Eğitim
Yönetimi
Editörler:
Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU Prof. Dr. Murat ÖZDEMİR
4. Baskı
Editörler: Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU - Prof. Dr. Murat ÖZDEMİR
EĞİTİM YÖNETİMİ ISBN 978-605-241-530-6 DOI 10.14527/9786052415306 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2021, PEGEM AKADEMİ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.'ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.
Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır.
Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.
1. Baskı: Ocak 2019, Ankara 4. Baskı: Eylül 2021, Ankara Yayın-Proje: Nisanur Uzunlu Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kaplan
Kapak Tasarımı: Pegem Akademi
Baskı: Sage Yayıncılık Reklam Matbacılık San Tic. Ltd.Şti.
Kazımkarabekir Cad. No: 97/24 İskitler/ANKARA Tel: (0312) 341 00 02
Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 41356
İletişim
Macun Mah. 204. Cad. No: 141/A-33 Yenimahalle/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50
Dağıtım: 0312 434 54 24 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ
Dünya’da hızlı bir değişim yaşanıyor. Bilimsel bilgi gelişiyor, eskiyor, yerine yenisi geliyor. Dakikada yüzlerce sayfa kitap basılıyor, makale yayımlanıyor, bilimsel icat ya- pılıyor. Bu hızlı dönüşümün ve değişimin yaşandığı süreçte, disiplinler arası bir alan olan “Eğitim Yönetimi” alanında, editörlü kitap yazmaya teşebbüs ettik. İşimizin ne kadar önemli, sorumluluğumuzun ne kadar ağır olduğunun bilinci içerisindeyiz. Bil- ginin bu kadar hızlı eskidiği bir dünyada sürece ayak uydurmak için sürekli öğrenme ve bu eseri güncel tutma gibi bir görevimizin olduğunun farkındayız.
Eğitim sistemlerinin karar süreçlerinde eğitim yöneticileri görev alır. Eğitim yö- neticilerinin önce ulusal sonra da evrensel olarak dünyayı takip etme, analiz etme, geleceğe yönelik politikalar belirleme ve geleceği sürpriz olmaktan çıkarıp eğitim adı- na yönetilebilir hale dönüştürmeleri gerekmektedir. Bu süreçte başarılı olmanın yolu;
eğitimi anlamak, dünyayı anlamak ve eğitimin toplum yaşamındaki önemini kavra- makla mümkündür.
Eğitim yönetimi her ne kadar evrensel özellikler taşısa da, toplumların kültürel özellikleri, eğitim yönetiminin karar ve uygulama süreçlerinde etkili olur. Başka ül- kelerde eğitim yönetimi alanında üretilen bilgiler, birebir başka bir toplum üzerinde aynı etkiyi yaratmaz. Üretilen bilgi doğru kavranmalı, irdelenmeli ve toplumun kültü- rel normlarına uygun hale getirildikten sonra uygulanmalıdır. Düşük bağlamlı kültür özelliği gösteren Amerikalılar, yüksek bağlamlı kültür özelliği gösteren Almanlara, olaydan olguya giden bir süreci takip ederek, bir konuyu anlatmada nasıl zorlanıyorsa, ilişkilendirilmiş benliğe sahip bir birey de ayrıştırılmış bir kültürün bireyini anlamada o kadar zorlanmaktadır. Bu bağlamda elinizdeki Eğitim Yönetimi kitabı her ne kadar uluslararası bilgi birikiminden hareket edilerek hazırlanmış olsa da, kültürel özellikler, eğitim sistemimizin yapısal özelliği ve eğitim sisteminin beklentileri de göz önüne alı- narak yayına hazırlanmıştır.
Bu eserde eğitim yönetiminin kapsamı, tarihsel ve felsefi gelişimi, eğitim yöneti- mi politikaları, ilgili kuramlar, planlama ve ekonomi, yeni kavramlar, etik, bilgi yöne- timi, küreselleşme, öğretmen güçlendirme, eğitim yönetiminde yerelleşme, demokrasi ve denetim konuları detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Bu eserin yayına hazırlanmasında bölüm yazarlığı yapan arkadaşlarımız, haya- tımızın bir evresinde karşılaşıp olumlu paylaşımlar yaptığımız arkadaşlarımızın bir kısmıdır. Bu eserde yer almayan ancak, çok güzel dostluklar paylaştığımız dostlarımız, arkadaşlarımız da mevcuttur. Bu eserin yayına hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkürlerimiz içtendir.
Eylül,2021 Editörler: Prof. Dr. Necati Cemaloğlu ORCID No: 0000-0001-7753-2222 Prof. Dr. Murat Özdemir ORCID No: 0000-0002-1166-6831
Bölümler ve Yazarları
Editörler: Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU - Prof. Dr. Murat ÖZDEMİR 1. Bölüm: Yönetime İlişkin Temel Kavramlar ve Eğitim Yönetimi
Doç. Dr. Fatih ŞAHİN, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-6579-2550
2. Bölüm: Eğitim Yönetiminin Tarihsel Temelleri
Prof. Dr. Murat ÖZDEMİR, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-1166-6831
3. Bölüm: Eğitim Yönetiminin Felsefi Temelleri
Prof. Dr. Murat ÖZDEMİR, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-1166-6831
4. Bölüm: Eğitim Yönetimi Politikaları
Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0001-7753-2222
Dr. Elif DAŞCI SÖNMEZ, Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-6029-5934
5. Bölüm: Örgüt Yapıları ve Eğitim Örgütleri
Gülnur AK KÜÇÜKÇAYIR, Milli Eğitim Bakanlığı ORCID No: 0000-0001-8760-4816
6. Bölüm: Eğitim Yönetiminin Kuramsal Temelleri ve Uygulama
Doç. Dr. Üyesi Deniz ÖRÜCÜ, Başkent Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-5605-9453
7. Bölüm: Liderlik
Doç. Dr. Uğur AKIN, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-4911-3781
8. Bölüm: Yönetim Süreçleri
Doç. Dr. Erkan KIRAL, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-1120-7619
Öğr. Gör. Kısmet DELİVELİ
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0003-3035-7505
9. Bölüm: İnsan Kaynakları Yönetimi
Prof.Dr. Niyazi ÖZER, İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0001-7745-6645
vi Eğitim Yönetimi
10. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Etik
Doç. Dr. Nihan DEMİRKASIMOĞLU Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0001-8609-9985 11. Bölüm: Eğitim Planlaması ve Ekonomisi
Doç. Dr. Kamil YILDIRIM, Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-5212-3905
12. Bölüm: Motivasyon
Prof. Dr. Kamile DEMİR
Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0001-7404-029X
13. Bölüm: Örgüt Kültürü ve İklimi
Doç. Dr. Tuğba KONAKLI, Kocaeli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0003-4745-1805
14. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Hesap Verebilirlik
Prof. Dr. Sadegül AKBABA ALTUN, Başkent Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0001-5690-6088
15. Bölüm: Eğitim Örgütlerinde Güç Kaynakları ve Politik Dinamikler Dr. Öğr. Üyesi Süheyla BOZKURT
Çankırı Karatekin Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi ORCID No: 0000-0003-0330-4723
16. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Değişim Prof. Dr. Ebru OĞUZ
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi ORCID No: 0000-0002-5731-011X
17. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Etkililik ve Örgüt Geliştirme Doç. Dr. Saadet KURU ÇETİN
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0003-0788-3822
18. Bölüm: Çatışma ve Kriz Yönetimi Doç. Dr. Erkan KIRAL
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-1120-7619
vii Bölümler ve Yazarları 19. Bölüm: Farklılıkların Yönetimi
Prof. Dr. Necati CEMALOĞLU, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0001-7753-2222
Arş. Gör. Kübra YENEL, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-4237-9763
20. Bölüm: Bilgi Yönetimi
Doç. Dr. Esef Hakan TOYTOK
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0003-3638-1901
21. Bölüm: Eğitim Yönetimi ve Küreselleşme
Doç. Dr. Üyesi Seval KOÇAK, Uşak Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-9064-2335
22. Bölüm: Verimlilik ve Eğitimde Verimlilik Doç. Dr. Abbas ERTÜRK
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-3324-6731
23. Bölüm: Eğitim Yönetiminde Öğretmen Güçlendirme Doç. Dr. Bilgen KIRAL
University of Dayton, School of Education and Health Sciences Educatio- nal Administration
ORCID No: 0000-0001-5352-8552 24. Bölüm: Eğitim Yönetimi ve Demokrasi
Dr. Öğr. Üyesi Burcu YAVUZ TABAK,Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-8153-2767
25. Bölüm: Eğitimde Yerelleşme
Doç. Dr. Gökhan ARASTAMAN, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-3457-119
26. Bölüm: Eğitimde Denetim Prof. Dr. Ali ÜNAL
Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0003-2967-2444
Dr. Öğr. Üyesi Deniz GÜLMEZ
Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-9778-0431
İÇİNDEKİLER
Ön Söz ... iii
Bölümler ve Yazarları ...v
1. BÖLÜM YÖNETİME İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE EĞİTİM YÖNETİMİ Giriş ...1
Yönetim ...2
Kamu Yönetimi veya Kamu İşletmeciliği ...3
İşletme Yönetimi ...4
Yönetişim ...4
Yönetici ...4
Yönetim Bilimi ...6
Yönetim Biliminin Gelişim Süreci ...7
Eğitim Yönetimi ...8
Eğitim Yöneticiliği ...9
Eğitim Yönetimimin Bilimsel Gelişim Süreci ...9
Eğitim Yönetimi ve Teori Geliştirme ...11
Akademik Bir Disiplin Olarak Eğitim Yönetimine Yöneltilen Eleştiriler ...12
Özet ...15
Kaynaklar ...16
2. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİNİN TARİHSEL TEMELLERİ Giriş ...17
Eğitim Yönetiminin Bilgi Temeli (Birinci Dalga) ...18
Eğitimde Verimlilik Arayışları ...18
Yönetim Bilimlerindeki Gelişmeler ...20
Eğitim Biliminin Etkileri ...21
Teori Hareketi (İkinci Dalga) ...24
İş Birliğinin Gelişmesi ...25
Bilimsel Araştırmalarda Teorinin Önemi ...25
Süreli Dergilerin Yayınlanması ...26
Epistemik Çeşitlenme (Üçüncü Dalga) ...26
Okulun Radikal Eleştirisi ve Etkili Okul Hareketi ...27
Özet ...30
Kaynaklar ...31
x Eğitim Yönetimi
3. BÖLÜM
EĞİTİM YÖNETİMİNİN FELSEFİ TEMELLERİ
Giriş ...33
Felsefenin Kapsamı ...34
Felsefi Akımlar ...35
Bilgi Kuramı ve Eğitim Yönetimi ...37
Bilgi Kavramı ...37
Doğruluk Kuramları ...38
Gerekçelendirme (Haklılandırma) Kuramları ...39
Bilginin Kaynağı ...42
Bilginin Sınırı ...43
Eğitim Yönetiminde Epistemolojik Yaklaşımlar ...44
Değer Kuramı ve Eğitim Yönetimi ...47
Değer Kavramı ...47
Ahlâk Felsefesi (Etik) ...48
Eğitim Yönetiminde Aksiyolojik Yaklaşımlar ...49
Özet ...51
Kaynaklar ...53
4. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİ POLİTİKALARI Giriş ...55
Politikanın Tanımı ve Kapsamı ...56
Kamu Politikası ve Belirleyicileri ...57
Eğitim Yönetimi Açısından Politik Teori Yaklaşımları ...59
Rasyonel Seçim Teorisi ...59
Çoğulcu Yaklaşım ...59
Yorumlayıcı Yaklaşım ...60
Eğitim Yönetimi Politikalarının Tarihsel Süreci ...61
Türk Eğitim Sisteminde Eğitim Yönetimi Politikalarının Yasal Dayanakları ...62
Dünyada Uygulanan Bazı Eğitim Yönetimi Politikalarından Örnekler ...64
Eğitim Yönetimi Politikalarının Analizi ve Değerlendirilmesi ...66
Özet ...69
Kaynaklar ...70
İçindekiler xi
5. BÖLÜM
ÖRGÜT YAPILARI VE EĞİTİM ÖRGÜTLERİ
Giriş ...73
Örgüt ve Örgüt Yapısı ile İlgili Kavramlar ...74
Örgüt Tasarımlarını Etkileyen Unsurlar: Örgütlerin Somut ve Soyut Yüzleri ...76
Örgüt Yapıları ve Evrimleşme Süreci ...78
Örgüt Yapılarına Göre Modeller ...79
Örgütlerde Yeniden Yapılanma...83
Eğitim Örgütlerinde Yapı ve Model ...88
Türk Eğitim Sisteminde Örgüt Yapısı ...94
Özet ...96
Kaynaklar ...99
6. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİNİN KURAMSAL TEMELLERİ VE UYGULAMA Giriş ... 103
Klasik Yönetim Kuramları ... 105
Bilimsel Yönetim Kuramı ... 105
Yönetim Süreçleri ... 106
Bürokratik Yaklaşım ... 108
Neo-Klasik Kuramlar ... 109
İnsan İlişkileri Yaklaşımı ... 109
Yönetimde Sistem Yaklaşımı ... 111
Durumsallık (Koşul Bağımlılık) Yaklaşımı ... 112
1970’lerden Günümüze Çağdaş Yönetim Kuramları ... 113
Kaynak Bağımlılığı Kuramı (Resource Dependency) ... 114
Kurumsalcılık/Yeni Kurumsalcılık Kuramı ... 115
Popülasyon Ekolojisi/Örgütsel Ekoloji Kuramı ... 116
Ağbağlar (Sosyal Ağlar) Kuramı... 118
Yönetim Kuramları ve Eğitim Yönetimi ... 120
Eğitim Yönetiminde Kuram –Uygulama İlişkisine Yönelik Bir Değerlendirme ... 120
Özet ... 124
Kaynaklar ... 126
xii Eğitim Yönetimi
7. BÖLÜM LİDERLİK
Giriş ... 131
Liderliğin Tanımı ... 131
Liderliğin Doğası ... 132
Örgüt ve Lider ... 133
Lider-Yönetici Farkı ... 135
Liderlik Yaklaşımları ... 136
“Büyük Adam” Yaklaşımı ... 137
Özellik Yaklaşımı ... 138
Davranışsal Yaklaşım ... 139
Durumsal Yaklaşım ... 142
Liderlik Türleri ... 144
İşlemci ve Dönüşümcü Liderlik... 144
Dağıtımcı Liderlik ... 146
Etik Liderlik ... 147
Öğretimsel Liderlik ... 148
Vizyoner Liderlik ... 149
Kültürel Liderlik ... 150
Hizmetkâr Liderlik ... 152
Karizmatik Liderlik ... 153
Kuantum Liderlik ... 154
Sonuç ... 155
Özet ... 156
Kaynaklar ... 158
8. BÖLÜM YÖNETİM SÜREÇLERİ Giriş ... 161
Yönetim Süreçleri ... 163
Karar Verme ... 163
Karar Verme Süreci ... 163
Karar Verme Modelleri ... 168
Rasyonel Karar Verme Modeli ... 169
Rasyonel Olmayan Karar Verme Modelleri ... 169
Planlama ... 170
Planlama Süreci ... 171
İçindekiler xiii
Planlama İlkeleri ... 173
Plan Türleri ... 173
Kullanım Süresine Göre Planlar ... 174
Kullanım Seçeneklerine Göre Planlar ... 174
Hazırlanma Düzeyine Göre Planlar ... 175
Şekil Yönünden Planlar ... 176
Örgütleme ... 176
Örgütleme Süreci ... 178
Örgütleme İlkeleri ... 179
Örgüt Yapısı ile İlgili İlkeler ... 179
Süreçle İlgili İlkeler ... 180
Sonuçlarla İlgili İlkeler ... 182
Örgüt Modelleri ... 182
Örgütleme Türleri ... 183
İletişim ... 186
İletişim Süreci ... 186
İletişim Türleri ... 188
Yapısal İşleyişine Göre İletişim Biçimleri ... 189
Mesajın Akışına Göre İletişim Biçimleri ... 189
Etkili İletişim Becerileri ... 191
İletişim Engelleri... 191
Etkileme ... 194
Etkileme Süreci ... 195
Etkileme Araçları ... 196
Yetkiye Dayalı Etkileme Araçları ... 196
Kişiliğe Dayalı Etkileme Araçları ... 197
Eş Güdümleme ... 198
Eş Güdümleme İlkeleri ... 198
Eş Güdümleme Türleri ... 199
Eş Güdümlemeyi Sağlama Yolları ... 201
Denetim ... 203
Denetim Süreci ... 203
Denetim İlkeleri ... 204
Denetim Türleri ... 205
Süreç Bakımından Denetim ... 206
Amaç Bakımından Denetim ... 206
xiv Eğitim Yönetimi
İdari Yapı Bakımından Denetim ... 207
İç Denetim ... 207
Dış Denetim ... 209
Kapsamı Bakımından Denetim ... 210
Denetim Modelleri ... 211
Bilimsel Denetim ... 211
Sanatsal Denetim ... 212
Öğretimsel Denetim ... 212
Klinik Denetim ... 213
Gelişimsel Denetim ... 214
Farklılaştırılmış Denetim ... 214
Özet ... 215
Kaynaklar ... 216
9. BÖLÜM İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Giriş ... 223
Yönetim ve İnsan Kaynağı ... 223
Personel Yönetiminden-İnsan Kaynakları Yönetimine ... 224
İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve Amaçları ... 226
İnsan Kaynakları Yönetiminin İşlevleri ve İlkeleri ... 226
Liyakat ... 227
Kariyer ... 227
Eşitlik ... 228
Güvence ... 228
İnsan Kaynakları Yönetimini Etkileyen Faktörler ... 228
Dış Çevreye İlişkin Faktörler ... 229
İç Çevreye İlişkin Faktörler ... 229
İnsan Kaynakları Planlamasında Kullanılan Teknikler ... 230
Yönetimsel Tahminler ... 230
Delfi Tekniği ... 231
Nominal Grup Tekniği... 231
Sayısal/İstatistiğe Dayalı Tahmin Teknikler ... 231
İnsan Kaynakları Yönetimi ile İlgili Temel Kavramlar ... 232
İş Analizi ve Tasarımı ... 232
Personel Sağlama ve Seçme ... 232
İçindekiler xv
Örgütsel Sosyalleşme ... 232
Hizmet İçi Eğitim ... 233
Personel Sağlığı ve İş Güvenliği ... 233
Türkiye’deki Eğitim Örgütlerinde İnsan Kaynakları Yönetimine İlişkin Bir Değerlendirme ... 234
Özet ... 236
Kaynaklar ... 237
10. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİNDE ETİK Giriş ... 241
Etik Kavramı ... 242
Etik ile İlişkili Kavramlar ... 243
İlke ... 243
Kural ... 243
Norm ... 244
Etik kod ... 244
Etik Teorisine Farklı Yaklaşımlar... 244
Betimleyici Etik... 244
Normatif Etik ... 244
Metaetik ... 245
Etik Teoriler ... 245
Faydacılık ... 245
Deontolojik Teori ... 246
Etik Değerler ... 247
Meslek Etiği ... 247
Eğitim Yönetimi ve Etik ... 248
Eğitim Liderliği ve Etik ... 250
Öğretmenlik ve Etik ... 251
Eğitim ve Öğretimde Etik İkilemler ... 253
Etik Düşünme ve Karar Verme ... 254
Etik Eğitimi ... 257
Özet ... 259
Kaynaklar ... 260
xvi Eğitim Yönetimi
11. BÖLÜM
EĞİTİM PLANLAMASI VE EKONOMİSİ
Giriş ... 263
Planlama Kavramı ... 264
Yönetimde Planlama ... 265
Değişim Aracı Olarak Planlama ... 265
Türkiye’de Planlama ... 267
Planlamanın Ögeleri ve Türleri ... 271
Planlama İlkeleri ... 273
Planlama Süreci ... 274
Plan ve Uygulama İlişkisi ... 276
Planlama ve Ekonomi ... 277
Eğitim Planlaması ve Ekonomisi ... 278
Eğitimde Adalet ve Fırsat Eşitliği ... 280
Eğitimde Kaynakların Yeterliliği ... 282
Eğitimde Katılım ve Tamamlama ... 285
Eğitim Kalitesi, Etkililik, Verimlilik ... 287
Nitelik, Beceri, Piyasa ve İstihdam ... 288
Özet ... 290
Kaynaklar ... 292
12. BÖLÜM MOTİVASYON Giriş ... 295
İçsel ve Dışsal Motivasyon ... 296
Motivasyon Kuramları ... 297
İçerik Kuramları ... 297
İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı ... 298
Alderfer’in ERG Kuramı ... 300
Öğrenilmiş İhtiyaçlar Kuramı ... 302
Motivasyon-Hijyen Kuramı ... 303
Süreç Kuramları ... 305
Beklenti Kuramı ... 305
Eşitlik Kuramı ... 308
Hedef Belirleme Kuramı ... 310
Özet ... 311
Kaynaklar ... 313
İçindekiler xvii
13. BÖLÜM
ÖRGÜT KÜLTÜRÜ VE İKLİM
İ
Giriş ... 315
Örgüt Kültürü Kavramı ve Tanımı ... 316
Örgüt Kültürünün İşlevleri ve Temel Özellikleri ... 319
Örgüt Kültürünün Oluşumunu Etkileyen Etmenler ... 321
Örgüt Kültürünün Ögeleri ... 322
Artifaktlar ... 323
Değerler ve Normlar ... 324
Temel Varsayımlar ... 324
Örgüt Kültürü Modelleri ... 325
Harrison ve Handy’nin Örgüt Kültürü Sınıflaması ... 326
Deal ve Kennedy’nin Örgüt Kültürü Sınıflaması ... 327
Bill Schneider’in Örgüt Kültürü Sınıflaması ... 327
Cameron ve Quin’in Kültür Sınıflaması ... 328
Hofstede’nin Kültür Sınıflaması ... 329
Okul Kültürünün Geliştirilmesi ... 333
Örgüt İklimi Kavramı ve Tanımı ... 334
Örgüt İkliminin Oluşumu ... 337
Örgüt İklimi Türleri ... 338
Okul İklimi ... 340
Okul İklimi Sınıflandırmaları ... 341
Örgüt Kültürü ve İklimi İlişkisi ... 344
Özet ... 346
Kaynaklar ... 347
14. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİNDE HESAP VEREBİLİRLİK Giriş ... 355
Hesap Verebilirlik Kavramı ve Türk Tarihindeki Uygulamalar... 355
Hesap Verebilirlik Kavramı ... 356
Neden Hesap Verebilirlik? ... 358
Hesap Verebilirlik Türleri ... 358
Bürokratik Hesap Verebilirlik ... 359
Yasal Hesap Verebilirlik ... 359
Mesleki Hesap Verebilirlik ... 359
xviii Eğitim Yönetimi
Politik/Siyasi Hesap Verebilirlik ... 360
Eğitimde ve Okullarda Hesap Verebilirlik ... 361
Sorumlu Hesap Verebilirlik Sistemleri ... 362
Hesap Verebilirlikle İlgili Tartışma ve İkilemler ... 364
Özet ... 365
Kaynaklar ... 367
15. BÖLÜM EĞİTİM ÖRGÜTLERİNDE GÜÇ KAYNAKLARI VE POLİTİK DİNAMİKLER Giriş ... 369
Güç Kavramı ... 370
Güç ile İlgili Kavramlar ... 372
Etkileme ... 372
Otorite ... 374
Yetki ... 374
Örgütlerde Güç Kaynakları ... 375
Örgütsel Güç Kaynakları ... 378
Ödül Gücü ... 378
Zorlayıcı Güç ... 379
Yasal Güç ... 380
Bireysel Güç Kaynakları ... 380
Uzmanlık Gücü ... 380
Özdeşim Gücü-Karizmatik Güç ... 381
Gücün Politik Uygulamaları: Örgütsel Politika ... 382
Örgütsel Politikada Etkili Olan Faktörler ... 386
Bireysel Faktörler ... 386
Örgütsel Faktörler ... 388
Çevresel Faktörler ... 389
Politik Taktikler ... 390
Eğitim Örgütlerinde Güç Kaynakları ve Politik Dinamikler ... 394
Özet ... 396
Kaynaklar ... 398
İçindekiler xix
16. BÖLÜM
EĞİTİM YÖNETİMİNDE DEĞİŞİM
Giriş ... 405
Değişim ve Değişimle ile İlgili Kavramlar ... 405
Örgütsel Değişim ve Değişim Türleri ... 406
Değişim Türleri ... 407
Örgütsel Değişmeye Neden Olan İç ve Dış Dinamikler... 408
Liderlik ... 409
Değişime Direnç ... 409
Örgütlerde Direnişi Önleme Yaklaşımları ... 410
Değişim Yönetimi ... 412
Özet ... 413
Kaynaklar ... 414
17. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİNDE ETKİLİLİK VE ÖRGÜT GELİŞTİRME Giriş ... 417
Etkililik, Etkinlik, Verimlilik Kavramları ve Karşılaştırılması ... 418
Yönetsel Etkililik ... 421
Etkili Okullar ... 424
Tanımı ve Kavramsal Çerçevesi ... 424
Etkili Okul Araştırmaları ... 428
Etkili Okul Değişkenleri ... 430
Etkili Okul Bileşenleri ... 433
Örgüt Geliştirme... 434
Tanımı ve Kavramsal Çerçevesi ... 434
Örgüt Geliştirme Sürecinin Öğeleri ... 438
Okul Geliştirme ... 439
Okul Geliştirmede Etkili Olan Etmenler ... 440
Türkiye’de Okul Geliştirme Çalışmaları ... 441
Özet ... 443
Kaynaklar ... 446
xx Eğitim Yönetimi
18. BÖLÜM
ÇATIŞMA VE KRİZ YÖNETİMİ
Giriş ... 451
Çatışma Kavramı ... 452
Çatışma Türleri ... 458
Niteliğine Göre Çatışma Türleri ... 458
Ortaya Çıkış Şekline Göre Çatışma Türleri ... 459
Çalışanın Örgüt İçerisindeki Yerine Göre Çatışma Türleri ... 460
Çatışma Nedenleri ... 461
Bireysel Nedenler... 462
Örgütsel Nedenler ... 463
Çatışma Yönetim Stratejileri ... 465
Çatışma Çözümünün Yapıcı İlkeleri ... 469
Çatışma Çözme Yöntemleri ... 471
Çatışma Sürecinde Müzakere ... 474
Müzakere Süreci ... 475
Müzakereleri Etkileyen Temel Etkenler ... 477
Arabuluculuk ... 479
Arabulucuda Olması Gereken Kişisel Özellikler ... 480
Arabuluculuk Süreci ... 482
Kriz Kavramı ... 485
Krizin Temel Özellikleri ... 488
Krizin Nedenleri ... 489
Örgüt İçi Nedenler ... 489
Örgüt Dışı Nedenler ... 492
Kriz Süreci ... 496
Kriz Öncesi Dönem... 496
Kriz Dönemi... 497
Kriz Sonrası ... 497
Kriz Yönetimi ... 498
Kriz Yönetim Süreci ... 499
Kriz Sinyallerinin Alınması ... 500
Krize Hazırlık ve Korunma Çabası ... 501
Krizin Denetim Altına Alınması ... 501
Krizin Çözülmesi ... 502
Krizin Değerlendirilmesi ... 502
İçindekiler xxi
Kriz Yönetimi Yaklaşımları ... 503
Krizden Kaçma Yaklaşımı ... 503
Krizi Çözme Yaklaşımı ... 504
Özet ... 505
Kaynaklar ... 506
19. BÖLÜM FARKLILIKLARIN YÖNETİMİ Giriş ... 513
Farklılık Kavramı ... 514
Farklılık Türleri ... 514
Kişilik ... 515
İçsel ... 515
Dışsal ... 516
Örgütsel ... 517
Farklılıkların Yönetimi Kapsamı ve Önemi ... 517
Örgütlerde Farklılıkların Yönetimi ... 518
Farklılıkları Yönetme Teknikleri... 519
Örgütlerde Farklılıkların Olası Faydaları ve Sakıncaları ... 522
Olası Faydalar... 522
Olası Sakıncalar ... 523
Eğitim Yönetiminde Farklılıkların Yönetiminin Önemi ... 524
Özet ... 524
Kaynaklar ... 526
20. BÖLÜM BİLGİ YÖNETİMİ Giriş ... 529
Bilgi ... 530
Bilgi Türleri ... 531
Açık Bilgi ... 532
Örtük Bilgi ... 533
Bilgi Aktarım Modelleri ... 533
Örtük Bilgiden - Örtük Bilgiye ... 533
Örtük Bilgiden - Açık Bilgiye ... 534
Açık Bilgiden - Açık Bilgiye ... 534
xxii Eğitim Yönetimi
Açık Bilgiden Örtük Bilgiye ... 534
Bilgi Yönetimi ... 535
Bilgi Yönetiminin Amacı ve Faydaları ... 540
Bilgi Yönetimi Süreçleri ... 541
Bilginin Elde Edilmesi Süreci ... 542
Bilginin Paylaşılması Süreci ... 542
Bilginin Kullanılması Süreci ... 543
Bilginin Depolanması Süreci ... 543
Bilgi Yönetimini Etkileyen Faktörler ... 544
Bilgi Yönetiminin Eğitimde Uygulanması ... 545
Özet ... 548
Kaynaklar ... 550
21. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİ VE KÜRESELLEŞME Giriş ... 553
Küreselleşme Kavramı ... 554
Küreselleşme ... 554
Küreselleşmenin Özellikleri ve Bu Süreci Güçlendiren Etmenler ... 556
Küreselleşmenin Olumlu-Olumsuz Yönleri ... 558
Küreselleşmenin Gelişimi ve Türkiye’deki Görünümü ... 559
Küreselleşmenin Kamu ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ... 561
Küreselleşmenin Kamu Yönetimine Etkileri ... 561
Kamu Yönetimindeki Küresel Gelişmelerin Eğitim Yönetimine Etkileri ... 563
Küreselleşmenin Boyutları: Eğitime ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ... 566
Küreselleşmenin Ekonomik Boyutu: Eğitim ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ... 567
Küreselleşmenin Siyasi - Hukuki Boyutu: Eğitime ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ... 569
Küreselleşmenin Kültürel Boyutu: Eğitime ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ... 570
Küreselleşmenin Teknolojik Boyutu: Eğitime ve Eğitim Yönetimine Yansımaları ... 574
Küreselleşme ve Eğitim Yönetiminde Yeni Değerler ... 577
Küreselleşme Sürecinde Okul Liderliği ... 581
Özet ... 583
Kaynaklar ... 585
İçindekiler xxiii
22. BÖLÜM
VERİMLİLİK VE EĞİTİMDE VERİMLİLİK
Giriş ... 589
Verimliliğin Tanımı ... 589
Verimlilik ile İlişkili Kavramlar ... 591
Etkililik (Effectiveness) ... 591
Etkinlik (Efficiency) ... 592
Verimlilik (Productivity) ... 593
Verimlilik Düzeyinin Ölçümü ... 594
Toplam Verimlilik Ölçümü ... 596
Kısmi Verimlilik Ölçümü ... 596
Çok Faktörlü Verimlilik Ölçümü ... 597
Verimliliğin Önemi ... 597
Eğitimde Verimlilik ... 598
Eğitimde Verimliliğin Önemi ... 600
Hizmet İçi Eğitim ve Verimlilik ... 602
Eğitimde Verimlilik ile İlgili Yapılan Araştırmalar ... 603
Eğitim-Getiri (Çıktı) İlişkisi Açıklayan Teoriler ... 609
Beşeri Sermaye Teorisi ... 610
Eleme Hipotezi ... 614
İkili Emek Piyasası Teorisi... 615
Kuyruk Hipotezi ... 616
Maliyet Fonksiyonu ... 616
Planlama ve Verimlilik ... 619
Özet ... 620
Kaynaklar ... 623
23. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİNDE ÖĞRETMEN GÜÇLENDİRME Giriş ... 627
Güçlendirme Kavramının Kapsamı ve Gelişimi ... 628
Güçlendirme Türleri ... 629
Davranışsal (Yapısal) Güçlendirme ... 630
Psikolojik (Bilişsel) Güçlendirme ... 631
Öğretmen Güçlendirme Kavramı ve Kapsamı ... 631
xxiv Eğitim Yönetimi
Öğretmen Güçlendirmenin Sebepleri ve Gerekliliği ... 633
Öğretmen Güçlendirmenin Faydaları ... 633
Okul Yöneticilerinin Öğretmen Güçlendirmedeki Rolü ... 634
Öğretmen Güçlendirmenin Boyutları ... 635
Öğretmen Güçlendirmede Yetki Devri Boyutu ... 635
Öğretmen Güçlendirmede Yönetsel Destek Boyutu ... 636
Öğretmen Güçlendirmede Karara Katılma Boyutu ... 636
Öğretmen Güçlendirmede Takım Çalışması Boyutu ... 637
Öğretmen Güçlendirmede İletişim Boyutu ... 638
Öğretmen Güçlendirmenin Önündeki Engeller ... 639
Okul Yöneticileri Tarafından Uygulanan Güçlendirme Stratejileri ... 640
Mevzuatta Öğretmen Güçlendirme ... 642
İlköğretim ve Eğitim Kanunu ... 642
Devlet Memurları Kanunu ... 644
Milli Eğitim Temel Kanunu... 651
Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu ... 653
Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ... 654
Milli Eğitim Bakanlığı Personeline Başarı, Üstün Başarı Belgesi ve Ödül Verilmesine Dair Yönerge... 655
Millî Eğitim Bakanlığı Öğretmen ve Yöneticilerinin Ders ve Ek Ders Saatlerine İlişkin Esaslar ... 656
Millî Eğitim Bakanlığı Yönetici ve Öğretmenlerinin Ders ve Ek Ders Saatlerine İlişkin Karar... 657
Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği... 658
Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği ... 659
Millî Eğitim Bakanlığı Eğitim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği ... 662
Özet ... 663
Kaynaklar ... 664
24. BÖLÜM EĞİTİM YÖNETİMİ VE DEMOKRASİ Giriş ... 669
Demokrasi ve Eğitim ... 669
Eğitim Yönetimi İçinde Demokrasi ... 672
Demokratik Liderlik ... 675
İçindekiler xxv
Uygulama Noktasında Demokrasi ... 677
Özet ... 680
Kaynaklar ... 681
25. BÖLÜM EĞİTİMDE YERELLEŞME Giriş ... 683
Yerelleşme Tanımları ve Türleri ... 684
Eğitimde Yerelleşme ... 685
Eğitimde Yerelleşmenin Gerekçeleri ve Neo-liberal Politikalarla İlişkisi... 686
Eğitimde Yerelleşmenin Avantajları ... 687
Eğitimde Yerelleşmenin Dezavantajları ... 688
Yerelleşmenin Güçlükleri/Önündeki Engeller... 689
Dünyadaki Yerelleşme Girişimleri ve Uygulanabilirliği ... 690
Türkiye’de Yerelleşme Girişimleri ve Uygulanabilirliği ... 691
Özet ... 692
Kaynaklar ... 693
26. BÖLÜM EĞİTİMDE DENETİM Giriş ... 697
Denetim Kavramı ... 697
Denetim Modelleri ... 700
Bilimsel Denetim ... 700
Klinik Denetim ... 700
Gelişimsel Denetim ... 702
Yönlendirici Kontrol Yaklaşımı ... 703
Yönlendirici Bilgilendirme Yaklaşımı ... 703
İş Birlikçi Yaklaşım ... 704
Yönlendirici Olmayan Yaklaşım ... 704
1.Aşama: Tanı ... 704
2.Aşama: Taktik ... 705
3.Aşama: Strateji ... 706
Farklılaştırılmış Denetim ... 706
Klinik Denetim (Yoğun Mesleki Gelişim) ... 707
İş Birlikçi Mesleki Gelişim... 707
xxvi Eğitim Yönetimi
Öz Yönetimli Gelişim ... 707
Yönetsel İzleme ... 708
Denetim ve Değerlendirme ... 709
Eğitim Denetimi İlkeleri ... 714
Amaçlılık ... 714
Planlılık ... 715
Süreklilik ... 716
Nesnellik ... 717
Bütünlük ... 718
Durumsallık ... 718
Açıklık ... 719
Demokratiklik ... 720
Eğitim Denetimi Uygulamalarının Geleceği ... 721
Özet ... 723
Kaynaklar ... 724
Yazarlar Hakkında ... 727
Dizin ... 741
1Doç. Dr. Fatih ŞAHİN, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi ORCID No: 0000-0002-6579-2550
Giriş
Yönetim, yaşantılarımıza yön veren bir faaliyet olarak insanlık tarihi kadar eski bir olgu olmasına rağmen akademik bir disiplin olarak incelenmesi yönüyle oldukça yeni bir kavramdır. Aile, çevre veya iş yaşantımızda gerçekleştirdiğimiz birçok faaliyet- te yönetim olgusu vardır. Özellikle daha sistemli, daha örgütlü yapılarda yönetim vaz- geçilmez bir faaliyettir. Fayol (2012) örgütlerde gerçekleşen faaliyetleri teknik, ticari, mali, güvenlik, muhasebe ve yönetim olarak sıralamakta, yönetimin önemi üzerinde ayrıca durmakta, yönetime ilişkin birtakım ilkeler öne sürmektedir.
Yönetsel faaliyetlerin en yoğun yaşandığı yerlerden biri eğitim örgütleridir. Öğ- retmenlerin etkili sınıf yönetimini gerçekleştirmeleri, eğitim yöneticilerinin okulu et- kili bir şekilde yönetmeleri, üst düzey yöneticilerin eğitim örgütlerine ilişkin sağlıklı kararlar almaları veya siyasetçilerin uygulamaya yön veren ve eğitim sorunlarına çö- züm üreten politikalar üretmeleri yönetim bilgisi ve becerisi gerektiren faaliyetlerdir.
Bu bölümde, özellikle eğitim yönetimi alanına ilgi duyan okuyuculara yönetime ilişkin temel bilgiler sunmak ve yönetimin bilimleşme sürecine ilişkin olarak okuyucu- ları bilgilendirmek amaçlanmaktadır. Bu bölümde öncelikle yönetime genel bir çerçe- veden bakılmakta yönetim, yönetici, yönetim bilimi kavramlarına ilişkin açıklamalar yapılmaktadır. Sonraki aşamada yönetim olgusu özel bir bağlamda, eğitim yönetimi alanında incelenmekte, benzer kavramlara eğitim örgütleri bağlamında açıklamalar getirilmektedir. Eğitim yönetimi alanında bilgi üretim süreci ele alınmakta, alanda ku- ram oluşturma çabalarına değinilmekte, akademik bir disiplin olarak alana yöneltilen bazı eleştiriler ortaya koyulmaktadır.
1 Bu bölüm, yazarın doktora tezinin bir kısmından yararlanılarak hazırlanmıştır.
1. BÖLÜM
YÖNETİME İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR
VE EĞİTİM YÖNETİMİ
12 Eğitim Yönetimi
Yönetim
Eğitim yönetimi, “yönetim” kavramı üzerine inşa edilen bir alan olduğu için öncelikle bu kavrama açıklık getirmenin önemli olduğu düşünülmektedir. Güncel Türkçe Sözlük’te yönetimin anlamına bakıldığında “yönetme işi, çekip çevirme, idare” anlamlarına geldiği ileri sürülmektedir. Yönetim alanında yazılan kitaplar incelendiğinde yönetimi farklı yön- leriyle ele alan birçok tanımlama yapıldığı görülmektedir. Koçel (2011) yönetimin başka- ları vasıtasıyla iş görme olarak tanımlandığını, bu yönüyle yönetimin sosyal bir faaliyet olduğunu ifade etmiştir. Ancak iki kişinin çabasıyla yerinden kaldırılan bir taşta yönetim vardır. Öncelikli olarak bu eylemde bir amaç vardır (taşı hareket ettirme). İkinci olarak birden fazla kişinin gücünü birleştirmesiyle iş birliği içerisinde gerçekleşen bir eylem vardır (Simon, Smithburg ve Thompson, 1967). Eren’e (2016) göre yönetim başta insan olmak üzere maddi kaynakları ve zamanı birbiriyle uyumlu, verimli ve etkin kullanabile- cek kararlar alma ve bu kararları uygulatma süreçlerinin toplamıdır. Eren (2016) yönetim kavramını süreç yönüyle şöyle açıklamaktadır: Yönetim; planlama, örgütleme, liderlik ve kontrol fonksiyonları yardımıyla eldeki kaynakları etkin ve verimli bir biçimde kullanarak belirlenmiş amaçlara ulaşma sürecidir.
Yönetimi üç farklı bağlamda tanımlamak mümkündür: Bir faaliyet olarak yöne- tim, bir bilim olarak yönetim ve bir sanat (zanaat) olarak yönetim. Yönetim, gerçek hayatta yöneticiler tarafından icra edilen, pratikte karşılığı olan bir faaliyettir. Bu ta- nımlamayla yönetim, insanlık tarihi kadar eskidir. Yönetim aynı zamanda yönetime ilişkin kavram ve ilkelerin sistematik bir bütünlük içerisinde ele alındığı akademik bir faaliyettir. Bir başka ifadeyle yönetim bir bilimdir. Bu akademik faaliyet sonucunda iyi yöneticilerin yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. Yönetim aynı zamanda belirli bilgi, be- ceri ve yeteneklere sahip olan yöneticiler tarafından ortaya koyulan sanatın/zanaatın adıdır. Aynı işi yapan iki farklı yöneticinin farklı sonuçlar ortaya koymaları, yönetimin sanatsal yönünü ortaya koymaktadır (Öztaş, 2017).
Günlük yaşamımızda birçok etkinliğimizi düzenlerken yönetim ediminde bulunu- ruz. Kendi yaşantımızı düzenlerken, temel ihtiyaçlarımızı gidermeye çalışırken, sosyal iliş- kilerimizi düzenlerken, iş yaşantımıza yönelik adımlar atarken yönetimin tanımına giren edimlerde bulunuruz. Bu yönetsel etkinliklerin bir kısmı bireyin tek başına yürütebileceği türden faaliyetleri içerirken bazıları basit insan toplulukları aracılığıyla yerine getirilebil- mekte, bir kısmı ise ancak daha örgütlü yapılar aracılığıyla yerine getirilebilmektedir.
Koçel (2011) yönetim sürecini işleten gruplar açısından üç tür yönetimden söz etmektedir: Ailesel yönetim (patrimonial), siyasal yönetim ve profesyonel yönetim.
Yönetimin sahiplik esasına dayandığı, karar alma süreçlerinde aile üyelerinin etkili olduğu ve hiyerarşik yapının üst sıralarında aile üyelerinin bulunduğu yönetimler- de ailesel yönetim söz konusudur. Yönetimin belirli siyasal eğilimlere sahip kişi veya gruplarca sağlandığı ve siyasal ilişkilerin yönetim sürecinde etkili olduğu durumlarda siyasal yönetimden söz edilebilir. Uzmanlık ve yeteneği ölçüt alan yönetimlerde ise profesyonel yönetim söz konusudur.
