Türk Tiyatro Tarihi
GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU
Geleneksel Türk Tiyatrosunun özellikleri nelerdir?
Bu başlık altında hem köylü tiyatrosu geleneğini, hem halk tiyatro geleneğini anlıyoruz. Bunların birbirleriyle değinmeleri olmamasına rağmen benzeşen yönleri vardır. Batı tiyatrosundan ayırıcı yönleri üzerinde durursak her şeyden önce;
Sahnesiz bir tiyatrodur ve yazılı bir metne dayanmazlar.
Şarkı, dans, söz oyunları başlıca niteliklerdir.
Güldürü öğesi asaldır.
Gerçekçi değildir – ilerde değineceğimiz açık biçim, göstermeci, soyutlaştırma gibi belirli yöntemlere dayanır.
Devamlı olmaktan çok takvime ve çeşitli vesilelere dayanır.
Kişilerin karakter niteliği olmayıp hepsi önceden belirlenmiş, kalıplaşmış tiplere dayanır.
Dramatik Olmayan ve Dramatik Nitelikteki
Oyunlar
Bunlar için iki ayrı bakımdan ikili ayrım uygulayabiliriz. Önce dramatik olmayan ve dramatik nitelikteki oyunlar, sonra da sözlü ve sözsüz oyunlar diye ikiye
ayırabiliriz:
Sözlü ve Sözsüz Oyunlar
Dramatik olmayan geleneksel seyirlik oyunlar…
Dramatik olmayan geleneksel seyirlik oyunlar çeşit bakımından çok zengindir:
Canını tehlikeye koyanlar (canbaz, rismanbaz gibi),
gözbağcılık yapanlar (sihirbaz, mührebaz, şubedebaz, hokkabaz gibi),
dans edenler (köçek, çengi, kâzebaz, tavşan, curcunabaz, mıtrakbaz, beçe, cin askeri gibi),
güçlülük ve denge sanatçıları (zorbaz, gürzbaz, kûzebaz, çanakbaz, sinibaz,
muallâkendâz, perendebaz, şişabaz, çenberbaz, kadehbaz, şemşirbaz, pâçilebaz gibi),
hayvanlarla gösteri çıkaranlar (maymunbaz, köpekbaz, ayibaz, hımarbaz, yüanbaz, cündî gibi),
fişeklerle gösteri yapanlar (ateşbaz, gibi).
Dramatik nitelikte olan
geleneksel seyirlik oyunlar…
Dramatik nitelikte olan geleneksel seyirlik oyunlar olanlar ise;
meddah,
kıssahan,
kukla,
çengi,
köçek,
curcunabaz,
Karagöz,
Ortaoyunu,
hokkabaz,
savaş oyunlarını sayabiliriz.
Sözlü ve sözsüz oyunlar…
Sözlü ve sözsüz oyunlara gelince sözlü
oyunların hepsi dramatik nitelikte olduğu gibi sözsüz oyunlar içinde dramatik nitelikte
olanlara rastlanmaktadır.
Örneğin çengi, köçek ve curcunabazların dramatik
nitelikte gösterileri vardır. Savaş oyunları da dramatik nitelik gösterirler. Buna karşılık kuklanın kimi türleri sözsüzdür ve dramatik nitelik göstermezler. Seyirlik köylü oyunları içinde de dramatik nitelikte sözsüz oyunlara raslanır: lâl, samıt, dilsiz oyunlarıyla Bitlis Zeybeği gibi oyunlar bunlardandır.
