MIM_328 ÇEVRESEL PSİKOLOJİ VE MEKAN ALGISI

(1)

MIM_328 ÇEVRESEL PSİKOLOJİ MEKAN ALGISI VE

DR. ÖĞRETİM ÜYESİ TUĞÇE ŞANLI XI. Hafta

Ders notları tüm dünyanın içinde bulunduğu zorlu durum karşısında öğrencilerimizin eğitiminin desteklenmesi amacı ile hazırlananmış olup, kaynak olarak çeşitli kitaplar ve web adresleri

kullanılmıştır. Kopyalanarak çoğaltılması, özgün ve referans bir kaynak olarak değerlendirilmesi doğru değildir.

İş bu yazı ile; sadece eğitim amaçlı hazırlanan bu notların telif hakları yönünden şahsi sorumluluğum bulunmadığı belirtirim.

Dr. Tuğçe ŞANLI

(2)

Toplumsal ürün olarak – sosyal ilişkiler sonucunda üretilen MEKAN

Lefebvre mekan diyalektiği

Mekânsal Pratikler : konut – iş yeri arası vb mekânsal gündelik pratikler (Algılanan) iş – özel hayat- boş zaman her birinin mekanı birbirine algılanan mekan içinde bağlanır

Mekân temsilleri: sermayenin mekanı, bilimsel ve teknik işlemlerle soyutlanması (Tasarlanan). Haritalar, planlar, işaret ve resimler. Gerçeğin asıl içeriğine karşı seçici – toplumsal talepleri gizler, örtük ideoloji)

Temsil mekanları: sembolik boyut, temsil gücünün dışa vurumu, mekanın kendisine değil materyal/sembolün mekanla bağı önemli (Yaşanan).

İş bu yazı ile; sadece eğitim amaçlı hazırlanan bu notların telif hakları yönünden şahsi sorumluluğum bulunmadığı belirtirim.

(3)

David Harvey – Neil Smith Mutlak mekân

Maddeden bağımsız “kendinden şey”

Hesaplanabilir, geometrisi olan.

Kendi doğasında, harici hiçbir şey ile etkisel bir ilişkisi olmadan hareketsiz ve aynı kalır.

Kent anlamında ne söyleyebiliriz?

Mülkiyet ilişkisine bağlı, tanımlı parseller, kadastral haritalar, daha küçük ölçekte mimari olarak üretilen formlar, kullanımlar, mühendislik hesabı yapılabilen mekanlar

karşısında öğrencilerimizin eğitiminin desteklenmesi amacı ile hazırlananmış olup, kaynak olarak çeşitli kitaplar ve web adresleri kullanılmıştır. Kopyalanarak çoğaltılması, özgün ve

referans bir kaynak olarak değerlendirilmesi doğru değildir.

(4)

Göreli Mekân

Farklı geometri yada farklı öznelere göre göreceli. Birbirleriyle bağlantı halindeki nesnelerin varlığı sayesinde var olan, bu nesneler arasındaki bir ilişkiden doğan mekan.

Mutlak mekanların hareket ettirilebilen boyutu ya da ölçüsüdür, duyumlarımız onu bedenlerimiz karşısındaki konuma göre belirler.

Burada önemli olan özne kim? Kime göre ve göreceli diyeceğimiz “şey” (mekan) ne?

Nüfus, mal ve hizmet hareketleri ve bu hareketlerin yarattığı mekân.

Yada bir bölge içerisinde seçili bir alandaki mesafenin farklı ölçümleri – aynı ulaşım güzergahında bile farklılaşan – göreli mekan örneğin. Yeşilyurt AVM – Omtel arasını sahil yolundan yürüyerek, bisiklet yolundan kaykayla yada Atatürk bulvarından arabayla geçtiğinizde mekânsal tecrübenizin her biri bir diğerinden farklı olacaktır.

(5)

İlişkisel mekân

Nesnelerin kendi içinde ve diğer nesneyle kurduğu ilişkinin temsili.

Harvey’e göre (2005) Mekanı anlamlandıran, tanımlaya süreç olmadan mekandan bahsetmek mümkün olamaz.

Süreçler mekanın içinde gerçekleşmez ancak kendi mekânsal çerçevesini oluşturur.

Mekan sürecin içine gömülüdür. Yani “dış etkiler belirli süreçlerde ve zamanın süresince içselleşir”

Örneğin, mutlak mekandaki parsellerin birbirlerine göre ilişkisi, üzerinde yaşayan demografik yapı, bu iki olgunun birbirine göre değerlendirmesi ---- arazinin değeri / kira (ilişkisellikten doğan soyutlama pratik üzerinden kendini var ediyor).

Yada bir başka örnek kentsel süreçlerde kolektif / toplumsal hafızanın politik rolü üzerine verilebilir. Politik veya toplumsal hafızaya ilişkin olguları bir harita üzerinde (mutlak mekanda) sınırlandırılmış bir biçimde gösteremeyiz.

Göreli zaman-mekan ilişkisi içerisinde de sirkülasyonunu anlamlandıramayız. Dolayısıyla ancak ilişkisel anlamıyla toplumsal hafızayı değerlendirebiliriz.

Örneğin, Taksim Meydanı dediğimde aklınıza ne geliyor? Haliç deyince? Dünya Ticaret merkezi dersem?

(6)

Peki hangisi?

Mekân kendi başına mutlak, göreli ya da ilişkisel değil, ama duruma göre bunlardan bir ya da birkaçı olabiliyor.

Mekânın uygun kavramlaştırılması sorunu insan pratiklerinin onun karşısındaki durumuna göre sonuçlandırılıyor.

YANİ…..

Mekân, analiz sürecinden önce tanımladığımız ya da işaret ettiğimiz değil, yaşayan – yaşanan (analiz sürecinin kendisi de dahil) süreç esnasında ona yüklenen (kim tarafından?) anlamı taşımaya başlıyor.

Mekânın doğasından doğan felsefi sorulara felsefi yanıtlar yok – yanıtlar insan pratiklerinde. Bu durumda

“mekân nedir?” sorusunun yerini “değişik insan pratikleri nasıl değişik mekân kavramlaştırmaları yaratıp kullanıyor?” sorusu alıyor.

(7)

Örneğin,

Mülkiyet ilişkisi tekelci denetimin içinde işleyebileceği mutlak mekânlar yaratıyor. Nüfus, mal, hizmet ve bilgi hareketleri göreli mekânda oluşuyor, çünkü mesafenin direnişinden kurtulmak para, zaman, enerji ve benzerlerini gerektiriyor. Arazi parselleri de getiri sağlıyor, çünkü başka parsellerle ilişkileri var;

demografi, piyasa ve perakende satış güçleri bir kentsel sistem içinde yeteri kadar gerçektirler ve ilişkisel mekân, kira biçiminde toplumsal insan pratiklerinin önemli bir unsuru olarak vücut bulur.

Mekân, analiz sürecinden önce tanımladığımız ya da işaret ettiğimiz değil, yaşayan – yaşanan (analiz sürecinin kendisi de dahil) süreç esnasında ona yüklenen (kim tarafından?) anlamı taşımaya başlıyor.

Bağımsız olarak inşa edilen bir alan değil, toplumsal yapıların ve ilişkilerin belirlediği bir ürün, aynı zamanda da bir süreç…

Neden – Sonuç ilişkisi olarak görmenin ötesinde mekanı bir “eşzamanlılık”, toplumsal bir ürün, ve yeniden üretim olarak gören bir bakış açısı geliştirmek önemlidir.

(8)

“Mekan toplumsal olarak, toplum da mekânsal olarak yapılanır”

Bu cümleden ne anlıyoruz dersimiz kapsamında yorumlayınız.

Space is neither just a geographical or architectural container nor a material product that merely accommodates human action. It cannot be perceived something accidentally formed, yet reflected through its existence (varoluş) , expression (ifade), transformation (değişim – dönüşüm), tarihi özelliğin omut dışa vurumu… including capitalist sosyal ilişkiler, bu ilişkilerin neoliberal koşullardaki birikimleri…

(9)

Ne demek istiyoruz?

Catherdrals of consumption… ? bunun üzerine düşünelim.. Tüketim katedralleri…

Yani mekan bunların ötesinde örtük bir politik – ideolojik gücü temsil eder. Ve hiçbir zaman sonlu değildir. Ürettik bitti diyebileceğiniz bir olgu değildir. Toplumsal olarak her an yeniden üretilen bir yapısı vardır.

Bu anlamda toplumsal hafızanın şekillenmesi ve bunun politik rolü mekan üzerinde etkiliyken, aynı anda mekanı bizzat kendisi üretiyor, dolayısıyla kentsel süreçlerin oluşumu ve gelişiminde etkili.

Dolaysıyla siz mimar (panoptik tasarım), biz plancı (mülkiyet ilişkilerine göre imar izni verme) ve karar verme

mekanizması içerisindeki yöneticilere büyük sorumluluk düşüyor. Çünkü mekanı bu anlamıyla biçimlendirebilmek

oldukça büyük bir güçtür. Çünkü her ne kadar mekanı salt fiziksel özellikleri üzerinden düzenlediğinizi düşünseniz de her bir düzenleme zaman-mekan ve insan deneyimi üzerinden bir süreci, dönemi ve toplumsal algı ve7veya hafızayı da

şekillendirme potansiyeline sahip olacaktır. Bu tarafıyla mekân politik bir dil, bir iletişim biçimi diyebilir miyiz?

Kentsel mekan bir tarafıyla zaman içinde tekrar tekrar yazılan bir metin gibi.

(10)

ne anlıyoruz? Bu bağlamda mekânsal algı ne olabilir? Yaşadığımız kentsel çevreyi bu anlamda kendi görüşünüze ve literatürden edindiğiniz bilgilere göre kavramsallaştırarak bir makale yazınız.

Makaleleriniz size verilen makale şablonuna uygun, kaynakça gösterimine hem metin içinde hem de makale sonunda dikkat ederek akademik bir uslupla yazılmalı. İntihal tespit edilen ödevler not alamayacaktır. (İntihal nedir öğreniniz).

Makaleler giriş, gelişme ve sonuç içermeli. Toplamda 700 – 1000 kelime aralığında olmalıdır.

Size verilen makaleler:

1. Lefebvre, H. (1970) [2014 Türkçe Çevrisi ile] Mekan Üretimi, Sel yayınları – Sorumlu olduğunuz sayfalar: 56 – 87

2. Harvey, D. (1973) [2003 Türkçe Çevrisi ile] Sosyal Adalet ve Şehir, Metis Yayınları – Sorumlu olduğunuz sayfalar: 32-40 3. Smith, N. (1984) [2017 Türkçe Çevirisi ile] Eşitsiz Gelişim, Sel yayınları – Sorumlu olduğunuz sayfalar: 109-148

4. Arslan Avar, 2009, Lefebvre’in üçlü–algılanan, tasarlanan, yaşanan mekân–diyalektiği Mimarlar Odası Dergisi

«Dosya» sayı 17, Aralık 2009 sf: 7-17

Ders notları tüm dünyanın içinde bulunduğu zorlu durum karşısında öğrencilerimizin eğitiminin desteklenmesi amacı ile

hazırlananmış olup, kaynak olarak çeşitli kitaplar ve web adresleri kullanılmıştır. Kopyalanarak çoğaltılması, özgün ve