Yurdagül YA⁄MUR**, Nefle ULUKOCA***
‹letiflim / Correspondence: Yurdagül Ya¤mur Adres / Address: ‹nönü Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu Kampus/MALATYA Tel: 0422 3410010-3832 Fax: 0422 3410220 E-mail: yagmur@inonu.edu.tr
Evaluation of Applications Regarding the Genital Hygiene of Pregnant Women
ÖZ
Amaç:Bu çal›flma, gebe kad›nlar›n genital hijyen uygulamalar›n› de¤erlendirmek ve genital yol enfeksiyonlar› ile iliflkisi- ni tan›mlamak amac›yla gerçeklefltirildi.
Yöntem: Tan›mlay›c› nitelikteki bu çal›flma 914 gebe kad›nla Malatyada gerçeklefltirildi. Soru formu gebe kad›nlara evlerinde uyguland›. Veriler SPSS 12.0 program›nda de¤erlendirildi.
Bulgular:Örneklemdeki 914 kad›n›n yafl ortalamas› 27.48±6.02 yafl ve yafl aral›¤› 17-50 aras›ndayd›. Gebelerin %37.9’u ilk okul mezunu, %85.6’s› çal›flm›yor, %71.2’sinin ekonomik durumu ortayd›. Kad›nlar›n %57.2’si iki günde bir dufl al›yordu, %48.1’i iç çamafl›r›n› iki günde bir de¤ifltiriyordu ve %19.9’u vajinal dufl yap›yordu. Gebelerin %17.4’ü geni- tal yol enfeksiyon tan›s›na sahipti.
Sonuç:Bu çal›flman›n sonuçlar›na göre gebe kad›nlar›n hijyen al›flkanl›klar› yetersizdi ve e¤itimle desteklenmesi gerek- mektedir.
Anahtar Kelimeler:Gebelik, genital hijyen, genital enfeksiyon.
ABSTRACT
Purpose: The aim of this study was to define the pregnant women’ applications on genital hygiene and its relation with reproductive tract infections.
Method:This descriptive study has been based on 914 pregnant women’ in Malatya. The pregnant women were asked questions from a questionnaire form in their houses. The data were evaluated by the SPSS for Windows version 12.0 pro- gram.
Results:Among the total sample size of 914 women, the mean age was 27.48±6.02 years and ranged between 17-50. Of the 37.9% females included in this study are graduated from the primary school, 85.6% of females are unemployed, the economic situation of 71.2% them is average. Of the women 57.2% have a shower in two days, 48.1% of them change their underwear in two days, and 19.9% have a vajinal douche. In addition, 17.4% of the females are being diagnosed reproductive tract infections.
Conclusion:According to the results of this study, the pregnant women do not pay attention to genital hygiene and there- fore that they require educational support.
Key Words: Pregnancy, genital hygiene, reproductive tract infection.
*6. Ulusal Üreme Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Kongresi’nde poster bildirisi olarak sunulmufltur (Ankara, 23-25 Nisan 2009), **Ö¤r. Gör. Dr.
‹nönü Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu, ***Ö¤r. Gör. ‹nönü Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu
Gebe Kad›nlar›n Genital Hijyen Uygulamalar›n›n De¤erlendirilmesi (*)
Yaz›n›n gönderilme tarihi: 05.05.2009 Yaz›n›n bas›m için kabul tarihi: 29.09.2009
G‹R‹fi
Gebelik anatomik ve fizyolojik ürogenital yol de¤ifliklikleriyle seyreden bir durumdur (Schnarr ve Smail 2008). Meydana gelen bu fizyolojik de¤ifliklikler ürogenital enfeksiyonlar›n ortaya ç›kmas›n› kolaylaflt›rmakta ve daha s›k görül- mesine yol açmaktad›r (Tütüncü, Ard›ç, Mün- gen, Ergür ve Yergök 2005). Dünyada her y›l yaklafl›k olarak 1 milyon kad›n üriner yol en- feksiyonu, bakteriyel vaginit gibi ürogenital en- feksiyonlara maruz kalmaktad›r (Reid ve Bruce 2003). Genital yol enfeksiyonlar› (GYE) vajinal floran›n bozulmas›ndan ya da anaerobic bakte- rilerin afl›r› ço¤almas›ndan kaynaklanmaktad›r (Sharami, Afrakhteh ve Shak›ba 2007). GYE spontan erken do¤um riskini art›ran faktörler- den biri olarak kabul edilmektedir (Goto ve ark 2005; Mijovic ve ark 2008; Thorsen ve ark 2006). Genital enfeksiyonlar tedavi edilmedi¤in- de kad›n›n do¤urganl›¤›n› etkilemesinin yan›nda pelvik inflamatuar hastal›¤a hatta kad›n genital organ kanserlerine neden olabilmektedir. Ayn›
zamanda kad›n›n cinsel yaflam›n› ve aile haya- t›n› da olumsuz etkileyerek yaflam kalitesini dü- flürmektedir (Prasad ve ark 2005).
Birçok enfeksiyon hastal›¤›n›n kontrolünde kifli- sel hijyen al›flkanl›klar›n›n önemli oldu¤u bilin- mektedir. Kad›nlar›n kiflisel hijyen uygulamala- r›ndan kaynaklanan riskler kontrol alt›na al›na- bilece¤inden kiflisel faktörlerin saptanmas› ol- dukça önemlidir. Genital hijyenin sa¤lanmas›
kad›n sa¤l›¤› ve üreme sa¤l›¤›n›n korunmas›n- daki en önemli basamaklardan biridir. Çal›flma, gebe kad›nlar›n genital hijyen uygulamalar›n› ve bunun genital yol enfeksiyonlar› ile iliflkisini ta- n›mlamak amac›yla yap›lm›flt›r.
YÖNTEM
Tan›mlay›c› nitelikteki bu çal›flma, Malatya merkezde yer alan 10 sa¤l›k oca¤› bölgesinde yaflayan gebeler aras›ndan olas›l›ks›z örnekleme yöntemine göre seçilen 914 gebe kad›nla ger-
çeklefltirildi. Araflt›rma, il sa¤l›k müdürlü¤ünden yaz›l› izin al›nd›ktan sonra, çal›flman›n amac›
konusunda bilgilendirilen kat›l›mc›lardan sözel izin al›narak May›s-Ekim 2008 tarihleri aras›n- da yap›ld›. Verilerin toplanmas›nda, demografik ve obstetrik özellikler, genel ve genital hijyen davran›fllar› ve genital enfeksiyon varl›¤›n› arafl- t›ran sorulardan oluflan anket formu kullan›ld›.
Genital yol enfeksiyonlar›n›n varl›¤›, önceden hekim muayenesiyle tan›mlanm›fl olma kofluluy- la kad›nlar›n ifadelerine göre belirlendi. Anket formu, araflt›rmac›lar ve anket formu konusun- da önceden bilgilendirilen 2 anketör taraf›ndan, yüz yüze görüflme yöntemi ile gönüllü kat›l›m- c›lara evlerinde uyguland›. Çal›flan kad›nlar›n da araflt›rma kapsam›na al›nabilmesi için anket uy- gulamas› hafta sonlar›nda da yap›ld›.
Veriler SPSS for Windows version 12.0 prog- ram›nda de¤erlendirildi. Verilerin istatistiksel analizinde say›, yüzdelik, Fisher’s Exact test ve
“Ki-Kare” önemlilik testi kullan›ld›. Anlaml›- l›k düzeyi p<.05 olarak kabul edildi.
BULGULAR
Araflt›rmaya kat›lan gebe kad›nlar›n yafl ortala- mas› 27.48±6.02 olup ço¤unlu¤u ilk okul (%37.9) ve orta okul (%24.0) mezunuydu. Ge- be kad›nlar›n %85.6’s› çal›flm›yor ve %71.2’si orta gelir grubunda yer al›yordu. Kad›nlar›n 88’i (%9.1) ilk trimesterde, 202’si (%22.1) ikin- ci, 628’i (%68.7) üçüncü trimesterdeydi ve 237’sinin (%25.9) ilk gebeli¤iydi.
Gebelerin %57.2’si iki günde bir banyo yap›- yor, %88.4’ü pamuklu iç çamafl›r› kullan›yor,
%85.7’si iç çamafl›r›n› iki gün ya da daha k›- sa sürede de¤ifltiriyordu. Kad›nlar›n %77.9’u do¤ru taharetleniyor, %19.9’u vajinal dufl yap›- yor ve ço¤unlu¤u vajinal duflu hijyenin bir par- ças› olarak görüyordu. Gebelerin %71.0’i en az bir kez do¤um öncesi kontrolden geçmiflti. Ka- d›nlar›n %17.4’ü GYE sahipti ve en yayg›n be- lirtiler ak›nt› (n=127) ve kafl›nt› (n=103) idi.
Kad›nlar›n yafl, e¤itim durumu ve ekonomik durumlar› ile GYE aras›nda çok önemli iliflki bulunurken (p<.05), çal›flma durumlar› ile GYE aras›nda iliflki bulunmam›flt›r (p>.05) (Tablo 2).
Kiflisel Özellikler
Yafl
24 yafl ve ↓ 25-34 yafl 35 yafl ve ↑ E¤itim Durumu Okumaz-yazmaz Okuryazar/ilkokul Ortaokul Lise Üniversite Çal›flma Durumu Çal›flan
Çal›flmayan Ekonomik Durum Kötü
‹yi Çok iyi
n
48 101 33
14 52 26 49 41
43 139
31 138 13
%
14.4 22.4 25.2
17.7 15.0 11.9 26.9 46.6
32.6 17.8
13.5 21.0 46.4
n
285 349 98
65 294 193 133 47
89 643
199 518 15
%
85.6 77.6 74.8
82.3 85.0 88.1 73.1 53.4
67.4 82.2
86.5 79.0 53.6
X2=10.41 P=.005
X2=59.17 P=.000
X2=15.51 P=.000
X2=18.84 P=.000 Var Yok Anlaml›l›k
Düzeyi Vajinal Dufl Al›flkanl›¤›
Tablo 1. Kad›nlar›n Kiflisel Özellikleri ile Vajinal Dufl Al›flkanl›¤› Aras›ndaki ‹liflki (N=914).
Gebelerin yafl, e¤itim, çal›flma ve ekonomik du- rumlar› ile vajinal dufl al›flkanl›¤› aras›nda çok önemli iliflki bulunmufltur (p<.05) (Tablo 1).
Kiflisel Özellikler
Yafl 24 yafl ve ↓ 25-34 yafl 35 yafl ve ↑ E¤itim Durumu Okumaz-yazmaz Okuryazar/ilkokul Ortaokul Lise Üniversite Çal›flma Durumu Çal›flan
Çal›flmayan Ekonomik Durum Kötü
‹yi Çok iyi
n
44 78 37
31 59 14 41 14
21 138
54 101 4
%
27.7 49.1 23.3
19.5 37.1 8.8 25.8 8.8
13.2 86.8
34.0 63.5 2.5
n
289 372 94
48 287 205 141 74
111 644
176 555 24
%
38.3 49.3 12.5
6.4 38.0 27.2 18.7 9.8
14.7 85.3
23.3 73.5 3.2
X2=14.78 P=.001
X2=48.18 P=.000
X2=5.34 P=.069
X2=7.94 P=.019 Var Yok Anlaml›l›k
Düzeyi Genital Yol Enfeksiyonu Tablo 2. Gebelerin Kiflisel Özellikleri ile Genital Yol Enfeksiyonlar›n›n ‹liflkisi (N=914).
Hijyen Davran›fllar›
Banyo S›kl›¤›
Günlük
‹ki günde bir Haftada iki Haftada bir
‹ç Çamafl›r›
De¤ifltirme S›kl›¤›
Günlük
‹ki günde bir Üç günde bir Haftada bir Taharetlenme fiekli
Do¤ru Yanl›fl Vajinal Dufl Yap›yor Yapm›yor
n
20 68 51 20
64 61 23 11
103 56
48 111
%
12.6 42.8 32.1 12.6
40.3 38.4 14.5 6.9
64.8 35.2
30.2 69.8
n
124 454 145 32
280 379 80 16
609 146
134 621
%
16.4 60.1 19.2 4.2
37.1 50.2 10.6 2.1
80.7 19.3
17.7 82.3
X2=34.37 P=.000
X2=16.16 P=.001
X2=19.24 P=.000
X2=12.75 P=.000 Var Yok Anlaml›l›k
Düzeyi Genital Yol Enfeksiyonu Tablo 3. Gebe Kad›nlar›n Hijyen Davran›fllar› ile Ge- nital Yol Enfeksiyonlar›n›n ‹liflkisi (N=914).
Gebelerin banyo s›kl›¤›, taharetlenme flekli, va- jinal dufl uygulama ve iç çamafl›r› de¤ifltirme s›kl›¤› ile GYE aras›nda çok önemli iliflki bu- lunmufltur (p<.05) (Tablo 3).
TARTIfiMA
Üreme sa¤l›¤›na yönelik birçok olumsuzlu¤un temelinde bilgi eksikli¤i veya yanl›fl inan›fllar yatmaktad›r. Kad›nlar›n %19.9’u bu gebeli¤i s›- ras›nda vajinal dufl yap›yor ve ço¤unlu¤u vaji- nal duflu hijyenin bir parças› olarak görüyordu.
Yap›lan önceki çal›flmalarda vajinal dufl yapan kad›n oran› %38-%78 aras›nda bulunmufl ve ço-
¤u kad›n›n bunu hijyenik nedenlerle yapt›¤›
saptanm›flt›r (Cottrell ve Close 2008; Vural, Gönenç, Aka, Köse ve Tüfekçi 2009; Ya¤mur 2007; Ye¤eno¤lu, ‹nce, Susever, Hapç›o¤lu ve Sayg›l› 2005; Y›lmaz, Saraco¤lu ve E¤ilmez
malar›n›n sebebi olarak s›ras›yla, adetten sonra temizlenmek, genel hijyen sa¤lamak, cinsel ilifl- ki öncesi ve sonras› temizlenmek, vajinal ko- kuyu azaltmak ve vajinal dufl yapman›n normal oldu¤unu düflünmek geliyordu (Ness ve ark 2003). Baflka bir çal›flmada da benzer flekilde kad›nlar›n vajinal dufl uygulama nedenleri adet- ten sonra temizlenmek, kokuyu azaltmak ve cinsel iliflki sonras› temizlenmek olarak bulun- mufltu (Grimley, Annang, Foushee, Bruce ve Kendrick 2006). Ülkemizde yap›lan bir çal›flma- da ise kad›nlar›n %72.1’inin cinsel iliflki sonra- s› vajinal dufl yapt›¤› belirlenmifltir (Karatay ve Özvar›fl 2006). Bizim çal›flmam›zda vajinal dufl uygulayan kad›nlar›n say›s›n›n daha düflük bu- lunmas›n›n nedeni, vajinal dufl uygulamas› için ilk s›ralarda yer alan sebeplerden adet görme- nin olmamas› ve cinsel iliflki s›kl›¤›n›n azalma- s› gösterilebilir. Ayr›ca kad›nlar›n çok büyük bir oranda do¤um öncesi muayeneden geçmele- ri, vajinal dufl ve hijyen hakk›nda bilgilendiril- mifl olmalar› da vajinal dufl uygulamas›n›n azal- mas›na katk› sa¤lam›fl olabilir.
Gebelerin yafl, e¤itim, çal›flma ve ekonomik du- rumlar› ile vajinal dufl al›flkanl›¤› aras›nda çok önemli iliflki bulunmufltur (p<.05) (Tablo 1).
Çal›flmada vajinal dufl al›flkanl›¤› 35 yafl üstü, lise ve üstü e¤itimli, çal›flan ve ekonomik du- rumu çok iyi olan kad›nlarda daha fazla bulun- du. Bu durumun kad›nlar›n vajinal duflu ola¤an ve genital hijyenin parças› olarak görmesinden kaynakland›¤› düflünülmektedir.
Gebelerin %17.4’ü çal›flma s›ras›nda GYE tan›- s›na sahipti ve en yayg›n belirti ak›nt› ve ka- fl›nt›yd›. Öner, Demirhindi, Sütoluk ve Akbaba (2005) kad›nlar›n %23.2’sinde, Ya¤mur (2007) ise %27’sinde çal›flmalar› s›ras›nda genital en- feksiyon oldu¤unu belirtmektedir. Cottrell ve Close (2008) enfeksiyon hikayesine sahip ka- d›nlar›n oran›n› %55.8, Goto ve ark.’lar› (2005) ise %92 olarak bulmufltur. Baflka bir çal›flmada her dört gebe kad›ndan birinde en az bir GYE belirtisi oldu¤u ve en yayg›n belirtinin ak›nt›
ve idrar yapma s›ras›nda a¤r› oldu¤u bulunmufl- tur (Maitra, Degraft-Johnson, Singh ve Tsu- i 2001). Ye¤eno¤lu ve ark.’lar› da (2005) bul- gular›m›zla benzer flekilde en yayg›n enfeksiyon belirtisi olarak vajinal ak›nt›y› bulmufltur. GYE annenin ve bebe¤inin hastal›k ve ölüm oranla- r›n› art›rmaktad›r. Literatürde GYE spontan er- ken do¤um riskini art›ran faktörlerden biri ola- rak belirtilmektedir (Goto ve ark 2005; Mijovic ve ark 2008; Thorsen ve ark 2006). Bu çal›fl- mada örneklem grubu gebeler oldu¤undan ve GYE hem annenin hemde bebe¤inin sa¤l›¤›n›
olumsuz olarak etkiledi¤inden enfeksiyondan korunma, erken tan› ve tedavi ayr›ca önem ka- zanmaktad›r.
Gebelerin yafl, e¤itim durumu ve ekonomik du- rumlar› ile GYE aras›nda çok önemli iliflki bu- lunurken (p<.05), çal›flma durumlar› ile GYE aras›nda iliflki bulunmam›flt›r (p>.05) (Tablo 2).
Yaflam süresi uzad›kça bir çok hastal›k etkeni ile karfl›laflma ihtimali artmaktad›r. E¤itim ve gelir düzeyi düflük olanlarda enfeksiyon görül- me oran› daha yüksek olarak bulundu. Bu ça- l›flman›n bulgular› ile benzer flekilde, düflük e¤i- tim düzeyi ve düflük gelir durumuna sahip ge- belerde GYE daha fazla oldu¤unu bulan çal›fl- malar mevcuttur (Thorsen ve ark 2006). Bu ça- l›flman›n bulgular›n›n tersine kad›nlar›n ö¤renim düzeyi ile vajinal enfeksiyon aras›nda do¤rusal iliflki bulan çal›flmalar oldu¤u gibi (Özkan ve Demir 2002), e¤itim durumu ile enfeksiyon ta- n›s› alma durumu aras›nda iliflki bulmayan ça- l›flmalar da mevcuttur (Öner ve ark 2005).
Kiflisel hijyenin sa¤lanmas› kad›n sa¤l›¤› ve üreme sa¤l›¤›n›n korunmas›ndaki en önemli ba- samakt›r. Gebelerin banyo yapma s›kl›¤›, taha- retlenme flekli, vajinal dufl uygulamalar› ve iç çamafl›r› de¤ifltirme s›kl›¤› ile GYE aras›nda çok önemli iliflki bulunmufltur (Tablo 3). Çal›fl- mam›zda gebelerin %57.2’sinin iki günde bir banyo yapt›¤› ve iki günden uzun sürede ban- yo yapanlarda enfeksiyon oran›n›n anlaml› ola- rak artt›¤› saptanm›flt›r. Bulgular›m›zla benzer
flekilde Ya¤mur’un çal›flmas›nda (2007) kad›n- lar›n %71’inin, Y›lmaz ve ark.’lar›n›n çal›flma- s›nda (2003) ise hemflirelerin %62’sinin 2-3 günde bir banyo yapt›klar› bulunmufltur.
Kad›nlar›n iç çamafl›rlar›n› günlük olarak de¤ifl- tirmeleri üreme sa¤l›klar› aç›s›ndan oldukça önemlidir. ‹ki günden uzun sürede iç çamafl›r›
de¤ifltiren gebelerde GYE önemli oranda artmak- tad›r. Bulgular›m›z› destekler flekilde bir çal›flma- da, iç çamafl›r›n› de¤ifltirme s›kl›¤› 2-3 günde bir olanlar›n iç çamafl›r›n› her gün de¤ifltirenlere gö- re daha fazla vajinite yakaland›¤› saptanm›flt›r (Özkan ve Demir 2002). Bu çal›flmada taharet- lenme al›flkanl›¤› yanl›fl olan kad›nlarda enfeksi- yon oran› daha yüksek bulunmufltur. Genital yol enfeksiyonunun en yayg›n etkeni E. colidir (Schnarr ve Smail 2008) ve yanl›fl taharetlenme al›flkanl›¤› gibi nedenlerle anal bölgeden vajinal alana tafl›nd›¤› bilinmektedir.
Bu çal›flmada gebelerin %19.9’u vajinal dufl ya- p›yordu ve vajinal dufl uygulayan kad›nlarda GYE çok daha fazlayd›. Benzer flekilde AÇS ve Aile planlamas› merkezine baflvuran kad›n- larda GYE sahip olan kad›nlar›n %83,5’inin, GYE olmayanlar›n ise %16,5’inin vajinal dufl yapt›¤› saptanm›flt›r (Hac›alio¤lu, ‹nand› ve Pa- sinlio¤lu 2000). Kad›nlar yayg›n olarak vajinal duflun genital hijyeni sa¤lad›¤›na inan›rken, ak- sine vajinal duflun ciddi sa¤l›k riskleri oldu¤u bilinmektedir (Çal›flkan 2005; Myer, Denny, Souze ve Barone 2004; Ness ve ark 2003). Va- jinal dufl normal vajinal floray› bozmakta ve uygulama s›ras›nda el, vulva ve vagenin alt k›- s›mlar›ndaki pek çok patojen mikroorganizma vagenin üst k›s›mlar›na ve servikse tafl›narak bir çok sa¤l›k sorununa neden olmaktad›r. Bu ça- l›flmada gebelerin vajinal dufl uygulad›¤› için mi genital enfeksiyona yakaland›¤›, yoksa genital enfeksiyon s›r›s›nda ortaya ç›kan ak›nt› ve ko- kuyu gidermek için mi vajinal dufl yapt›¤› sap- tanamam›flt›r.
SONUÇ VE ÖNER‹LER
yanl›fll›klar›n oldu¤u saptanm›flt›r. Özellikle bi- rinci basamakta ve kad›n sa¤l›¤›/do¤um birim- lerinde çal›flan sa¤l›k personellerinin dikkati bu konuya çekilmelidir. Sa¤l›k personeli hem ge- belik öncesi hemde gebelik s›ras›nda bafl vuran kad›nlara, hijyenin önemi ve hijyen eksikli¤in- de ortaya ç›kacak olumsuz durumlar hakk›nda bilgi vermelidir.
KAYNAKLAR
Cottrell, B. H., Close, F. T. (2008). Vajinal douching among university women in the Southeastern United States. Journal of American College Health., 56(4): 415-21.
Çal›flkan, D. (2005). Geleneksel intravajinal uygulama. vaji- na dufl yap›lmal› m›? yap›lmamal› m›? STED., 14(1): 15-18.
Goto, A. ve ark (2005). Prevalence of and factors associa- ted with reproductive tract infections among pregnant wo- men in ten communes in Nghe an Province, Vietnam. Jo- urnal of Epidemiyology, 15(5): 163-72.
Grimley, D. M., Annang, L., Foushee, H. R., Bruce, F. C., Kendrick, J. S. (2006). Vaginal douches and other femini- ne hygiene products: Women’s practices and perceptions of products safety. Maternal and Child Health Journal, 10(3):
303-10.
Hac›alio¤lu, N., ‹nand›, T., Pasinlio¤lu, T. (2000). Erzurum ana çocuk sa¤l›¤› ve aile planlamas› merkezine baflvuran kad›nlarda genital yol enfeksiyonlar›n›n s›kl›¤› ve risk fak- törleri. Atatürk Üniversitesi HYO Dergisi, 3(2): 11-17.
Karatay, G., Özvar›fl, fi. B. (2006). Bir sa¤l›k merkezi böl- gesindeki gecekondularda yaflayan kad›nlar›n genital hijye- ne iliflkin uygulamalar›n›n de¤erlendirilmesi. Cumhuriyet Üniversitesi HYO Dergisi, 10(1): 7-14.
Maitra, K., Degraft-Johnson, J., Singh, K. K., Tsui, A. O.
(2001). Prevalence of self-reported symptoms of reproduc- tive tract infections among recently pregnant women in Ut- tar Pradesh, India. J Biosoc Sci., 33(4): 585-601.
Mijovic, G. ve ark (2008). Impact of vaginal and cervical colonisation/infection on preterm delivery. Vajnosanit Pregl., 5(4): 273-80.
Myer, L., Denny, L., Souze, D. M., Barone, A. M. (2004).
Intravajinal practices, HIV and other sexually transmitted diseases among South African women. Sexually Transmit- ted Diseases. Hagerstown, 31(3): 174-79.
Ness, B. R. ve ark (2003). Why women douche and why they may or may not stop. Sexually Transmitted Diseases.
Hagerstown, 30(1): 71-74.
Öner, S., Demirhindi, H., Sütoluk, Z., Akbaba, M. (2005).
Do¤ukent sa¤l›k oca¤› bölgesinde genital enfeksiyonlar.
http://www.dicle.edu.tr/~halks/m44.htm. (23.06.2005).
d›nlarda vajinitis tan›lamas›nda hemflirenin etkinli¤inin be- lirlenmesi ve vajinitise neden olan risk faktörlerinin ince- lenmesi. Sa¤l›k ve Toplum, 4: 54-61.
Prasad, J. H. ve ark (2005). Reproductive tract infections among young married women in Tamil Nadu, India: Inter- national Family Planning Perspectives, 31(2): 73-83.
Reid, G., Bruce, A. W. (2003). Urogenital infections in women: Can probiotics help? Postgraduate: Medical Jour- nal, 79(934): 428.
Schnarr, J., Smail, F. (2008). Asymtomatic bacteriuria and symptomatic urinary tract infections in pregnancy. Eur J Clin Invest., 38(2): 50-57.
Sharami, S. H., Afrakhteh, M., Shak›ba, M. (2007). Urinary tract infections in pregnant women with bacterial vagino- sis. Journal of Obstetrics and Gynaecology, 27(3): 252-54.
Thorsen, P. ve ark (2006). Risk factors for bacterial vagi- nosis in pregnancy: a population-based study on Danish Women. Acta Obstetricia et Gynecologica, 85: 906-11.
Tütüncü, L., Ard›ç, N., Müngen, E., Ergür, A. R., Yergök, Y. Z. (2005). Gebelikte üriner enfeksiyon. Perinatoloji Der- gisi., 13(2): 1-8.
Vural, Z. T., Gönenç, I., Aka, N., Köse, G., Tüfekçi, E.
C. (2009). Türk kad›nlar›n›n vajinal dufl hakk›ndaki bilgi ve tutumlar›. 6. Ulusal Üreme Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas›
Kongresi Konuflma ve Bildiri Özetleri Kitab›, 170-72.
Ya¤mur, Y. (2007). Malatya ili F›rat sa¤l›k oca¤› bölge- sinde yaflayan 15-49 yafl kad›nlar›n genital hijyen davran›fl- lar›. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(5): 325-30.
Ye¤eno¤lu, Y., ‹nce, N., Susever, S., Hapc›o¤lu, B., Say- g›l›, H. Çeflitli jinekolojik yak›nmal› hastalarda vulvovajinal candida tafl›y›c›l›¤› ve demografik özellikler. www.dic- le.edu.tr/~halks/m53.htm. (23.06.2005).
Y›lmaz, N., Saraco¤lu, F., E¤ilmez, P. (2003). Kad›nlarda hijyen uygulamalar›. Kad›n Do¤um Dergisi, 2(2): 10-15.
