7. Hafta
Temel Kavramlar
Tehlike – Mal, can ve çevre için potansiyel bir tehlike oluşturan malzeme, durum veya aktivitenin karakteristiği
Risk – İdrak edilmekte olan spesifik bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve tehlikenin sonuçlarını kapsayan bir kavram.
Risk değerlendirme – Tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her türlü bilimsel bilgi ve malumatın düzenlenmesi ve analiz
edilmesine yönelik sistematik bir yaklaşımdır. Daha basit ifadesiyle, problem formulasyonu, tehlike değerlendirmesi, tehlikeli maddeye maruz kalma etkilerinin analizi ve risk tanımlaması gibi ana kavramlardan oluşan risk analizidir.
Risk Yönetimi – İnsan hayatı ve çevre güvenliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine yönelik olarak,
politikalar, tecrübeler ve kaynakların sistematik olarak uygulanmasıdır.
Risk Kontrol Noktası – Riski azaltmak üzere belirli aksiyonların alınabileceği, verilen bir proseste bir nokta (örneğin, bir boşaltma
operasyonunda belirli bir adım) veya daha geniş kapsamlı ifadesiyle, bütün bir yönetim sisteminde bir nokta (örneğin eğitim).
Tehlike – Mal, can ve çevre için potansiyel bir tehlike oluşturan malzeme, durum veya aktivitenin karakteristiği
Risk – İdrak edilmekte olan spesifik bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve tehlikenin sonuçlarını kapsayan bir kavram.
Risk değerlendirme – Tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her türlü bilimsel bilgi ve malumatın düzenlenmesi ve analiz
edilmesine yönelik sistematik bir yaklaşımdır. Daha basit ifadesiyle, problem formulasyonu, tehlike değerlendirmesi, tehlikeli maddeye maruz kalma etkilerinin analizi ve risk tanımlaması gibi ana kavramlardan oluşan risk analizidir.
Risk Yönetimi – İnsan hayatı ve çevre güvenliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine yönelik olarak,
politikalar, tecrübeler ve kaynakların sistematik olarak uygulanmasıdır.
Risk Kontrol Noktası – Riski azaltmak üzere belirli aksiyonların alınabileceği, verilen bir proseste bir nokta (örneğin, bir boşaltma
Amaç
ILO Yönetim Kurulu’nun 244. toplantısında alınan karar uyarınca hazırlanan raporda risk, “Belli
bir dönemde veya koşullar altında istenmeyen olayın ortaya çıkma olasılığı, çevre koşullarına
göre sıklık ve olasılık” olarak ifade edilirken, risk yönetimi; “Bir organizasyon içerisinde iş
güvenliği önlemlerini iyileştirme ve sürdürmeyi başaracak tüm girişimler” olarak
tanımlanmaktadır.
Avrupa’da Avrupa Komisyonu, içinde geniş kapsamlı bir güvenlik raporu gerektiren Seveso
II Direktiflerini yayınlamıştır. Söz konusu güvenlik raporu, üç adımda özetelenebilecek
tehlike / risk analizi üzerine odaklanmıştır.
Tehlikeli maddelerle ilgili bilgilerin analizi,
Tüm tesisleri kapsayan tehlike analizleri,
Örnek teşkil eden, tipik tesisler için daha spesifik tehlike analizleri
İş Sağlığı ve Güvenliği Risk yönetiminin amacı; iş kazaları ve meslek hastalıklarını
oluşturan nedenler ve bunları etkileyen faktörler ile ilgili mümkün olan en geçerli ve doğru
bilgiyi toplayarak görünmeyen tehlikelerin ortaya çıkmasını engellemek için etkili bir güvenlik
ağı kurmaktır. İyi bir risk analizi, doğabilecek kazalardan korunma açısından büyük değer taşır
ve görünmeyen tehlikelerin ortaya çıkarılmasını, etkili güvenlik önlemlerinin alınmasını
sağlar.
OHSAS 18001’de risk; belirlenmiş tehlikeli bir olayın oluşma olasılığı
ve sonuçlarının kombinasyonu olarak, risk değerlendirmesi ise riskin
büyüklüğünü hesaplama ve riskin tolere edilebilir olup olmadığına
karar verme işlemi olarak tanımlanmıştır.
BS: 8800’e göre risk Değerlendirmesi, riskin büyüklüğünün tahmin
edilmesini ve riskin kabul edilebilir olup olmadığının tanımlanmasını
kapsayan süreçtir.
TS 1050:1997 (Makinelerde Güvenlik – Risk Değerlendirmesi Prensipleri)’ye göre
risk analizi; tehlikelerin, sistematik bir yolla gözden geçirilmesine imkan veren bir
dizi mantık adımıdır.
Faaliyete geçmiş yada geçmek üzere olan bir proseste veya işletmede
önemli olan prosesin/işletmenin, çalışan işçilerin ve ürünün güvenliğini
sağlamaktır. İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemi çerçevesinde yapılan risk
analizleri prosesin güvenirliğini böyleliklede ürünün güvenirliliğini sağlar. Ürün
güvenirliliği ise firmaya müşteri tatminini ve güvenirliliğini getirir. Bu
güvenirliği sağlamak amacıyla bir işletmedeki tüm proseslerde ortaya
çıkabilecek olan hataların türlerini ve bunların ürün, işçi ya da prosese etkilerini
belirleyebilecek bir risk analizinin yapılması gerekmektedir. Bir risk ile karşı
karşıya kalındığında ilk önce yapılması gereken şey o riski oluşturacak kaynak olayı
ve riskin etkilerini belirlemektir. Böylece riski tanımak daha kolaylaşır ve riske
karşı ne gibi önlemler alınacağı daha rahat bir şekilde ortaya konulabilir. Ayrıca,
kötü belirlenmiş risklerin daha başka risklerin doğmasına neden olacağını
Risk değerlendirme
Risk değerlendirme aşağıdaki sorulara cevap aramaktadır:
1. Tehlikeler nelerdir?
2. Potansiyel etki ve sonuçlar nelerdir ve bunlar kabul edilebilir midir?
3. Bu etki ve sonuçların meydana gelme olasılıkları nedir?
4. Riskin kabul edilebilir durumunun devam ettirilebilmesi için kontrol ve koruma çalışmaları
yeterli mi?
Bu nedenle, bir fabrika veya tesisin risk değerlendirmesindeki hedefleri şunlardır:
• Operasyonun, halk/çalışanlar ve çevre açısından, güvenlik ve sağlıklarının hangi derecede
sağlandığının kanıtlanabilir biçimde belirlenmesi,
• Güvenlik gereksinimlerine uygunluğun doğrulanması, teyid edilmesi,
• Herhangi bir hata oluştuğunda, bunun mal, can ve çevreye etkilerinin belirlenmesi
• Bu hataların nasıl değerlendireceğinin belirlenmesi,
Ülkemizdeki Mevzuat :
1475 sayılı eski iş kanunumuz yerini, Resmi Gazetede 10.06.2003
tarih ve 25134 sayı ile yayınlanan 4857 sayılı yeni İş Kanunumuza
bırakmıştır. 4857 sayılı İş Kanunu’muzda İş Sağlığı ve Güvenliğine
ilişkin hükümler Beşinci Bölüm’de toplanmıştır. Yeni kanunumuz ve
bu çerçevede gelen bir başka yenilik ise İş Sağlığı ve Güvenliğine
ilişkin AB mevzuatı uyumlaştırma çalışmalarıdır. Bu uyum
çalışmaları doğrultusunda, 89/391/EEC sayılı çerçeve Direktif ile
birlikte 29 adet direktif üzerinde çalışmalar devam etmektedir.
1475 Sayılı İş Kanunu’na göre çıkartılmış olan tüzük ve yönetmeliklerden farklı olarak 4857 sayılı
İş Kanunu’na göre çıkartılmış tüm yönetmeliklerdeki en büyük ve en önemli yeniliklerden biri de,
işverenlere işyerlerinde “Risk Değerlendirme”’si yapma ve alınan sonuçlara göre gerekli sağlık ve
güvenlik önlemlerini belirlenme zorunluluğunun getirilmiş olmasıdır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun
78. maddesine göre çıkartılan yönetmeliklere göre işveren;
İşyerinde risklerden özel olarak etkilenebilecek işçi gruplarının durumunu da kapsayacak
şekilde sağlık ve güvenlik yönünden risk değerlendirmesi yapmakla,
Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılması
gereken koruyucu ekipmana karar vermekle,
Patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesini yapmakla,
Kanserojen ve mutajen maddelere maruziyet riski bulunan işlerde çalışanların, bu maddelere
maruziyet şekli, maruziyet miktarı ve maruziyet süresinin belirlenerek risk değerlendirmesi
yapmakla,
İşyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli
kimyasal madde bulunması halinde risk değerlendirmesi yapmakla,
Asbest tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda, asbestin
türü ve fiziksel özellikleri ile çalışanların maruziyet derecesini
dikkate alarak risk değerlendirmesi yapmakla,
Mekanik titreşime maruziyetten kaynaklanan risklerin belirlenmesi
ve değerlendirilmesini yapmakla,
Bireysel risk faktörlerinin belirlemesini yapmakla,
Gürültüden kaynaklanan risklerin belirlenmesi ve
9 Aralık 2003 tarih ve 25311 sayı ile Resmi Gazetede yayınlanan İş Sağlığı ve Güvenliği
Yönetmeliği’nin 7. maddesi gereğince işveren, işyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini
önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere, işyerinden bir veya birden fazla
kişiyi görevlendirmek zorundadır. Sağlık ve güvenlikle görevli kişiler, işyerinde bu
görevlerini yürütmeleri nedeniyle hiçbir şekilde dezavantajlı duruma düşmezler. Bu
kişilere, söz konusu görevlerini yapabilmeleri için yeterli zaman verilir. İşyerinde
bu görevleri yürütebilecek nitelikte personel bulunmaması halinde, işveren
dışarıdan bu konuda yeterlik belgesi olan uzman kişi veya kuruluşlardan hizmet alır.
Görevlendirilen kişiler veya dışarıdan hizmet alınan kişi veya kuruluşların sayısı;
işyerinin büyüklüğü, maruz kalınabilecek tehlikeler ve işçilerin işyerindeki dağılımı
dikkate alınarak, koruyucu ve önleyici çalışmaların organizasyonunu yapmaya ve
yürütmeye yeterli olacaktır.
İşverenin yeterli mesleki bilgi, beceri ve donanıma sahip olması halinde,
işyerinin büyüklüğü, işin niteliği ve işçi sayısı dikkate alınarak bu maddenin bendinde
belirtilen hususların yerine getirilmesi sorumluluğunu kendisi üstlenebilir.
İş sağlığı ve güvenliği konularında hizmet verecek kişi ve kuruluşların nitelikleri
ve belgelendirilmesi ile işverenin sorumluluğu hangi hallerde üstlenebileceği ile ilgili
usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenir.
Sanayiden sayılan ve devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli
işlerin yapıldığı işyerlerinde işverenler, iş güvenliği önlemlerinin sağlanması
bakımından bir veya daha fazla mühendis veya teknik eleman görevlendirmekle
yükümlüdürler.
20.01.2004 tarih ve 25352 sayı ile Resmi Gazetede yayınlanan İş Güvenliği ile Görevli
Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik ile İş Güvenliği Sorumlusunun çalışma usul ve esasları
düzenlenmiştir, bu yönetmeliğe göre aşağıdaki şartlara uymaları durumunda iş
güvenliği uzmanlığı yapabilirler, iş güvenliği uzmanında;
Üniversitelerin kimya, makina, maden, jeoloji, metalürji, endüstri, elektrik,
elektronik, inşaat, fizik, jeofizik, bilgisayar, tekstil, petrol, uçak, gemi, çevre, gıda
mühendisliği ve mimarlık bölümleri ile ziraat fakültelerinin tarım makinaları
bölümünden mezun olmaları,
Üniversitelerin, iş sağlığı ve güvenliği bölümleri, kimyagerlik, fizik, jeofizik ve jeoloji
bölümleri ile teknik eğitim fakültelerinden mezun olma şartı aranıcaktır.
İşverenler, işyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve
koruyucu hizmetleri yürütmek üzere, işyerinden bir veya birden fazla
kişiyi “İş Güvenliği Sorumlusu” olarak görevlendirmekle yükümlüdürler.
Yada işveren, dışarıdan bu konuda yeterlik belgesi olan uzman kişi veya
kuruluşlardan hizmet alır. Ayrıca, sağlık ve güvenlikle görevli kişiler,
işyerinde bu görevlerini yürütmeleri nedeniyle hiçbir şekilde
dezavantajlı duruma düşmezler. Bu kişilere, söz konusu görevlerini
yapabilmeleri için yeterli zaman verilir. İşverenler, gerekli şartlara uyan iş
güvenliği uzmanı veya uzmanları ile yönetmeliğin ekindeki formata uygun
sözleşme yaparak bir nüshasını İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğe
göndermekle yükümlüdürler.
Risk Analizinin ve Yönetiminin Yararları
Risk analizi ve yönetiminin hedefi, kurum içerisinde olabilecek tehlikelere uygun cevap verebilecek, kasıtlı ya da kasıtsız tehditlerin etkisini ve olma ihtimalini azaltacak hazırlıkları, prosedürleri ve kontrolleri teşhis etmektir.
Risk analizi ve yönetimi prosesinin bir çok yararları vardır:
1. İşyerinin yazılı prosedür ve politikalarının oluşmasını ya da olgunlaşmasını sağlar.
2. İşyeri çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi olmalarını ve katılımını sağlar. 3. İşyeri yönetiminin de iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi olmalarını ve bu konularda karar
vermelerini sağlar.
4. Risk analizi prosesinden alınan ilk sonuçlar ile organizasyon yada işletmedeki olası tehlikeler ve alınacak
tedbirler belirlenir.
5. İşletme, organizasyon yada kurumdaki risklerin büyüklüğünün hesaplamasına ve riskin tolere edilebilir olup
olmadığına karar verilmesini sağlar.
6. İşyerinde yanlış güvenlik tedbirleri alınmış olabilir, yada insanlarda yanlış güvenlik bilinci oluşmuş olabilir,
tüm bu tedbirlerin ve güvenlik bilincinin gözden geçirilmesini sağlar.
7. İşyerinde yasal yükümlülükler ve iş sağlığı ve güvenliği politikası çerçevesinde tahammül edilebilir
düzeye indirilmiş risk ile çalışılmasını sağlar.
8. İşyerindeki gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin gerçekleştirilmesini sağlayacak verilerin
Risk Analizinin ve Yönetiminin Problemleri
Risk analizi ve yönetimi ile birlikte gelen bir takım problemler ve ideal olmayan durumlar vardır. Bunlar,
1. Risk analizi sonuçlarının objektif olması beklenirken daha çok subjektif olabilmektedir. Özellikle kalitatif
risk analizinde bu problem daha çok görülebilir. Çünkü, kalitatif risk analizinde risk, sayısal değerlerden çok tanımlar ile ifade edilmektedir.
2. İşyerine, işletmeye, prosese yada organizasyona en uygun risk analiz yönteminin belirlenememesi yada
kantitatif analiz yöntemlerinin kullanılması gereken bir işyerinde kalitatif analiz yönteminin tercih edilmesi sonucu risk analizini kurum kendisi bile yapsa zaman ve para kaybına yol açabilecektir.
3. Tüm işyerlerine uyan bir risk analizi metodolojisi mevcut değildir. Çünkü, her işyerinin kendine özel farklı
farklı tehditleri vardır. Risk analizi ve yönetimi yapılacak olan bir işyerinde, öncelikle ne tip bir risk analizi ve yönetimi metodunun uygulanması gerektiği belirlenmelidir.
4. İşe uygun olmayan metodolojilerin seçilmesi yada birkaç medolojinin bir arada kullanılmaması
nedeniyle risk analizinin sonuçlanmasının beklenmesi esnasında geçen sürede, güvenlik önlemlerinin biran evvel uygulanması gereken durumlarda gerekli önlemlerin alınmasında gecikme olacaktır, yada bu önlemler alınamadan kaza meydana gelicektir.
5. Risk analizini yapacak iş sağlığı ve güvenliği teknik elemanının tecrübesi risk analizi sonucunu etkiler. Risk
analizi ve yönetimi prosesi, önceden belirlenmiş kesin adımları olan prosesler değildir. Kantitatif ve kalitatif risk analizi yöntemlerinin çatısı altında, bir çok risk analizi metodolojisi mevcuttur. Bu methodlar, riski yorumlama aşamasında birbirinden ayrılırlar. Bu nedenle de risk analistinin tecrübesi ve birikimi riski
Risk Yönetim Prosesi
Risk Yönetim Prosesi ( Risk Management Prosses – RMP ) :
İş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin temel amacı işyerlerindeki çalışma koşullarından
kaynaklanan her türlü tehlike ve sağlık riskini azaltarak insan sağlığını etkilemeyen seviyeye düşürmektir, bu amaç çerçevesinde “Risk Yönetim Prosesi” iş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin temel taşını teşkil eder. Risk Yönetim Prosesi, çok amaçlı olarak sağlık ve güvenlik yönetim sistemine biçim vermeli ve yönetim
sisteminin diğer ögeleri ile tümleştirilmelidir. “Risk Yönetim Prosesi” mutlak suretle “Proses Güvenlik Yönetimi ”ni dikkate almalı, böyle bir sistemde, risk yönetim prosesi işlemler veya örgütün
etkinliklerindeki risklerin güncel denetimi ile uğraşan bir risk yönetim prosesi olmalıdır.
“Risk Yönetim Prosesi” ortamdaki tehlikeleri belirleyen, onların kritik değişkenler ve fonksiyonlar üzerindeki etkilerini araştıran ve koruma amaçlı mekanizma veya stratejiler geliştiren bir tekniktir. Risk yönetim Prosesinin oluşturulmasının amacı işletmelerin amaçlarına ve hedeflerine ulaşmaları için en etkin, en hızlı ve en güvenilir yolları araştırmaktır.
Risk yönetim prosesi kavramı, sistematik tanımlamayı vurgulamalı, analiz ve tehlikelerin kontrolü ise etkili ölçümler içermelidir. Risk kontrolünün neye ihtiyacı olduğunu anlamaksızın uygulanan bir risk yönetim prosesi, sağlık ve güvenlik problemleri ile savaşta doğru eylemleri içermez.
Risk Yönetim Prosesi; yönetim politikası, prosedürler ve görev tanımlarını kurma bağlamında, içerik, tanımlama, inceleme, değerlendirme, muamele, izleme ve haberleşme uygulamalarının sistematik uygulamasıdır. Risk yönetim kavramı, kazaların önlenmesi için sistematik ve gerçekçi bir çatı kurulmasını sağlar.
Risk yönetim prosesi kendi içerisinde aslında iki farklı temel
aşamaya bölünebilir, birinci aşama problemlerin tanımlanmasıyla
uğraşırken ikinci aşama problemlerin çözümü ile ilgilenir.
A) Tehlikenin Tanımlanması
Tehlike tanımlama aşaması, risk yönetiminin en önemli adımıdır ve diğer
aşamalardan farklıdır. Sistem veya organizasyon içerisindeki potansiyel zarar veya
hasar yaratabilecek etkilerin objektif olarak analiz edilmesidir. Tehlike tanımlama
aşaması için birçok analitik metod geliştirilmiştir. Uygun metod yada çeşitli
metodların birlikte kullanımı prosesteki tehlikelerin kapsamının sistematik
olarak daha iyi anlaşılmasını sağlar. Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin
değerlendirilmesi ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için İşletmede;
ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet
verebilecek tüm istenmeyen olaylar tanımlanır.
Öncelikle işletmenin/işyerinin risk haritasının çıkartılması gerekmektedir. Risk
haritası oluşturulurken Teknik Emniyet bölümünde çalışan tüm mühendis ve
tekniker kadro, İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri hekiminin birlikte çalışması, meslek
hastalığı ile iş kazaları için iki ayrı risk haritasının çıkartılması gerekmektedir.
Tehlikelerin belirlenmesi için tipik
girdiler;
İş Sağlığı ve İş Güvenliği’ne ilişkin
hukuki ve diğer şartlar (mevzuat),
Ön gözden geçirme sonuçları,
Çalışanlar ve diğer ilgili taraflardan
alınan bilgiler,
Çalışanlardan elde edilen İSG
bilgileri, işyerindeki gözden geçirme
ve iyileştirme faaliyetleri (bu
faaliyetler özelliği itibariyle reaktif
yada proaktif olabilir)
İSG politikası ,
Kaza ve olay kayıtları,
Uygunsuzluklar,
Denetim sonuçları,
İletişim belgeleri,
En iyi uygulamalar hakkında
bilgiler,
Kuruluşa özgü tipik tehlike riskleri,
benzer kuruluşlarda olmuş olan kaza
ve olaylar,
Elektrik kullanımı,
Kuruluşun tesisleri, prosesleri ve
faaliyetleri hakkında bilgiler,
Saha planları,
Radyasyon kaynakları,
Yangın,
Proses akış şemaları,
Makina, ekipman v.b. bilgiler,
Malzeme envanterleri (ham maddeler,
kimyasallar, atıklar, ürünler ve alt
ürünler),
Toksikoloji ve diğer sağlık ve iş
güvenliği verileri,
Verilerin izlenmesi,
Kimyasal ve biyolojik
maddeler,
Malzeme Güvenlik Bilgi
Formları (MSDS),
Yöntemler, görevler,
İnceleme Raporları,
Profesyonel destek,
uzmanlık
Tıbbi/ilk yardım raporları,
Sağlık Riskleri taramasıdır.
tipik girdiler tehlikelerin belirlenmesi amacıyla değerlendirilir.
Bu değerlendirme sonucunda yaralanma, kayma, düşme, ölüm,
malzeme düşmesi, meslek hastalığı, makina-ekipman zararları,
kimyasal maddelerle temaslar, yangın, patlama v.b. tehlikeler
tanımlanır ve bu tanımlamalara göre işyerinin “Risk Haritaları”
ve “Bilgi Bankaları” oluşturulur.
Risk Tahmin Etme
Tehlikelerin tanımlanmasından sonra, tehlikelerin doğasının,
mekanizmasının ve dikkate değer tehlikelerin sonuçlarının
anlaşılması için de çeşitli metodlara ihtiyaç vardır. Bu bilgiler
ışığında çeşitli tehliklerle karşı karşıya kalabilecek çalışanların
korunması sağlanabilir. Tehlike önceden tanımlandığında, risk,
tehlikenin olma ihtimali ve etkilerinin şiddetidir. Olayların ortaya
çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında maruz kalınabilecek sonuçlar
belirlenir.
Risk Değerlendirme
Risk Değerlendirme (Kabul Edilebilirlik Değerlendirmesi) :
Riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol ölçümlerinin
yapılması için prosedürler oluşturulur, risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin
önceden tesis edilmiş kriterler ile kıyaslaması yapılır. Kalan riskin
katlanılabilirliğinin değerlendirmesi, ihtiyaç duyulan her ilave risk kontrol
önleminin belirlenmesi, risk kontrol önlemlerinin riski katlanılabilir bir
seviyeye indirmeye yetip yetmeyeceğinin değerlendirilmesi yapılır. Risk
değerlendirmesi aşamasında, riskin kabul edilebirliğine karar vermek için, riskin
önemi üzerinde kapsamlı olarak karar verilir. Riski tahmin etmenin
temelinde, risk değerlendirmesi, riskin kabul edilebilir düzeyde olup olmadığını
belirleme yada ilave risk ölçümleri ile riski kabul edilebilir düzeye indirgemek
maksadıyla uygulanır. Risk değerlendirmesi, çok fazla sübjektif yargılara dayanır.
Risk değerlendirmesi aşamasında, olayların ortaya çıkma olasılığı ve ortaya
Kontrol Önlemlerini Belirleme
Kontrol Önlemlerini Tespit Etme
Değerlendirilen risklerle ilgili alınacak önlemler tartışılır. Riskin ortaya çıkma
ihtimalinin önlenmesi, azaltılması veya hasarın potansiyel şiddet derecesinin
azaltılması yada tehlikenin transfer edilmesinin maliyet analizi yapılır. Riskler,
normalde bir yada birkaç güvenlik ölçümü ile azaltılabilirler. Risklerdeki
azalma, ya sonucu üzerinde, yada gerçekleşme olasılığı üzerinde olur.
Kontrol ölçümleri, "Mühendislik Kontrolü" veya "Yönetimle İlgili Kontroller"
vasıtasıyla yapılabilir. "Mühendislik kontrolleri" korunma yolları, bariyerler ve
diğer tesisatlar gibi donanımlara başvurur. "Yönetimle İlgili Kontroller" ise
güvenli çalışma prosedürleri, güvenlik sistemleri gibi yazıların
yayımlanması yoluna başvurur. Kontrol önlemlerini tespit etme aşamasında
“Riskleri Ortadan Kaldırma Planı” hazırlanır.
Belirlenen kontrol önlemlerine göre mesleksel risklerin önlenmesinde kullanılan temel
yöntemlerin sıralamasını yapıcak olursak aşağıdaki gibi bir sıra karşımıza çıkacaktır;
Kusurlu Durumların Ortadan Kaldırılması;
1. Riskin Ortadan Kaldırılması (Elimine Etmek): Tesis içerisinde yüksek risk taşıyan materyalin,
makinanın veya prosesin elimine edilmesidir. Örneğin; Teknolojisi eski olan ve çift el kumanda
yada fotosel tertibatı yapılamayan presin kullanımdan kaldırılması.
2. Yerine Koyma (Substitusyon) : Eğer tehlike elimine edilemiyorsa, yüksek risk taşıyan
materyal, makina veya proses daha az risk taşıyan ile değiştirilmelidir. Örneğin; proses içerisinde
kullanılan toksik veya çabuk yanıcı bir çözücünün, toksik olmayan ve parlama noktası yüksek bir
çözücü ile değiştirilmesi.
3. Kontrol ve İzolasyon : Eğer tehlike elimine edilemiyor yada ikame edilemiyorsa tehlike
kaynağı materyal, makina, ekipman veya proses izole edilmelidir. Tehlike kaynağını izole
etmek mümkün değil ise kontrolünün sağlanması için tehlikeli durumdan etkilenen insan sayısının
azaltıması, etkilenme süresinin azaltılması, miktarının azaltılması sağlanmalıdır. Örneğin;
boyahanede kullanılan boyaların daha az tehlikeli (su bazlı gibi) boyalarla değiştirilmesi
mümkün olmuyor ise kapalı sistem boya kabini kullanılarak tehlike izole edilebilir, bir
hastanede çalışan ve röntgen çeken bir sağlık elemanının çalışma saati azaltılabilir (günde beş
saat), mevzuata uygun yıllık izin (senede dört hafta) kullandırılır.
4. Mühendislik Kontrolü : Dizayn mühendisleri, elimine, ikame ve izole edilemeyen ve kontrolü sağlanamayan
tehlikeyi gidermek için makinanın, tesisatın veya prosesin tasarımı üzerinde çalışır. Mühendislik kontrolü ayrıca korunma yolları, bariyerler, operasyon noktası koruyucuları, sıkışma - ezme noktaları, hareket eden parçaların korunması vb. koruyucu donanımların hangisinin nerede nasıl kullanılabileceğine karar verir.
5. Yönetimle İlgili Kontroller : Yönetimle İlgili Kontroller ise güvenli iş akışı ve düzeni, güvenlik sistemleri, çalışma
prosedürleri gibi yazıların yayımlanması yoluna başvurur. Bu amaçla; Riski ortadan kaldırma süreci belirlenir
Sorumlulukların ataması yapılır
İşçinin karakteristiği ve prosesteki işin gerekliliği hesaba katılır Eğitim prosedürleri oluşturulur
Çalışma izin formları oluşturulur
İşçinin olaya ilgisini sağlama ve sürdürme prosedürü hazırlanır İş akışı şeması üzerinde çalışılır
İşçileri bilgilendirme ve katılımlarını sağlamak üzere formlar oluşturulur İşyeri düzeni ile ilgili çalışma yapılır
İdari olarak riski ortadan kaldırma yöntemleri olarak prosedürlerin hazırlanarak yayınlanması (resmen ilan etmek), yürütüm (uygulama) sağlanması ve güvenlik operasyonlarının yapılması gereklidir.
Tehlike tanımlama aşamasında sağlık ve güvenlik açısından oluşturulan risk haritaları göz önüne alınarak,
işletmede/fabrikada işaretlemeler yapılmalıdır. Bu aşamada 23 Aralık 2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği’ne uygun olarak işyerinde yangın işaretleri, işaretlemelerin yapılmış olması sınıflandırmaların yapılmış olması gereklidir.
