Hormonlar
Prof. Dr. Zeliha Büyükbingöl
Hormon nedir?
Hormonlar, vücut fonksiyonlarını kontrol eden ve endokrin
sistemdeki bezlerden salgılanan
kimyasal ulaklar (messenger) dır.
Hormonların Genel Özellikleri
1. Endokrin Sistemdeki Salgı Bezleri
2.Fizikokimyasal özellikler
3. Kan konsantrasyonu
4. Etki şekli (reseptör kavramı)
5. Kaskat(ardışık düzenleme) sistemi ( Spesifik sinyallerin amplifikasyonu=yükseltme,
büyütülmesi)
6. İnaktivasyon ve Parçalanmaları
7. Regülasyon
Hormonlar/Endokrin Sistem
Hormonlar, endokrin sistemdeki salgı bezlerinde sentezlenip doğrudan kana salgılanır. Kan yolu ile hedef dokuya/hücreye gider.
Başlıca salgı bezleri:
Hipofiz
Tiroid - Paratiroid
Böbrek üstü (Adrenal) bez
Pankreas
Ovaryum-Testis
Hormonların salgılanması bir düzen içindedir.
Ardışık gelen sinyal yolakları ile hedef hücre/
dokuda biyokimyasal olaylar düzenlenir. Gelen sinyal, hipotalamus tarafından yönetilir.
Hipotalamus, endokrin sistemle sinir
sistemini birbirine bağlar. Asıl işi, hipofiz bezini uyarmaktır.
İnsülin ve glukagonun salgılanması hariç, diğer hormonların salgılanması bu düzen
içerisindedir.
Hormonların
Fizikokimyasal Özellikleri
Hidrofobik olanlar: Steroidal yapıdaki hormonlar Hidrofilik olanlar: Peptit yapıdaki hormonlar
ve Tiroid Hormonları (amino asit yapısında)
Hormonların kandaki
konsantrasyonu düşüktür.
Kanda hormonlar serbest ya da bağlı halde taşınır.
Kan ve idrarda, vücuttaki hormonların düzeyleri tayin edilebilir. Dolaşımdaki kanda çoğu hormonun konsantrasyonu oldukça düşüktür. Bazıları pikogram/
mL düzeyindedir. Radyoimmunassay
adı verilen teknik hormon ve onların
son ürünlerinin tayininde çok kullanılır.
Hormonların Etki Şekli
Hormonlar, hedef doku/hücrelere geldiğinde etkilerini
gösterebilmek için özgün reseptörleri ile bağlanmalıdır.
Reseptörler, hücre
membranında, sitoplazmada ya
da çekirdekte bulunur.
Sinyallerin Büyütülmesi
Spesifik bir sinyal tek bir hormon molekülü olarak hedef hücreye ulaşabilir. Hücre içinde, sinyal güçlendirilir/artırılır, böylece, alınan cevap tek bir hormon molekülünün kat kat fazlası şeklinde olur. Sinyalin aktarılması
sırasında reaksiyonu katalize eden herhangi bir molekül potansiyel bir güçlendirme molekülü olabilir. Örneğin, bir molekül hormon, 10 ikincil ulak, her bir ikincil ulak 10 tane X molekülü
oluşumuna yol açar .
İnaktivasyon ve Parçalanmaları
Hormonlar görevlerini yerine getirdikten sonra, inaktive olur ve parçalanır.
Bazan enzimler tarafından başka bir hormona dönüştürülürler.
Bazı hormonlar yağ dokusunda birbirlerine dönüşürler.
Parçalanan hormonların son ürünleri, idrar, safra,ter
v.b. ile vücuttan atılır.
Hormonların
Salgılanmasının Regülasyonu
Negatif ve pozitif geri besleme sistemleri
kullanılır.
Hormonların Etki Şekli-Reseptör Kavramı-Sinyal Aktarımı
Steroidal yapıdaki hormonlar
Amino asit yapısındaki hormonlar
Peptit (polipeptit)yapıdaki hormonlar
Steroidal Yapıdaki Hormonlar ve Tiroid Hormonlarının Etki Şekli
Reseptörlerin yeri: Sitoplazma/Çekirdek
Hormon-Reseptör ile bağlanır. Steroid hormon reseptörleri intraselüler transkripsiyon faktörleridir.
Hedef genlerin ekspresyonunda etkilidir.
Polipeptid yapıdaki
hormonların etki şekli
İkincil ulak kavramı: DAG, Ca+2, IP3,cAMP, cGMP
Efektör molekül: Adenil siklaz, guanilat siklaz
Protein kinazlar: PKA, PKC
Polipeptid yapıdaki
hormonların etki şekli ve reseptörleri
Reseptörlerin yeri: Hücre membranı
Kanal Niteliğindeki reseptörler: Kalsiyum kanalları
G-proteini bağlı Reseptörler: Glukagon, alfa –adrenerjik reseptörler
Enzim niteliğindeki reseptörler (Tirozin Kinaz ): İnsülin reseptörleri
TİROİD
HORMONLARI
T3 ve T4 (triiyodotironin, tetraiyodotironin)
L-thyroxine (tetraiodothyronine, T
4) and L-triiodothyronine (T
3) TSH(Tiroidi Stimüle Eden Hormon)
T3 ve T4 (triiyodotironin, tetraiyodotironin)
L-thyroxine (tetraiodothyronine, T
4) and L-triiodothyronine (T
3)
TSH(Tiroidi Stimüle Eden Hormon)
T3 ve T4 sentez ve salgılanması ön hipofizden salgılanan TSH ile olur.
Sentez, tiroid bezi folikül ana hücrelerinde yapılır.
Sentez için iyot ve tiroglobulindeki tirozinler gereklidir.
Sentez sırasında önce
monoiyodotirozin ve diiyodotirozin oluşur.
Sentezin kontrolünü hipofizden
salgılanan TSH yapar.
Tiroid Hormonlarının Metabolik Etkileri
Tüm vücut hücreleri, T3 ve T4 ün hedef hücreleridir.
Beyin, ön hipofiz, dalak, testis hariç tüm dokularda Na/K ATP azı uyararak oksijen tüketimini artırır (kalorijenik etki, termojenik etki)
Protein biyosentezini artırır (hipertiroidism de azaltır)
Hücreye glukoz girişi ve kullanılışını artırır (insülin ve katekolamin üzerinden indirekt etki)
Karaciğerde glikojenezis artırır ( hipertiroidismde glikojenoliz, glukoneogenez artar, kan şekeri yükselir)
Çizgili kaslarda keton cisimlerinin kullanılışını artırır.
Yağ dokuda lipolizi artırır(indirekt yolla hormona hassas lipazı uyararak) TAG kullanılışı!!!!
Karaciğerde kolesterol sentezini artırır. Ancak, net serum kolesterol düzeyini azaltır. Çünkü: 1.Kolesterolden safra asitleri yapımını artırır. 2.
LDL turnoverini artırır.
3. Safra asitleri oluşumunu artırır.
