 6000 6000 6000
TANAP 6000 6000 6000 6000 6000 6000
SPOT 2600 3800 3800 0 0 0
CEZAYİR LNG 5200 5200 5200 0 0 0
TÜRKİYE,
KARADENİZ 3500 4000 5000 6000
TOPLAM 53.800 53.400 58.400 47.200 26.350 17.000
Yukarıdaki çalışma geçmiş tecrübe ve bilgimize göre yapılmış bir taslak çalışmadır.. Botaş ve Gazpromexport arasında 30.12.2021 tarihinde imzalandığı ifade edilen anlaşmasına ve Özel Sektör ithalatçılarının Al yada Ödeye düştükleri miktarları almalarıyla ilgili anlaşmaya (varsayılmıştır) göre değişebilir. Yatırım ve karar vermek amacıyla kullanılmaz.
KAYNAK: EPDK RAPORLARI VE ADG TAHMİNİ 22 38.718
44.634 46.554 45.807
49.742 48.809
46.720
55.606
50.710
45.685
48.554
60.200
0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
YILLARA GÖRE GAZ TÜKETİMİ
Milyon m3
0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021/11
İthalat Miktarları
Russia Iran Azerbaijan Algeria Nigeria Qatar USA Others Spot LNG
KAYNAK: EPDK 2020 Yılı Doğalgaz Sektör Raporu
24 ABD 37%
Angola 1%
Ekvator Ginesi 2%
Fransa 2%
İspanya 1%
Kamerun 1%
Katar 40%
Mısır
1% Nijerya
6%
Norveç 1%
Trinidad ve Tobago 8%
2020 yılı Spot LNG Dağılımı
• Türkiye'nin uzun vadeli gaz alım sözleşmelerinin süresinin dolması ve uzun vadeli alım sözleşmelerinde satıcıların fiyat ve miktar konusunda yeterince esnek olmaması nedeniyle Türkiye uluslararası LNG piyasalarına yönelmiş ve ithalattaki LNG miktarını artırmıştır. Bu doğrultuda Türkiye, uluslararası LNG pazarlarında önemli bir oyuncu haline gelerek dünya LNG ithalatında 9. sırada yer almıştır.
Avrupa'da da 4. sıraya yükseldi. Türkiye, İspanya ve İngiltere'den sonra Avrupa'da Amerikan LNG'sinin en büyük üçüncü ithalatçısı konumundadır.
• KAYNAK: GIIGNL 2020 Yıllık Raporu
KAYNAK: EPDK Yıllık Raporları Bin m3
2014-2019 Yılları Aylık İthalat Miktarları Karşılaştırması (Bin Sm3)
KAYNEK: EPDK 2020 Doğalgaz Sektör Raporu kullanılarak ADG
tarafından tahmini çizilen bir görseldir 26
2500 3000 3500 4000 4500 5000 5500 6000
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
2014 2015 2016 2017 2018 2019
Yeraltı Depoları ve Spot LNG
3.144,28 3.228,74
2.716,71
2.176,70
218,7 223,32
244,98
236,64
0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000
2018 Kasım 2019 Kasım 2020 Kasım 2021 Kasım
Yıl Bazında Depolardaki Doğalgaz Miktarı, milyon m3
Yeraltı Depolama LNG Terminali
KAYNAK: EPDK Aylık Raporlar
7.2
Milyon Sm3
28,5
Milyon Sm3
17,3
Milyon Sm3
25
Milyon Sm3
37
Milyon Sm3
47
Milyon Sm3
47,3
Milyon Sm3
40
Milyon Sm3
28
Milyon Sm3
28
Milyon Sm3
40
Milyon Sm3
Ocak 2022 Giriş Noktaları Miktarları Teorik
Doğal Gaz İletim Sistemi
200.000.000 210.000.000 220.000.000 230.000.000 240.000.000 250.000.000 260.000.000 270.000.000 280.000.000 290.000.000 300.000.000
OCAK 2022
Giriş Miktarı(Sm3) Çıkış Miktarı(Sm3)
15 Ocak
20 Ocak İlk Bildirim
24-25 Ocak İstanbul'da yoğun kar yağışı
KAYNAK: BOTAŞ
DOĞALGAZ GİRİŞ KAPASİTELERİ, milyon m3/gün
Mevcut Hedeflenen İran Kriz Tahmini
Rusya Mavi Akım 47 47
Rusya -Türk Akım 47,3 32
BOTAŞ Marmara LNG Terminali 37 35
Egegaz LNG Terminali 40 40
Etki Liman FSRU 28 25
BOTAŞ Dörtyol FSRU 28 25
TANAP 17,3 17
Tuz Gölü YA Depolama 40 80 30
Silivri YA Depolama 25 75 15
Azerbaycan 19,1 7,1
İran 28,5 0
BOTAŞ Saros FSRU 28 0
TOPLAM 357,2 475,2 273,1
KAYNAK: BOTAŞ ve ADG
0 5.000.000 10.000.000 15.000.000 20.000.000 25.000.000 30.000.000 35.000.000
0 100.000.000 200.000.000 300.000.000 400.000.000 500.000.000 600.000.000
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Tuz Gölü Deposu
STOK DURUMU (Sm3) ENJEKSİYON (Sm3) GERİ ÜRETİM (Sm3)
0 2.000.000 4.000.000 6.000.000 8.000.000 10.000.000 12.000.000 14.000.000 16.000.000 18.000.000
0 200.000.000 400.000.000 600.000.000 800.000.000 1.000.000.000 1.200.000.000 1.400.000.000 1.600.000.000
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Silivri Gaz Deposu
Depodaki Toplam Gaz Miktarı (Sm3) Günlük Geri Üretim Gerçekleşmesi (Sm3)
KAYNAK: BOTAŞ ve ADG
0 50000 100000 150000 200000 250000 300000 350000 400000
13/01/22 14/01/22 15/01/22 16/01/22 17/01/22 18/01/22 19/01/22 20/01/22 21/01/22 22/01/22 23/01/22 24/01/22 25/01/22 26/01/22
Doğalgaz Kısıtlaması Ocak 2022
Doğalgaz + LNG Hidrolik Barajlı
MWh
KAYNAK: EPİAŞ
0,0000 2,0000 4,0000 6,0000 8,0000 10,0000 12,0000 14,0000 16,0000
0,0000 1,0000 2,0000 3,0000 4,0000 5,0000 6,0000 7,0000
Ocak 15 Nisan 15 Temmuz 15 Ekim 15 Ocak 16 Nisan 16 Temmuz 16 Ekim 16 Ocak 17 Nisan 17 Temmuz 17 Ekim 17 Ocak 18 Nisan 18 Temmuz 18 Ekim 18 Ocak 19 Nisan 19 Temmuz 19 Ekim 19 Ocak 20 Nisan 20 Temmuz 20 Ekim 20 Ocak 21 Nisan 21 Temmuz 21 Ekim 21 Ocak 22
Doğalgaz Satış Fiyatları, TL/m3 ve Dolar Kuru
Abone Fiyatı Ticarethane Kad1 ST Fiyatı EÜ Fiyatı Döviz Kuru KAYNAK: BOTAŞ Tarifleri kullanılmıştır
0,000 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 14,000
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500
Ocak 15 Mart 15 Mayıs 15 Temmuz 15 Eylül 15 Kasım 15 Ocak 16 Mart 16 Mayıs 16 Temmuz 16 Eylül 16 Kasım 16 Ocak 17 Mart 17 Mayıs 17 Temmuz 17 Eylül 17 Kasım 17 Ocak 18 Mart 18 Mayıs 18 Temmuz 18 Eylül 18 Kasım 18 Ocak 19 Mart 19 Mayıs 19 Temmuz 19 Eylül 19 Kasım 19 Ocak 20 Mart 20 Mayıs 20 Temmuz 20 Eylül 20 Kasım 20 Ocak 21 Mart 21 Mayıs 21 Temmuz 21 Eylül 21 Kasım 21 Ocak 22
Doğalgaz Satış Fiyatları,$ Aylık Ort Kur
Abone Fiyatı ST Fiyatı EÜ Fiyatı Döviz Kuru Ticarethane Kademe 1
KAYNAK: BOTAŞ Tarifeleri MB Döviz Alım fiyatları kullanılmıştır
1. Doğalgaz Tüketim profili evsel tüketime doğru evrilmeye başladı.
2. Bu sebepten Doğalgazın Kış döneminde tüketim pikleri yükseldi.
3. Elektrik üretiminde Doğalgazın payı barajlara gelen su miktarına ve yenilenebilir enerjinin güvenilirliğine bağlı.
4. İklim Değişikliği politikaları doğrultusunda doğalgazın önemi azalmayacak.
5. Uzun dönemli gaz alım kontratları yerine daha kısa dönemli kontratlar tercih ediliyor. Bu da Alım formüllerine belli oranlarda Avrupa Gaz Borsası fiyatlarının girmesine sebep oluyor. (Gazın Gazla Rekabeti)
6. Kışın pik tüketimin artması Spot LNG Alımını mecbur kılıyor.
7. Spot LNG Alım fiyatları da Avrupa Gaz borsası fiyatlarına göre belirleniyor.
8. İlerki yıllarda alım fiyatları içinde Spot Fiyat parametreleri daha çok yer alacak.
9. Ve Tabi ki Dolar kuru her zaman önemliydi. Önemini devam ettirecek.
10.Evsel tüketimin artması, halkın alım gücü sübvansiyonların ve çapraz sübvansiyonların daha bir süre gündemde tutulacağını gösteriyor. Burada Karadeniz doğalgazı ve üretim miktarı belki çapraz
sübvansiyonu engelleyecek ama piyasa fiyatları sanayi için belirgin olacak.
