he (güzel he). k. e sin. i,...,". ye,..s (.5 şin.

DESTUR-

ZEBAN-

FARS

FARSÇA GRAMER

1— Bugünkü Farsça

larından meydana gelmi

2— Her dilde oldu

yazmak ve konu

için kelimeler kullanılmaktadır. Bu kelimeler de alfabedeki harflerden te

ekkül eder.

3— Farsçada otuzüç harf vard

T F F T F F

Telâffuz Telâffuz Harfler Telâffuz Telâffuz Harfler

elif ,..:411 I sad

u<>

hemze k:..1. ( 1 ) ' zad l...;, ,..1,'

be L> L, ta I:. .1,

pe T za 1.I; 1;

te ,_.., `ayn <5`` t.

se ,..., ' ,.., gayn ':',. I

cim r'r C fe ,...:,

çe gaf ,...,1; ci

I./e' C C kaf ,._:, IS S

be ( X ) C gaf ,...31r ,±.r

dal JI.b > lam r'r ^J

zal JI; .:) mim r• I°

re

nun ,,.; ,...)

ze J J vay it

je '') ,.) he (güzel he) . —k.

sin. i ,...,". ye ,..s (.5

şin.

gir=

4— Elif ile hemzenin° farkı şudur:

Hemze kelimenin başında gelir ve elif şeklinde yazıhr

Örnek: j.I (Bulut) ve (Gözyaşı) kelimelerinde oldu- ğu gibi.

Elif ise sadece kelimenin ortasında ve sonunda gelir.

Örnek: 1 ) 1, (İsim), yU (Üst) ve (Bilgin)

5— Yukarıda göstermiş olduğumuz otuzüç harften sekizi Arap dilinden Farsça'ya girmiştir: Se ( Ha ( c), Sad Zad Ta ( ), Za ( ), 'Ayn (I) ve Gaf ( ).

6— Farsça'ya harfler birleşip birleşmemelerine göre iki kısma ayrılırlar. Kendisinden önceki harflerle birleşen fakat kendi- sinden sonraki harflerle birleşmeyen harfler 7 tanedir: — — I

J — — •

Örnek: 1— (isim) — 1;b (Bilgili)

2— (Alim) — (Meydan)

3— (Zevk) — Sı tS" (Kağıt) 4— (İsim) — >>ly (Kardeş) 5— iı1;.; (Kadınlar) — (Yeşillik) 6^-

411'.) (

a

7— (Vali) — j; (Taze)

Diğer harfler ise gerek kendisinden evvel ve gerekse kendisin- den sonra gelen harflerle birleşirler.

Örnek: (İyi) — a, (Kötü) — (Sadık) (Mem- nun) ve

7— Hemze ile elif kelimenin başında birleştiği takdirde birisi elif şeklinde yazılır diğeri ise med dediğimiz şu ( ) uzatma işa- reti onun üstüne konur.

Örnek: T (Ateş), yT (Su), (Güneş ışığı) ve ,51.--T (Gök).

8— • -1; • io • • z . I Harfleri dışında kalan harfler

kelimenin başında ve ortasında küçük harfler ile yazılırlar.

Adı geçen harflerin yazılışlarını şu şekilde gösterebiliriz:

1 Farsçada hemze kelimenin basında gelir hareke kabul eder. Elif ise her zaman sâkindir.

a-

r

r

( ve ( harfleri aslında üç dişlidir. Birleştikleri zaman üç dişle gösterilmelidirler. Büyük harf yazıldığı zaman sondaki diş diğer iki dişe nazaran daha çukur ve daha geniş yazılı!.

Örnek: .1,1 (Temel) ve ‘1 (Veremli). 1

Bir kelimede iki Sin harfi, iki Şin veya bir Sin ile bir Şin bir- leştirilmek istendiğinde bunlardan birisi dişli diğeri düz olarak yazılması uygundur, bu ise tamamen dişlerin karıştırılması ile ortaya çıkacak güçlükleri önlemek içindir.

Örnek: s (Dağıtmak-Kırmak), (Altı) ve ,.;—.43 (Oturmak).

Ancak 'ayn ( L), gayn ( L) ve he (J.) harflerinin kelimenin ba- şında, ortasında ve sonunda aldığı şekiller ayrı ayrıdır:

(L Ğ.- •) ^{• j° )}

Örnek: A— 11.0 (Bilgili) —

(maıum) —

(Tarla)

B— (Keder) —

r

11.;

(Bahçe)

C— — 19A, (Hava) — (Şefkatli) — 411;

(İnleyiş) — el. (Ay)

9— Farsça'da bütün harfler kelime sonunda büyük harf olarak yazıhr: (Elbise) — ?lz.S.- (Kitap) — (Ilim)

10— Harekeler ( ).

Farsça'daki bütün harfler Türkçe'deki sessiz harfler gibidir.

Bu harfleri okuyabilmek için onların üzerine hareke koymaya mecburuz. Harekeler iki kısma ayrılır : kısa harekeler ( ) ve uzun harekeler ( ).

1 Sin ve şin harflerinin dişsiz şekilleri:

a) ,,„, _>.

b)

a— Kısa harekeler şu şekilde yazılır çizgiyi harf olarak kabul ettiğimizde çizginin üstünde kalan ha- rekeler Türkçe'deki a, e ve o, ö seslerine, altında kalan hareke ise e ve i sesine yakın bir ses ifade eder.

Aşağıdaki örnekler bu harekelerin Farsça'daki seslerini daha güzel açıklamaktadır:

1— ..r5- 1 (Ekber) (Ehmed)1

2— Sa ,I (Ördek) (Osman)

3— (Besyar). 2 — C.,1 (Karevan) 3

Bu harekelerden harfin üzerine konulan düz işaret (Ekberde olduğu gibi) Farsça'da Zeber ( i ;) Arapça'da Fetha, altına konulan düz işarete (Besyarda olduğu gibi) Farsça'da Zir ( J ;) ve Arapça'da Kesre ve harfin üzerine konulan küçük vay şek- lindeki harekeye (Ördekte olduğu gibi) Farsça'da Piyş ve Arapça'da Zamme denilmektedir.

b— Alfabenin 33 harfinden üçü olân elif, vay ve ye ( Ls . 9 . I ) harfleri diğer harflerin sonuna eklendiğinde uzun hare- keleri meydana getirir ve o harflere A (T), U ( ve İ ( seslerini verir."'

Örnek:

rj I j 1 9 I; b 1

1 9 t; Y Ir Iç 1; 1;

91=;. 9-•° i^" 9 I Jj 9 J ..9; i i • J

.; J' 9J .); J; Sc JP

c_s" (51) L5.2 c.S.) (5-5 ,5".— ı3 c3 c3 ı3 L51 • LS

Şunu da hemen ifade edelim ki bütün harfler hem üç kısa ve hem de üç uzun hareke ile seslendirilebilirler:

j1 lı 31 ,1 L3 _9?

L ) y 1.1

1 İsim — 2- Çok 3— Kervan

4 Uzun Harekeler bütün harflerle birleştiğinde uzun ünlü sesler meydana çıkar. Bu uzun sesler birçok Farsça kelimenin temel hecelerini teşkil ederler.

14 4 4

‘45.)

1, '

c5 J J J 1 J j_.> _J

9^" 1"" ı_r" ,L.)"

,s; J., J., J.,

C53 93 1 3 ^J 3

• 14 .9

(S" ‘.)"

Iç I j; u; 1;

1-.9. --‘.3 Li j i L:3 d ii 11 'J J -

J ır

t. J 99 )5 .; (:)

J. 1. U, J. I, J,

L

L L L

s- )5- ıse

r r r

(3. f ı.S (.5 S Ls.a> jo, lıo -o

11— Alâmet-i (Sâkin işareti). Onuncu maddede belirttiğimiz gibi Farsça'da bütün harfler sessiz (Sâkin) dir, ancak Farsça'ya yeni başlayan öğrencilere bunu hatırlatmak için Arapça'daki sakin işaretini kullanmalarını tavsiye ede- biliriz. Sakin işareti şu şekilde ( ) dir.

Örnek:.LS: (Kitap) — (Hasan)

12— Sakin işareti de dahil olmak üzere bütün kısa harekeler zeber, zir ve piyş dile yeni başlayan öğrenciler için kullanıl- ması faydalı olan işaretlerdir; ancak dile alıştıktan sonra bu işaretlerin kullanılmasına lüzum kalmaz.

13— Şedde — teşdid ( ). Birbirinin aynı olan iki harf bir keli- mede yanyana geldiği zaman bunlardan birisi yazılır diğerinin yerine Şedde veya teşdid dediğimiz şu işaret ( ) yazılmış olan harfin üzerine konulur.

Örnek: Testere ( ) — Parça ("'‘.; ) — Kir izi ( -45J

.

14— Noktalı T harfi Arapça'da yazılan yuvarlak noktalı T ( ; ) harfi Farsça'da daima yatık şekilde kullanılmaktadır.

Örnek: Rahmat ve Zahmat ( aa-_;) kelimeleri Farsça'- da rahmet ( ve zahmet ( ) şeklinde yazılır.

15— Tenvin bis). İki Zeber, iki Zir ve iki piyş şeklinde olan işaret Arapça'ya mahsus bir işaret olup, Farsça da

bu işaret yalnızca Arapça'dan geçmiş olan kelimelerde kullanılır: Önceden ( `)kş:9 ) tesadüfen ( )

Ancak bazı kitaplarda yanlış olarak Farsça kelimelere tenvin konulduğu görülmektedir: can ile ( ve Dil ile (M.!;) gibi kelimeler.

16- Vav-i mâdüle ( ). Farsça'da he - x (t) harfinden son- ra gelen ve kendisinden sonra elif veya ye harfleri bulunan vava ( ) vav-i mâdüle denir. Bunun dışında vavlar kendi seslerini verirler.

Örnek: Kızkardeş ) - Okumak ( ) - Akraba veya kendi ( ) Kendi ( ) Bu kurala uymayan pek az kelime vardır.

Örnek: Hoy - (Iran'da bir şehir ismidir).

17- Sonunda elif, vay ve ye (,5 . j . ) harfleri bulunan kelime- lerden sonra cevher fiili olan est - (dir, mânasında) gelirse cevher fiili olan est'in elif'i düşer. Kelimeler şu şekle girerler:

1- Bilgili ( 4-- )

2- Güzel ( <-- )

3- Birisi + S?. )

18- Çoğul eki (alâmet-i Ileride tekrar anlatacağı-

mız gibi Farsça'da isimler sonlarına ya ha (le 4- I+ ı.) ya- hut da an Gıl ,:ı+ ) eki alarak çoğul yapılırlar.

Örnek: Kitaplar ( le

Ağaçlar ( le )

Adamlar ( <:.31

Gözler ( ) ve Gözler ( le )

19- He harfi - Hay-i Mimi ( )1 Bu harf kelimenin sonunda geldiği zaman okunan he ve okunmayan he olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca buna telâffuz olunan he (Hay-i melfuz) ve te- lâffuz olunmayan he (Hay-i gayr-i melfuz) da denilir.

Örnek: A- Hay-i Melfuz için Şah ( ) - Ay ( ) B- Hay-i gayr-i melfuz için ev - yuva ( 4;'1) Hay-i gayr-i melfuzun (Telâffuz olunmayan he) özellikleri:

1- Sonunda bu çeşit he (.) bulunan kelimeler, elif ve nunla ( ) çoğul yapılırken he harfi (o) gaf-i Farislye (Farsça Gafa-( ) döner.

1 Türkçe'de bu hey'e > ) güzel he denilmektedir.

Örnek: Köle (

1.r

Göz (

ı )

2- Aynı tipteki kelimeler, Arapça çoğul eki olan elif ve te ( I ) ile çoğul yapılırken he harfi (e), cim ( ) harfine döner.

Örnek: Yazı I +.e.:.:_,J)-Meyva

3- Bu harfle biten kelimelere mastariyet yası ) eklendi- ğinde ge (S) harfine döner.

Örnek: Yorgun ( ) Yorgunluk ( ) Diri ( ) Dirilik ( )

4- Bu gibi kelimelere vandet (birlik), nispet ve zamir yeleri eklendiğinde ye (,$) harfi yazılmaz onun yerine he ( ) harfinin üzerine hemze konur.

Örnek: a- Evi aldım ( ) b- Save'li Adam ( '0 )1. i,. ) c- Sen gitmişsin ( *4.29 ) )

Yalnız bu günkü Farsça'da yukarıdaki cümleler daha çok şu şekilde yazılmaktadır:

A — '43 t.>-

, ı

B — li e il., ,s1 e

C — 4;9' y

S- Bu gibi kelimelerle isim tamlaması yapıldığında he (e) harfinin üzerine hemze ( ) konulur. Bu hemze ye (,s ) sesi ile telâffuz olunur.

Örnek: a- Sizin Eviniz ( ) b- Benim Elbisem

)

20- Nun ( ) harfi be ( ) harfinden önce gelirse telâffuzda Me ^{( r )} harfi gibi okunur, yanlış]. değişmez.

Örnek: Cumartesi ( - şembe).

Farsça'da kelime çeşitleri ( d.J.5

Farsça'da 9 türlü kelime vardır. Bu türlerin her birisini ayrı ayrı ve bölümler halinde anlatmağa çalışacağız. Kelime çeşitleri şunlardır:

1— Isim ( I ) 2— Sıfat ( ) 3— Kinaye ( <+ l:S") (zamir) 4— Adet ( ) 5— Fiil ( ) 6— Zarf ( )

7— İzafet Harfleri ( 9— Önlemler ( )

) 8— Rabit Harfleri (J_ ) )

1-Isim - r

21— Varlıklara ad olan kelimelere isim denir.

Örnek: (Hasan) — j.ap (Akıl) — (Ağaç) 22— ismin türleri:

1— (İsm-i âm) — 1,1 (İsm-i hâs) 2— " (İsm-i zât) — " (ism-i mana) 3— 4.1.7 " (ism-i câmid) " (İsm-i müştak) 4— " (İsm-i me'rife) — o,S. " (İsm-i nekere) 5— " (Ism-i basit) — " (İsm-i mürekkep) 6— " (İsm-i müfred) — " (İsm-i cem) 23— İsm-i âm ve İsm-i has:

a) r lG I İsm-i âm. Kendi cinslerinin bireylerini içine alan isme İsm-i âm denilir

Örnek: (At) — (Şehir)

r. I İsm-i has. Bir tek varlığa ad olan kelimeye ism-i has denilir

Örnek: (Tehran) — I j l5.fr (Ankara) — (İbni Sina) 24— İsm-i zât ve İsm-i mâna:

a) İsm-i zât. Gözle görülebilen varlıklara ad olan

kelimelere İsm-i zat denilir. Örnek y lS (Kitap) 0.3.7.

(Perde) b) I İsm-i mâna. Gözle görülemiyen (varlığı diğer bir

maddeye bağlı olan) varlıklara ad olan kelimelere İsm-i mâna denilir.

Örnek: „1.) (Bilgili-Daniş) — Jk (Adalet' Adl)