T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YALANCI AKASYA (Robinia pseudoacacia L.) FİDANLARININ
İLK İKİ YILDAKİ BÜYÜMELERİNE
ARBUSKÜLER MİKORİZANIN ETKİLERİ
TESLİME KOÇ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ORMAN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
DANIŞMAN
DR. ÖĞR. ÜYESİ BÜLENT TOPRAK
ii
T.C.
DÜZCE ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YALANCI AKASYA (Robinia pseudoacacia L.) FİDANLARININ
İLK İKİ YILDAKİ BÜYÜMELERİNE
ARBUSKÜLER MİKORİZANIN ETKİLERİ
Teslime KOÇ tarafından hazırlanan tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Tez Danışmanı
Dr. Öğr. Üyesi Bülent TOPRAK İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Jüri Üyeleri
Dr. Öğr. Üyesi Bülent TOPRAK
İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi _____________________
Prof. Dr. Oktay YILDIZ
Düzce Üniversitesi _____________________
Dr. Öğr. Üyesi Murat SARGINCI
Düzce Üniversitesi _____________________
BEYAN
Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına kadar bütün aşamalarda etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri akademik ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tez çalışmasıyla elde edilmeyen bütün bilgi ve yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları da kaynaklar listesine aldığımı, yine bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir davranışımın olmadığını beyan ederim.
08.09.2020 Teslime KOÇ
iv
TEŞEKKÜR
Yüksek lisans öğrenimimde ve bu tezin hazırlanmasında gösterdiği her türlü destek ve yardımdan dolayı çok değerli hocam Dr. Öğr. Üyesi Bülent Toprak’a en içten dileklerimle teşekkür ederim.
Bu çalışma boyunca yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen sevgili aileme ve çalışma arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Eylül 2020 Teslime Koç
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ŞEKİL LİSTESİ ... vi
ÇİZELGE LİSTESİ ... viii
KISALTMALAR ... ix
SİMGELER ... x
ÖZET ... xi
ABSTRACT ... xii
1.
GİRİŞ ... 1
1.1.AMAÇVEKAPSAM ... 1 1.2.LİTERATÜRÖZETİ ... 2 1.2.1. Mikoriza ... 2 1.2.2. Hümik Asit ... 42.
MATERYAL VE YÖNTEM ... 6
2.1.MATERYAL ... 62.1.1. Torbalarda Kullanılan Harç Ortamı ... 6
2.1.2. Bitki Türü ... 6
2.1.3. Hümik asit, Yerel ve Ticari Mikorizal Karışım ... 6
2.2.YÖNTEM ... 7
2.2.1. Torbaların ve Yetişme Ortamının Sterilizasyonu ... 7
2.2.2. Tohum Ekimi ve Fidan Üretimi ... 8
2.2.3. Ölçümler ve Analizler ... 9
2.3.İSTATİSTİKİANALİZLER ... 10
3.
BULGULAR VE TARTIŞMA ... 12
3.1.BULGULAR ... 12
3.1.1. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Kök Boğazı Çapına, Fidan Boyuna ve Spesifik Yaprak Yüzey Alanına Etkisi ... 12
3.1.2. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Kök Uzunluğu, Kök Taze Ağırlığı ve Kök Kuru Ağırlığına Etkisi ... 13
3.1.3. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Sak Taze Ağırlık ve Sak Kuru Ağırlıklarına Etkileri ... 15
3.1.4. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Gürbüzlük ve Katlılık Değerlerine etkisi ... 16
3.1.5. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Dickson Kalite İndisi ve Kuru Kök Yüzdesi Değerlerine Etkisi ... 17
3.2.TARTIŞMA ... 18
4.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER ... 20
Kaynakça ... 21
vi
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa No
Şekil 2.1. Deneme parselleri. ... 8
Şekil 2.2. Yaprak yüzey alanı taraması ve kuru ağırlığın ölçümü. ... 9
Şekil 2.3. Fidanların sak taze ve kuru ağırlıklarının ölçülmesi. ... 10
Şekil 2.4. Fidanların kök taze ve kuru ağırlıklarının ölçülmesi. ... 10
Şekil 3.1. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının kök boğazı çapı ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 12
Şekil 3.2. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının boy ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir)... 13
Şekil 3.3. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Spesifik Yaprak Yüzey Alanı (cm2/g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 13
Şekil 3.4. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Kök Uzunluğu (cm) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 14
Şekil 3.5. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Kök Taze Ağırlık (g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir)... 14
Şekil 3.6. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Kök Kuru Ağırlık (g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 15
Şekil 3.7. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Sak Taze Ağırlık (g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 15
Şekil 3.8. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Sak Kuru Ağırlık (g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 16
Şekil 3.9. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Gürbüzlük İndisi (cm/mm) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 16
Şekil 3.10. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Katlılık ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 17 Şekil 3.11. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki
İndisi ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 17 Şekil 3.12. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki
Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Kuru Kök Yüzdesi ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). ... 18
viii
ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa No Çizelge 2.1. Harcın tekstürü, OM, pH, EC, toplam kireç ve KDK ortalaması ±
standart hata. ... 6
Çizelge 2.2. Harcın makrobesin yoğunluğu ortalaması ± standart hata. ... 6
Çizelge 2.3. Harcın mikrobesin yoğunluğu (mg kg-1) ortalaması ± standart hata. ... 6
Çizelge 2.4. Mikorizal karışımın spor içeriği. ... 7
KISALTMALAR
AMF Arbüsküler mikorizal fungus
DKİ Dickson Kalite İndisi
EC Elektrik iletkenliği
FB Fidan boyu
Gİ Gürbüzlük
HAA Hümik asit akasya
HCl Hidroklorik asit
K Katlılık
KA Kontrol akasya
KBÇ Kök boğaz çapı
KDK Katyon değişim kapasitesi
OM Organik madde
pH Power hidrojen
TMA Ticari mikoriza akasya
YMA Yerel mikoriza akasya
YMHAA Yerel mikoriza hümik asit akasya
x
SİMGELER
N Azot Cu Bakır α Çarpıklık Zn Çinko Fe Demir P Fosfor p İstatistiki Fark Ca Kalsiyum C Karbon Mg Magnezyum Mn Mangan K Potasyum 0C Santigrat Derece % YüzdeÖZET
YALANCI AKASYA (Robinia pseudoacacia L.) FİDANLARININ İLK İKİ YILDAKİ BÜYÜMELERİNE
ARBUSKÜLER MİKORİZANIN ETKİLERİ Teslime KOÇ
Düzce Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Bülent TOPRAK Eylül 2020, 22 sayfa
Türkiye’de mikorizanın tarımsal üretimde kullanılmasına yönelik çalışmalar olmasına rağmen, ormancılıkta bu tür çalışmalar yok denecek kadar azdır. Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı orman fidanlıklarında yılda 200 milyondan fazla fidan üretilmekte fakat etkin ve bilinçli bir şekilde mikorizalı fidan üretimi yapılamamaktadır. Mikoriza fidanların tutma başarısını, kök ve gövde gelişimini olumlu yönde etkilemektedir. Özellikle kurak alanlarda mikorizalı fidan hayatta tutunup büyüme ve gelişimini devam ettirebilmek için önemli bir desteğe sahip olmaktadır. Türkiye’deki potansiyel ağaçlandırma sahalarının büyük bir bölümünde su açığı oluşmaktadır. Bu sahalarda ağaçlandırma başarısı çok düşük düzeyde kalmaktadır. Su sıkıntısı çekilen bu sahalara uygun ve kurak koşullara adapte olabilecek fidanların yetiştirilmesi ağaçlandırma başarıları açısından büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı vejetasyon döneminde su açığının gerçekleştiği sahalarda ağaçlandırma başarısının artmasına katkı sağlayacak mikorizalı Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının ikinci yıldaki performansını belirlemektir. Çalışmada İç Anadolu Bölgesindeki (Ekecik, Acıpınar, İncesu, Emirgazi, Karapınar ve Meke Gölü) Yalancı Akasyaların rizosfer bölgelerinden toplanan yerel mikorizalar ile hümik asit ve ticari mikorizal karışım kullanılmıştır. Fidanların çap, boy, kök uzunluğu, sak yaş ağırlık, kök yaş ağırlık, sak kuru ağırlık, kök kuru ağırlık, gürbüzlük, katlılık, Dickson kalite indisi, kuru kök yüzdesi ve yaprak spesifik yüzey alanı değerleri belirlenmiştir. Çalışmada mikoriza ve hümik asit uygulamalarının akasya fidanlarının morfolojik özelliklerinin değişiminde etkili oldukları belirlenmiştir. Fakat bu çalışmanın sahalarda yapılması halinde mikoriza etkisinin akasya fidanlarının morfolojik özelliklerinde daha fazla ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Anahtar sözcükler: Hümik asit, Mikoriza, Morfolojik özellikler, Robinia pseudoacacia.
xii
ABSTRACT
EFFECTS OF ARBUSCULAR MYCORRHIZAE
ON THE GROWTH OF BLACK LOCUST (Robinia pseudoacacia L.) IN FIRST TWO YEARS AFTER SEED SOWN
Teslime KOÇ Düzce University
Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Forest Engineering Master’s Thesis
Supervisor: Assist. Prof. Dr. Bülent TOPRAK September 2020, 22 pages
There are studies on the use of mycorrhiza in agricultural production in Turkey. But mycorrhiza studies are very few in forestry. More than 200 million seedlings are produced annually in forest nurseries affiliated to the Republic of Turkey Ministry of Agriculture And Forestry, but mycorrhiza seedlings cannot be produced effectively and consciously. Mycorrhiza positively affects the afforestation success, root and stem development of seedlings. Especially in arid areas, mycorrhiza seedlings have an important support to survive and continue their growth and development. There is drought in the majority of potential afforestation in Turkey. The success of afforestation in these areas is very low. The aim of this study is to determine the performance of mycorrhiza inoculated Black Locust seedlings in the second year, which will contribute to the increase in the afforestation success in the areas where water shortage occurs during the vegetation period. In the study, the local mycorrhizal fungi collected from the rhizosphere of Black Locust in Central Anatolia Region (Ekecik, Acıpınar, İncesu, Emirgazi, Karapınar and Meke Lake), humic acid and commercial mycorrhizal mixture were used. The root collar diameter, shoot height, root length, shoot fresh and dry weight, root fresh and dry weight, seedling height to root collar diameter ratio, shot to root dry weight ratio, Dickson quality index, dry root percentage and specific leaf area values of the seedlings were determined. In the study, it was determined that mycorrhiza and humic acid were effective in changing the morphological characteristics of Black Locust seedlings. However, if this study is conducted in the field, it is predicted that the effect of mycorrhiza will occur more in the morphological characteristics of Black Locust seedlings.
1. GİRİŞ
1.1. AMAÇ VE KAPSAM
Anadolu binlerce yıllık tarihinde sayısız uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bu durum çok eski zamanlardan beri ormanlar üzerinde düzensiz bir faydalanmaya yol açmıştır (Boydak & Çalışkan, 2014). Bazı alanlarda; özellikle İç Anadolu Bölgesi’nde ormanlar yok olma seviyesine gelmiş, hatta bazı alanlar çölleşmeye kadar gitmiştir. Bazı alanlardaki doğal step örtüsü geniş alanlara yayılırken, bazı alanlarda oluşan step örtüsü tamamen insanların yanlış kullanımı ve baskısı sonucunda ortaya çıkmıştır (Yıldız vd., 2018). Yapılan çalışmalarda İç Anadolu’da 42 farklı orman kalıntısına rastlanmıştır. Bu durum İç Anadolu’daki tahribatın ve step vejetasyonunun artışının büyük nedeninin insan kaynaklı olduğun bir başka belirtisi olarak kabul edilmektedir (Boydak & Çalışkan, 2014). Ancak kuraklığın sebebi sadece insan kaynaklı değil iklimlerin değişmesinin, gece gündüz sıcaklık farklarının fazla oluşunun ve yıllık ortalama yağışın düşük olmasının da bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır (Yıldız vd., 2018).
Bu cılız bitki örtüsüyle kaplı alanlar erozyona açık hale gelmiş, erozyon sonucu bitki yetişmesine elverişli topraklar taşınmış, toprak verimsizleşmiş ve su tutma kapasitesi düşmüştür (Toprak. 2016). Karasal iklimin sonucu olarak bölgede orman vejetasyonu gelişememiş, var olan bozkır ve step vejetasyonu geniş alanlara yayılmıştır. Bu alanlar da çevre halkının yoğun küçükbaş yetiştiriciliği yapmalarına bağlı olarak tahrip edilmiş ve verimli üst toprak rüzgâr erozyonuna açık hale gelmiştir (Kantarcı vd., 2011). Türkiye’de rüzgâr erozyonun en etkili olduğu bölge %22.1 ile KONYA/Karapınar bölgesidir. 1960’lı yıllarda oluşan şiddetli kum fırtınaları sonucu Karapınar yaşanmaz hale gelmiştir (Bozyiğit & Gügör, 2011). Sonuç olarak ağaçlandırma ve erozyonla mücadele çalışmaları yapılmaya başlanmıştır.
Son 70 yılda kurak bölge ağaçlandırmalarında ve toprak erozyonunu önlemede Türk ormancılar büyük tecrübeler edinmişlerdir (Yıldız vd., 2018). Kurak sahalarda, az gelişmiş toprakların bulunduğu alanlarda vejetasyon döneminde bitkilerin su açığının giderilesi ve ağaçlandırma başarısının arttırılması için bazı çalışmalar yapmak
2
gerekmektedir. Bu gerekçe kapsamında bahsedilen alanlarda çeşitli arazi hazırlama teknikleri, türler ve yetiştirme teknikleri denenmiştir. Fakat tam anlamıyla pozitif bir gelişme olmamıştır. Yapılan bu müdahalelerin yanına mikoriza aşılı fidanların kullanılmasının, hem tutma başarısını artıracağı hem de maliyeti düşüreceği tahmin edilmektedir (Toprak, 2020).
Kurak bölge ağaçlandırmalarında doğru tür seçimi her şeyin başında gelir. Öncelikli olarak seçilen tür karasal iklim şartlarına uyum sağlayabilmelidir. Bu çalışmada Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia) fidanları tercih edilmiştir. Bu tür adaptasyon yeteneği yüksek, toprağın iyileşmesi yönünden başarı sağlamış türlerdendir (Yüksel vd., 2010). Bu çalışmanın amacı kurak sahalarda yapılan ağaçlandırma çalışmalarının başarısını arttırmak amacıyla üretilmiş mikoriza aşılı Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia) fidanlarının ikinci yıl büyüme performansı üzerinde mikoriza ve hümik asitin etkilerini ortaya koymaktır.
1.2. LİTERATÜR ÖZETİ 1.2.1. Mikoriza
Mikoriza bitki kökleri ile simbiyotik ( karşılıklı yarar ) bir yaşam süren mantar türüdür. Kelime olarak “kök-mantar“ anlamına gelir. Bitkilerin %90’ının kökleri mikorizalar ile ilişki kurabilmektedir. Mikorizalar ilk kez 1885 yılında Albert Bernhard Frank tarafından çalışma konusu haline gelmiştir (Toprak vd., 2018). Mikorizalar bitkilere kök yoluyla aşılanmaktadır. Aralarındaki simbiyotik faydalanma, mikorizaların bikinin ihtiyacı olan su ve mineralleri topraktan almasına yardım ederken karşılığında bitkinin de mikorizanın ihtiyacı olan besini almasını sağlaması şeklindedir. Mikoriza mantarı, bitki köklerinin etrafını sarar ve hifleriyle geniş yüzeyler oluşturarak topraktan bol miktarda mineral alır. Böylece, bitki gelişiminin çok zor olduğu toprak koşullarında bile; bitkinin gelişmesine olanak verir (Palta vd., 2010). Mikoriza kılcal kök oluşumunu desteklemektedir. Böylelikle bitkiler normal şartlarda erişemedikleri suya erişme şansına sahip olmaktadır. Ayrıca mikoriza toprak mimarisini olumlu yönde etkileyip infiltrasyonu arttırarak, toprağın daha fazla su tutmasını sağlamaktadır. (Toprak, 2020). Mikoriza mantarları ile birlikte yaşayan bitkiler, ihtiyaç duydukları minerallerin %50 kadarını bu mantarlardan karşılar. Arbusküler Mikorizal Funguslar (AMF) hifleri sayesinde bitki köklerinin yüzey alanları genişlemekte, kökler toprağı daha fazla sarmakta ve toprağın agregat yapısı
iyileşmektedir. Böylelikle toprak stabilizitesi artmakta ve toprak erozyona karşı dayanıklı hale gelmektedir. Tüm bunların yanında gerçekleşen kök gelişimi direkt olarak bitki sağlığını olumlu yönde etkilemektedir (Palta vd., 2010). Mikorizaların bazıları ağır metalleri tutabilmektedir, böylelikle bu metallerin toksit etkilerinden konukçu bitkileri korumaktadır. Mikorizalar değişken toprak sıcaklığı, Ph’ı ve tuzluluğuna dayanıklı olduklarından, mikorizalı fidanların şaşırtma sonrası diğer fidanlara nazaran şoku daha erken atlatacağı tahmin edilmektedir. Bazı mikoriza mantarı türlerinin üreme organları hayvanlar ve insanlar tarafından besin olarak değerlendirilmektedir (Yıldız, 2009). Yapılan bir sera deneyinde 12 günlük kalıcı kuraklık sırasında arbusküler mikoriza tarafından kolonize edilen Citrus sinensis ve Poncirus trifoliata ağaçlarında simbiyotik gelişme eğilimi ve turunçgillerin simbiyotik gelişimi ile reaktif oksijen metabolizması arasındaki korelasyonu değerlendirilmiştir. Dikimden bir yıl sonra fidanlar 12 gün boyunca susuz bırakılarak kuraklık stresine sokulmuşlardır. Mikorizal ağaçlar deney boyunca stres belirtisi olan malondialdehit içeriğini aşılanmamış ağaçlara oranla daha düşük tutmuştur. Mikorizal ağaçların vitamin ve mineral içerikleri 12 gün boyunca yapılan ölçümlerde aşılanmamış olanlardan daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlar mikorizal kolonizasyonun ve arbüsküllerin kuraklık stresli turunçgillerin reaktif oksijen metabolizmasını iyileştirmede önemli bir rol oynadığını ve böylece daha düşük bir oksidatif hasara neden olduğunu göstermektedir (Wu & Zou, 2009). Bir diğer çalışmada Vietnam’ın Daklak eyaletinde yetiştirilen Robusta ağaçlarının dikim verimliliğini arttırmak için mikorizal simbiyoz ve aşılama tekniğinin nematod yönetimi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Sonucunda mikorizal simbiyoz nematod yoğunluğunu önemli ölçüde azaltmıştır ve yeni dikim yapılan alanlardaki genç Robusta kahve ağaçlarında yüksek verime ulaşılmasını sağlamıştır (Pham vd., 2020). Arbusküler mikorizal fungusların yarı kurak bir Hint vertisolünün agregat yapısına etkisini araştırmak amacıyla Sorchum bicolar bitkisi 10 hafta boyunca test bitkisi olarak yetiştirilmiştir. Arbusküler mikorizal fungus aşılanmış ve aşılanmamış bitki olarak iki değerlendirme ünitesi oluşturulmuştur. Sonuçlar değerlendirildiğinde arbusküler mikoriza aşılanmış olan sorchum bitkilerin toprağının agregat stabilitesi açısından aşılanmamış bitkilerin toprağına oranla daha büyük geometrik ortalama çaplı agregatlar göstermiştir. Çalışmanın sonucunda arbusküler mikorizanın toprak agregatlarının stabilizasyonuna katkıda bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır (Bearden & Petersen, 2000).
4 1.2.2. Hümik Asit
Hümik asit bitki ve hayvansal atıkların çürümesi sonucu ortaya çıkan, rengi sarı siyah arası bir organik maddedir (Akıncı, 2011). Hümik maddeler çözünürlüklerine göre; Hümik asit, Fulvik asit ve Hümin olmak üzere üç farlı grupta sınıflandırılmaktadır. Fulvik asit; Hümik asite kıyasla küçük moleküler yapıdadır. Bu yüzden çabuk bozulmaya uğramaktadır ve topraktan daha kısa sürede kaybolmaktadır. Hüminler asit veya bazik herhangi bir ortamda çözünmemektedir. Hümik asitler ise Fulvik asit ve Hüminlere göre daha büyük molekül yapısına sahiptir. Topağa karıştığında diğerlerine göre daha uzun sürede parçalanmaktadır (Akıncı, 2011). Bu yüzden bitkilerde gübre olarak kullanılmaktadır. Bu organik asitler, tarih öncesi yataklarda bulunur. Hümik madde, bitki ve hayvan maddesinin kimyasal ve biyolojik olarak nemlendirilmesi ve mikroorganizmaların biyolojik aktiviteleri yoluyla oluşmaktadır. Hümik asitler, topraklarda, turbalarda, okyanuslarda ve tatlı sularda doğal olarak bulunan karmaşık moleküllerdir. Bitkiler ve hayvanlar öldükçe karbonlarını bataklığın dibine geri kazandırmaktadırlar. Milyonlarca yıl boyunca bu organik madde döngüsü toplanıp ve yeryüzündeki tabakalara sıkıştırılmaktadır. Bu katmanlarda Hümik asitler yüksek yoğunlukta bulunmaktadır (Ay 2015, Ferrara & Brunetti 2010).
Hümik ve Fulvik asitlerin organik gübrelere göre daha az kullanımı yeterli olmaktadır. Çünkü organik gübrelerin toprak iyileştirmesinde etkili olan kısmı içeriğinde Hümik ve Fulvik asitin bulunduğu humustur (Gezgin, Dursun, & Yılmaz, 2012). Hümik ve Fulvik asitler kolladial özelliktedir. Böylelikle toprağın kum, toz ve kil yapılarının bağlanmasını sağlayarak toprağın agregat yapısını desteklemektedir. Uygulandıkları toprakların erozyonla kaybını önlemektedir, kaymak tabaka oluşumunu azaltmakta veya engellenmektedir. Toprak içi boşlukları düzenleyerek toprak içinde su ve havanın homojen dağılmasını desteklemektedir (Gezgin, Dursun, & Yılmaz, 2012). İyon değişim kapasitesi ve hidroliz yeteneği yüksek olduğu için toprak KDK’sını arttırmaktadır. Böylelikle bitki topraktan almakta zorlandığı besinleri daha kolay bir şekilde alabilmektedir. Hümik asitler topağa karıştırılan ve suda çözünen gübrelerin muhafazasını sağlayarak gübrelerin bitkilere kademe kademe geçmesini ve bu işlemin geniş zamana yayılmasını sağlamaktadır (Akıncı, 2011). Yapılan bir çalışmada Hümik asit uygulanmış elma fidanları (Malus domestica L. Borkh) kontrole kıyasla sürgün çapı, sürgün uzunluğu, yaprak yüzey alanı, meyve çapı, meyve uzunluğu ve ortalama meyve ağırlığı yönünde önemli ölçüde geliştirmiştir (El-Gleel Mosa, EL-Megeed, & Sas Paszt,
2015). Hümik asit uygulanmış Hass cinsi avakado ağaçları uygulanmamış olanlara göre sürgün uzunluğunda %28 ve sürgün çapında %19.2 daha iyi gelişme göstermiştir. İşlem yapılan ağaçlar daha büyük yapılı ve daha gelişmiş kök yapısına sahiptirler. Bu çalışma Hümik asit uygulamasının genel ağaç canlılığını arttırmada olumlu etkiye sahip olduğunu göstermektedir (Rengrudkij & Partida, 2003). 2011-2012 yıllarında Mısır’da yapılan bir araştırmada kumlu topraklarda yetişen ağaçlarına %20 düzeyinde Hümik asit uygulaması yapılmış gözlemlenmiştir. Çalışma sonucunda meyve kalitesi, ortalama meyve büyüklüğü (hacim), ağırlık, uzunluk ve çap-boy oranında yüksek verim kaydedilmiştir (Laila, 2013).
6
2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. MATERYAL
2.1.1. Torbalarda Kullanılan Harç Ortamı
Fidanların yetiştirildiği harç %70 toprak + %10 perlit + %20 torf karışımından oluşmuştur. Kullanılan harcın analiz sonuçları aşağıdaki tablolarda belirtilmiştir (Çizelge 2.1, 2.2, 2.3).
Çizelge 2.1. Harcın tekstürü, OM, pH, EC, toplam kireç ve KDK ortalaması ± standart hata. Tekstür OM (%) pH EC (µS/cm) Toplam Kireç (%) KDK me/100g toprak Kumlu Killi Balçık 1.6 ± 0.1 7.4 ± 0.03 140 ± 1 2.1 ± 0.4 33 ± 1
Çizelge 2.2. Harcın makrobesin yoğunluğu ortalaması ± standart hata. C % N % P mg kg-1 K mg kg-1 Ca mg kg-1 Mg mg kg-1 1.1 ± 0.1 0.1 ± 0.02 7.2 ± 0.1 78 ± 0.3 6215 ± 94 130 ± 1
Çizelge 2.3. Harcın mikrobesin yoğunluğu (mg kg-1) ortalaması ± standart hata.
Fe Cu Zn Mn
19.7 ± 0.1 3.2 ± 0.02 0.5 ± 0.1 38 ± 0.3
2.1.2. Bitki Türü
Çalışmada karasal iklim şartlarına uyumlu olduğu için Yalancı akasya (Robinia pseudoacacia) türü tercih edilmiştir. Kullanılan tohumlar Isparta - Davraz orijinlidir. 2.1.3. Hümik asit, Yerel ve Ticari Mikorizal Karışım
Hümik asit karışımı için K-Humat ürünü kullanılmıştır. K-Humat ürünü toplam %80 hümik+fulvik asit, toplam %25 organik madde, %10 potasyum oksit ve %25 maksimum nem içermektedir. Ürünün pH’sı (%10’luk çözeltide) ise 9-11 arasındadır.
Yerel mikorizal karışım, Ekecik, Acıpınar, İncesu, Emirgazi, Karapınar ve Meke Gölü civarındaki ağaçlandırma sahalarında bulunan Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia) ve iğdelerin (Elaeagnus angustifolia) rizosfer bölgelerindeki mikorizalar sporlardan oluşturulmuştur.
Çalışmada kullanılan ticari mikorizal karışım (RhizoMyx®[Novozymes]) arbusküler mikorizal mantarlar ile kök ve mantar gelişimini teşvik edici bileşenleri içermektedir (Çizelge 2.4. ve 2.5.).
Çizelge 2.4. Mikorizal karışımın spor içeriği. Mikorizalar %23.5
Arbusküler mikoriza Miktar (propagule g-1)
Glomus intraradices 21 Glomus mosseae 20 Glomus aggregatum 20 Glomus clarum 1 Glomus monosporum 1 Glomus deserticola 1 Glomus brasilianum 1 Glomus etunicatum 1 Gigaspora margarita 1
Çizelge 2.5. Mikorizal karışımın diğer bileşenleri.
Diğer Bileşenler Oran (%)
Hümik asitler 28,70
Soğuk su esmer su yosunu ekstraktları 18,00 Askorbik asit (Vitamin C) 2,00
Amino asitler 6,00 Myo-inositol 2,50 Surfactant 2,50 Tiamin (Vitamin B1) 1,75 Aplha-tocopherol (vitamin E) 1,00 2.2. YÖNTEM
2.2.1. Torbaların ve Yetişme Ortamının Sterilizasyonu
Torbalar çeşme suyu ile yıkandıktan sonra %1’lik HCl çözeltisinden geçirilerek üç defa da saf su ile durulanmıştır. Deneme öncesi torbalar bir kez de etanol ile steril edilmiştir. Ayrıca akasya ve iğde tohumlarının yetiştirildiği harç ortamında yer alan ve mikoriza ile rekabete girebilecek olan mikroorganizmaların etkinliğini ortadan kaldırmak için
yetiştirme ortamına 120 0C’de 2 atmosfer basınçta 2 saat boyunca otoklavda sterilizasyon
8 2.2.2. Tohum Ekimi ve Fidan Üretimi
Yerel Mikoriza Uygulaması: Fidanların yetişeceği harç ortamı torbalara doldurulduktan sonra İç Anadolu’nun Ekecik, Acıpınar, İncesu, Emirgazi, Karapınar ve Meke Gölü civarındaki ağaçlandırma sahalarından elde edilen 500 adet sporun bulunduğu inokulum bir tabaka halinde tohum yatağının yaklaşık olarak 5 cm altına gelecek şekilde konulmuştur. Üzerine aynı harç ortamı örtülerek üçer adet tohumu ekilmiştir.
Ticari Mikorizal Karışım Uygulaması: Bir kilogram tohuma beş gram mikorizal karışım uygulanacak şekilde çözelti oluşturulmuştur. Tohumlar beşer dakika çözeltilerin içinde bekletildikten sonra kuruması için çözeltiden çıkarılmıştır. Tohumlar kuruduktan sonra tüplere üçer adet ekim yapılmıştır. Tohum ekiminden iki hafta sonra 100 ml suya bir gram mikorizal karışım konarak oluşturulan çözelti fidanlara verilmiştir.
Hümik Asit Uygulaması: Çalışmada bir kilogram tohuma 1.5 gr K-Humat uygulanarak tohum ekimleri yapılmıştır.
Tüm ünitelerde çimlenmelerin gerçekleşmesinden birkaç hafta sonra her tüpteki en sağlıklı fidan deneme materyali olarak bırakılarak diğer zayıf bireyler ortamdan uzaklaştırılmıştır. Fidanların yetiştirildiği tüplerdeki toprakların nem kontrolleri sürekli olarak yapılmış fidanların gelişmelerini tamamlamaları sağlanmıştır. Tüplerde ot kontrolü yapılmış ancak herhangi bir gübreleme yapılmamıştır.
Çalışma kapsamında her bir işlem için 100 adet fidan olmak üzere akasya için uygulanan 5 işlemde toplam 500 adet fidan yetiştirilmiştir. İşlemler aşağıda belirtildiği gibi gerçekleştirilmiştir (Şekil 2.1).
1. Kontrol+Akasya (KA)
2. Yerel Mikoriza + Akasya (YMA) 3. Hümik Asit + Akasya (HAA)
4. Yerel Mikoriza + Hümik Asit + Akasya (YMHAA) 5. Ticari Mikoriza + Akasya (TMA)
Akasya » KA YMA HAA YMHAA TMA
2.2.3. Ölçümler ve Analizler
Fidanların yaprak yüzey alanları vejetasyon dönemi ortasında Temmuz ayında alınmış yaprak örneklerinden belirlenmiştir. Sağlıklı yapraklardan alınan örneklerin yüzey alanları yaprak yüzey alanı ölçer (ADC Area Meter AM 300) ile taranarak taranan örneklerin kuru ağırlıkları hassas terazide tartılmış spesifik yaprak yüzey alanları (YYA)
cm2 g-1 olarak hesaplanmıştır (Yıldız vd., 2010).
Şekil 2.2. Yaprak yüzey alanı taraması ve kuru ağırlığın ölçümü.
Uygulamaların fidan gelişimine olan etkisini incelemek amacıyla vejetasyon dönemi sonunda her işlemden rastgele yöntemle seçilen 30 adet fidanda ölçümler yapılmıştır. Bu aşamada ölçümler için kullanılan fidan sayısı 5 işlem (yerel mikoriza, hümik asit, yerel mikoriza + hümik asit, ticari mikorizal karışım ve kontrol) x 30 adet fidan = 150’şer adettir. Fidanların kök boğazı çapları (KBÇ) 0.001 mm duyarlıkta dijital çap ölçer (Mitutoyo absolute digimatic caliper) ile mm olarak belirlenmiştir. Fidanların boy (FB) ölçümleri ±1 mm duyarlıktaki metre yardımıyla yapılmıştır. Fidanların sak taze ağırlıkları (STA) ölçmek için fidanlar kök boğazı seviyesinden kesilerek tüm toprak üstü kısımları (gövde, dal ve yaprak) bir arada olacak şekilde hassas terazide tartılmıştır. Daha sonra sak kuru ağırlıkları (SKA) için bu toprak üstü kısımlar kese kâğıtlarına alınarak 65 ˚C de 48 saat kurutma fırınında kurulmuştur ve hassas terazide tartılmıştır. Kök taze ağırlıkları (KTA) hesaplamak için kök boğazı seviyesinin altında kalan tüm kökler topraklarından arındırılarak hassas terazide tartılmıştır. Kök kuru ağırlıkları (KKA) için SKA’yı
10
hesaplamak için yapılan işlemlerin aynısı uygulanmıştır. Ayrıca fidanların SKA’nın KKA’ya oranı olan katlılık (K), KKA’nın fidan kuru ağırlığına oranı olan kuru kök yüzdesi (KKY), FB’nin KBÇ’ye oranı olan gürbüzlük göstergesi (G) ile birlikte fidan kuru ağırlığının G ve K’nin toplamına oranı olan Dickson Kalite göstergesi (DKİ) hesaplanarak fidanların morfolojik özellikleri belirlenmiştir.
Şekil 2.3. Fidanların sak taze ve kuru ağırlıklarının ölçülmesi.
Şekil 2.4. Fidanların kök taze ve kuru ağırlıklarının ölçülmesi.
2.3. İSTATİSTİKİ ANALİZLER
Veriler tesadüfi parseller deneme desenine göre analiz edilmiştir. Sonuçların p< 0.05 düzeyinde istatistiki olarak önemli olduğu kabul edilmiştir. İşlemlerin istatistiki olarak önemli farklılıklar oluşturduğu değişkenler için ortalamaları ayırma işlemi olarak
Tukey’in HSD testi α= 0.05 düzeyinde uygulanmıştır. Bütün istatistiki analizler için SAS (Statistical Analysis Software 1996) programından yararlanılmıştır.
12
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
3.1. BULGULAR
3.1.1. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Kök Boğazı Çapına, Fidan Boyuna ve Spesifik Yaprak Yüzey Alanına Etkisi
Akasya fidanlarına uygulanan işlemlerin KBÇ, FB ve YYA değişkenlerini etkilediği belirlenmiştir (P-değerleri sırasıyla 0.0105; <0.0001; <0.0001). HA ve KA ünitelerindeki fidanların KBÇ’si TMİ ünitesindekilerden yaklaşık %14 daha kalın; YMA, HA ve KA ünitelerindeki fidanların FB’si YMHA ve TMA ünitelerindekilerden yaklaşık %16 daha uzun olduğu tespit edilmiştir. En geniş YYA ise TM ünitesindeki fidanlarda belirlenmiştir. TM ünitesindeki fidanların YYA’sı KA ünitesindekilerden yaklaşık %14; YM ve YMHA ünitelerindekilerden %33 daha geniş olduğu tespit edilmiştir (Şekil 3.1, 3.2 ve 3.3).
Şekil 3.1. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının kök boğazı çapı ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı
değildir). ab ab a b a 0 2 4 6 8 10 12
YMA YMHAA HA TMA KA
Kö k B oğ az ı Çap ı ( m m ) İşlemler
Şekil 3.2. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının boy ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir).
Şekil 3.3. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Spesifik Yaprak Yüzey Alanı
(cm2/g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05
düzeyinde birbirlerinden farklı değildir).
3.1.2. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Kök Uzunluğu, Kök Taze Ağırlığı ve Kök Kuru Ağırlığına Etkisi
İşlem farkı olmaksızın fidanların kök uzunluğu ortalaması 52 cm olarak belirlenmiştir. Akasya fidanlarına uygulanan işlemlerin KTA ve KKA değişkenlerini etkilediği belirlenmiştir (P-değerleri <0.0001). HA ve KA ünitelerindeki fidanların KTA ve KKA’sı YMHAA ve TMA ünitelerindekilerden yaklaşık %25 daha ağır oldukları tespit edilmiştir (Şekil 3.4, 3.5 ve 3.6). a b a b a 0 20 40 60 80 100 120 140
YMA YMHAA HA TMA KA
Fid an B o y u ( cm ) İşlemler c c cb a b 0 20 40 60 80 100 120 140
YMA YMHAA HA TMA KA
Sp esif ik Yap rak Yü ze y A lan ı ( cm 2/g ) İşlemler
14
Şekil 3.4. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Kök Uzunluğu (cm) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde
birbirlerinden farklı değildir).
Şekil 3.5. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Kök Taze Ağırlık (g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir).
a a a a a 0 10 20 30 40 50 60
YMA YMHAA HA TMA KA
Kö k Uzu nlu ğu ( cm ) İşlemler ab b a b a 0 10 20 30 40 50 60
YMA YMHAA HA TMA KA
K ök T az e A ğı rl ık ( g) İşlemler
Şekil 3.6. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Kök Kuru Ağırlık (g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde
birbirlerinden farklı değildir).
3.1.3. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Sak Taze Ağırlık ve Sak Kuru Ağırlıklarına Etkileri
Akasya fidanlarına uygulanan işlemlerin STA ve SKA değişkenlerini etkilediği belirlenmiştir (P- değerleri < 0.0001). HA ve KA ünitelerindeki fidanların STA’ları TMA ünitesindekilerden yaklaşık %53; HA ve KA ünitelerindeki fidanların SKA’ları TMA ünitesindekilerden yaklaşık %54 daha ağır oldukları tespit edilmiştir (Şekil 3.7 ve 3.8).
Şekil 3.7. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Sak Taze Ağırlık (g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde
birbirlerinden farklı değildir). ab b a b a 0 5 10 15 20 25 30
YMA YMHAA HA TMA KA
Kö k Ku ru A ğır lık ( g) İşlemler ab bc a c a 0 10 20 30 40 50 60
YMA YMHAA HA TMA KA
Sak T az e A ğır lık ( g) İşlemler
16
Şekil 3.8. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Sak Kuru Ağırlık (g) ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde
birbirlerinden farklı değildir).
3.1.4. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Gürbüzlük ve Katlılık Değerlerine etkisi Akasya fidanlarına uygulanan işlemlerin Gİ ve K değişkenlerini etkilediği belirlenmiştir (P-değerleri sırasıyla 0.0489; 0.0003). YMA ünitesindeki fidanların Gİ değeri YMHA ünitesindekinden yaklaşık %81 fazladır. En düşük K değeri TMA ünitesinde tespit edilmiştir. Diğer ünitelerdeki fidanların K’sı TMA ünitesindekilerden %27 daha fazladır (Şekil 3.9 ve 3.10).
Şekil 3.9. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Gürbüzlük İndisi (cm/mm)
ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir).
ab bc a c a 0 10 20 30 40
YMA YMHAA HA TMA KA
Sak Ku ru A ğır lık ( g) İşlemler a b ab ab ab 0 4 8 12 16 20
YMA YMHAA HA TMA KA
Gü rb üzlü k İn dis i( cm /m m ) İşlemler
Şekil 3.10. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Katlılık ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir). 3.1.5. İşlemlerin Akasya Fidanlarının Dickson Kalite İndisi ve Kuru Kök Yüzdesi Değerlerine Etkisi
Akasya fidanlarına uygulanan işlemlerin KKY değişkenini etkilediği belirlenmiştir (P-değerleri 0.0002). En yüksek kuru kök yüzdesi TMA ünitesindeki fidanlarda belirlenmiştir. TMA ünitesindeki fidanların KKY’si diğer ünitelerdeki fidanlardan yaklaşık %12 daha fazla olduğu tespit edilmiştir. İşlem farkı olmaksızın fidanların DKİ ortalaması 3.7 olarak hesaplanmıştır (Şekil 3.11 ve 3.12).
Şekil 3.11. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Dickson Kalite İndisi ortalamaları ± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde
birbirlerinden farklı değildir). a a a b a 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8
YMA YMHAA HA TMA KA
Katlılık İşlemler a a a a a 0 1 2 3 4 5
YMA YMHAA HA TMA KA
Dick so n Kalite İn dis i İşlemler
18
Şekil 3.12. (YMA), (YMHAA), (HAA), (TMA) uygulanmış ve (KA) ünitelerdeki Yalancı Akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının Kuru Kök Yüzdesi ortalamaları
± standart hataları (Ortak harfe sahip ortalamalar α= 0.05 düzeyinde birbirlerinden farklı değildir).
3.2. TARTIŞMA
Kurak ve yarı kurak alanlarda erozyon nedeniyle toprak fakirleşmekte ve yapısı bozulmaktadır. Erozyon etkisi altındaki bu topraklar gelişememektedir (Yıldız vd., 2018). Kurak stresi bulunan sahalarda fidanların yaşama oranı düşük kalmakta hatta ortama
adapte olamadıklarından dolayı ağaçlandırmalar tamamıyla başarısızlıkla
sonuçlanmaktadır. Bu başarının arttırılması için kaliteli kuraklığa dayanıklı fidanların kullanılması gerekmektedir. Mikorizanın bitki gelişimi üzerinde olumlu etkileri olduğu gözlenmektedir (Toprak, 2016). Ayrıca mikoriza bitki gelişimi üzerinde gösterdiği olumlu etkilerin yanında toprak mimarisini de iyileştirmekte, toprağın infiltrasyon kapasitesini ve su tutma kapasitesini arttırmaktadır (Palta vd., 2010). Böylelikle ortam şartları da fidanların hayatiyetlerini devam ettirmesine destek sağlamaktadır. Fidanlar, fidanlıklarda optimal koşularda yetiştirilmesine rağmen dikim alanlarında aynı optimal koşulları bulamadıklarından dolayı strese girmektedirler. Bu durum çap-boy gelişiminde duraklamaya ve hatta fidan kayıplarının yaşanmasına sebep olabilmektedir (Haase 2008, Mexal & Landis, 1990). Ağaçlandırmalarda tutma oranının ve büyümelerinin fidanların çap ve boyları ile bağlantılı olduklarını belirtmektedirler. Bu çalışmada kök boğazı çapı bakımından YMA, YMHA, HAA ve KA ünitelerindeki fidanlar arasında bir farklılık oluşmamış olup fidanların kök boğazı çapları işlem farkı olmaksızın ortalama 10.9 mm olarak tespit edilmiştir. En yüksek boya sahip olan fidanların ise YMA, HAA ve KA
b b b a b 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5
YMA YMHAA HA TMA KA
Ku ru Kö k Yü zd esi İşlemler
ünitelerindeki fidanlardır. Kök boğazı çapı ve fidan boyuna bakıldığında hiçbir işlemin uygulanmadığı ve yerel mikorizaların aşılandığı fidanlar arasında akasya fidanlarının ikinci yılında farklılık oluşmamıştır. Fidan tüplerinin sınırlı kapasitede olması durumundan dolayı kök uzunluğu bakımından farklılıklar oluşmamıştır. YMA, HAA ve KA ünitesindeki fidanların sak yaş ve kuru ağırlıkları TMA ünitesindeki fidanlardan daha ağırdır. YMHAA ve TMA ünitesindeki fidanlar HAA ve KA’dan daha hafif bir kök yaş ağırlığa sahiptir. Mikorizal işlemlerin uygulandığı üniteler arasında fidanların kök kuru ağırlıkları konusunda farklılık oluşmamıştır. Dickson vd. (1960) tarafından geliştirilen kalite indeksine göre fidanın kaliteli olabilmesi için bu değerin 1’den fazla olması gerekmektedir (Aslan, 1986). Fidanların tutma ve büyümeleri bu değerin artmasıyla artmaktadır. İşlem farkı olmaksızın bu değer 3.7 olarak belirlenmiştir. Bu değer yetiştirilen tüm fidanların kaliteli olduğunu göstermektedir. Kuraklığın hüküm sürdüğü sahalara dikilecek fidanlardaki katlılığın 1 civarlarında olması beklenmektedir (Ürgenç, 1998). Bu çalışmadaki fidanların katlılıkları 1.1 ve 1.5 arasında değişmektedir. En küçük katlılık oranına sahip fidanlar TMA ünitesindeki fidanlardır.
İki yaşındaki akasya fidanlarının stres koşulları altındaki sahalara dikilmesi durumunda morfolojik özelliklere ait sonuçların farklı olacağı düşünülmektedir. Her ne kadar morfolojik açıdan bir fark bulunamamış olsa da beslenme açısından muhtemelen bir fark oluşacaktır. Bu bakımdan fidanların besin analizlerinin yapılması gerekmektedir.
20
4. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Orman, oldukça geniş bir alanda kendine özgü bir iklim oluşturabilen, belirli yükseklik, yapı ve sıklıktaki ağaçlar, ağaççık, çalı ve otsu bitkiler, yosun, eğrelti ve mantarlar, toprağın altında ve üstünde yaşayan mikroorganizmalar ve çeşitli böcek ve hayvanlarla orman toprağının birlikte oluşturduğu hayat birliğidir. Ormanlar, insanların yaşam ve barınma ihtiyaçlarının büyük kısmının kaynağını oluşturmaktadır. Küreselleşen dünyada insan nüfusunun artması, ormanlara olan ihtiyacı arttırmaktadır. İklimlerin değişmesi ve küresel ısınmanın artması çölleşmeyi ve erozyonu tetiklemektedir. Su kıtlığı, dünya üzerindeki bitki örtüsü dağılımını etkileyen en önemli faktördür. Türkiye‘nin 2/3‘lik kısmı kurak ve yarı kurak alanlardır ve kurak ve yarı kurak alanlarda çölleşme ve erozyonun önüne geçmek için yapılan ağaçlandırmalarda milyonlarca lira harcanmaktadır. Dolayısıyla bu ağaçlandırmalarda başarıyı arttırmak için çalışmalar yapma gereği ortaya çıkmaktadır. Toprak, bitki ve su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının sağlanmasına yönelik alternatif yöntemlerin geliştirilmesindeki verilere bu çalışma ile katkı sağlanmış ve diğer çalışmalara altlık oluşturulmuştur. Çalışmada mikorizal ve hümik asit işlemlerinin morfolojik özellikler üzerinde etkili olduğu görülse de herhangi bir işlem uygulanmayan fidanlar ile bariz bir farklılık ortaya çıkmamıştır. Bu farklılıkların fidanların su stresi altındaki sahalara taşınmasında görüleceği düşünülmektedir. Bu bakımdan böyle bir çalışmanın sahalarda yapılması büyük anlam ifade edecektir. Ayrıca bu çalışmadan elde edilen örneklerin besin analizlerinde de önemli farklılıklar ortaya çıkabileceği düşünülmektedir.
KAYNAKÇA
Akıncı, Ş. (2011). Hümik asitler, bitki büyümesi ve besleyici alımı. Fen Bilimleri Dergisi, Marmara Üniversitesi, 23(1), 40-56.
Aslan, S. (1986). Kazdağı Göknarı (Abies equitrojani Ascher et Sinten)’nın fidanlık
tekniği üzerine araştırmalar. Ormancılık Araştirma Enstı̇ tüsü Yayınları, Teknik
bülten seri no: 157, 1-42
Ay, F. (2015). Hümik asit ve hümik asit kaynaklarinin jeolojik ve ekonomik önem. Fen Bilimleri Dergisi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Fakültesİ, 36(1), 28-51.
Bearden, B., & Petersen, L. (2000). Influence of arbuscular mycorrhizal fungi on soil structure and aggregate stability of a vertisol. Plant and Soil , 218(1-2), 173-183. Boydak, M., & Çalışkan, S., Ağaçlandırma. İstanbul, Türkiye: Ormancılığı Geliştirme ve Orman Yangınları ile Mücadele Hizmetlerini Destekleme Vakfı, 2014, ISBN: 978-975-93938-7.
Bozyiğit, R. & Güngör Ş. (2011). Konya ovasının toprakları ve sorunları. Marmara Coğrafya Dergisi, 0(24), 169-200.
Dickson, A., Leaf, A., & Hosner, J. (1960). Quality appraisal of white spruce and white pine seedling stock in nurseries. The Forestry Chronicle., 36(1), 10-13.
El-Gleel Mosa, W., EL-Megeed, N., & Sas Paszt, L. (2015). The effect of the foliar application of potassium, calcium, boron and humic acid on vegetative growth, fruit set, leaf mineral, yield and fruit quality of 'anna' apple trees. American Journal of Experimental Agriculture, 8(4), 224-234.
Ferrara, G., & Brunetti, G. (2010). Effects of the times of application of a soil humic acid on berry quality of table grape (Vitis vinifera L.) cv Italia. Spanish Journal of Agricultural Research, 8(3), 817-822
Gezgin, S., Dursun, N., & Gökmen Yılmaz, F. (2012). Bitki yetiştiriciliğinde hümik ve fulvik asit kaynağı olan tki-humas’ın kullanımı. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 14(1), 159-163.
Haase, D. L. (2008). Understanding forest seedling quality. Tree Planters, 52(2), 24-30. Kantarcı, M. D., Özel, H. B., Ertekin, M., & Kırdar, E. (2011). Konya-karapınar kara
kumulu ağaçlandırmalarında kullanılan altı ağaç türünün bozkır yetişme ortamına uyumu konusunda bir değerlendirme. Bartın Orman Fakültesi Dergisi,13(19), 107-127.
Laila, F. H.-H. (2013). Improving fruit quality and quantity of "Aggizi" olive trees by application of humic acid during full bloom and fruit set stages. Middle East Journal of Agriculture Research, 2(2), 44-50.
Mexal, J., & Landis, T. (1990). Target Seedling Concepts: Height and Diameter. İçinde Target Seedling Symposium., Roseburg-Oregon. (ss. 17-35).
22
Palta, Ş., Demir, S., Şengönül, K., Kara, Ö., & Şensoy, H. (2010). Arbüsküler mikorizal funguslar (amf), bitki ve toprakla ilişkileri, mera ıslahındaki önemleri. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 12(18), 87-98.
Pham, T., Bach, L., Nguyen, N., Dong Yen, P., Minh Hoang, V., Lien Ha, B., & Le, T. (2020). Combination of mycorrhizal symbiosis and root grafting effectively
controls nematode in replanted coffee soil. Plants,9 (5), 555.
Wu, Q. S., & Zou, Y. Z. (2009). Mycorrhiza has a direct effect on reactive oxygen metabolism of drought-stressed citrus. Plant Soil and Environment, 55(10), 436– 442.
Rengrudkij, P., & Partida, G. (2003). The Effects Of Humıc Acıd And Phosphorıc Acıd On Grafted Hass Avocado On Mexıcan Seedlıng Rootstocks. Proceedings V
World Avocado Congress. Pomona, California.(ss. 395-400).
Toprak, B. (2016). ‘Ekto- ve Arbusküler Mikoriza aşılanmış Karaçam (Pinus nigra), Toros Sediri (Cedrus libani), ve Saçlı Meşe (Qercus cerris) Fidanlarının İç Anadolu'nun Yarı Kurak Sahalarındaki Ağaçlandırma Başarısı.’ Doktora Tezi, Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Düzce, Türkiye.
Toprak, B. (2020). Kuraklık stresindeki yalancı akasya (Robinia pseudoacacia L.) fidanlarının yaprak su potansiyeline mikorizanın etkisi. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(1), 462-470.
Toprak, B., Yıldız, O., Sargıncı, M., Güner, Ş., Pekşen, A., & Altudağ Çakır, E. (2018). Farklı mikorizal işlem uygulanan Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) fidanlarının morfolojik özellikleri arasındaki ilişkiler. Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi, 14(1), 30-44.
Ürgenç, S. (1998). Ağaçlandırma Tekniği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları.
Yıldız, A. (2009). Mikoriza ve arbusküler mikoriza bitki sağlığı ilişkileri. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 6(1), 91 - 101.
Yıldız, O., Ayyüce, F., Mua, C., Arslan, H., Sargıncı, M., Çetin, B., Yapar, A., Kokaş, Y., Dönmez, A., Mutlu, Ö., Toprak, B., Şahin, U., Güner, D., Altınay, B., Gürsoy, İ. (2018). İç Anadolu’da ağaçlandırma çalışmaları. Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi, 14(1), 1-20.
Yıldız, O., Eşen, D., Karaöz, M. Ö., Sargıncı, M., Toprak, B., Soysal, Y. (2010) Effects of different site preparation methods on soil carbon and nutrient removal from eastern beech regeneration sites in Turkey’s Black Sea Region, Applied Soil Ecology, 45 (1), 49-55.
Yüksel, T., Özalp, M., Yüksek, F., Erdoğan Yüksel, E., Dehşet, F., & İnanlı, E. (2010). Erozyon konrol sahalarında kulanılan yalancı akasyanın (Robinia pseudeoacacia L.) toprak özelliklerine etkisi (Artvin-Pamukçular havzası örneği). İçinde III.
ÖZGEÇMİŞ
KİŞİSEL BİLGİLER
Adı Soyadı : Teslime KOÇ
Doğum Tarihi ve Yeri : 10.04.1996 Gazipaşa
E-posta : teslimecim@gmail.com
ÖĞRENİM DURUMU
Derece Alan Okul/Üniversite Mezuniyet Yılı
Y. Lisans Orman Mühendisliği. Düzce Üniversitesi 2020
Lisans Orman Mühendisliği. Düzce Üniversitesi 2018
Lise Gazipaşa Merkez Anadolu Lisesi 2014
YAYINLAR
Satış O., Koç T., Toprak B., (2019). “Biyoçarların Bitki Büyüme ve Gelişmesi ile Toprak Kalitesine Etkileri”, Ulusal Botanik Bahçeleri, Arboretumlar, Herbaryumlar ve Botanik Müzeleri Çalıştayı, Bildiri Özetleri Kitabı, 18-21 Nisan, Düzce (ss. 132).
Toprak B., Yıldız O., Sargıncı M., Çetin B., Satış O., Koç T., (2020). “Mikorizalı İğde (Elaeagnus Angustifolia) ve Yalancı Akasya (Robinia Pseudoacacia) Fidanlarının İkinci Yılındaki Büyüme Performansı”, Van Uluslararası Uygulamalı Bilimler Kongresi, Tam Metin Kitabı 24 - 25 Temmuz, Van, Türkiye. (ss. 204 – 212),
