E
Jı b.Av·c,,",
rt"ri
bvt(l..e,1<...'C
u..t] -
f-./
A-I?6C.
i~
r
'2.
~
DOBRUCA / ROMANYA TÜRKLERi'NiN
MANiLERİ
VE
MAN
İ iNCELEMELERİ·
A
STUDY OF THEMANİs
OF THE DOBRUJA / ROMANIA TURKSMEHMETNACl ÖNAL
ÖZET
MAN/LER GELENEKSEL TÜRK
şiirinin
dörtlük formuylaoluşur.
Manller hem Dobruca'da hem dediğer
Türk bölgelerindevardır.
Bunlaryaygın formlardır.
Maniler 4+
3= 7 hecedenoluşur.
Buçalışmada
tematikaraştırma yapıldı. İç
yapılarıdört dizedeki konularınagöre, incelendi.
Konu
bütünlüğü
olan manilerinsayısı
145 (%64)'tir. Konubütünlüğü
olmayan manilerinsayısı
80 (%36)'dir. Doldurma manitanımı doğru değildir.
Genellikle konubütünlüğünün olduğunusöyleyebiliriz.Manilerin temel konusu
aşktır.
Bu rakam %8S'tir.Diğerleri farklı
konular-danoluşur.
Manilerdeadlandırınalara
göre en çokadı
geçeneşya altın;
en çokadı
geçen çiçek gül; En çokadı
geçen hayvan bülbül; en çokadı
geçen renksiyahtır.
Diğer adlandırmalar
meyve, ürün,doğa
ve çevre,kişi,
yer, soy,iş
vd. Busınıflandırma
bize mani söyleyeninsanların dünyalarını
vermektedir. Anahtar Kelimeler:Dobruca, mani, dörtlük,konu, inceleme,sınıflandırma
*.4.UluslararasıKıbns-Balkanlar-AvrasyaTürk Edebiyatlan Sempozyumu 09-14Mayıs2000'de (Struga - Makedonya) bildiri olaraksunulmuştur.
i7o ı'vlEif,\1ET N ,\ Ci Ö1\,\L GiRİş Tekkelerden hu gelir Çeşmelerdensu gelir Hanemiz uzakdüşmüş Elimizden ne gelir
Türkiyesınırları dışında kalmış,eski birOsmanlıtoprakparçasıolan ve Plevne
Savaşı sonrasındaBerlinAntlaşmasıile Romanya 'yabağlananDobruca, 1878
yılından sonra Türktoprağıolmaktançıkmıştır.i940 yılındaise, Dobruca böl-gesinin güneyi Bulgaristan'abırakılmış,kuzeyi ise Romanyasınırlarıiçinde
kalmıştır.
RomanyaDobrucası'ndayaşamlarınısürdüren Türklerinsayıları yetmişbin
civarında(I 992 yılıresmirakamlarınagöre 54.121.000) olup Romanya nüfusu-nun %0,2 'sini oluşturmaktadırlar.,
Türk halkı anadilini korumuş, ve Türkçesiyle edebi ürünler vermeyi
sürdür-müştür.Halkedebiyatınınsözlü üriinlerinden olan maniler deçeşitli toplantılar da,düğünlerde, yavukluların mektuplarındave daha pek çok zemindecanlılığını
korumuştur. Dobruca Türklerinin manilerinde, Dobruca Türklerinin kendi
dünyalannıbuluruz.Aşkları,sevgileri, hasretleri,yakınmalan,çevreleri ileyaşam
larınadair herşeymanilerineyansımıştır.Maniler,yalnızDobruca Türklerinin edebi ürünüdeğil,Türkdünyasınınortak edebi halk ürünüdür. Bu ortak edebi ürüne Türklerinyaşadığıher yerde, farklıisimler verilir.
Mani aslen Arapça bir kelime olup ma'nisözcüğündenTürkçe'ye manişek liylegirmişbir kelimedir (Onay, 1996: 84). Azerbaycan Türkçesinde: Bayan,
Başkurt T~kçesinde:ŞiğirtÖTÜ,KazakTürkçesinde:Öleı]
türü,
KırgızTürkçesinde: tört sap, Ozbek Türkçesinde: törtlik, Tatar Türkçesinde:Şigirtöri, Türkmen Türkçesinde: Rubayı,Uygur Türkçesinde: Törtlik (Komisyon, 1991: 558-559) Irak Türlerinde: Hoyratadıverilmektedir.Türkiye'de ise Denizli'de: Mana, Urfa'dakadınlar arasındame'ani, erkekler
arasındahoyrat, DoğuKaradeniz'dc:Karşı-beri (Gözaydın,1989: 3) gibi adlar
verilir,
Dobruca Türkleri"rrıani"Dobruca Tatar Türkleri "mani" veya "mane" demek-tedirlcr. Dobruca' dan derlediğimizmanilere geçmeden önce, Romanya' dan ve Balkanlardanderlenmişmanilerden ve mani tesirindeyazılmışeserlerinbazıIann dan s,öz cdelim. Romanya'da: Ahmet Nagıvearkadaşlarının yazdığı Boztorgay (Nagi, 1980:i44-232)adlıeserde, 64 1 mani yeralmaktadır.Mehmet Ali Ekrem 'in
Bülbü!Sesi (Ekrem, 1981: ll-143)adlı kitabında206 mani,Neriınan İbrahim,
i992 yılında Köstence'de yapılan bir sempozyumda "Dobruca Türk-Tatar
DOBKUCA / RO.\1ANYA TÜRKlEKi'~iNMANilHi VE 1\'\A~i 'INCElE.',IElERI
FolklorondaAyMotifi"adlı yayımlanmamışbildirisinde ay ile ilgili 8 maniye yer
vermiştir.Enver Mahmut, Nedret Mahmut çifti,Dobruca Türk HalkEdebiyatı
Metinleri (Mahmut,I 997: 23-60)adlıeserlerinde toplam 568 maniye yer
ver-mişlerdir.TürkiyeDışındakiTürkEdebiyatıarıAntolojisi 12, Romanya ve Gagauz
TürkEdebiyatı. adlıeserde toplam 62 mani yeralmaktadır(1999: 81-83). Toy
Şiirler(Ziyaeddin, 1992: 48)adlıeserdeolduğugibi, mani tesirindeyazılmış eser-lere derastlanmaktadır.
Romanya'nın dışındaBalkanlardayapılanmani derlemelerindenbazılarına
değinecekolursak: Bulgaristan'daRodop Manileri derlemelerini görürüz. Hayriye
Süleymanova, Emil Boef'in birliktehazırladıklanRodop Manileriadlıeserde iki bin mani yeralmaktadır(Süleymanova, 1965). KültürBakanlığı yayımlan arasın
daçıkanTürkiyeDışındakiTürkEdebiyat/arıAntolojisi, Bulgaristan TürkEdebiyatı
8'de (1997: 102-109) toplam 186 mani yeralmaktadır.
Bulgaristan'da Türkşairlerininmanitarzınınetkisiyleşiirleryazdıklan görülmek-tedir (Yenisoy, 1997: 444;Nemeıh,1996: 226-229). Antoloji serisinin yedincisi olanMakedonya Yogoslavya (Kosova) TürkEdebiyatı(I 997a, i02· i i i) adlıeserde 98
+
39 toplam: 137 manibulunmaktadır. BatıTrakyaşairleride halkedebiyatıtarzındamanilerden esinlenerekşiir yazmışlardır(Sağlam,i990). Prof. Dr.Şükrü
Elçin,Türkiye Türkçesinde Maniler (Elçin, 1990)adlıeserinde Balkan Türklerinin manilerinden örneklervermiştir.
MANiLERiN ZEMİNİ
Maniler, Türkdünyasınınortak ve en eski edebi ürünlerindendir.İslamöncesinde var olan mani söylemegeleneği, İslam sonrasındada devametmiştir.ilk yazılı örneklerini DivanüLügat-it-Türkadlıansiklopedik eserdebulduğumuz rnani-ler, Kutadgu Bilig'den Atebatü'IHakayık'akadar (Köprülü, 1981: 273; Künoş,
1978: 50-53; Kaya, 1999: 7-130) pek çok esere tesiretmiştir.Cönkler, mecmualar, sözlükler, divanlar, halk hikayeleri gibi eserler manilerinyazılı kaynaklannı oluş
turmaktadırlar(Elçin, 1981: 278).
Sözlü gelenekte ise daha çok köylerde, gerekkapalımekanlarda; kahvelerde (Onay, 1996: 84), evlerde, evlerintandır başlannda,gerekaçıkmekanlarda;bağda,
bahçede, tarlada,çayırda,çimende,işveeğlencelerdesöylenir. Mani söyleyenin mutlaka birmuhatabı vardır.Böylece insanlarhayatlarını,manilerle daha çok
ren-klendirmişolurlar.
Mani söylemek için, uygun kelimelerle kafiye yapmak, hecesayısınadikkat etmek, bu aradakarşılıklımanilerde altta kalmamak, uygun biçimde cevap ver-mek zeka ve beceri gerektirver-mektedir. Mani söylever-mek halkarasındaciddiye
17L DORRUCA / ROMANYA TÜRKLERi'NiN M"'NiLERi VE .'-IANi iı--:CELEMELEKi 173
Mani atmageleneği,Dobruca'da bir zamanlaryaşanmış olaylarıdahatırlat
maktadır. Kızlar, kapılarınınönünden geçenyabancılaramaniatarlarmış.Tuna
nehrine kadar uzanan denizyolculuklarındaLazların(Karadenizlianlamında)
manilere konuolduğunu1897doğumlu FazlıHürmüz'ünsöylediği şumani görmek-teyiz:
Kestaneyi keserler
Fışkınvermesin diye
Lazlarısürecekler
Sevdayapmasındiye
Bu man i Anadolu'da söylenen"KuşBurnu"adlıtürkünün ilkdörtlüğüne
çok benzemektedir:
Denizortasımildir Bizi söyleten dildir Bir sen söyle bir de ben
Bakalımdertli kimdir
"Manicibaşıyımben Cevahirtaşıyımben Bana bir maniatsan
Ölünce taşırımben. " (Yenisoy, 102) Mani maniyi açar
Mani bilmeyen kaçar Gelinkızlar manileşelim
Hangimiz üsteçıkar
"Mani mani man açar Mani bilmeyen kaçar Gelin kızlarmani söyleyelim Hangimiz üstünÇıkar...
"Kuşburnunu budarlar
Haydah ışgınsiirmesin deyi Bizi burdan kovarlar
Haydah güzel sevmesin deyi" (Öztelli, 1972: 127)
Manilerin birbaşka ortamıisedüğünlerde gerçekleşir. Kınagecelerinde gelin-kaynana manileri söylenir. Dobruca'daki gelin-gelin-kaynana manileri, Türkiye'de de hemen hemenaynıdır. Kızveoğlan taraflarını,genelliklekınagecelerinde bir-birlerine mani atarlar. Ne gelin ne de kaynana bu manileri söyler. Kız tarafında kinazıgeçenkadınlarileoğlan tarafındaki nazıgeçenkadınlar arasında
gerçek-leşenbiratışmadır.Her maniden sonra taraflar, nidalarla heyecan içinde mani
havasınıniçinde yeralırlar.
Düğüngelenekleri çerçevesinde, sevenler birbirleriyle manilerdekonuşurlar.
Sevdalılarınkaçmakararınıbile manilerleanlatılır:
Yarsaçınörmezler
Seni bana vermezler Gel beraberkaçalım
Karanlıktagörmezler
Maniler içinde,manileşmeifadesikullanılır.Mani söyleyenler bizlere zaman zaman man iortamını anlatırlar:
Bulgaristan'damanileşme ortamınıanlatan benzer manilerlekarşılaşırız.
İştebunlardan ikisi şöyledir:
Yukarıdakimanilerden deanlaşılacağıüzere,laflafıaçar gibi manilerin
konu-larıda birbirini sürüklemektedir. Mani bilmeyenler bu maniatışmasına gireme-zler ve kaçarlar. Maniyihafızalarındaen iyi şekildetutabilenler ve konuya en uygun cevap uydurabilenlerüstünçıkarlar. İrticalenhalkınduygu vedüşünc~l:ri. ni ifade eden manicikadınlar vardır.Halkarasında marıisöyleyenlere:Manıcı,
maniyakıcı,mani düzücü denilir(Dizdaroğlu,1969: 67-68).Bunların yanı sıra
,:,;
Elma attım almazsın.
Sen halimisormazsın.
Hangibayrıngülüsün, Vakit geldi açmazsın.
Yavuz geliyor yavuz.
Nalçasıbenolayım.
Yalnızyatankızların,
Kocasıbenolayım.
nan bir iştir,Maniyekarşılıkveremeyenkınanır.Hatta bu yüzdentartışmalarve kavgalarçıkar (Gözaydın,3; Onay, 84).
Maniortamını hayatın çeşitli safhalarındagörürüz.Hıdırellez şenliklerinde
ki çömlekten çekilençeşitliboncuk,düğmegibi nesnelerle niyet manilerinsöylendiği
hem Türkiye'nindeğişikyerlerinde(Ülkütaşır,1975, 157-170) hem de, Dobruca Türklerinde de görülür. Talih manileri, özellikle gençkızlar arasında,büyük bir merakla veçeşitliyorumlarla takip edilir (Önal, 1995: 302-304).
Kayık sefalarındamaniatışmalarıgörülür. İstanbulGöksu'da 19.asrın son
çeyreğinde kayık sefalarına katılmışve manilerikaydetmişolan Macar Türkolog
İgnacz Künoş,Göksu Deresindekayıklarıngiderekçoğaldığını, çarşaflı,
entari-li veyaşmaklı hanımların şıkbeylerlekayıklardabazen yan yana gelerek bazen birbirlerininpeşlerine düşerekmaniatıştıklarını anlatır.Bir gençkızbu arada mendilini suyadüşürürve manisini atar:
"Yemeniminyeşili
Şimdibuldumeşimi
Yemenim sende dursun
Sil gözününyaşını" (Künoş,50-53)
Benzerkayıkgezintileri Tuna nehrinde, Dobruca Türkleriarasındada görülür. Tuna nehrindekayık seraları yapılırkenerkeklerkızlara, kızlarerkeklere lafdeğil,
maniatarlarmış. Aşağıdakiörneklerdeolduğugibi, manilerde bir zarafet ve estetik
174 ,\\EII,'v\ET NACl Ö:>L\L DOBRUCA / ROMANYA TÜRKLERi'NiN ,'vIA:-:iLERi VE .,1.\:-:i iNCELE.'IELERI 175
MANiLERDE DIŞ YAPI
yavukluların mektuplarında, ağıtlarda kısaca hayatımızın heralanında maniler
karşımıza çıkar.
Buyapılarıntam tersi dekarşımıza çıkmaktadır. Aşağıdakiiki manideolduğu
gibi, ilk iki dizesiaynı,son iki dizesi farklımaniler de görülür.
Maniler genellikle 4+ ) = 7 hecelidir ve dörtmısradan oluşurlar.Kafiye düzeni aaxa nadiren de xaxaşeklindedir. ŞükrüElçin manileri ikiyeayırır: I-Düz mani-ler (tam manimani-ler), 2-Cinaslımaniler (kesik maniler) (Elçin,I 992:30B-309).Doğan
Kaya'nıntasnifine göre maniler: 1- Düz maniler,
7-
Kesik /Cinaslımaniler, 3-Ycdekli maniler, 4- Müstezat maniler olmak üzere dördebaşlıktaelealınır(Kaya, 35-44).Derlemiş olduğumuzmanilerarasında3cinaslımanivardır. Sayılanazolduğu
için düz maniler içine dahil edilmiştir.
Askerlik ile ilgili mektup manileri de azsayıdadır.Bunlar daiçeriğindenötürü
ayrılıkmanilerine dahil edilmiştir. "
Biçimaçısındanmanilerin varyantoluşturmaları aşağıdakimanilerdeolduğu
gibidir. Sonuaynıdizelerle biten manilerin son dizeleri, söyleyenlerincedeğiştir
ilir.
Manilerin dört dizeden oluştuğunu söylemiştik.Genelolarak manilerde ilk iki dize doldurma dizeler olarak görülür, Bazen bu ilk iki dize anlambütünlüğüne
katkıdabulunur; bazen deanlamıtamamlamaendişesindenuzak birşekildesöylenir
(Gözaydın,3). . .... .... ,.
Dobruca'danderlemiş olduğumuz225 manıde, mısralannkonubütünlüğüveya
konufarklılığını şöyledir. .
A- 4mısraın birbirini doğrudan tamamladığı manilerin toplamı 43 (IA4, IA9, IA21, IA32, IA41, IA44, IA47, IA56, IA58, IA59, lA62, lA64, lA67, lA68, IA80, IA81, IA84, IA86, IA87, lAi04, IBi, IB2, IB8, ını i, IB22, IB3 1, IB38, IB49, ICI, ICI2,nı, II2,
I13,
II4,II5,
II6, II7, II8,nu,
III5, IV8, LV9,IVlO)'tür. ,
B- İlk2mısraı ile son
2
mısra dolaylıolarak birbirlerini tamamlayan manı-lerintoplamı 79 (IA2, IA3, IA5, IA8, IAıo, IA19, IA22, IA26, IA27, IA28, IA29, IA33, IA36, IA42, IA46, IA49, IA52, IA57, IA63, IA66, IA69, lA 70, lA 73, lA 74, IA75, IA77, IA78, IA85, IA91, IA92, IA94, IA96, IA97, IA99, lA 100, IAIıo,tas,
IB5,rar,
rnıo, mı I, IBI4, IBI9, IB20, IB26, IB27, IB29, IB32, IB33, IB3S, IB40, IB42, IB47, rC2, IC4, rC6, rC7, rC8, rC9, IClO,ıcıı,ICl3, ICI6, IClS, rC19, IC20, IC25, IC26, IC28, IC29, IC30, IC32, IILI, III2, IIB,III4, IIIS, IV5,IVi2)'dır.
C-İlk i mısraı ayrı son 3mısraı aynıkonulu olupdolaylıolarak birbirlerini tamamlayan manilerintoplamı 23 (lA16, !A23, IA43, IA54, IA71, IA72, IA83, IA93, !A98, IAI02, IAI03, IAI08, IAI09, IB12, IBI6,m24, IB25, IB34, IB45,
IB4B,nı),1II6, !VI)'tür.
D-İlk i mısraı ayrıson 3mısraı ayrıkonulu olan ve birbirini tamamlamayan manilerintoplamı 34 (IAIl, IAI2, IAl3, IAI8, IA20, IA25, rA30, IA35, IA37, IA38, !A40, IA45, IA65, IA76, !A79, !A89, IAIOI, mI5, IB28, IB30, IB36, IB37, IB43, IB44, ICI4, ICI5, ICI7, IC21, IC23,ILLO,nız, I1I4, IV2, IV7)'tür.
E-İlk2mısraı ayrıson 2mısraı ayrıkonulu olan ve birbirlerinitamamlamayan
manilerintoplamı 38 (lAi ,IA6, IA7, IAI4, IA17, !A18, IA24, IA3 1, IA34, IA39, IA48, IA50, IA5I, IA53, lASS, IA60, IA61, IA88, IA90, IA95,ıxıos, IAıo6,
IAıo7, IB6, IB9, IB41, IB46, IC3, IC5, IC24, ıczz, ıczı, II9, III7, IV3, IV4,
IV6, lVI l)'dir.
Bunların dışında: ı. mısra ayrı 2. mısra ayrı son 2 mısra ayrı konulu olup
birbirini tamamlamayan manilerintoplamı 8 (!A15, IAB2, IB4, IB 13, IB 17, IB24, IB39, IC31 )'dir.
MANilERiN iç YAPısı
Keten gömlek giyeyim Aç koynunu gireyim Uyan da yar
sar beni
Yarolduğunbileyim
Elmas yüzük eldedir
Altınkemer beldedir
Sevgilim kimsededeğil
Benimgönlüm sendedir
Denizde kumkalmadı
Balıktapulkalmadı
Kalk da yarimyatalım
Artıksabnmkalmadı
a2-
b2-
c2-al - Karpuz kestim yiyeyim
Aç kapınıgireyim
Uyu uyan
sar beni
yarolduğunbileyim
b 1- Altınsaat sendedir
Zincirleri bendedir Dünya dolu yar olsa
illagönlüm sendedir
cl- Denizde kum kalmadı
Balıktapulkalmadı
Seni sevdim seveli
Konu bütünlüğüolan man ioranı:%64,4
Konularının birbirleriyle uyumu açısından manilerin sayı oranları:
• A=4 konu büıünlüğü/43 .B=2+2konu büıünlüğü/79 OC"I+3konu blllOnllgi!/23 O D- 1·3 konu ayrıhill/34 • E" 2· 2konu ayrıhill/46
I)OBRU(..' i ROMANYA TÜRKLERi','ii:-.! ,'vl,\/-':iLERi vr .\1,1 ,'ii i,"CELEo\1[LOi ın
A, B, C maddelerine dikkat edilecek olunursa: A'da 43 (%19,1) manide 4 dize birbirinidoğrudantamamlar; B'de 79 (%35,1) manide ilk 2 dize ile son iki dize de anlarncadolaylıolarak birbirlerini tamamlarlar. C' de 23 (% 10,2) manide 1. dize ile son üç dizeaynı şekildebirbirlerinidolaylıolarak tamamlarlar. Toplam olarak 145 (%64,4) manidekonularınbirbirlerinitamamladığıgörülür.
D maddesinde 34 (%15,1) maniden ilki birbaşınason üç dize kendi araların
da konubütünlüğü oluşturmaktave birbirleriyle anlarncatamamlamamaktadırlar.
E maddesinde 38 (%16,8) mani, alt grubunda 8 (%3,5)(toplamı%20,5) mani bir-birlerini anlamca tamamlamayan konularlaoluşturulmuştur.Son iki maddedeki manilerintoplamıise 80'dir. Konubütünlüğü oluşturmayanmanilerin yüzdeleri %35,5 olur.
Bu incelemedenşusonucuçıkarabiliriz.Manilerde söylenmek istenenşeyler
üçüncü ve dördüncümısralarda ağırlıklıolarak söylenir ama, 145 (%64,4) manide
görüldüğüüzere konubütünlüğüsöz konusudur. Bunlardoğrudan(43 mani) veya
dolaylıolarak (79
+
23= 102 mani) birbirlerini tamamlamaktadırIar. Aslındauzunbir hikayeninçarpıcısonucu gibi, manilerde bu son, 3. ve 4.mısralardasöylenir.
Sonmısralarakadarhazırlık yapılır. Tıpkıhikaye içinde silalıınpatlamadan önce,
gösterilmesi gibi bir hazırlıktır. Dolaylıda olsa dörtmısradada konu uyumu söz konusudur. Manilerde, ister dörtmısraın,ister ilk iki ve son iki misram ister, ilk bir ve son üçmısraınkonu bütünlüğünü oluştursunbirbirlerini aslında
tamamlarlar. iyi bir manici iştebu konubütünlüğünedikkat eder.
D ve E maddelerinde toplam 80 (%36,8) manide konu bütünlüğü görülmez. Maniyi iyi düzenleyemeyen maniciler veya mani aktarıcıları bu anlam ilişki
sine fazlaca dikkat etmezler.Asılsöylenrnek istenilene bir konubütünlüğü açısın
danhazırlık yapılacakkenölçü ve kafiye tasasıylaanlamkaçırılır. İştetam bura-da "doldurma veya dolgu mısra"ortaya çıkar. Maniler ustaları tarafından
söylendiğinde,konubütünlüğünüiçinde söylenirler. Zamanla bu dikkatzayıfladığı
için, bazen ilk ikimısrakonula ilgisiz vemüstakilolarak doldurma şekline dönüşür.
Pertev Naili Boratav, dört dizelik manilerin anlam ağırlığınınson iki dizeele
bulunduğunuve buaşamaların açıklanması içinüzerindedurulması gerektiğini
belirtir. ilk iki dizenin bir atlama tahtasıolarak görüldüğünü, ilk iki dize ilc son iki dizearasındaiçtenbağlantılımanilerin her anlamdakaynaşma sağladığını vur-gular (Boratav, 1992: 174-i75).
Daha önce maniler üzerindeyapılançözümlemelerde,aynısonuçlaravanImıştır.
Seyfi Karabaş,manilerin ilkyarıları ile ikinciyarıları arasındaanlam
bütün-lüğütezini savunur: "Mani verenlerinçoğununmanilerin birinci ve ikinciyarıları
arasındagüçlü bir anlambağıgörmeme/eri durumu gerçekten böyle olduğunu
kanı/lamaz" der (Karabaş,1997: 7-8; 1997a: 5-7). Ramazan Korkmaz da
178 MEII.\\I:T N,\eı O:--:,\L DOBRUCA / ROMANYA TÜRKLERi'NiN MANiLERi VE MANi iNCELEMELERi 179
Cinsellik %3,I'lik bir orana sahiptir. Oranlamada en alt en alt seviyededir. Bu konudaki manilerde cinsellikaçıkbir vurgulanmak yerine, çağrışım yapıl
maktadır. Yani bedeni olan çağrışım %3 civarındadır. Duygusal vurgu ise %85 oranındadır. Cinselliği çağrıştıran manilerin arkadaş ortamında söylendiğini de
unutmamak gerekir.
Gelin-kaynana manilerininyanında,buçalışmada yer alan diğermanilerin
konularını şöyle sıralayabiliriz: Düğün,övünme, maniatışması,hava atma, yeniden evlenme,acıma, aşıklann kavuşmasınıtelkin.
Ağıtkonuluayrılıkmanileri de azsayıdaolsa da görülür:
Manilerin %85'iaşk,sevgi ve sevgili üzerinedir. Bu %85'lik oran içinde, o/048,8'i sevgilininaşkından,onunözelliğinden, güzelliğindensöz eder. Ayrılık konulu manilerde yine sevgilivardır. Bu sefer sevgiliden ayrı düşme konusu işlenir,
Şikayctkonulu manilerde yine sevgiliden söz edilir.
Marıllerin konularınıyine en iyişekildemanileranlatırlar.
"Karyağarkar üstüne
Kışgelir nar üstüne
Lôlolasıcadiller
Her mani yar üstüne"(Akalın,1972: 1)
maninin iç formunu ve imaj açısından bütünlüğünü sağladığınıbelirtir (Korkmaz, 1989: 34-38). RızaFilizok ise, manilerinyapılarındakiortakkonularıirdeler ve maniletinmüşterekkelime kadro ve grameryapısının olduğunubelirtir (Filizok, 1984: 145-149).
Dobruca manilerinin çoğu(%64,4) için,yukarıda belirttiğimiztasnifterin
sonuçlarınıdikkate alarak buyargıya katılıyoruz.
Dobruca'daderlediğimiz225 maniyikonularına şöyle sıralayabiliriz:
1-Aşk:
A- Aşk-sevdaüzerinedir.
Ila
mani, yüzdesi %48,S'dir.B- Aşk-ayrılıküzerinedir. 49 mani, yüzdesi %21,Tdir.
C- Aşk-şikayetüzerinedir. 32 mani, yüzdesi %14,2'dir.
LI- Gelin-kaynana konuludur. 15 mani, yüzdesi%6,6,'dır.
III- Cinselliği çağrıştıran konudadır.7 mani, yüzdesi %3,1 'dir.
IV- Diğerkonularla ilgili maniler 12'dir. Yüzdesi %5,3 'tür.
ı:ı Diğerkonular
.Aşk
%85
Konularınagöre manilerinsayılarıve yüzdeleri
Karşıdagördüm seni
Beyaz gül sandımseni Kokmanakıyamazdım
Toprağakoydun seni
Bahçelerden nar gelir Dar sokaktan yar gelir Sevdim sevdim Allahaldı
Bu da bana zor gelir
iiAşk-Sevda:iı omani • Aşk-Ayrılık: 49 maniDAşk-Şikayet:32 D Gelin-kaynana:ı5 mani • Cinsemk:? mani iiDiğerkonular:ı2 mani
Manilerde o bölgenincoğrafyasınıvekişilerinözlemlerini görürüz.
Çadırındirekleri
Tombuldurbilekleri
MangaIya'nın kızları
Beyoğlu'nunbebekleri
Mangalya Dobruca'da güzel bir sahilkasabasıdır.Mangalya ileBeyoğlu arasın
daki ilgi, bölgeinsanının İstanbul'aolan özentisini göstermektedir,
Romanya'da nüfusitibarıylatek Türk köyü olmaözelliğini taşıyan Başpınar (Fantana Mare) köyününadı değiştirilmesinerağmen,manilerinde yer almaya devam eder.
Başpınar'ın bayırı
Çimenliktirçayın
Konuşbenimlesevdiğim
Karşıda yeşilekin
Yeşermezbizim ekin
Her gören benzim sorar
Sormazlar
yürektekinı80 MEIL."'ET NACl Ö~"L
Romenkomşularıylaolan etkilenme de, mani içinde kendini
göstermekte-dir:
Mısır attım ateşe
NaşagittiBükrcş'c
Ne mendil var ne çevre
Yandı Naşa ateşe
Sayısı az da olsa bu Romenee'den bazı kelimelerin manilere girdiği görülür.
Dış kapı anlamına gelen port kelimesindeolduğugibi: Porttan yüksek uçamam
Kanadımyok uçamam
Küçükten bir yar sevdim
Artıkhiç vazgeçernem
Sevginin,ayrılıkvb. duygularınedebi sanatadönüştürüldüğünümanilerinde görmek mümkündür. Bir manininardındasöyleyenindünyasımbuluruz. Bunlardan
bazıları:
Yolladımyiiri yola
Gözlerim dola dola
Çok yalvardımbuluta
Yiirime gölge ola
Huzuruna varayım
Diz çöküpyalvarayım
Sen çaldıngönlümü
Aç koynunuarayım
Bilindiği üzere, manilerin konularını manici oluştunırken çevresinde var olanı
mani içinetaşır.Buradan hareketle manilerde yer alan adlar manicinin çevresi-ni ve maçevresi-ni söyleyeçevresi-niçevresi-nidünyasındakidaha pek çokşeyi yansıtır.Bu
tür
adlanşöyle tasnif edebiliriz:I- Eşyalar,
2- Çiçek ve çiçekadları,
3- Hayvan ve hayvan adları,
4- Renk ve Renkadları,
5- Meyve ve meyve adlan
6- Ürünler,
7- Tabint ve çevre, 8-Kişi,yer ve
boy
adları,9- İşlerve meslekler,
i0- Benzetmeler,
DOBRUCA / ROMA~Yi\ TÜRKLERi':-:i:-.: MANiLERi vt MA!'; iNCELEMELERi ı81
i i -Deyimler,
12- Atasözlerinihatırlatanifadeler,
13-Hastalıklar.
1- MANiLERDE GEÇENEŞYALAR
Altın:i kez (IA38)
Altınkemer: ı kez (IA95)
Altınsaat: i kez (IA94)
Altınsini: 2 kez (lA37, IA38)
Altıntabak: 1 kez (IB44,ıe17)
Balta:i kez (lA6) Baston:ı kez (lV6) Biçer:i kez (ICIS) Boneuk: 1 kez (!BS)
Çadır:2 kez (ICI6, IV2)
Çevre: 2 kez (lA23, IA50) Davul: i kez (II3)
Direk: i kez (IV2)
Düğme: ı kez (lA 20) Dokumatarağı: ı kez (1A25)
Gömlek: 4 kez (IA20, IA72, IA79, !B27) Gül suyu: ıkez (!BS)
Gümüş: ı kez (IC32)
Halı: i kez (mıS)
İbrik: i kez (IU)
İnci:3 kez (IA24, IASI, IASI)
İnser(çivi): 1 kez (IA39) Kantar: 1 kez (IA90)
Kapı(Port): 3 kez (lA 49, IA48, m14) Kalem: 1 kez (IA34)
Karyola: 1 kez (IAS9) Kazma: i kez (112) Kazan: 2 kez (lBI2, mI3)
Kazık:1 kez (II12)
Kefen: 2 kez (II4, IIl2)
Keten: 4 kez (IA23, IA72, IA79, IB36) Keser: 1 kez (IA39)
Kibrit: 1 kez (IA74) Kilim: ı kez (II 1O)
-ı8ı MEIIMET NACl ÖNAL
Kömür: i kez (lA IS)
Kumaş: i kez (lV4)
Kürek: 3 kez (IB25, II3, III3) Masa: i kez (LC26)
Mektup: 2 kez (lA56,ıczn
Mendil: 6 kez (IAI2, IA23, IA53, IA66, ICIS, I1I5) Merdiven: i kez (116)
Merhem: i kez (lAıo)
Nalça: i kez (III7)
Peşkir: i kez (IAS2)
Ok: 2 kez (IA2, IA4i)
Orak: i kez (lB31) Raf: i kez (lA39)
Salıncak:i kez (IViO)
Sandık: 2 kez (lA53, 114)
Saz: i kez (lAıos,lB30) Sepet: i kez (lA IS) Sigara: 2 kez (lA30, IA40)
Şişe: i kez (lB5)
Tabla: i kez (lAS2) Taç: i kez (IC 12) Tas: i kez (LC3) Tava: i kez (IAS) Telefon: i kez (IA56) Tepsi: i kez (1A42)
Yastık: i kez (lA50)
Yaşmak: i kez (lC20)
Yayık: i kez (lB37)
Yüzük: 4 kez (lA6, IA43, lB37) (Elmas) yüzük (IA9S)
Yüzüktaşı: i kez (lBI5, lB16) Zincir: i kez (IA94)
Eşyalariçindeadıen çok geçenlersırasıyla: Altın(6 kez), yüzük (6 kez), mendil
(6 kez), keten (4 kez), gömlek (4 kez), kürek (4 kez),kapı(4 kez), İnci(4 kez),
çadır, çevre, kazan, kefen, mektup, ok, sandık,sigara ikişerkezkullanılmıştır.
Altın,inci gcnçkızlarınilgisini çeken ziyneteşyalarıdır. Altınla başlayan sini-ler, kemersini-ler, tabaklar, saatler bir özlem belirtisi olarakzikredilmişolabilirler.
Yüzük de evlilik işaretidir.Evlenme arzusunun göstergesidir. Genç kızların
arzularınınsembolü olarak manilerde yerinialmıştır.
DOBRUCA i ROMANYA TÜRKl.ERi',d~ ,\1,\~ilERi\!E MAl";; il':CF.lE.\-lElERi 183
Diğer kullanılankelimelerden mani söyleyenierinyaptıkları işlerigörebiliriz.
Balta, inser, kazma, biçer, keser, orak, sepet, kürek, kömür gibi kelimeleruğraşılan
işlerinsembolleridir.Çadır,direk, kazıkgibi kelimeler ise birbaşka uğraşı hatır
latır. Boncuk, çevre, düğme,gömlek, keten,pcşkir, dokuma tarağını, halı,kilim,
yastık,raf,yaşmak,tepsi, tabla, tava, kibrit, ibrik,sandıkgibi kelimeler muhteme-lenhanımlar tarafından kullanılmıştır.Bu kelimelerikullananların dünyasıve çevre-si bellidir. Manilerinkırsalalandaçoğunluklaköy yerlerindesöylendiğisöylenebilir.
2-MANİLERDEGEÇEN ÇtÇEK VEÇİÇEK ADLARı Çiçek: 2 kez (lA 75, IBiO)
Gonça: i kez (lA 70)
Gül: 20 kez (lA3,ıxıo,IA21, IA24, IA27, IA65, IA65, IA69, IA70, IA70, IA78, IA99, IA1l0, IB2I, IB22, IB26, IB32, IC3, IC30, IV5)
Karanfil: 8 kez (IA53, IA61, IA76, IA83, IA89, IA92, IB24, IB34)
Menekşe:i kez (lA24)
Çiçek adlannabaktığımızdaen çok kullarıılanve tabi olarak sevilençiçeğin
"gül"olduğunugörürüz. Gül 20 kez manilerde yeralır. İkinci sırayıkaranfil 8 kez söylenmeklealmıştır,Gül, bülbül ile beraberkullanılmıştır,En çokkullanılan
hay-van adı görüleceğiüzere bülbüldür. Gül ile bülbül motifi manilerde çokça ve
beraber yeralır.Klasik Türkedebiyatındanhalk edebiyatınakadar gül ve
bül-bm konulu edebi eserlerinçokluğubilinmektedir.
3-MANİLERDEGEÇEN HAYVAN VE HAYVANADLARı Akbaba: ı kez (lA i )
Balık:2 kez (1A27, IILI)
Bülbül: ii kez (IA35, IA69, IAIıo,IB6, IB20, IB26, IB42, ICI9, IC25, IC28, IC30)
Deve: i kez (IA66) Domuz: i kez (119) Karaca: i kez (IA2) Karga: i kez (IB6)
Koyun: 3 kez (ICI6, IC 16, LVi)
Kuş:4 kez (IAS7, lASS,IAıo3,IC30) Kuzu: i kez (lVI)
Leylek: i kez (IB24) Ördek: ı kez (lA28)
Yukarıdadabelirtildiğiüzere, i i defakullanılan kuşun adıbülbüldür, Bülbülün
dışında, sırasıyla kuş,koyun,balık kullanılmıştır. Diğerhayvanadlarıda çevreyi
vermesibakımındanönemlidir. Kırsal hayatınipuçlarıolarakdeğerlendirilebilir.
4-MANİDEGEÇEN RENKLER VE RENK ADLARlN KULLANILMASI
Ak: 2 kez (IC31, ıvn
Ak (demir): i kez (IC32)
Ak (kına): i kez (IA6)
Ak (koyun): 2 kez (ICI6, LVI) Allanma: 2 kez (I1I5, I1I5) Ai (hane): I kez (IA22) AI (mendil): i kez (IA66) Ai (yanak): i kez (IC20) Beyaz: i kez (IC22)
Beyaz (gül): 2 kez (IB2I, IB22) Beyaz(kız): i kez (IVI2) E/ii (göz): 2 kez (IA22, IC9) Esmer: ı kez (IA8ı)
Karaca (gözü, kaşı): i kez (IA2) Kara (dut): 2 kez (IB28, IB43) Kara (giymek): 1 kez(ıCıı)
Kara (kaş): 2 kez (IB14, IC9)
Kara (kazan): i kez (mI2) Kara (koyun): I kez (lC16) Kara (kuzu): I kez(Ivl) Kara (üzüm): i kez(IAS)
Kara (yazı): i kez (IB30)
Mavi (boneuk): i kez (IB8) Mavi (gömlek): i kez (1A20) Mavi (yüzük): 2 kez (IA43, IBi5)
Mor (düğme): I kez (IA20)
Pempe (gül): i kez (IA69)
Sarı(boya): i kez (IAI6)
Sarı(kavun): Ikez (IA3S)
Sarı (iira): I kez (II I 5)
Sarı (sarardım):2 kez (IA86, IC6)
Siyah: i kez (IB4) Siyah (saç): i kez (IA45) Siyah (perçem): i kez (ICI5)
008RUCA / ROMANYA TÜRKLERi'NiN /v1,\NiLERi VE MANi İNCELE.\.\ELERİ 185
Yeşil(ekin): i kez (lA85)
Yeşil(hane): i kez (IA22)
Yeşil(yaprak): 2 kez (IA5, IA55)
Renkler genelliklesıfatolarakkullanılmıştır.Bunlararasındakara ve siyah ayn ayn 14 yerdekullanılmıştır. Kaş,göz, saç gibiuzuvların yanında, eşyave meyveler içindekullanılmıştır. İkinci sıradaak rengi çokkullanılmıştır. Kına, koyun vb. kelimeler önüne gelerekkullanılmıştır.Ana renklerindışındaela, esmer, mor, pembe gibi renkleri görmekteyiz,
5-MANİLERDEGEÇEN MEYVE LER VE MEYVE ADLARI Armut: 1 kez (IC14)
Dut: 2 kez (IB27, IBM)
Elma: 5 kez (IA6, IA6, IA50, IBI9, IC7, !V5) Hurma: i kez (IA29)
(İ)limon:I kez (IB3) Karpuz: i kez (lA 7 i)
Kara üzüm: 2 kez (IA5, IA42) Kavun: 3 kez (IA63, IA90, ICIS)
Kızılcık:I kez (IA45)
Nar: 2 kez (m4I, IC24)
Portakal: 3 kez (IA46, IA6S, IC6)
Şeftali: i kez (I1I6)
Yemiş: i kez (IA90)
Elma, kavun, portakal, dut, nar vediğerleri sıraylaen çokkullanılan meyve-lerdir. Kafiyeyi tamamlamakaçısındanakla en çok gelen meyve elmamıdır,
sorusunu sonnadan edemiyoruz.
6-MANİLERDEGEÇEN üRüNLER Arpa: i kez (I1I6)
Biber: i kez(ICıI) Ceviz: i kez (IB48)
Darı:2 kez (IBI3, IVll)
Kara Biber: i kez (IIl2)
Mısır:2 kez (IAll, IA23)
Buğday:2 kez (IA60, III6)
Zeytin: i kez(IAıo9)
-,
i186 ,\hlt.\tET NACl ÖNAl
Çiftçilikleuğraşan insanlarınürünleri de manileregirmiştir. Darı, mısır, buğ day vediğerürünlerbağ,bahçe, tarla ve bostan uğraşınıbize vermektedir.
7-MANİLERDEGEÇENTABİATVE ÇEVRE
Arazi: i kez (IVIi)
Ay: 9 kez (lAl3, IAl3, IA29, IA47, IB23, IC20, IC22, IVI2, IVI2)
Bağ:4 kez(lASS,IB20, IC28, IC28)
Bahçe: 6 kez(lA4S, IA70, IA99, IB18, IB41, IC24)
Bayır:2 kez (lA3 I, IVS)
Bostan: i kez (lB32)
Bulut: 4 kez (lAl3, IA84, IAıoS,!B2)
Çayır: J kez (IA3 I)
Çeşme:3 kez (lA88, IB40, ICl3)
Çimenlik: i kez (lA31) Dere: 3 kez (IA68, III3, ICS)
Dağ: ii kez (lA7, IA7, IA3S, IAS8, IB5,
IBS,
IBIO, IB17, IB19, IB33, 119) Dam: 2 kez (IA46, 1I3)Deniz: 9 kez (lAIS, IA27, IB49, IB48, IB49, IC23, IC29, IIII, III4) Derya: i kez (lB48)
Düzlük: i kez (IBJ8) Ev: i kez (IA46) Evlek: i kez (IB24)
Gök: 6 kez (lA77, IA96, IA97, IA98,IAıo6,IC30)
Güneş: i kez (1A47)
Kale: 2 kez (lA 74, IC32) Kaya: 2 kez (IAlS, IB40) Kestane (ağacı): i kez (lA26) Köprü: i kez (lC29)
Kum: 3 kez (IA26, IILI, III3)
Meşe:2 kez (IBS, IBI 7)
Ot: i kez (lAıo8)
Pencere: 3 kez (lAi6, IA46, IAıo3)
Pınar: i kez (lA88)
Su: pek çok yerde değişikvesilelerle geçer (mesela IA7, IA78, IC27, IC27)
Taş:3 kez (lAlI, IB3, IAıo8)
Tepe: i kez (lAi8)
Toprak: 3 kez (IA7, IA7, IA36)
Yıldız: 5 kez (IA77, IA96, IA98, IAıo6, IC31)
DOBRUCA / RoI"l/\NYA TL:RKlERi'ldN .'vIA:-.ıilERi VE MA~i iNCElE,\IELERi ı87
Tabiatla iç içe yaşayan insanlarınmanilerin tabiatunsurlarıda girmiştir.
Çokluğunagöre sırasıyla, dağ,ay, deniz, gök,yıldız,bulut, kaya, tepe gibi
tabi-atunsurları yanında, bağ,bahçe, evlek,çeşme, bayır, çayır,düzlük, çimenlik, dere,
meşe, ağaçgibi çevrede gördükleriunsurlarıda manileretaşımıştır.
8-MANİLERDEGEÇENKİşİ,YER VE BOYADLARı Akdeniz: i kez (IB49)
Başpınar (köyadı):2 kez (lA 13, IA31)
Beyoğlu: i kez (lV2)
Bükreş: i kez (IA23)
Ese köyü: i kez (lA96) Burunca: i kez (IAI0I)
İzmir:i kez (lAi02) Kordonboyu: i kez (lA 102) Laz: 2 kez (IA26, ICS) Mangalya: ı kez(ıVı)
Naşa: ıkez (lAlOI, IAIOI)
Yeradlarıile maniciler, kendiyaşadıkları coğrafyalarınıve kendidünyaların
da var olancoğrafyalarıortaya koyarlar. BükreşRomanya'nın başkentive cazi-be merkezidir. Başpınar,Ese köy, Burunca Türklerinyaşadıklarıköylerden
bazılarıdır.Mangalya Dobruca'da önemli bir Türkyerleşimmerkezi olanşehirdir.
İzmir,Kordonboyu,Beyoğluözlenen coğrafyalardır.Manilerdeki yerleri her
zaman olumludur.NaşaTürklerindüğünadetlerine de artık girmiş sağdıç yeri-ne geçenkişidir.
Laz
ifadesi ile Karadenizli denizcilerinhatırası çıkagelirmanicininaklına. Tuna nehrikıyısınabir zamanlar, karayaçıkanve gençkızların
sev-dalanmasınasebep olan günlerinhatıralarımanilerdesaklıdır.
9-MANİLERDEGEÇENİŞLERVE MESLEKLER
Arazi sürme: lkez (IVIl)
Ateşyakma: ı kez (lAi8)
Bağbudama: 1 kez (lC28)
Buğdaykurutma: i kez (lA60)
Çevre saçaklama: i kez (IASO) Deveci: 1 kez (IA68)
Dokuma: 1 kez (IA2S) Dolmapişirme: ı kez (IB46)
18R ,\lEJIME"!" N"cı Ö~,\1.
Kahve pişirme: 2 kez (IAI 7, IAS7) Kavun Asma: i kez (ICI5)
Kömür koyma (doldurma): i kez (IAIS) Kum çekme: i kez (lII3)
MendilOyma: i kez(lAS3)
Mısırekrne: IAIi
Su çekme: i kez (lA 7) Su doldurma: i kez (LC13) Tablaya koyma: ikez (IAS2)
Un eleme: i kez (III2) Yük satma: i kez (IA5ı)
Manilerin söyleyenlerinyaptıkları işler,manileregirmiştir.Arazi sürme, yük satma gibi işlerile devecilikmesleğierkeklerinuğraşları arasındayeralır.
Kahvepişirme, ateşyakma,buğdaykurutma, çevre saçaklarna, dokuma, dolma
pişirme,kavun asma, kömür koyma (doldurma), mendil oyma, mısırekme, su
çekme, su doldurma, tablaya koyma, un eleme gibiişleridaha çokhanımlaryapar. Ortakişler arasında, bağbudama, kum çekmeyi sayabiliriz.
10-MANİLERDEKİBENZETMELER
Aşk güneşi:i kez(IAıoS)
Aşkoku: i kez (IA4i)
Aşkın sazı: i kez (IB30)
Aşkınseli: i kez (IA33)
Ayımol: i kez (IA47)
Ayrılık gömleği:i kez (!B27)
Arsızgönül: i kez (lA33)
Bayırgülü: ı kez (lVS)
Gül gibi: i kez (ID32) Gül yüz: 2 kez (lA3, IA52)
Güneşimol: i kez (IA47)
Hurma göz: i kez (IA29) Kazankarası:i kez (II S) Melek: i kez (IA97)
Taşyürek: ikez (!B3i)
Tatlıdil: 2 kez (IAS3, IA61)
Sedefgöğüs:ikez (lA69) Scrvi boy: 2 kez (lA 76, lA 76)
DORRUCA i ROMANYA TÜRKLERi':-;i:-: MANiLERi VE MANI iNCELEMELERi 189
Manilerde sevgililer gül yüzlü, tatlı dilli, servi boyludur. Sevgili bayır gülü gibidir. Güneş aşk güneşi,sevgili ay gibidir, ok aş~ .o~u, :a~. aşkın sa~ı,. s~1
aşkın selidir. Gönül arsızdır yani söz dinlemez. Sevgılının gozu hurma gıbıdır.
Sevgili melektir ve sedefgöğüslüdür, . . . .. ., Aynlıkgömlek gibidir, kaynana kazan karası gıbıdır, sevmeyen taş yureklıdır.
11-MANİLERDE GEÇEN DEYİMLER
Akılalmak: i kez (lA2S, lA 79)
Akılalmaz: ı kez (lA 105)
Akılçelrnek: lkez (IA41)
Aklın kalması:i kez (IAZ7)
Aklını şaşırmak: i kez (lA57)
Aklın zayolması:1 kez (IAIOO)
Aşktandeli olmak: 1 kez (IA32)
Ateştengömlek giymek: 1 kez (ıCı1)
Bağndelik: 1 kez (lA41)
Başasevdadüşmesi:i kez (IAI03) Can evi: 3 kez (lAS, lA 73, IB29) Can feda etmek: i kez (IC2) Elimden tutan yok: 1 kez (ICS) Gönül çalmak: 1 kez (IA62) Gönüleğlencesi:Ikez (IA40) Gönüleğlencesi:i kez (IA62) Gönülyarası: ı kez (lAı07) Gözleri yolda kalmak: i kez (IB7)
Kapıdakurolmak: ı kez (IA4S) Kara giyrnek: i kez ncıi)
Karayazı: ı kez (IB30)
Kıymetbilmek: i kez (IA63)
Yürektutuşması:i kez (lAI03)
Seveninaklı başında değildir.6ayrıyerde sevgilinin aklı çelinmiştir. Aşkın delisi olunur. Yürektutuşmuştur.Gönül ile ilgili 4 deyimde gönülçahnmıştır,
yaralanmıştırveya sevgili gönül eğlencesidir. Sevgiliye kulolunur. Aynlık yine
sevgiliyiüzer,Karalar giyer, alın yazısı karadır.
i i i i LI I
19° ,\\EII.\IF.T NACl ÖNAL DORRL:CA / RO.V1ANY,\ TÜRKLERi',,,iN ,\I.\;\iLERi \'E .V1,\.\ij i:-':CELE.V1ELERi 19 1
12-MANİLERDE ATASÖZLERİNİ HATıRLATAN İFADELER 8. Su çekilir kovayla 16. Penceresi san boya
Yemekpişertavayla Sevrnedim doya doya
Güzel çirkinbakılmaz Merak etmenazlıyar Ben veremli olacam
Gönül düştüğüyerde: 1 kez (lA 17) Gönül kimi severse güzelodur atasözüne, Her işbiter duayla İçimekoya koya
Tanrıgünah yazmasin
Gönül verdim güzele: 1 kez (lA 18) Güzel sevmeksevaptıratasözüne telmih 9. Günahmı işledimsöyle 17. Kahvepiştiğiyerde
yapılmıştır. Gönül verdimse sana Helvataştığıyerde
Hasretinyakıyorbeni Güzel çirkinbakılmaz
13-MANİLERDEGEÇEN BEDDUALAR Merhamet et gel bana Gönül düştüğüyerde
Kolun kopsun bilekten: 1 kez (IB36) 10. İki kaşın arasına 18. Kömür koydum sepete
Ömrün geçsin yas ile: 1 kez (IC3) Gül taksamarasına Ateş yaktımtepede
Seni merhem dediler Tanrıgünahyazmasın
14-MANİLERDEGEÇEN HASTALIKLAR Yüreğim yarasına Gönül verdim güzele
Verem: 2 kez (lAI6, IA34) ii. Mısırektim birsıra 19. Doyamadım aşile
Manilerde tek birhastalıktansöz edilir. O da veremdir. Yarsız kaldımbusıra Gözüm doluyaşile
Geceler gündüz olsa Ben nereye gideyim
KONULARıNAGÖRE DOBRUCATÜRKLERİNİNMANİLERİ Gidecemardın sıra
Busevdalı başile
1-AŞK MANİLERİ ız. Mendili serdimtaşa
zo.
Mavi gömlek mordüğmeA-AŞK- SEVDA KONULU 4. Kaçmadımgençyaşımda Aşığımgözekaşa Şimdigirdin gönlüme
MANİLER Ayrılıkvarbaşımda Bugün beni güldürdün Sen gönlüme girc! i
Başkabir şeyistemem Sevgilim binleryaşa Kan damlaryüreğime
i. Havalarda uçan akbaba Seni bulsamkarşımda
Kanadınabak baba
13.
Başpınar'da bir oda ıl. Gidene bak gideneO yar beni severse
5.
Kara üzüm salkımda Ay giriyor buluta GülsarılmışdikeneNe yapar anne baba Yeşilyaprakaltında O zaman ben ölürüm Tanrı sabırlarversin
İlkyarin sevdası Yarim beni unuta Gizli sevda çekene
2.
Attım otu karatea Can evirninaltındaVurdum bir karaca
14.
Dolaya hey dolaya 22. Ai hane yeşilhaneBenim bir yarimvardır 6. Balta attımelmaya Sevişmeken kolaya Ciğerimoldu pare
Kaşıgözü karaca Elma dalıkazmaya Her an gerilir kopmaz Benden selam götürün
Yüzük olsam dolansam Gönüldeaşkınyaraya O ela
gözlü
yare3. Çilemizdolmayınca Akkınalı parmağa
Gül yüzümsolmayınca
15.
Denizin dibi kaya 23. Mısır attım ateşeBen sana yarim demem 7. Dağagiderimdağa Sevdiğimbenzer aya Naşa gitti Bükreş'e
Bana aitolmayınca Başırı değdi toprağa Bende dermankalmadı Ne mendil var ne çevre
Senden evvel ölürsem Günleri saya saya Yandı Naşa ateşe
Koyma beni toprağa
ii. . . . .
~,---192 ,\\EIIMET N,\CI ÖNAL DOBKUCA / ROMANYA TÜKHEKI'NI.'I MANiLEKj VE M,\Ni iNCELEMUEKI Ilil
24. İnciserdim güne 32. Aşkındanoldun deli 40. Sigaramınineesi 48. Porttan yüksek uçamam
Bakan gözlerkamaşa Gözyaşımgeçti seli Gönlümüneğlencesi Kanadımyok uçamam
Sen bir demet gül isen Başımdandert eksilmez Ne akşamgel ne sabah Küçükten bir yar sevdim
Ben de bir top menekşe Seni sevdim seveli İllaPazar gecesi Artıkhiç vazgeçernem
25. Ketenim var tarakta 33. Coşkundur aşkınseli 41. Güzelim geldi göçtü 49. Eski yarayı deşmem
Bir yarim var ırakta Gençlikte büker beli Aklımıçeldi geçti Üstüne fazladüşmem
Irak olsunsağolsun Gönül arsız değildir Aşkoku yarnan okmuş Kapında kulolmayı
Sevdasıvar yürekte Severnem her güzeli Bağrımıdeldi geçti Paşalığa değişmem
26. Kestaneyi keserler 34. Al eline kalemi 42. Tepside üzüme bak 50. Elmayı bıçakladım
Fışkınvermesin diye yazbaşınageleni Biraz da gözüme bak Çevreyisaçakladım
Lazlarısürecekler Seni sevdim seveli Eller ne derse desin Sandımyarimyanımda
Sevdayapmasındiye Oldumaşkveremi Sen benim sözüme bak Yastığı kucakladım
27. Denizde kum kalmadı 35. San'kavun dilimi 43. Mavi yüzük dar parmak
SI. Yükümü
satarnadımBalıktapul kalmadı Uçurdun
bülbülümü
Muradımseni sarmak Çatımı alamadımSeni sevdim seveli Çıksam dağlar başına Ellertatlıuykuda Aradanyıllargeçti
Başta akıl kalmadı Arasam sevgilimi Ben Mevlam'a yalvarmak Seni hiç unutamadım
28. Ördeğimsuya daldı 36. Ah ettin oydun beni 44. Uzaklarda görülsek 52. Portakaloyamadım
Kanadı açık kaldı Kemikten soydun beni Olup biteni bilsek Tablayakoyamadım
Kınamayına dostlar Kimsesiz yetim gibi Çok sözümvardıamma Gül yüzlü yarim ey
Aklımıyarim aldı Toprağakoydun beni Karşı karşıyagelsek Ben sanadoyarnadım
29. Aydoğdu batmadı mı 37. Altında altısini 45. Bahçelerdekızılcık 53. Mendilimioyamadım
i
Hurma gözyatmadı mı Yar candan sevdim seni Siyahsaçın kıvırcık Sandığa koyarnadım i
Seni yaradan Allah Dünya senin deseler Gelsene bizim mahalleye Senintatlıdiline
i
Beni de yaratmadı mı Kimseye vermem seni Görüşelim azıcık Konuşup doyarnadım
Iİ
30. Cigaramın dumanı 38. Duvardaaltınsini 46. Evleri var darndeğil 54. Karanfilkurutmadım i
Yoktur yarinimanı Vallahi sevdim seni Penceresi camdeğil Yar seniunutmadım
!
Gel yarimkonuşalım Bir zerrene binaltın Bugün ben yari gördüm Hatınnıçok saydım
Şimdi buldumzamanı Verseler vermem seni Ölsem de gamdeğil Üstüne yartutmadım
31. Başpınar'ın bayın 39. Raftanaldımkeseri 47. Gel bana gel eşimol 55. Bağa vardım bakındım
Çimenliktirçayırı Vurdum ince inseri Ayımolgüneşimol Yeşilyapraktakındım
Konuşbenimlesevdiğim Bende olansevdanın Birşeyimol banim ol Ben yarimi gördükçe
194 MEI1.\1Er N,\cr Ö;-':,\L DOBRUCA / ROMANYA TURKLERi'NiN MANiLERi VE MMJi iNCELE,\\ELERi [95
56. Karşı karşı duralım 64, Uğrunacanvereceğim 72. Keten gömlek giyeyim 80. Tutanm ellerinden
Telefonukuralım Can verip şan vereceğim Aç koynunu gireyim Çıkarnamsözlerinden
Aramızda düşmançok Gözümdenyaşisteme Uyan da yar sar beni Kısrnetoluralırsam
Mektuplankonuşalım Kalbimde kanvereceğim Yar olduğunbileyim Öperim gözlerinden
57. Kahveyipişiririm 65. Portakal dilim dilim 73. Baka baka yoruldum 81. Esmerim incisin sen
Korkarım taşırınm Darılmışbenim gülüm Aka aka duruldum Ne hoşne cicisin sen
Yar fikrimedüşünce Ben
gülüme
ne dedim Ben o güzel yarime Sana canımdiyernemAklımı şaşırırım Tutulsun benim dilim Can evimden vuruldum Canımınineisisin sen
58. Dağların başındayım 66. Ai mendili eklerim 74. Kaleden iniyorum 82. Peşkirsöktüm direkten
Sevdasavaşındayım Dört ucunu eklerim El etsen geliyorum Gülüyorum sevinçten
Perişanoldu gönlüm Kimselere yar demem Aşkındankibrit oldum İnanyarim sözüme
Gözündekaşındayım Sevgilimi beklerim Üflesenyanıyorum Seviyorum yürekten
59. Göğsünde bayılayım 67. Zannetme vazgeçerim 75. Düşmanlarıunuttum 83. Karanfil biçim biçim
Koynundaatılayım Başkagönül seçerim Çiçekleri kuruttum
Ölürüm
senin içinBir günbahtımayar ol Senin elinden inan Seni sevdim seveli Dostlarım düşmanoldu
Bahtiyarsayılayım Zehir olsa içerim Ben kendimi unuttum Seni sevdiğimiçin
60. Arabadabuğdayım 68. Dere boyu giderim 76. Karanfil oylum oylum 84. Gidin bulutlar gidin
Sereyim kurutayım Yedi deve güderim Geliyor servi boylum Yarime selam edin
Senin gibi güzeli AI deveci deveni Servi boylum geldikçe Yarim uykuda ise
Ben nasıl unutayım Ben yarime giderim Şenolur benim gönlüm Uykusunu terk edin
61. Karanfilitutayım 69, Ateşbenim kül benim
77.
Gökteyıldız perişan 85. Karşıda yeşilekinSençiğnebenyutayım Ağlayanbülbül benim Bellidiraşka düşen Yeşennezbizim ekin
Senintatlıdilini Yarim sedefgöğsündeki Neylesin dünyamalını Her gören benzim sorar
Ben nasıl unutayım İkipembe gül benim Hasretinekavuşan Sonnazlar yürektekin
62. Huzurunavarayım 70. Atma beni efendim 78. Su gelir gül dibinden 86. Sarardım sağ olasın
Diz çöküpyalvarayım Ben de senin gibiyim İçilmez köpüğünden Sinerne yarolasın
Sen çaldıngönlümü Gül bahçesinin önünde Eller ne derse desin Bana yar çoktur amma
Aç koynunuarayım Goncagülügibiyim Ben geçmem sevgilimden İstedimsen olasın
63. Sana kavunu dildim 71. Karpuz kestim yiyeyim 79. Keten gömlek dört enden 87. Netatlıgülüyorsun
Düşündümyere sildim Açkapınıgireyim Niçin vazgeçtin benden Beni öldürüyorsun
Hakikatli yarimin Uyu uyan sar beni Vazgeçtiğinbileydim Sevdalıbirkuşgibi
Şimdi kıymetinbildim Yarolduğunbileyim Akılımı alırdımsenden Gönlümde ötüyorsun
---i i i
196 1\,,1ı:ıIMEl N,\cı Ö~,\l DOBRUCA / ROMA:-<Y,\ TÜRKLERi'NiN .\'1ANilERi VE MANi iNCELEMELERi 197 i
i
88. Çeşme başında pınar 96. Gökteyıldızellidir 104. Sevgilim pek yaramaz B-AŞK- AYRlLIK i
Herkuşlarona konar Ellisi de bellidir Beni SOlUp aramaz MANİLERJ
i
Gençyaşındayar sevdi Benim yanm çok güzel Kollanm ondanbaşka
i
Yüreğimona yanar Ese köyünde bellidir Güzelleri saramaz ı. Gidiyorum elveda
i
Canımyoluna feda i
89. Karanfilim üç çatal 97. Gökten zembil iniyor i05. Herişi akılalmaz Kavuşmadıkyar olmaz
Yarimdükkanda yatar Pırıl pıoldönüyor Sazlar düzenliçalmaz Kavuşturbeni Huda
Yatma yarimdükkanda Melek misin be yarim Aşk güneşi doğunca
Karyolamda kim yatar Herkes seni seviyor Gönlümdebulut kalmaz 2. Yolladımyari yola
Gözlerim dola dola
90. Çarşıdabüyük kantar 98. Gökte yıldızoynuyor ı06. Gökteyıldız sayılmaz Çokyalvardımbuluta
Çeşitli yemiştartar Gözüm sana doymuyor Çiğyumurta soyulmaz Yarime gölge ola
Bakmak da nedemekmiş Dünya dolu yar olsa Güler yüzlüolanın
Sevince sevgim artar Biri s~nauymuyor Sevgisine doyulmaz
3.
İlimonektimtaşaBitmedikaldı kışa
91. Karşıdakavun yerler 99. Bahçelerde saz olur 107. Aktan kara seçilmez Kızben senialırdım
Biz de varsak ne derler Gün açılırsaz olur Aşkın sırasıgelmez Ayrılıkgeldi başa
Düşmanlargörse bizi Ben yarime gül demem Her yara geçer amma
Bunlarkavuşmuşderler Gülün ömrü az olur Gönülyarasıgeçmez 4. Sana siyah yakışa
Mailemhoş bakışa
92. Karanfil suyu neyler ı00 ...kaya oldu i08. Taşüstünde ot bitmez Ben sendenaynıalı
Güzel kokuyu neyler Hafta bana ay oldu Bu sevdabaştangitmez Bahanm döndükışa
İki başbiryastıkta Seni sevdim seveli Gözlerim seni gördü
Gözler uykuyu neyler Akıl baştanzayoldu Başkasınıbiç görmez 5. Dağlarda meşelerde
Gül suyuşişelerde
93. Yarsaçınörmezler 101.Burunca'nın ardıkuyu 109. Zeytinyaprağındökmez Ellere verdin beni
Seni bana vermezler Uyusevdiğimuyu M'abetIik candan gitmez Senkaldın köşelerde,
Gel beraberkaçalım Şubenim sevgilimin Gözlerim seni gördü
Karanlıktagörmezler Şekerden tatlıhuyu Başkasınkabul etmez 6. Karga dalda dal yerde
Bülbül öter her yerde
94. Altınsaat sendedir 102. İzmir'inkordon boyu IIO. Suyadüştügülümüz Felek bizi ayırdı
Zincirleri bendedir Uzundur yarin boyu Ötmüyor bülbülümüz Her birimiz bir yerde
Dünya dolu yar olsa Kendi çok güzeldir amma Bir garip sevda ile
İııagönlüm sendedir Azıcık hırcınhuyu Geçti cahil Ömrümüz 7. Hatıomı sorar diye
Olur bana yar diye
95. Elmas yüzük eldedir 103. Penceredenkuşuçtu Gözlerim yoldakaldı
Altınkemer beldedir Yandıyürektutuştu Yar beni arar diye
Sevgilim kimsededeğil Ne edeyim ah dostlar Benim
gönlüm
sendedir Başımasevdadüstü
198 ,'vIEI1.\\ET N ..\Ci Ö~,\l DOBRL:CA / RO,\.\ANYA TÜRKLERi'NiN """NiLERi VE MANi iNCELEMELERi 199
8.
Mavi boncukmaşaIlah 16. Yanaryüzüğümün taşı 24. Karanfil evlek evlek 32. Dağidim bostan oldumSen benimsin inşallah Yanaryüreğimin başı Dadandı hacıleylek DiIlere destan oldum
Aylar uzun günler çok Yaraklımagelince Diz dize otururken Düşmanlarınsözüyle
Kavuşuruz inşaIlah Akar gözümünyaşı Ayırdızalim felek Gül gibi yardan oldum
9. Sağlampenahakaldı 17. Yerdenhalı döşeli 25. Fınnüstünde kürek 33. Sular gibi duruldum
Biryanık aha kaldı Bütündağlar meşeli Ne yanarsınbe yürek Bir güzele vuruldum
Seninlekavuşmamız İkigözüm kan oldu Her cefayadayandın Bu hasretlik pek fena
ArtıkAIlah'akaldı Sendenayrı düşeli Buna da dayan yürek Artıkbittim yoruldum
lA. Şu dağlar olmamaydı 18. Bahçem düzlükdeğilmi
26.
Ateşimvar külüm yok 34. Karanfil ekiyorumÇiçeklersolmayaydı Bağrımezikdeğilmi Bülbül olsam dilim yok Sevdalar çekiyorum
Ölüm AIlah'tan gelir Ben sevdim eIleraldı Sen ellere gideli Senelerdir güzelim
Ayrılık olmayaydı Banayazık değilmi Ağlamadıkgünüm yok Hep seni bekliyorum
ıı. Kaynar kazantaşmaz mı 19. Elma daldandüşermi 27. Kara duttan yiyen yok 35. Kaya dibindeyılan
Yol bucaktan uçmazmı Günekarşı pişermi Derdimi dinleyen yok Dişleridivan divan
Hiç gücenme sevgilim Sevip sevipaynımak Ayrılıkgömlek olsa Beni sendenayıran(da)
Ayrılan kavuşmaz mı Şansımıza düşermi Bendenbaşkagiyen yok Ne din var ne de iman
12. Kara kazantaşmaz mı 20. Dağındagül bitmez mi 28. Saçınuzun taranm 36. Ketenastımdirekten
Askerlikyakışmaz mı Bağdabülbülötmez mi Gece gündüz aranm Bir yar sevdim yürekten
Asker olup gidenler Hiçinsafınyok mu senin Gittiğingünden beri Beni yardanayıran
Gcne de kavuşmaz mı Buaynlıkbitmez mi Yoktur sabnm karanm Kolu kopsun bilekten
13. Gökte kilitlikapı 21. Karşıdagördüm seni 29. Can evimde gizledim 37. Mani yüzükaldatır
İçinde darı sapı Beyaz gülsandımseni Karşılayıpyüzledim Yarimırak yoldadır
Beni sendenayıran Kokmanakıyamazdım Bilmezsin sen sevgilim Tez gelirsininşaIlah
Dilensinkapı kapı Ellere verdim seni Seni nasılözledim İkigözümyoldadır
14. Kaşlarının karası 22. Karşıdagördüm seni 30. Elimdeaşkın sazı 38. Şugelenkayık mıdır
Yüreğimin yarası Beyaz gülsandımseni Alnımdakara yazı Yelkeni yayık mıdır
Neden böyleuzadı Kokmanakıyamazdım Bırakdedimsenazı İçindeyarim olmasa
Buluşmanın arası Toprağakoydun seni Benibırakdemedim Ağlasam ayıp mıdır
15. Maviyüzüğün taşı 23. Aydoğarbari bari 31. Gurbet oldudurağım 39. Yararnızçok derindir
Akar gözümünyaşı Rüyada gördüm yari Kesmez olduorağım Parmağımdümendedir
Serı aklımagelince Uyandım gitmişyarim Sen orada ben burada Beni kurtarırdiye
200 Mrıl.\\[[ NACl Ö!':AI. [)OIlRU(,\ / RO,Iv\A!':Y,\ Tl.!RKl.ERj':-;i:-.: ,\\'\NiI.Ud VE .'\ı,\"j 1:"'111\11 LI.KI lDl
40. Tekkelerden hu gelir 48. Bir dal da iki ceviz
6.
Portakalın sarısı14.
Armutdalıüç dirhemÇeşmelerdensu gelir Aramızderya deniz Yeredüştü yarısı Deli derler her gören
Hanemiz uzak düşmüş Sen orada ben burda Alacaksan al beni Senin sevdandeğilmi
Elimizden ne gelir Ne bedkaldı ne beniz Gitti ömrümyarısı Beni her gün üzdüren
41. Bahçelerden nar gelir 49. Deniz deniz Akdeniz 7. Elmamızınhaline bak 15. Karşıyakavun astım
Dar sokaktan yar gelir Saçlarınberrak deniz Dön şu dalınabak Siyah perçemli dostum
Sevdim sevdim Allahaldı Karşıdayar gördüm Yaktınbeni kül ettin Ben ne dedim sen küstün
Bu da bana zor gelir Gideyimbırakdeniz Şugarip boynuma bak Bendenselamıkestin
42. Bahar gitti güz gitti 8. Garibimvatanım yok 16. Ak koyun kara koyun
Artıkbülbül ötmüyor C-AŞK-şiKAYET Elimdentutanımyok Alın çadırakoyun
Yarc tel çekem dedim KONULUMANİLER Bağrımdayaralar var Yarinden ayrılanın
Tel dcrdini ilctrniyor Sinerndeyatanımyok Adını dertli koyun
i. Katlandımher zulüme
43. Kara dut şeker şerbet Kıydırnpara puluma 9. Kaşlarınkara güzel ı7. Altıntabakta reçel
Yar yolun oldu gurbet Madem scvmeycccktin Gözlerinclü güzel Zamanlar gelir gcçer
Yarinden ayrı düşen Ncden çıktınyoluma Bir gün olup gülmedim Güzele gönül veren
Ağlarah çeker elbet Yüreğimyara güzel Ömrü nafile geçer
2. Varamadımkarara
44. Altınım tabak oldu Girdim pek çok zarara 10. Yol üstündesarayım 18. Mendil içinde biçer
Yüreğimharap oldu Canımıfcda ettim Seni kimesorayım İyigün gelir geçer
Varacaktımben sana Yaranamadımyara Sensiz geçen ömrümü Senden nehayırna 'ber
Düşmanlarsebep oldu Ömürden mi sayayım Ömrümüz böyle geçer
3. Gülıslattımtas ile
45. Bugünayınonu Yar severim can ile lL. Karalar giymez idim 19. Bülbüllerdüğüneyler
Ben bilmem onu bunu Seni bendenayıran Kahırlarbilmez idim Bilmezem ne gün eyler
Ya gel ya öldür beni Ömrü geçsin yas ile Sevdaateştengömlek Ben feleğeneyledim
Beklemenin yoktur sonu Bileydim giymez idim Felekbildiğineyler
4. Aşığınhelal kam
46. Taze yaprakdüşürdü Sever istersecanı 12. A benimacıyarim 20. Aydoğaraçmak ister
Dolmasını pişirdi Sevdim diyeneinanına Başımın tacıyarim Al yanakyaşmakister
Sevgili yarim felek Candan sevenitanı Sendenbaşkakimsem yok Benim divane gönlüm
Bendenayrı düşürdü Sen acıbari yarim İlla kavuşmakister
5. Bu derenin ızını
47. Ant ile önü gelmez Kıramadımbuzunu 13. Su doldurdumçeşmeden 21. Masa üstünde biber
Bugünün dünü gelmez Aldımbu Lazkızım
i
Yar devirdi içmeden Postalar gelip giderSonu gelir her şeyin Çekemedimnazım Nedenbıkmazusanmaz Senden ne mektup ne haber
Hasretirisonu gelmez
i
Oyararnı deşmeden Yüreğimyanar döneri
202 ,\\ E11,\\ET N,ICi Ö:-':,IL DOBRUC,I / ROMA:-JYA TÜRKLERi':-.:i:-.: ,\1,I:-.:j LERi VE Iv\A~i iNCELEMELERi 2°3
22, Aydoğar ayazlanır Vermezler ise yarimi 5. Kaynanayıneyapmalı Hiç terbiyegörmemiş
Gün doğar beyazIanır Derdi beni öldürür Kaynar suyaatmalı Şupezevenginkızı
Benim bir yarim var Kaynar suda yanarken
Konuşmaya nazlanır 28. Bağa vardım budanmış Durup da seyrinebakmalı ıı. Aman dostlar neyleyim
Bağabülbüldadanmış Halimi kimlere söyleyim
23. Denizortasımildir Ben zannettim yar benim 6. Kaynanayıneyapmalı O beyimin annesi
Bizi söyleten dildir Yare ellerdadanmış Merdivendenatmalı Hiç dunnuyor çenesi
Bir sen söyle bir de ben Tıngır mıngırinerken
Bakalımdertli kimdir 29. Deniz üstünde köprü Sanlıpdaoğlunayatmalı 12. Evin dibindekazık
Binsem gemiye götürü Kaynanamölmüş yazık
24. Bahçelerden nar gelir Benim köyden gitmem 7. Kaynanayıneyapmalı Öldüğünehiç yanmam
Yapraklarıdar gelir Seninyaptığındanötürü Kaynar suyaatmalı Bir top kefeneyazık
Kaçma yarim benden Merdivenden inerken
Kavuşmamızzor gelir 30. Kanat yoksakuşolmaz Bir de tekmeatmalı 13. Ocakbaşı devrilmiş
Bülbü]ötmez gül açmaz Kaynana banadanlmış
25. Bülbül dalda ötmüyor Aldatmayakalkışma 8. Kaynana kazankarası Danlırsa danlsın
Sularakıpbitmiyor Gözümden bir şeykaçmaz Oğlunda banakalası Oğluda banasarılsın
Yarim banadanImış KaynanayıAllahalası
Hiç yüzümebakmıyor 3ı. Gökteyıldızak olmaz Oğluda banakalası 14. ...
Güzele doymak olmaz Eteğibokl u gelim
26. Rüzgar eser yelolur Eller bizi kınadı 9. İner dağdomuzu Oğlanıben doğurdum
Yağmur yağarselolur Bu yerde durmak olmaz Kalpadankalınyüzü Gel kıçımı kemir gelin
Dünküsevdiğimgüzel Hiç terbiyegörmemiş
Bugün bana el olur 32. Kaledeninişolmaz Şupezevenginkızı 15. Çatla da patla kaynana
Ak demirgümüşolmaz Yüreğinebuz koy kaynana
27. Su gelir güldür güldür İlkindensöz verip de ıo. Yukanodanınkilimi Oğlunbeni seviyor
Su her şeyigötürür Sonradandönüşolmaz Tut kaynana dilini Sansarıliralar veriyor
II- GELİN KAYNANA MANİLERİ III- CİNSELLİGİ ÇAGRIŞTIRAN MANİLER
ı. Bak götüresi kaynana 3. Damdandüşesikaynana ı. Denizde kumkalmadı 3. Deredeki kumlara
Göbeğinebuz koy kaynana Davul gibi şişesinkaynana Balıktapulkalmadı Çekmeye kürek ister
Benoğluolayan yana Sidik torban delinsin Kalk da yarimyatalım Sevdiğiminyanında
Sen kümes içine kaynana Ağzından işeysinkaynana Artıksabnmkalmadı Yatmaya yürek ister
2. Karşıdaibrik kaynana 4. Sandığını açayımkaynana 2. Kara biber taneler 4. Denize dalan bilir
Tepene de yumruk kaynana Kefenini biçeyim kaynana Yaroturmuşun eler Suyunu tadan bilir
İlacınısorarsan Benden evvel ölürsen Senindeğilbenimdir Güzelinkıymetini
LV-DİGER KONULARDAKİ MANİLER
ı. Ak koyun kara kuzu 7. EIattım yukarı
Verin yerinekızı Ben istemem dul karı
Fakir fennan dinleyin Olacaksakızolsun Verin oğlana kızı Yanağındaben olsun
2 Çadırın direkleri 8. Mam maniyi açar
Tombuldur bilekleri Mani bilmeyen kaçar Mangalya'nın kızları Ben bir mani söylesem
Beyoğlu'nun bebekleri Derdine dennan açar
3. Ben muhacirkızıyım 9. Mani maniyi açar Intikamyıldızıyım Mani bilmeyen kaçar
Acıbenim halime Gelinkızlar manileşelim
Yürekleresızıyım Hangimiz üsteçıkar
4. Yavuz geliyor yavuz LO. Kurban bayram gecesi Yelkenieri kumaştan Salıncağı bastılar
Bir evlendimolmadı Otuz ikikız içinde
Evlenceeğim baştan Benialıp kaçtılar
5. Elmaattım almazsırı ıı. Dan ağaçlaraltmda
Sen halimisormazsın Arazi hep sürüldü Hangibayrıngülüsün Anne babakardeşim
Vakit geldiaçrrıazsın Hepdüğündebulundu 6. Elimde silik baston 12. Ayabaktımayayaz
Benoynarımçarliston Kıza baktım kızbeyaz
Ccbirndebeşpara yok Cebimebaktımparam az Ben de satarımpason Bu kızbize yaramaz
i
ii
1.
204 ,\\111,\11'"1 N.ıcı Ö:-;,\L :". Mendilinallanıyor Allanıp pullanıyorYardudağın şekermi
Öptükçebalıanıyor
6. Arpabuğdaygeçolur
Güzeller güleç olur
Güzelin şeftalisi
Her derde ilaç olur 7. Yavuz geliyor yavuz
Nalçasıben olayım
Yalnızyatankızların
Kocasıben olayım
!'VWNAKÇA
(1999),BaşlangıcındanGünümüze Kadar TürkiyeDışındakiTürk Edebiyatlan Antolojisi 12, Romanya ve Gagauz TürkEdebiyatı,KültürBakanlığı Yayınları,Ankara.
(1997). BaşlangıcındanGünümüzeKadar TürkiyeDışındakiTürkEdebiyatları Aıııolojisi Bulgaristan TiirkEdebiyatı8, KültürBakanlığı Yayınları,Ankara.
(i997a),BaşlangıcındanGünümüze Kadar TürkiyeDışındakiTürkEdebiyatıarıAntolojisi 7. Makedonya Yogoslavya (Kosova) TürkEdebiyatı,KültürBakanlığı Yayınları,Ankara. Akalin,Samı(1972), Türk Manileri,İstanbul,1972, Cilt 1.
Boratav, Pertev Naılı(1992), Türk Halkbilimi1100 Soruda TürkHalkedebiyatı,6. bs. GerçekYayınları,Istanbul.
Dizdaroğlu,Hikmet (1969),HalkŞiirindeTürler,TDKYayınları,Ankara. Ekrem, Ali Ekrem (1981),Biilbiil Sesi,Kriterion Kitapevi.Bükreş.
Elçin,Şükrü(1981),HalkEdebiyatına Giriş,KültürBakanlığı Yayınları,Ankara. Elçin,Şükrü(1992), "Mani"TürkDünyasıEIKitabı,
z.s.,
Ankara, 3. Cilt. Elçin,Şükrü(1990), Türkiye Türkçesinde Maniler, TKAEYayınları,Ankara.Filizok,Riza (1984), "ManilerdeMüşterek YapıHusisiyetleri",MehmetKapları'a Armağan,
DergahYayınları, İstanbul,144-ı52.
Gözaydın. Nevzat (1989) "Anonim Halk ŞiiriÜzerine ..."Türk Dili Türk ŞiiriÖzel
Sayısı111 (HalkŞiiri),Ankara,Sayı445-450 (Ocak-Haziran).
Karabaş,Seyfi (1977) "Bir Mani DerlemesininDüşündürdükleri",Halkbilimi,S. 23 (Ocak 1977),3-14.
Karabaş, Seyfı(i977a), "ManilerdeYır Yapısı",Halkbilimi,S. 24(Şubat1977),7-12. Kaya,Doğan(1999),Anonim HalkŞiiri, Akçağ Yayınlan,Ankara.
Komisyon (1991),KarşılaştırmalıTürk LehçeleriSözlüğü1,KültürBakanlığı Yayınları,
Ankara.
Köprülü, M. Fuad (1981),TürkEdebiyatıTarihi,3.b., ÖtükenNeşriyat, İstanbuL.
Korkmaz, Ramazan (1989), "Genel Olarak 'İfade' Kavramıve Bir Mani Çözümleme-si",MilliEğitim, Sayı90 (Ekim-i989),34-38.
Kıınoş, İgrıacz(1978),Türk HalkEdebiyatı(Haz. Tuncer Gülensoy) Tercüman 1001 Temel Eser,İstanbuL.
Mahmut, Enver ve Nedret Mahmut,Dobruca Türk HalkEdebiyatıMctinleri, Kültür
Bakanlığı Yayınları,Ankara, 1997.
Nagı,Ahmet, G. Ali, MemetAblaı,Nuri Vuap (1980),Boztorgay,Kriterion Kitap Evi,
Bükreş, 144-232.
Nemeth, Gyula (1996), Vidin Tiirkleri (Çev. Abdurrahman Güzel) Türk Dünyası
Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbuL.
Önal, Mehmet Naci (1995), "Dobruca Türkleri 'nde Hıdırellez Geleneği", Renkler 4,
Kriterion YayınEvi(Bükreş), 300-307.
Onay, Ahmet Talat (1996),Tiirk HalkŞiiriilin Şekilve Nev'i(Haz. Prof. Dr. CemalKıımaz) Akçağ Yayınlan,Ankara, 1996.
Öztelli, Cahit (1972),Evlerinin Önü...,İstanbul,
206 ,\\ r-II.\\ET N.\er Ö:-\;\L
Sağlam,Feyyaz (1990), BatıTrakya/Yunanistan 'da Çağdaş TürkEdebiyatıAntolojisi,
KültürBakanlığı Yayınlan,Ankara.
Ulkııtaşır,M.Şakir(1975),"Hıdırellez HakkındaBirAraştırma",Türk FolkloruAraştırma
Yıllığı,Kültür Bakanlığı Yayını,Ankara, 157-i70.
Yerıisoy,Hayriye Süleymanoğlu(1997),BaşlangıcındanGünümüze Kadar.
Ziyaeddin,İsmailH.A. (1992),ToyŞiirler,KriterionyayınEvi,Bükreş.
AB5TRACT
Mani is a traditional Turkish quatrain form. Manis have both Dobruja Turks and Turks fromarıotherregions. They have widespread forms. Manis consist of 4+3= 7 sylla-ble. Our study is a thematic research. Manis inner structure was studied according to the subject of their four lines.
145 manis (64%) have a complete subject and 80 manis (36%) haven't. Main topic of manis is love (85%).There are also anpther topics.
According to denominations, among goods the most used is gold; among flowers is rose; among animals nightingale; among colors black, ete. We can alsa find names of fruits, products, nature, persons, places, relatives, oeeupations, ete.
