Demir eksikli¤i anemisinde serum çinko düzeylerinin de¤erlendirilmesi

(1)

Dünyada en s›k görülen element eksikli¤i demir eksikli-

¤idir. Demir eksikli¤i anemisi sütçocuklu¤u ve çocuk- luk döneminde en s›k görülen hematolojik hastal›k olup, geliflmekte olan ülkelerde hala önemli bir sorundur. Di- yette yüksek miktarda fitat bulunmas› ve yetersiz hayvansal g›da ile beslenme demir eksikli¤i anemisine ve dolay›s›yla çinko eksikli¤ine neden olur. Fitat, fitik asi- din bir tuzu olup, tah›llarda yüksek oranda bulunur, bir- çok minerallerle flelasyon yapar, insolubl kompleksler oluflturur, bu kompleksler sindirilemez ve emilemez.

Tüketilen besinlerde yeterli miktarda çinko bulunsa da e¤er besin fitat bak›m›ndan zenginse çinko biyoyararla- n›m› önemli ölçüde k›s›tlanmaktad›r ^(1-4). Bu nedenle, demir eksikli¤i anemisi ve çinko eksikli¤inin bir arada görülmesi kaç›n›lmazd›r, ancak çinko eksikli¤i konu- sunda çal›flmalar az oldu¤undan bilgiler yetersizdir ⁽⁵⁾.

MATERYAL ve METOD

Haziran 2004-Ocak 2005 tarihleri aras›nda Gaziantep SSK Bölge Hastanesi (yeni ad›yla Gaziantep 25 Aral›k Devlet Has- tanesi) Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Polikliniklerine baflvuran yafllar› 1-12 y›l aras›nda de¤iflen 49 erkek ve 20 k›z toplam 69 çocuk çal›flma grubu olarak al›nd›. Kontrol grubu olarak da yafllar› 1-12 y›l aras›nda de¤iflen 16's› erkek, 8'i k›z toplam 24 sa¤l›kl› çocuk çal›flmaya al›nd›. Yak›n zamanda demir ve çin- ko tedavisi alanlar, herhangi bir kronik hastal›k veya akut in- feksiyöz bir durumu olanlar çal›flmaya al›nmad›.

Tüm olgular tam kan say›m›, CRP, sedimentasyon, periferik yayma, serum demiri, total demir ba¤lama kapasitesi ve ferritin düzeyi ile de¤erlendirildi. Bunlara ek olarak, çal›flma grubundaki olgulara hemoglobin elektroforezi ve çinko düzeyi tayini yap›ld›. Ayr›ca, çal›flma grubunda tam idrar tahlili ve ga- itada gizli kan tetkiki yap›larak aneminin kan kayb›na ba¤l›

olmad›¤› gösterildi. Kan örnekleri her iki grupta kol venlerin- den ve mutlak açl›k durumunda al›nd›. Çal›flma için Gaziantep

Demir eksikli¤i anemisinde serum çinko düzeylerinin de¤erlendirilmesi

Yasin fiAH‹N (*), Derya AYDIN-fiAH‹N (**)

Gaziantep Çocuk Hastanesi Çocuk Klini¤i, Uz. Dr.*; Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Araflt.

Görev. Dr.**

KL‹N‹K ARAfiTIRMA Pediatri

ÖZET

Çal›flman›n amac›, demir eksikli¤i olan çocuklarda çinko eksikli¤inin prevalans›n› saptamakt›r. Bu çal›flmada demir eksikli¤i anemisi tan›s› konmufl, yafllar› 1-12 y›l aras›nda de¤i- flen 49'u erkek, 20'si k›z toplam 69 çocuk ile yafllar› 1-12 y›l aras›nda de¤iflen 16 erkek, 8 k›z toplam 24 sa¤l›kl› çocuk çin- ko eksikli¤i aç›s›ndan incelendi. Tüm çocuklar›n ifltah durumlar›, anne sütü, inek sütü, çay, k›rm›z› et ve bal›k tüketimleri sorguland›. Demir eksikli¤i anemisi olan grupta serum çinko düzeylerini, kontrol grubunun ortalama serum çinko düzeyin- den anlaml› bir flekilde düflük bulduk (p<0.05). Bununla birlikte, hasta grubunda serum çinko düzeyi düflüklü¤ünün prevalans› da oldukça yüksekti (% 49.2). Bu durum, çinko eksikli-

¤ini tan›mlayacak duyarl› ve basit tan› testleri rutine girene kadar çocukluk ça¤› gibi yüksek risk grubunda erken dönem destek programlar› düflünülmesi gere¤ini ortaya koymaktad›r.

Anahtar kelimeler: Demir eksikli¤i anemisi, çinko eksikli¤i, çinko düzeyi, çocuk

SUMMARY

Evaluation of serum zinc levels in iron deficiency anemia The aim of this study is to detect the prevalence of zinc deficiency in children with iron deficiency anemia. In this study, sixty-nine children with iron deficiency anemia ages between 1-12 years (49 male, 20 female) and 24 healthy children, ages between 1-12 years (16 male, 8 female) were examined to in- vestigate zinc deficiency. All children were investigated about level of their appetite, ingestion of cow's milk, tea, meat, fish and breast feeding. We detected statistically significant lower level of zinc in the group of iron deficiency anemia compared with the control (p<0.05). The prevalence of zinc deficiency was also significantly higher in iron deficiency group (49.2

%). This situation suggests the necessity of developing supplementation programs for high risk groups like childhood until more sensitive and simple laboratory tests to detect zinc deficiency are available in routine clinical use.

Key words:Iron deficiency anemia, zinc deficiency, zinc level, child

(2)

Üniversitesi T›p Fakültesi Etik Kurulu'ndan onay al›nd›.

Çal›flmaya al›nan tüm çocuklarda boy ölçümleri Harpenden stadiometresi ile ölçüldü. Hematolojik testler 0.1 ml NaEDTA içeren tüplere 2 ml kan al›narak, Technicon RA-XT otoanali- zatörü ile Gaziantep 25 Aral›k Devlet Hastanesi Biyokimya laboratuvar›nda yap›ld›. Serum demiri ve total demir ba¤lama kapasitesi (TDBK) tayini Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi Biyokimya laboratuvar›nda spektrofotometrik yöntemle Roc- he Modular System otoanalizatörü ile yap›ld›. Ferritin düzeyi de Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi Biyokimya laboratuvar›nda Automated Chemiluminescence System (IMMULITE Automated immunoassay system; Immulite DPC, Los Ange- les, CA, USA) ile ölçüldü. Serum çinko düzeyleri ise Gazian- tep Gama T›p Laboratuvar› arac›l›¤›yla Ankara Düzen laboratuvar›nda atomik absorbsiyon spektrofotometrik yöntemiyle çal›fl›ld›.

Demir eksikli¤i anemisi tan›s› konulurken flu kriterler kullan›l- d› ⁽⁶⁾: Hct <% 32, Hb <11 g/dl, MCV <72 fl, RDW >% 16, Fe

<30 mcg/dl, TDBK >400 mcg/dl, Ferritin <10 mg/dl. Serum çinko düzeylerinin 75-150 µg/dl aras›ndaki de¤erleri normal kabul edildi.

Veriler, student's t-testi, Mann-Whitney U testi ve ki-kare testi ile de¤erlendirildi. Sonuçlar p <0.05 ise istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.

BULGULAR

Çal›flma grubundaki 69 çocu¤un 49'u erkek (% 71.0), 20'si k›z (% 29.0) idi. Yafllar› 13-144 ay aras›nda de¤iflmekte olup, yafl ortalamas› 39.5±30.2 ay olarak bulundu. Kontrol grubundaki 24 çocu¤un 16's› erkek (%

66.7) ve 8'i k›z (% 33.3) idi. Kontrol grubunun yafllar›

da 13-144 ay aras›nda de¤iflmekte olup, yafl ortalamalar›

44.5±38.1 ay idi. Çal›flma grubundaki çocuklar›n boy ortalamalar› 92.6±18.0 cm, kontrol grubunun boy ortalamalar› ise 94.0±20.4 cm idi. Çal›flma grubunun a¤›rl›k ortalamas› 14.2±6.2 kg, kontrol grubunun a¤›rl›k ortalamas› 15.7±6.5 kg tespit edildi. ‹ki grup yafl, boy, vücut a¤›rl›¤› ve cinsiyet yönünden karfl›laflt›r›ld›¤›nda arala- r›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark yoktu (p>0.05).

Çal›flma grubu ile kontrol grubu Hb, Hct, MCV, RDW, Fe, TDBK, Ferritin düzeyleri yönünden karfl›laflt›r›ld›-

¤›nda aralar›nda istatistiksel olarak ileri derecede anlaml› fark tespit edildi (p<0.0001) (Tablo 1). Çal›flma grubu ile kontrol grubu serum çinko düzeyleri yönün- den karfl›laflt›r›ld›¤›nda aralar›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark mevcuttu (p<0.005) (Tablo 2).

Çal›flma grubundaki 69 hastan›n 43'ünde (% 62.3) ifltah- s›zl›k yak›nmas› mevcut iken, kontrol grubunda 24 ço- cuktan 7'sinde (% 29.1) ifltahs›zl›k yak›nmas› vard›. Ça-

l›flma ve kontrol grubu ifltahs›zl›k durumuna göre karfl›- laflt›r›ld›¤›nda aralar›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark mevcuttu (p<0.05). Anne sütü ile beslenme sürele- rine göre gruplar karfl›laflt›r›ld›¤›nda, aralar›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark vard› (p<0.005). Y›lda ge- çirilen infeksiyon say›s›na göre çal›flma ve kontrol gruplar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda, aralar›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark tespit edildi (p<0.0001) (Tablo 2).

Çal›flma ve kontrol grubunda inek sütü ve/veya çay tü- ketimi; hiç, az, orta ve çok olmak üzere 4 kategoride de-

¤erlendirildi. Gruplar biberon ile beslenmenin a¤›rl›kl›

oldu¤u 1-4 yafl ve biberonun b›rak›lm›fl oldu¤u 4 yafl üstü olmak üzere 2 gruba ayr›ld› (Tablo 3). Çal›flma grubunda inek sütü ve/veya çay al›m›n›n 1-4 yafl ve 4- 12 yafla göre da¤›l›mlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark vard› (p<0.05). Bu fark, 1-4 yafl grubundaki çocuklarda inek sütü ve çay tüketiminin fazla oldu-

¤unu göstermektedir. Kontrol grubunda, inek sütü ve/veya çay tüketimi ile 1-4 yafl ve 4-12 yafl gruplar›

aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark yoktu (p>0.05). Bir ile 4 yafl aras›ndaki hasta (n=55) ve kontrol (n=17) gruplar› inek sütü ve/veya çay tüketim durumlar›na göre karfl›laflt›r›ld›klar›nda, aralar›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark vard› (p<0.05).

Çal›flma ve kontrol gruplar› ayl›k k›rm›z› et ve bal›k tü- ketim durumlar›na göre karfl›laflt›r›ld›klar›nda, aralar›n-

Tablo 1. Çal›flma ve kontrol grubunda Hb, Hct, MCV, RDW, Fe, TDBK ve Ferritin de¤erlerinin karfl›laflt›r›lmas›.

Hb (g/dL) Hct (%) MCV (fL) RDW (%) Fe (mg/dL) TDBK (mg/dL) Ferritin (ng/mL)

Çal›flma grubu (n=69) 9.6±1.3 28.5±3.6 62.1±7.9 17.6±7.9 21.4±6.3 451.8±35.8

7.8±5.0

p

<0.0001

<0.0001 Kontrol grubu

(n=24) 13.7±0.8 41.4±2.5 81.6±3.2 13.2±0.9 93.7±27.0 267.0±45.2

47.6±17.2

Tablo 2. Çal›flma ve kontrol grubunun serum çinko düzeyleri, anne sütü ile beslenme süreleri ve y›lda geçirilen infeksiyon say›s›

yönünden karfl›laflt›r›lmas›.

Grup

Çal›flma Kontrol

Serum çinko düzeyi (µg/dL)*

79.8±14.7 90.0±15.0

‹nfeksiyon say›s›

(say›/y›l)**

3.0±1.0 1.7±0.7 Anne sütü ile

beslenme süresi (ay)*

4.1±1.6 5.3±1.0 n

69 24

* p<0.005, **p<0.0001

(3)

da anlaml› bir fark mevcuttu (p<0.05) (Tablo 4).

TARTIfiMA

Demir eksikli¤i anemisi sütçocuklu¤u ve çocukluk dö- neminde en s›k görülen hematolojik hastal›k olup, geliflmekte olan ülkelerde hala önemli bir sorundur. Ayr›ca büyümenin h›zland›¤› ergenlik öncesi dönemde de gö- rülme s›kl›¤› artar ^(2,5-10).

Prasad ve ark., bir grup çocukta demir eksikli¤i anemisi, hepatosplenomegali, hipogonadal cücelik ve jeofaji flek- linde kendini gösteren bir sendrom ile çinko eksikli¤i aras›nda iliflki kurmufllard›r ⁽¹¹⁾.

Çinko eksikli¤inin geliflmekte olan ülkelerde insanlar›n besinlerini daha çok tah›llardan sa¤lamalar›na ve tah›l- lar›n yüksek düzeyde fitat içermesine ve jeofajiye ba¤l›

oldu¤u bildirilmifltir ⁽¹⁾. Literatürler ile uyumlu olarak, çal›flmam›zda da demir eksikli¤i anemisi olan grupta 69 olgudan 26's›nda (% 37.6) jeofaji tespit ettik. Bunlar›n da 22'sinde (% 84.6) ileri derecede çinko eksikli¤i mevcut idi.

Diyette yüksek miktarda fitat bulunmas› ve yetersiz hayvansal g›da ile beslenme demir eksikli¤i anemisine ve dolay›s›yla çinko eksikli¤ine neden olur. Tüketilen besinlerde yeterli miktarda çinko bulunsa da, e¤er besin fitat bak›m›ndan zenginse çinko biyoyararlan›m› önemli ölçüde k›s›tlanmaktad›r ^(1-4,12). Ayr›ca, demir eksikli¤i

anemisinde çinko düzeylerinin düflük olmas›n›n bir di-

¤er nedeni de, hem yerine Zn-protoporfirin yap›m›n›n artm›fl olmas› ve demir yerine çinkonun protoporfirin yap›s›na kat›lmas› olabilir ⁽¹³⁾. Bu nedenle, demir eksikli¤i anemisi ve çinko eksikli¤inin bir arada görülmesi kaç›n›lmazd›r.

Çinko düzeyinin tespitinde serum, saç, idrar, eritrosit, lökosit ve beyin-omurilik s›v›s› örnekleri kullan›labilir.

Serum çinko düzeyi albumin düzeyi, infeksiyon, infla- masyon, doku harabiyeti ve akut hastal›k gibi durumlar- dan etkilenir ^(14,15). Bu nedenle, çal›flmam›zda çal›flma ve kontrol grubunun seçiminde serum çinko düzeyini etkileyen faktörlerin olmamas›na dikkat edildi.

Çal›flma grubu ile kontrol grubu Hb, Hct, MCV, RDW, Fe, TDBK, Ferritin düzeyleri yönünden karfl›laflt›r›ld›-

¤›nda aralar›nda istatistiksel olarak ileri derecede anlaml› fark tespit edildi (p<0.0001). Bu, çal›flma grubundaki çocuklarda ileri derecede demir eksikli¤i oldu¤unu göstermektedir. Erdo¤an ve ark. demir eksikli¤i anemisi olan 1-12 yafllar›ndaki 35 çocukta serum çinko düzeyle- rini, 1-12 yafllar›ndaki 20 sa¤l›kl› çocuktan oluflan kontrol grubuna göre anlaml› düzeyde düflük tespit etmifl- lerdir (p<0.001) ⁽¹⁶⁾. Ayn› çal›flmada, serum çinko dü- zeyi düflüklü¤ünün prevalans› ise çal›flma grubunda % 82.8 bulunmufltur. Benzer flekilde, biz de çal›flmam›zda demir eksikli¤i anemisi olan grupta serum çinko düzey- lerini kontrol grubuna göre anlaml› bir flekilde düflük bulduk (p<0.005). Çal›flma grubunda serum çinko düze- yi düflüklü¤ünün prevalans›n› ise % 49.2 tespit ettik.

Çal›flma sonuçlar›m›z ile oldukça benzer bir çal›flma ol- makla birlikte, serum çinko düzeyi düflüklü¤ü prevalan- s›n›n bizimkinden yüksek olmas›n›n nedenleri, seçilen çal›flma grubunun sosyo-ekonomik düzeyinin daha dü- flük olmas› ve olgu say›s›n›n azl›¤› olabilir.

Ece ve ark., demir eksikli¤i anemisi olan 1-4 yafllar›n- daki 60 çocukta serum çinko düzeylerini, 1-14 yafl gru-

Tablo 3. Çal›flma ve kontrol grubunda inek sütü ve/veya çay tüketim durumu.

Grup Hiç alm›yor Az al›yor Orta al›yor Çok al›yor Toplam

Çal›flma 5 (% 9.0) 8 (% 14.6) 16 (% 29.2) 26 (% 47.2) 55 (% 100)

Kontrol 4 (% 23.5) 4 (% 23.5) 5 (% 29.5) 4 (% 23.5) 17 (% 100)

Çal›flma 2 (% 14.3) 6 (% 42.9) 3 (% 21.4) 3 (% 21.4) 14 (% 100)

Kontrol 1 (% 14.2) 2 (% 28.6) 2 (% 28.6) 2 (% 28.6) 7 (% 100)

Çal›flma 7 (% 10.1) 14 (% 20.3) 19 (% 27.6) 29 (% 42.0) 69 (% 100)

Kontrol 5 (% 20.8) 6 (% 25.0) 7 (% 29.2) 6 (% 25.0) 24 (% 100)

1-4 yafl 4-12 yafl Toplam

Tablo 4. Çal›flma ve kontrol gruplar›n›n k›rm›z› et ve bal›k tüke- timlerinin karfl›laflt›r›lmas›.

Grup

Çal›flma Kontrol p

K›rm›z› et tüketimi (defa/ay)

1.3±0.6 2.3±0.7

<0.0001

Bal›k tüketimi (defa/ay)

0.7±0.5 1.0±0.5

<0.05 n

69 24

(4)

bundaki 64 sa¤l›kl› çocuktan oluflan kontrol grubuna göre anlaml› düzeyde düflük bulmufllard›r (p<0.05) ⁽¹⁷⁾. Ece ve ark.'n›n yapt›¤› çal›flmada oldu¤u gibi, biz de ça- l›flmam›zda demir eksikli¤i anemisi olan grupta serum çinko düzeylerini kontrol grubuna göre anlaml› bir flekilde düflük bulduk (p<0.005).

Çal›flma ve kontrol gruplar› boy ve a¤›rl›k ortalamalar›

yönünden karfl›laflt›r›ld›¤›nda aralar›nda istatistiksel olarak anlaml› bir fark yoktu (p>0.05). Ancak kontrol grubundaki çocuklar, çal›flma grubuna göre daha üst per- santillerde yer almaktayd›. Çal›flma grubundaki çocuk- lar›n boy ve a¤›rl›k ortalamalar›n›n kontrol grubuna gö- re daha düflük tespit edilmesi, literatürle uyumlu olarak demir ve çinko eksikli¤inin büyümeyi negatif yönde et- kiledi¤ini göstermektedir ⁽⁵⁾. Çal›flmam›zdaki veriler ile uyumlu olarak, Demirel ve ark. yapt›¤› çal›flmada normal varyant boy k›sal›¤› olan olgular›n % 12.8'inde çin- ko eksikli¤i saptam›flt›r ⁽¹⁸⁾.

Hastalar›n beslenmesi ayr›nt›l› olarak sorguland›. Çal›flma grubunda sadece anne sütü ile beslenme süresi 4.1±1.6 ay, kontrol grubunda 5.3±1.0 ay idi. Kontrol grubu istatistiksel olarak daha fazla anne sütü alm›flt›

(p<0.005). Bu sonuç 4-6 ay tek bafl›na anne sütü veril- mesinin demir gereksinimini karfl›layaca¤›n› göstermek- tedir ⁽¹⁹⁾.

Çal›flma ve kontrol grubunda inek sütü ve/veya çay tü- ketimi; hiç, az, orta ve çok olmak üzere 4 kategoride de-

¤erlendirildi. Gruplar biberon ile beslenmenin a¤›rl›kl›

oldu¤u 1-4 yafl ve biberonun b›rak›lm›fl oldu¤u 4 yafl üstü olmak üzere 2 gruba ayr›ld›. Bir ile dört yafl grubunda çal›flma ve kontrol gruplar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda süt ve/veya çay tüketimi çal›flma grubunda kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlaml› düzeyde fazla tü- ketilmekteydi (p<0.05). Bu durum 1-4 yafl grubunda demir eksikli¤i anemisi geliflmesinde süt ve/veya çay tü- ketiminin önemli bir faktör olabilece¤ini göstermekte- dir. Fazla süt ve/veya çay tüketimi ayn› zamanda demir eksikli¤inde yüksek oranda saptad›¤›m›z çinko eksikli-

¤inin de bir nedeni olabilir ⁽²⁰⁾.

Midye ve istiridye gibi deniz ürünleri ve k›rm›z› et çin- ko bak›m›ndan zengin kaynaklard›r ⁽¹²⁾. Günümüzde geliflmifl ülkelerde bile s›n›rda çinko eksikliklerinin s›k görülmesinin nedeni bu ülkelerde tüketim e¤iliminin k›rm›z› etten, fitat düzeyi yüksek tah›l ürünlerine do¤ru kaymas› olabilir ⁽¹²⁾. ABD'de yap›lan çal›flmalarda ço-

cuklar›n sadece % 10'unun et tüketti¤i tespit edilmifltir

(21,22). Bu durum karfl›s›nda gerekli demir ihtiyac›n›

sa¤lamak için tah›llara demir ilavesi yap›lm›fl, ancak bu uygulamayla çinko ihtiyac›n›n sadece % 50-60'› karfl›- lanm›flt›r. Bu do¤al besinlerden vazgeçilip zenginleflti- rilmifl besinlerin veya sadece destek vermenin bir sak›n- cas›n› ortaya koymaktad›r ^(21,22). K›l›nç ve ark.'n›n yap- t›¤› bir çal›flmada, Kahramanmarafl'ta çocuklar›n % 10.1'inin hiç et yemedi¤i saptanm›flt›r ⁽²⁰⁾. Ayn› oranda çal›flmam›zda da 69 olgunun 7'sinin (% 10.1) hiç et yemedi¤i tespit edildi. Çal›flmam›zda ayda ortalama 1.28±0.6 kez et tüketildi¤ini gördük. Bu say› kontrol grubunda 2.3±0.8 idi ve aralar›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml›yd› (p<0.0001). Genel olarak et tüketilme oran›n›n her iki grupta da düflük olmas›n›n sebebi, çal›flma yapt›¤›m›z bölgede sosyo-ekonomik düzeyin düflük olmas› ve annelerin besin tüketim bilgisinin yeterli ol- may›fl› olabilir.

Çal›flma grubunda ayda 0.7±0.5 kez, kontrol grubunda ise 1.0±0.5 kez olmak üzere yetersiz düzeyde bal›k tü- ketimi oldu¤unu tespit ettik. Her iki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark vard› (p<0.05). Benzer flekilde, Erdo¤an ve ark. da ‹stanbul'da yapt›¤› çal›flmada yetersiz düzeyde bal›k tüketimi oldu¤unu tespit etmifltir

(16). Bal›¤›n ekonomik olarak k›rm›z› etten daha uygun olmas›na ra¤men bu kadar az tüketilmesi sa¤l›ks›z beslenme al›flkanl›klar›n›n oldu¤unu göstermektedir.

Çinko immün sistem için esansiyel bir elementtir, birin- cil olarak T hücre fonksiyonlar›n› ve di¤er immün hüc- releri kapsar. Bundan dolay› çinko eksikli¤i infeksiyon- lara e¤ilimi art›rmaktad›r ^(23-25). Demir eksikli¤i de im- mün fonksiyonlarda bozulmaya yol açmaktad›r ⁽²⁶⁾. Sa- zawal ve ark., akut alt solunum yolu infeksiyonu olan 609 sütçocu¤u ve okul öncesi çocukta yapt›¤› çal›flmada, 10 mg/gün çinko deste¤inin akut alt solunum yolu infeksiyonu s›kl›¤›n› azaltt›¤›n› tespit etmifltir ⁽²³⁾. Ça- l›flmam›zda y›lda geçirilen infeksiyon say›s› hasta grubunda 3.0±1.0, kontrol grubunda ise 1.7±0.7 bulundu.

Çal›flma grubundaki olgular kontrol grubuna göre daha s›k infeksiyon geçirmiflti (p<0.0001). Çal›flma sonucun- da elde etti¤imiz bu veriler, literatürlerle uyumlu olarak demir ve çinko eksikli¤i bulunan çocuklar›n daha s›k infeksiyon geçirdi¤ini göstermektedir.

Çinko tat tomurcuklar›n›n büyüme ve geliflmesi üzerine trofik bir etki gösteren ''gustin'' denilen faktörün aktif forma geçmesini sa¤lar. Çinko eksikli¤inde bu nedenle

(5)

ifltahs›zl›k görülmektedir ⁽²⁷⁾. Çal›flmam›zda hasta grubunda % 62.3, kontrol grubunda % 29.1 oran›nda ifltah- s›zl›k tespit ettik. ‹ki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark mevcuttu (p<0.05).

Demir eksikli¤i saptanan olgularda, etkili demir tedavi- sine ra¤men anemide düzelme olmazsa di¤er elementle- rin eksiklikleri düflünülmelidir ⁽²⁸⁾. Nutrisyonel çinko eksikli¤i prevalans›n›n yüksek oldu¤u ülkemiz gibi geliflmekte olan ülkelerde büyüme gerili¤i ve infeksiyon- lara afl›r› duyarl›l›k yayg›n olarak görülmektedir ^(1,5). Çinko eksikli¤ini tan›mlayacak duyarl› ve basit tan›

testleri rutine girene kadar çocukluk ça¤› gibi risk gruplar›nda erken dönem destek programlar› düflünülmelidir

(16,29). Ekmeklerin ve sütün çinko ile zenginlefltirilmesi ülke çap›nda çinko eksikli¤inin ortadan kald›r›lmas›nda etkili ve ekonomik bir yöntem gibi görünmektedir ^(16,

30,31).

KAYNAKLAR

1. Prasad AS: Zinc deficiency. BMJ 326:409-410, 2003.

2. Krittaphol W, Bailey KB, Pongcharoen T, et al: Low zinc, iron and calcium intakes of Northeast Thai school children consuming glu- tinous rice-based diets are not exacerbated by high phytate. Int J Food Sci Nutr 57:520-528, 2006.

3. Sipahi T, Akar N, Dinçer N, et al: Plasma zinc levels in patients with iron deficiency anemia. J of Tropical Pediatrics 47:122-123, 2001.

4. Dijkhuizen MA, Wieringa FT, West CE, et al: Effects of iron and zinc supplementation in Indonesian infants on micronutrient status and growth. J Nutr 131:2860-2865, 2001.

5. Wasantwisut E, Winichagoon P, Chitchumroonchokchai C, et al: Iron and zinc supplementation improved iron and zinc status, but not physical growth, of apparently healthy, breast-fed infants in rural communities of northeast Thailand. J Nutr 136:2405-2411, 2006.

6. Andrews NC, Kenneth RB: Disorders of iron metabolism and si- deroblastic anemia. In: Nathan DG, Oski SH (eds). Hematology of In- fancy and Childhood. Philadelphia: WB Saunders, Vol 1:423-461, 1998.

7. Glader B: Anemias of Inadequte Production. In: Behrman RE, Kli- egman RM, Jenson HB (eds). Nelson Textbook of Pediatrics (17th ed) Philadelphia: WB Saunders 1606-1617, 2004.

8. Iannotti LL, Tielsch JM, Black MM, et al: Iron supplementation in early childhood: health benefits and risks. Am J Clin Nutr 84:1261- 76, 2006.

9. Özmert EN: Erken çocukluk gelifliminin desteklenmesi-I: Beslen- me. Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Dergisi 48:179-195, 2005.

10. A¤ao¤lu L: Demir eksikli¤i anemisi ve mental fonksiyonlara etki- si. Türk Hematoloji Derne¤i. V. Mezuniyet Sonras› E¤itim Kursu. ‹s- tanbul: Mart Matbaac›l›k Sanatlar› A.fi. 102-107, 2000.

11. Prasad AS, Miale A Jr, Farid Z, et al: Clinical and experimental zinc metabolism in patients with the syndrome of iron deficiency anemia, hepatosplenomegaly, dwarfism and hypogonadism. J Lab Clin

Med 116:737-749, 1990.

12. Arcasoy A: Çinko ve çinko eksikli¤i. (2.bask›) ‹stanbul: Ö¤ütler Ofset, 1-43, 2002.

13. Bahar A, Karademir K, Aral YZ, ve ark: Çocuklardaki demir eksikli¤inin tespitinde serum demiri ve eritrosit çinko protoporfirin/hem oran›n›n yeri. Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Dergisi 46:24-29, 2003.

14. Miller LV, Krebs NF, Hambidge KM: Human zinc metabolism:

advances in the modeling of stable isotope data. Adv Exp Med Biol 445:253-269, 1998.

15. Hambidge KM, Krebs NF, Miller L: Evaluation of zinc metabolism with use of stable-isotope techniques: implications for the assess- ment of zinc status. Am J Clin Nutr 68:410S-413S, 1998.

16. Erdo¤an S, Akyol B, Önal H, ve ark: Demir eksikli¤i anemisinde serum çinko düzeylerinin de¤erlendirilmesi. Çocuk Dergisi 3(1):49-55, 2003.

17. Ece A, Uyan›k BS, Iscan A, et al: Increased serum copper and decreased serum zinc levels in children with iron deficiency anemia.

Biol Trace Elem Res 59:31-39, 1997.

18. Demirel F, Bideci A, Çamurdan MO, ve ark: Çocuklarda boy k›sal›¤›nda etiyolojik etmenler. Türk Pediatri Arflivi 40:39-43, 2005.

19. Miller LV, Hambidge KM, Naake VL, et al: Size of the zinc pools that exchange rapidly with plasma zinc in humans: alternative techniques for measuring and relation to dietary zinc intake. J Nutr 124:268-276, 1994.

20. K›l›nç Y, Antmen B, Tanyeli A, et al: The hight persantiles, nut- ritional and socieconomical status and zinc profiles in primary school children in southern part of Turkey. Second International Zinc Symposium 1998.

21. Krebs NF: Dietary zinc and iron sources, physical growth and cognitive development of breastfed infants. J Nutr 130:358S-360S, 2000.

22. Skinner JD, Carruth BR, Houck KS, et al: Longitudinal study of nutrient and food intakes of infants aged 2 to 24 months. J Am Diet Assoc 97:496-504, 1997.

23. Sazawal S, Black RE, Jalla S, et al: Zinc supplementation redu- ces the incidence of acute lower respiratory infections in infants and preschool children: a double blind, controlled trial. Pediatrics 102:1-5, 1998.

24. Prasad AS, Meftah S, Abdallah J, et al: Serum thymulin in human zinc deficiency. J Clin Invest 82:1202-1210, 1988.

25. Rink L, Haase H: Zinc homeostasis and immunity. Trends Im- munol 28:1-4. 2007.

26. Ince E, Kemahli S, Uysal Z, et al: Mild zinc defiency in preschool children. J Trace Elem Exp Med 7:135-141, 1995.

27. Henkin RI, Laws JS, Nelson NR: The role of zinc on the trophic growth factors, nerve growth factor and gustin. In: Hurley LS, Keen LL, Blönnerdal B, Rucker RB (eds.) Trace elements in man and ani- mals: New York and London: WB Saunders, 385-387, 1988.

28. Allen LH, Rosado JL, Casterline JE, et al: Lack of hemoglobin response to iron supplementation in anemic mexican preschoolers with multiple micronutrient deficiencies. Am J Clin Nutr 71:1485- 1494, 2000.

29. Abdulla M, Suck C: Blood levels of copper, iron, zinc and lead in adults in India and Pakistan and the effect of oral zinc supplementation for six weeks. Biol Trace Elem Res 61:323-331, 1998.

30. Kilic I, Ozalp I, Coskun T, et al: The effect of zinc supplemen- ted bread consumption on school children with asymptomatic zinc deficiency. J Pediatr Gastroenterol Nutr 26:167-171, 1998.

31. Villalpando S, Shamah T, Rivera JA, et al: Fortifying milk with ferrous gluconate and zinc oxide in a public nutrition program redu- ced the prevalence of anemia in toddlers. J Nutr 136:2633-7, 2006.