Postmodern Yaklaşımlar
Postmodernizm bir teori, ideoloji ya da kuram değildir. Ancak, belli bir
epistemolojik temel oluşturmaya çalışan
bir söylem ya da yaklaşım biçimi olarak ele alınabilir.
• Söylemlerinde postmodern bir yaklaşım sergileyen düşünürler; felsefe, sanat,
edebiyat, mimari, fizik, matematik,
sosyoloji, ekonomi, iletişim gibi pek çok farklı alanda faaliyet göstermektedir.
• Bununla birlikte bu düşünürler bütüncül ve tutarlı bir şekilde birbiri ile aynı şeyleri
savunuyor da değildir.
• Postmodern kelimesinin bütün tanımları
‘karşıtı’, ‘sonrası’ veya ‘benzeri’ kabul edilerek, “modern” kelimesi ile
ilişkilendirilerek ifade edilmektedir.
Postmodernizm kendini modernizmden hareketle konumlandırmaktadır.
Bu nedenle postmodernizmi anlamının yolu öncelikle modernizmi anlamaktır.
Modernizmle ilgili bazı kavramlar
• Modern
• Modernlik ve modernite
• Modernleşme
• Aydınlanma
• Hümanizm
• İlerleme
• Rasyonalizm
• Determinizm
• Aynı kökten türeyen modernite, modernizm, modern, modernleşme kavramları sıklıkla birbiriyle karıştırılmakta ve birbirlerinin yerine kullanılmakla birlikte farklı anlamlara gelmektedir.
• Modern terimi, Latince “modernus” biçimiyle ilk defa beşinci yüzyılın Hristiyan dönemini, Romalı ve Pagan geçmişten ayırmak için
kullanılmıştır. Modernus sözcüğü “son zamanlar”, “tam şimdi”
anlamlarına gelen “modo”dan yaratılmıştır.
• Öte yandan modernizm “geleneksel olanı yeni olana tabi kılma tavrı”
aynı zamanda Aydınlanmayla karakterize olan hümanist, aydınlanmacı, ilerici ve insan merkezci ideolojiyi imler.
• Modernleşme, geleneksel olandan yeni olana doğru sosyal,
ekonomik, kültürel toplumsal ve teknolojik bir değişim sürecini ifade eder.
• “Modernite ya da modernlik ise modernleşmenin söz konusu
dönüştürücü koşullarıyla ilgili yaşanmış deneyimi tanımlar” (Cevizci, 2015: 305).
Modernizmin tanımı ve Özellikleri
• Modernizm denildiğinde, aydınlanma çağı ile gelen zihinsel dönüşümün ortaya çıkardığı
ideoloji ve yaşam biçimi; hümanizm, sekülerizm ve demokrasi üzerine kurulu, egemenliği insana özgürleştiren, kurtuluşu dinde değil bilimde
arayan, insan merkezci dünya görüşü anlaşılmaktadır.
• Modernizm, rönesanstan bu yana insanoğlunun aklıyla evrende var olan her şeyi
öğrenebileceğine, onu istediği gibi yönlendirerek gerçek mutluluğa kavuşabileceğine inanan bir düşüncenin ürünüdür.
Modernizmin temel özellikleri
• Modernizm rasyonel ve pozitivisttir. Aklın
dışında, bilimsel olarak denenemeyecek, ispat edilemeyecek ve eleştirilemeyecek bir bilgi
kaynağı veya otorite yoktur.
• Modernizm evrenseldir. Dünya yaratılmış ve bitmiş bir şato gibidir ve bize düşen bu şatoyu keşfetmek, kurallarını öğrenmektir. Bu kurallar değişmezler. Dolayısıyla her konunun en iyi, en doğru tek açıklaması, her problemin tek doğru çözüm yolu vardır. Aklın yolu birdir. İnsana
düşen bu bulmaktır.
• Modernizm ilerlemecidir. İnsan bilgiyi,
doğaya hakim olmak amacıyla kullanır. En gelişmiş toplumlar, doğaya en fazla
hükmeden, doğadan en fazla yararlanan toplumlardır. Bu teknolojinin her alanda en üst düzeyde kullanımıyla, sanayileşme ile mümkündür.
• Modernizm birleştirici, homojenleştiricidir. Bu, akılcılığın bir sonucudur. Bütün insanlık için bir tek iyi yaşam tarzı vardır.
• Modernizm belirlenimcidir. Tesadüflere yer yoktur. Yapılması gerekenler, yapılanların
nedenleri, yapılacakların ve yapılmayacakların sonuçları her şey bellidir. İnsanlar, kendi
başlarına bırakılırsa yanlış davranırlar, bu yüzden bilime uygun davranış kalıpları
oluşturulmuştur. Toplumsal ve kurumsal
ilişkilerde buna göre bürokratik bir yapılanmaya gidilmiştir.
• Modernizm sekülerdir. Din, insanların
vicdanlarıyla ilgili bir meseledir. Tanrı dünyayı yaratmış ve idaresini insanlara bırakmıştır.
• Modernizm, amaçlı bir düşüncedir. İnsanlık için büyük projeleri vardır. insanlık, büyük projelerle eşitlik, özgürlük, adalet, insan hakları, mutluluk gibi hedeflerine ulaşacaktır. Bu hedeflere
ulaşmayı sağlayacak kurumlar ve kuruluşlar da oluşturulmuş ve/veya oluşturulmaktadır.
Tekrar ve ek olarak
• İlerlemecilik ve evrimcilik
• Özcülük ve indirgemecilik
• Evrensellik
• Batı Merkezcilik
• Totalitarizm
• Sanat ve kültürde hiyerarşi
• Düalizm
Modernizmin karakteristik özellikleridir.
Modernizme Yapılan Eleştiriler
• Modernizm daha ilk konuşulmaya başlandığı aydınlanma döneminden beri, aralarında aydınlanmanın kurucularının da
bulunduğu, pek çok düşünür tarafından eleştirilmiştir. Bu eleştiriler a) Modern ölçülerle yaşanan dönemlerin olumsuz sosyal
sonuçlarına (ahlakçıların, çevrecilerin, feministlerin daha sonraları anti kapitalistlerin vd.) yönelik dile getirilen tepkiler
b) Modern bilimin bazı ön kabullerinin yanlışlığını ileri süren bilimsel çalışmalar
olmak üzere iki ana başlık altında toplanabilir.
Modern bilim anlayışına karşı çıkışlar
• Aydınlanma çağı bir bilim çağı olarak nitelenebilir. Bu çağdaki en büyük bilimsel gelişme, Newton’un Genel Çekim Kuramı’dır.
Yirminci yüzyılın başlarında ise bilim alanında yerleşik paradigmaları altüst eden büyük dönüşümler (Kuantum fiziği, Eistein’in görecilik kuramı gibi) gerçekleşmiştir.
Bu bilimsel atılımlar, doğrunun bir olasılık ifade ettiğini, bilim alanında da belirsizliğin geçerli olabileceğini ortaya atmıştır.
Bu gelişme, doğrunun gelişmeye konu olduğunu, gerçeğin ise parçalanmışlığını ve yoruma açık öznellik taşıdığını ortaya
koymuştur. Bu, toplumsal alanda, tek doğrunun geçerli olduğu sivil toplum düşünün yıkılışıdır.
Doğruluk ve gerçeklik gibi kavramlar toplumun farklı kesimlerince farklı biçimde yorumlanabilmektedir.
• Thomas Kuhn gibi, modernizmin ilerlemeci tarih ve ampirik bilim anlayışını sert
biçimde eleştiren ve sarsan düşünürler ile
• Feyerabend gibi yöntem konusunda farklı görüşler sunan kişilerin görüşleri
modern bilim anlayışına yöneltilen
eleştirilerin dayanakları arasında yer almıştır.
• Modernlik düşüncesine yönelik eleştiriler, özellikle 1970’lerden sonra yoğun ve köklü hale gelerek alternatif bir söylem olma
iddiasını güçlendirmiştir. Bu noktada
postmodernizm, sanatçılar, felsefeciler,
tarihçiler, edebiyatçılar ve toplumbilimciler tarafından modernizmi bitiren bir düşünce olmaktan, modernizmin daha da ilerlemiş bir aşaması olmaya kadar geniş bir
yelpazede değerlendirilmiştir.
