Sayısallaştırılmış Materyallerin Kullanımı, Telif Hakları ve Standartlar

Sayısallaştırılmış

Materyallerin Kullanımı,

Telif Hakları ve Standartlar

Yaşar Tonta Yaşar Tonta

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

tonta@hacettepe.edu.tr

Plan

• Kültürel ve sanatsal mirası temsil etmek için giderek dijital nesnelere olan bağımlılığın

artması

• Dijital Avrupa Stratejisi

• Geçmişin geleceği – şimdinin geleceği

• Metin dışı kültürel nesnelerin dijitalleştirilmesi

• Mevcut sistemin yetersizlikleri

• Kullanım, Telif Hakları ve Standartlar

• Kültürel mirasın dijitalleştirilmesi

• Kültürel nesnelerin Internet’i (The Internet Culture of Things)

• Metin dışı kültürel nesnelerin dijitalleştirilmesi

• Dijital varlık

• Dijital insani bilimler (dijitalleştirme ihanettir)

• Çevrimiçi kullanımın artması (Apple iTunes’dan 10 milyarıncı parça indirilmiş)

• Görünürlük kullanımı artırıyor (Google

• As a society we are “becoming

increasingly dependent on digital artifacts to represent our cultural and artistic

heritage”

• Unesco dijital mirasın korunması bildirgesi 2003

• World Heritage Info Network

• Unesco Dünya Dijital Kütüphanesi

Projeler

• Michael+

• SHAMAN

• Digicult

• PLANETS

• BRICKS

• Viviane Reding

AB Komiseri Telekom ve Medya

• Dijital Avrupa Stratejisi

Yeni bir Dünya Bankası çalışması her %10'luk ek genişbant penetrasyonun % 1.3 büyüme yarattığını söylüyor.

Avrupa'nın öncü ülkeleri bu hedefleri uygulamaya başlamıştır.

Fransız hükümeti, Fransa Numérique 2012 planı ile, tüm evleri en az 512 Kbit bir internet bağlantısını 2012 sonuna kadar sağlamayı hedefledi. İngiltere'de Lord Carter, iddialı Dijital İngiltere raporunda, tüm evlere en az 2 Mbit'i 2012 sonuna kadar sağlamayı hedefledi, ve “Gelecek Kuşak Fonunu”ndan yararlanmayı planlıyor.

Almanya'da, federal hükümet, Breitbandstrategie programı ile,

nüfusun% 75 için 50 Mbit'i 2014 sonuna kadar hedefliyor. Finlandiya evrensel genişbant hizmetini 100 Mbit olarak hayata geçiriyor.

Bunlar kendi önceliklerini doğru seçen örnek ülkelerdir. Hepsi dijital

ekonominin büyütülmesi gerektiğini anladı.

• 1. Dijital Avrupa için ilk ve en önemli önceliğimiz, Avrupa içinde üretilen dijital içeriğe erişimi kolay ve cazip

yapmaktır. Avrupalı kullanıcıya hitab eden cekici sayısal içeriğin bulunabilmesi yüksek-hızlı genişbant İnternetin gelişmesinde belirleyici olacaktır. Maalesef, şu anda bu konuda son derece kutuplaşmış bir tartışma var: Birçok hak sahipleri internetten izinsiz indirilen nesnelerin fikri mülkiyet haklarının ihlali ettiğini, illegal hatta cezai suç olduğunu söylemekte, diğerleri ise internet erişiminin evrensel hak olduğunu vurgulamaktalar. İşin doğrusu:

Her iki tarafda haklı. İşin acısı, uzun ve çoğunlukla verimsiz tartışmalardan sonra, iki tarafta kendi

konumlarına dönmekte, diğer tarafla anlaşmak için hiç bir

işaret vermemektedir.

• Bu arada, internet korsanlığı , özellikle dijital yerliler, yani 16 - 24 arasında yoğun İnternet kullan genç kuşak arasında gittikçe daha cazip

( "seksi") olmakta. Bu kuşak bizim, yeni inovasyon ve yeni büyüme fırsatlarını sunan, dijital

ekonominin temeli olacaktır. Eurostat rakamları

bunların % 60'ının, son aylarda internetten para

ödemeden görsel-işitsel içerik indirdiğini, ve %

28'ide ödemek istemediğini gösteriyor .

• Bu rakamlar mevcut sistemde ciddi eksiklikler olduğunu göstermektedir. Yasayı çiğneyenleri cezalandırmak

gerekir. Ama gerçekten pazarda yeterince çekici ve tüketici dostu yasal ürün sunuyormu? Fikri Mülkiyet Hakları için mevcut yasal sistem internet kuşağın

beklentileri ne ölçüde karşılıyor? Biz baskı tedbirlerinden önce tüm alternatif seçenekleri düşündük mü? Konuya gerçekten 16 yaşındaki birinin gözüyle baktık mı? Yoksa matbaa çağında yetişmiş Hukuk profesörünün

perspektifinden mi baktık? Bence, büyüyen İnternet

korsanlığı mevcut iş modelleri ve hukuki çözümler için

verilmiş bir güvensizlik oylamasıdır. Bu politika yapanlar

için bir uyarıdır.

• Şayet çabucak, dijital içeriğe erişimi, daha kolay ve daha tüketici dostu yapamazsak, sanatsal yaratıcılığın

destekçisi ve dijital hizmetler yasal kullanıcı olan bir kuşağı olduğu gibi kaybedebiliriz. Ekonomik, sosyal ve kültürel olarak, bu bir trajedi olur. Bu nedenle benim ana önceliğim, diğer Komisyonlarla birlikte Avrupa tek

pazarındaki dijital içeriğe erişim için basit, tüketici dostu bir yasal çerçeveyi, aynı zamanda yaratanlara adil ücret sağlayacak şekilde oluşturmaktır. Dijital Avrupa sadece kurulu içerik yaratıcıları ile ve dijital yerlileri arasında ilgilenen kullanıcılar ve yenilikçi tüketiciler ile

kurulur.

• Bu konuda Avrupa'nın somut neler yapabileceğini iki örnek vereceğim:

• Her şeyden önce, online hizmetler için fikri mülkiyet haklarının

lisanslanmasını tüm AB Üye ülkelerinde kolaylaştırmak olabilir. Bugün, hak sahipleri ve online hizmet sağlayıcılar fikri hakların yönetimi için çok fazla zaman ve para harcıyorlar, halbuki bu paraları cazip servisler için harcayabilirlerdi. Sıkça tüketiciler bir başka AB ülkesindeki online içeriğe erişemiyorlar. Tüm Üye Devletleri kapsayan online içerik için, ölçek

ekonomisinden yararlanan ve tüketici dostu çözümler için çok basit ve daha

az parçalanmış düzenleyici çerçeve gerekmektedir. 30 yıl önce ticari uydu

TV başladığı zaman benzer bir sorunu yaşadık Sınır ötesi hizmetle ilgili fikri

haklar izin sorunları karmaşık hale gelince, Avrupa Kablo ve Uydu Direktifi

ile basitleştirilmiş bir sistem oluşturarak Avrupa'nın tamamı için bu sorunu

çözdü. Gelişen online içerik dünyası için benzer çözümler geliştirmenin

zamanın şimdi olduğuna inanıyorum.

• İkinci örnek: Avrupada kitapları dijital ortama aktarmayı teşvik edecek modern kurallar oluşturmalıyız. Avrupa ulusal kütüphanelerde kitapların

% 90'dan fazlası artık ticari olarak mevcut değil; çünkü ya baskısı bitmiş yada yetimler; yani bu kitapların sayısal kullanımı için yetkili bulunamıyor.

Avrupa çapında bir kamu tescil sisteminin kurulmasıyla bu eserlerin dijital ortama aktarmada özel yatırım teşvik edebilir ve yazarların dijital dünyada adil ücret almasını garantilebilir. Bu da Google kitapları ile ilgili mevcut ideolojik tartışmaların bitmesine yardımcı olabilir. Birçok yayıncının ve kütüphanelerin Google'ın piyasa gücünden korkmalarını anlıyorum. Ama aynı zamanda, Avrupa'nın parçalanmış düzenleyici sistemi nedeniyle bu alanda ilginç iş modelleri sunmak isteyen İnternet şirketlerinin sıkıntılarını paylaşırım. Bende Avrupa dijital kütüphanesinin, Europeana, geliştirilmesi bağlamında bu sıkıntılarını yaşıyorum. Şunu çok açık ifade edelim: Eğer hızlıca, yetim eserler ve kütüphaneler ile ilgili Avrupa telif hakları kuralları reformu yapmazsak, dijital ortama aktarma ve çekici içerik geliştirilmesi Avrupa'da değil , Atlantik'in diğer tarafında

gerçekleşecektir. Yalnızca tüketici dostu modern kurallar Avrupa içeriğinin

zaten dünyanın dört bir yanında başlayan dijital ortama aktarma çabalarının

• Değişen Telif Hakkı Anlayışı

• ✦Hukuk herzaman teknolojiden sonra geliyor

– ✦ Bilgi özgür olmalı” (J.P. Barlow) “

– ✦Dijital nesnelerin tanımlanması, düzenlenmesi ve korunması

– ✦Elektronik bilgilerin korunması ve ticaretiyle ilgili uluslararası anlaşmalar

– ✦Elektronik telif hakkı yönetim sistemleri

• ✦Elektronik bilgi edinme özgürlüğü

• Kültürel mirasın dijitalleştirilmesi

• Kültürel nesnelerin Internet’i (The Internet Culture of Things)

• Metin dışı kültürel nesnelerin dijitalleştirilmesi

• Dijital varlık

• Dijital insani bilimler (dijitalleştirme ihanettir)

• Çevrimiçi kullanımın artması (Apple iTunes’dan

10 milyarıncı parça indirilmiş)

Murat Bardakçı

• 2. Arşiv belgesi dünyanın hiçbir yerinde yerinde dijital ortama

alınmaz. Belge mikrofilme çekilir, bilgisayara kaydedilen ise arşivin kataloğudur. Unutmayın: Osmanlı Arşivleri gibi on milyonlarca

belgeye sahip bir arşivi hálá bitmemiş tasnifi bir yana bırakarak dijitalleştirmeye kalkışmak gereksiziği bir yana tamamlanması

seneler boyu mümkün olamayacak bir iştir ve birilerini vergilerimizle zengin etmeye yarayan ham bir hayaldir. Hal böyle iken pusuda

bekleyen ve basına ‘‘Bu işi biz yaparız’’ diye demeçler veren bilgisayar şirketlerini kimler, niçin ümitlendirmektedirler?

• Evet efendim... Arşiv konusunu yüzlerce senelik evrakın çayırda tuş edilmesine mani olana, bu kış sular ltında kalmasını önlemeye,

hatta devletin denetleme kurullarıyla yetkili makamları işe müdahale edene kadar yazmaya devam edeceğim. Neticede ortaya 32 kısım tekmili birden güzel bir hikáye çıkacak, inanın...

• mbardakci@hurriyet.com.tr

12 Kasım 2000, Pazar hurriyet

“Europe's Cultural and Scientific Heritage at a Click of a Mouse”

• “i2010: Digitial Libraries Initiative”

• “Digitize once, distribute widely”

• Future for the Past

– DIGICULT, CALIMERA, COINE, ERPANET, NEDLIB

• Future for the Present

• Preserving the Internet (B. Kahle)

European Commission Recommendation

1) Digitization of content

– by setting up large scale digitization facilities;

2) Online accessibility

– by promoting the development of the European Digital Library as the multilingual access point to Europe’s cultural heritage; and

3) Digital preservation

– by establishing national strategies and plans for

the long-term preservation of and access to

• Değişen Telif Hakkı Anlayışı

• ✦Hukuk herzaman teknolojiden sonra geliyor

– ✦ Bilgi özgür olmalı” (J.P. Barlow) “

– ✦Dijital nesnelerin tanımlanması, düzenlenmesi ve korunması

– ✦Elektronik bilgilerin korunması ve ticaretiyle ilgili uluslararası anlaşmalar

– ✦Elektronik telif hakkı yönetim sistemleri

Kullanım

Kullanım kopyası, arşiv kopyası, ağ kopyası (sıkıştırma, bant genişliği)

Bastırma (para alınması, webe koy kendisi

bastırsın ama kaliteyi düşür ya da filigran koy) İndirme (tek kullanımlık indirmeye imkan ver,

kullanım miadı koy, başkalarına aktaramasın, üzerinde değişiklik yapamasın)

Erişilen miktar

Yazarın nasıl tanıtıldığı (odevci.com; zaten

ücretsiz erişilen malzemenin parayla satılması)

Topkapı Sarayı Arşivi örneği (CD olarak

Telif Hakları

• Kalıcılık-otantiklik (dijital imza, sürüm kontrolü, şifreleme) (Playboy orta sayfa örneği)

• Access-presentation

• Farklı formatlar

• Çeşitli ve dinamik oluşu

• Koruma ve saklama için dijital kopyasını alma hakkı (US Telif Hakkı Yasası Md 108) (telif hakkı – kanıt olma durumu)

• Milli kütüphanelerin şimdik kültürü koruma görevleri yok mu?

• KUTUP-L’nin ilk 3 yılı yok?

• Göçürülmeden doğan telif hakları (göçürülmüş kopya orijinal kopyanın yerine geçer mi? %1-%2 hata büyük bir oran bu açıdan

• Bir formattan diğerine koruma amacıyla aktarmadan doğan telif hakları (konuşan kitaplık)

• Anadan doğma-sonradan olma ayrımı-zaten dijital ortamda olan

materyallerin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması

Standartlar

• OAI-PMH

• OAIS

• CIDOC-CRM

• Semantik Web

• RDF

• RDF/XML

• OWL

Avrupa Birliği

• Dijitalleştirmeden çok toplulaştırmayı destekliyor

• “Bir kez dijitize et, geniş bir biçimde dağıt”

(digitize once, distribute widely) mantığıyla hareket edilmesi bekleniyor

• SEEDI

• PLANETS

• AB projelerine katılım için destek

Virtual Museum of Canada

Digital Archive Network for

Anthropology and World Heritage

The Digital Michelangelo

Project

Dijital Michelangelo Projesi

Growing / Grown Up Digital

Sayısallaştırılmış

Materyallerin Kullanımı,

Telif Hakları ve Standartlar

Yaşar Tonta Yaşar Tonta

Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

tonta@hacettepe.edu.tr