Kabul/Accepted: 08/08/2019 Araştırma Makalesi/Research Article http://dergipark.gov.tr/ssrj http://socialsciencesresearchjournal.com Kayğın, E., Zengin, Y. (2019). Toplumsal Cinsiyet Rol Algıları ve Kariyer Seçimi İlişkisi:
Kafkas Üniversitesinde Bir Araştırma. Social Sciences Research Journal, 8 (3), 139-155.
Toplumsal Cinsiyet Rol Algıları ve Kariyer Seçimi İlişkisi: Kafkas Üniversitesinde Bir Araştırma1
Erman Kayğın Bilim Uzmanı
ermankaygin25@hotmail.com Dr. Öğr.Üyesi Yunus Zengin Kafkas Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Sorumlu Yazar, yunuszengin@kafkas.edu.tr
Orcid: 0000-0001-8381-6918 Öz
Bu çalışmada toplumsal cinsiyet rol algıları ve kariyer seçimi ilişkisi ele alınmıştır. Bu amaç doğrultusunda Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 3. ve 4. Sınıf öğrencileri ile Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu 2. Sınıf öğrencilerine anket uygulanmıştır. Araştırma sonucunda toplumsal cinsiyet alt boyutlarından olan eşitlikçi cinsiyetin ve kariyer seçiminin alt boyutlarından olan saygınlık boyutunun en yüksek şekilde algılandığı görülmüştür. Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “kadın- erkek cinsiyet rolü”
ile kariyer seçimi alt boyutu olan “girişimcilik” arasında anlamlı ilişki belirlenmiştir. Ayrıca toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “eşitlikçi cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “yönetsel” arasında anlamlı ilişkiye rastlanmıştır. Diğer boyutlar arasında anlamlı ilişkilerin olmadığı belirlenmiştir.
Anahtar kelimeler: Toplumsal Cinsiyet, Kariyer, Kariyer Seçimi, Rol Algısı, Kafkas Üniversitesi
The Relationship Between Gender Role Perceptions and Career Choice: A Research at Kafkas University
Abstract
In this study, the relationship between gender role perceptions and career choice has been discussed. For this purpose, the questionnaire has been applied to 3rd and 4th grade students of Kafkas University Faculty of Economics and Administrative Sciences and 2nd grade
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1!Bu# çalışma# Dr.# Öğr.# Üyesi# Yunus# ZENGİN# danışmanlığında# gerçekleştirilen# “Toplumsal# Cinsiyet# Rol# Algıları# Ve# Kariyer#
Seçimi#İlişkisi:#Kafkas#Üniversitesi’nde#Karşılaştırmalı#Bir#Araştırma”#isimli#yüksek#lisans#tezinden#türetilmiştir.!!
!
students of Atatürk Vocational School of Health Services. According to the results, it has been seen that the egalitarian gender sub-dimension of gender and respectability sub- dimension of career choice has been perceived at the highest level. A significant relationship has been determined between the “female-male gender role” sub-dimension of gender and
“entrepreneurship” sub-dimension of career choice. In addition, a significant relationship has been found between the “egalitarian gender role” sub-dimension of gender and “managerial”
sub-dimension of career choice. No significant relationship has been determined between the other dimensions.
Keywords: Gender, Career, Career Choice, Role Perception, Kafkas University
Giriş
Toplumsal cinsiyet ve kariyer seçimi de günümüzde bu önemli konular arasında görülmektedir. Bu konulardan ilki toplumsal cinsiyet, bir toplumun bireye yüklemiş olduğu ve bireyden yapmasını beklediği tutum, davranış, inanç, rol, meslek ve benzeri hususları ifade etmektedir.
Yakın zamana kadar hemşirelik mesleğinin bir bayan tarafından yerine getirilmesi beklenirdi.
Hastanelerde hemşire resminin sessiz olun işaretinin de örnek olduğu bu meslek bayanlara özgü görülürdü. Bunun yanında şoförlük erkeklerin yapabileceği veya mühendisliğin erkeklerin yerine getirmesi gereken bir meslek olduğu düşünülmekteydi. Geleneksel toplumlarda biraz değişime uğrasa da kadın, ev işleriyle uğraşan, çocuklarına bakan bir rolü yerine getirmekte ve erkeğe yardımcı olmaktadır.
Örneklerde de görüldüğü üzere hayat tarzımızı belirleyen toplumsal cinsiyet, bireylerin birbirlerine karşı davranışları üzerinde de etkili olmaktadır. Bir büyüğün yanında yüksek sesle konuşulmaması, ya da bir gelinin kayınpederinin yanında yüksek sesle konuşmaması da toplumsal cinsiyetin bir sonucudur. Bu rolleri yerine getiren bireyler toplum tarafından benimsenmekte ve bu rolleri yerine getirmeyen bireyler ise rollerini yerine getirmeleri noktasında farklı davranış tarzlarıyla karşılaşabilmektedir.
Toplumsal cinsiyet gibi insanların yaşam tarzlarını belirleyen faktörlerden birisi de kariyer seçimidir. Tarihsel gelişimine bakıldığında özellikle son zamanlarda hakkında birçok teoriyle açıklanmaya çalışılan kariyer, günümüzde adından sıkça söz ettiren bir kavram olmuştur.
Günümüzde gerek iş yaşamında gerekse özel yaşamda sıklıkla kullanılan kariyer, insanın davranışlarını şekillendiren, iş hayatında ilerlemeyi ifade eden, sorumluluğu, gücü, saygınlığı belirten bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. İfade edilen bu hususlar doğrultusunda araştırmada bu iki konu ele alınmış ve toplumsal cinsiyet rol algıları ile kariyer seçimi arasındaki ilişkiyi belirlemek amaçlanmıştır.
Kavramsal Çerçeve Toplumsal Cinsiyet
Cinsiyet kavramı farklı pek çok disiplinin ilgilenip detaylı bir biçimde incelediği bir kavram olarak (Dökmen, 2010: 36) insanlığın varoluşundan günümüze değin toplumsal yaşamın önemli hususlarından birisi olarak gündemdeki yerini korumuş ve temel noktalardan birisi olarak kendisinden söz ettirmiştir (Akın ve Demirel, 2003: 66). Cinsiyet kavramı tıp alanında dişi ve erkek olmak üzere iki tür olarak tanımlanıp sınıflandırılmakta (Staggenborg, 1998:
163), erkek ya da kadın olmak şeklinde bir psikolojik yapıya karşılık gelmektedir. Cinsiyet
!
kavramı, insanların biyolojik cinsiyeti bağlamında belirlenen, demografik nitelikli bir kategori olarak kabul edilmektedir. Bireylerin sahip oldukları kimlik kartlarında yazan cinsiyet, bu terimin anlamına karşılık gelmektedir (Gül, 2014: 28).
Erkek ve kadın şeklinde yapılan cinsiyet ayrımında biyolojik nitelikli faktörler, cinsiyet temelli tutum davranış ve erkek-kadın arasında ortaya çıkan farklılıkları açıklamak için kullanılmaktadır (Garrett, 1987: 196). Kadın ve erkek arasındaki farklılığı tanımlamak üzere kullanılan cinsiyet (sex) kavramı, bireyler arasındaki biyolojik ve genetik farklılıklara yoğunlaşmış bir kavram olarak tanımlanmaktadır (Bayhan, 2013: 22).
Toplumsal cinsiyet (Gender) kavramı, bireyin içinde bulunduğu toplumun erkek ve kadın cinsiyetlerine yüklediği farklı beklenti ve anlamları tanımlamak için kullanılmaktadır (Helgeson, 2012: 81). Toplumsal cinsiyet kavramı ile biyolojik cinsiyet kavramı, gündelik hayatta genellikle birbiri ile karıştırılmakta ve birbirinin yerine kullanılmaktadır (Hepşen, 2010: 34). Anlam bakımından yaşanan bu kargaşanın temelinde iki kavramın aynı anlamı taşıdığı düşüncesi yatmaktadır. Biyolojik cinsiyet bireylerin doğuştan getirdikleri fizyolojik, biyolojik ve genetik farklılıkları ifade etmek için kullanılırken, toplumsal cinsiyet kavramı, bireyin içinde bulunduğu toplumsal yapının, kültür ve hayat tarzının cinsiyetlere biçtiği roller ile ilgilidir. Bu perspektiften ele alındığında iki kavramın birbirinden keskin çizgiler ile net bir biçimde ayrıldığı görülmekte (Lorraine, 1990: 125) ve birbirinin yerine kullanılmalarının yanlış olduğu anlaşılmaktadır. Aşağıda toplumsal cinsiyet ile ilgili bazı kavramlar tablo yardımıyla açıklanmaya çalışılmıştır.
!
Tablo 1
Cinsiyet İle İlgili Başlıca Kavramlar
Cinsiyet Biyolojik ve anatomik farklılıkları ifade eder.
Cinsel Kimlik Bireyin cinsel yönelimini ifade etmektedir.
Toplumsal Cinsiyet Kimliği Bireyin kendisini erkek ya da kadın olarak tanımlaması ve tanıtmasıdır.
Toplumsal Cinsiyet İçinde bulunulan kültürün cinsiyetlerden beklentilerini ifade eder.
Toplumsal Cinsiyet Kalıp Yargıları Toplumun, cinsiyetlere yönelik genelleşmiş beklentilerini ifade eder.
#
Toplumsal cinsiyet eşitsizliği üzerine yapılan araştırmalar incelendiğinde tespiti yapılan toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin genellikle, eğitim, sağlık, ekonomik, sosyal ve siyasal alanlarda kendisini gösterdiği anlaşılmaktadır (Demirbilek, 2007: 17). Günümüzde bu eşitsizliğin önüne geçebilmek için farklı çabaların olduğu görülmektedir.
Kariyer Seçimi
Kariyer kelimesi, Latince “carrus” (at arabası) ve “carrera” (yol), Fransızca “carrierre” (yarış yolu), İngilizce “career” (meslek) anlamlarında kullanıldığı görülmektedir. Kelimenin Türkçe kullanımının ise, yürütülen bir mesleki faaliyette zamana ve çalışmaya bağlı olarak elde edilen aşama, başarı ve uzmanlık gibi anlamlar taşıdığı söylenebilir (Aytaç, 2005: 19).
Kariyer kavramı, bir işte çalışmaktan ziyade, o işte terfi etme, daha çok gelir sağlama, sorumluluk alma, mesleki ve sosyal anlamda saygınlık elde etmektir (Demirbilek, 1994: 72).
Kariyer tanımı, kişilerin örgütte işe başlaması ile emekliliği arasında yer alan süreçte, bir örgütte bir iş için çeşitli görevler alarak terfi etmesi veya icra ettiği mesleğin çeşitli aşama ve birimlerinde faaliyet göstermek suretiyle nitelikli-tecrübeli şeklinde belirtilen bir çalışan olarak ifade edilebilmek gibi öncüller üzerine inşa edilmektedir (Çalık ve Ereş, 2006: 32-33).
!
Ülkemizde kariyer gelişiminin ilk adımları Ahilik Teşkilatı ile atılmıştır. Usta, kalfa, çırak ve yamaktan oluşan sistem ile çocuk yaşta kişilerin dini ve mesleki bilgi üzerine eğitilmesi ile zanaatkâr insanların yetiştirilmesi amaçlanmıştır. Demirci, ayakkabı ustası ve çeşitli meslek gruplarından ustalar bu şekilde eğitilmiş ve uzmanlaşmıştır. 700 yıllık bu gelenek ülkemizde halen aday çırak, çırak, kalfa ve usta olarak devam eden bir kariyer sistemidir (Ünsür, 2017:
95-96).
Kariyer, toplumsal, politik ve ekonomik bağlamlarda daima sürekli gelişen bir olgu olarak görülmektedir (Arthur, Inkson ve Pringle, 1999: 28). Literatürde bulunan mevcut çalışmalarda, eski (1970'ler) ve yeni (1990'lar) olmak üzere iki özel kariyer dönemi bulunmaktadır. Eski veya geleneksel kariyer, kuruluşlar içindeki süreçlerin hiyerarşik olarak düzenlenmiş, merkezi olarak planlanmış, kontrol edilmiş ve resmi olarak belgelendiği şeklinde tanımlanabilir (Kallinikos, 2004: 17). Bu kariyer yönteminde iş süreçleri, katı bir işbölümü uyarınca örgütlenmiş ve sabit planlarla ve doğrusal zaman tablolarıyla düzenlenmiştir (Courpasson ve Reed, 2004: 8). Kariyer yolları, çalışanlar ve örgütleri arasında adil bir ticaretin sağlanması için tasarlanmış ve sadakat temelli psikolojik sözleşmelerle karakterize edilmiştir (Rousseau, 1995: 12). Gelir, seviye ve statü açısından sürekli yukarı yönlü hareketler, sadakatleri karşılığında çalışanlara iş güvencesi sağlamıştır (Rousseau ve McClean Parks, 1993: 18).
Yeni kariyer olarak ifade edilen kavram ise 1980'li yıllar itibarı ile kendisini göstermeye ve adından söz ettirmeye başlamıştır. Yeni kariyer kavramının ortaya çıkması ile birlikte yalın örgütler, merkezi olmayan yönetim yapıları ve daha düz hiyerarşiler ortaya çıkmıştır (Sewell, 2005: 700). Bu nedenle, uzun süreli çalışanlar ve daimi istihdam yerine istihdam ilişkileri sözleşmeli ve daha kısa hale gelmiş, proje ve sonuç odaklı, daha kısa süreli işler ve kariyer yapıları oluşmuştur (Ross, 2004: 15). Geleneksel kariyerde amaç bir işletmede başarılı olmak, ilerlemek, terfi almak, saygın olmak, güçlü olmak iken yeni kariyerde amaç kişisel gelişim, öğrenme, maddi ve manevi başarı ön plandadır.
Eğitim, kişilerin yeteneklerini ve özelliklerini dikkate alarak ilerdeki mesleklerini tespit etmeye ve hazırlamaya yönelik bir araç olmasına rağmen, bunun dünya üzerinde başarılı olduğunu söylemek pek mümkün değildir. Ülkemizde bulunan mesleğe yönelik ortaokul ve liselerin dışında kişilerin, kariyerlerini oluşturacak iş üzerine eğitimi üniversitede aldığı görülmektedir. Bu nedenle kişilerin meslek sahibi olması için üniversiteler önemli bir alan niteliğinde olup, buralara girmek için ön şart olan sınavlardan başarılı bir şekilde çıkabilmek, keşif aşamasında ki gençler için büyük çaba, emek ve zaman yükü oluşturmaktadır.
Üniversiteye hazırlanan gencin harcadığı büyük çabalara rağmen sınavı kazanamaması ve istediği bölüme yerleşememesi büyük hayal kırıklığı ve huzursuzluk yaratmaktadır (Ahmetoğulları ve Güneş, 2017: 25-29)
Bireyin doğru meslek tercihi yapmasında kişinin yetenek ve özelliklerin önem arz ettiği belirtilse de genelde bu konuda ana belirleyici aile ve çevresel faktörlerdir. Geçim sıkıntısı yaşayan bir ailenin çocuğunun üniversite eğitimini sağlıklı ve istediği şekilde sürdürmesi zor iken halk arasında seçkin bir meslek olarak görülen avukatlığın bu konuda zayıf yeteneğe sahip bireylerce yapılması da zordur. (Balçın ve Yavuz Topaloğlu, 2018: 1332). Dolayısıyla kariyer seçiminde sahip olunan özelliklere uygun meslek seçiminde bulunmak gelecekte başarılı olmak ve seçilen işi sevmek adına önemlidir.
!
Araştırmanın Tasarımı Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın temel amacı toplumsal cinsiyet rol algısı ile kariyer seçimi arasındaki ilişkiyi tespit etmektir.
Araştırmanın Modeli ve Hipotezleri
Toplumsal cinsiyet rol algıları ile kariyer seçimi ilişkisini belirlemek ve demografik değişkenler açısından farklılıkları ortaya çıkarmak amacıyla literatürde araştırılan konunun kapsamı, içeriği, tartışılma şekli dikkate alınarak önerilen araştırma modeli Şekil 1’de gösterilmiştir.
+ - + -
+
- Şekil 1
Araştırmanın Modeli
Öngen ve Aytaç (2013), çalışmalarını üniversite eğitimi gören gençlerin toplumsal cinsiyet rolüne ilişkin algıları ve yaşam değerlerini araştırmak amacıyla yapmışlardır. Gençlerin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin görüşleri incelendiğinde, büyük bir çoğunluğunda cinsiyetler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu bulunmuştur. Ayrıca öğrencilerin yaşam değerleri boyutu ile toplumsal cinsiyet algısının alt boyutları olan eşitlikçi cinsiyet rolü ve evlilikte cinsiyet rolü arasında pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür.
Aydın ve arkadaşları (2016), araştırmalarını, bir sağlık yüksekokulunda öğrenim gören hemşirelik öğrencilerinin lisans eğitimi sürecinde toplumsal cinsiyet konusundaki tutumları ile bununla ilişkili olabilecek faktörleri belirlemek amacıyla yapmışlardır. Araştırmada toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarının eşitlikçi yönde olduğu ve hemşirelik eğitiminin eşitlikçi tutuma olumlu etkisinin olduğu tespit edilmiştir.
Siyez ve Belkıs (2016), araştırmalarında, üniversite öğrencilerinde kariyer iyimserliği ve kariyer uyumluluğu ile toplumsal cinsiyet algısı arasındaki ilişkinin incelenmesini amaçlamışlardır. Araştırmaya, Dokuz Eylül Üniversitesi bünyesinde olan on üç farklı fakülteden 1238’i kadın, 1017’si erkek olmak üzere toplam 2255 öğrenci katılmıştır. Elde edilen bulgulardan, kariyer uyumluluğu ile toplumsal cinsiyet algısı arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir.
Yılmaz ve meslektaşları (2012), çalışmalarında Pınarhisar Meslek Yüksekokulu’nda öğrenim gören öğrencilerin kariyer tercihlerini belirlemeyi ve bu tercihlerin öğrencilere ait demografik özelliklere göre anlamlı farklılıklar gösterip göstermediğini tespit etmeyi amaçlamışlardır.
Yapılan analiz sonucunda, öğrencilerin demografik özelliklerine göre istatistiksel olarak Demografik
Değişkenler
Toplumsal Cinsiyet Kadın-Erkek Cinsiyet
Rolü
Evlilik- Geleneksel Cinsiyet Rolü Eşitlikçi Cinsiyet Rolü
!Kariyer Seçimi Yönetsel Saygınlık
!
anlamlı farklılık gösterdikleri tespit edilmiştir. Çalışmada öğrencilerin kariyer tercihi boyutları üzerinde etkili olan demografik özelliklerin tespit edilmesiyle kariyer tercihlerine ilişkin bir profil elde edilmiştir.
Literatürde yapılan bu araştırmalar ışığında aşağıdaki hipotezler oluşturulmuştur.
H1: Toplumsal cinsiyet algısı ile kariyer seçimi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2: Toplumsal cinsiyet algısı alt boyutları ile kariyer seçimi alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki vardır. Bu hipotez alt hipotezlere ayrılmıştır.
H2a: “Kadın-erkek cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan
“yönetsel” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2b: “Kadın-erkek cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan
“saygınlık” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2c: “Kadın-erkek cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan
“girişimcilik” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2d: “Evlilik- geleneksel cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan
“yönetsel” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2e: “Evlilik- geleneksel cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer keçimi alt boyutlarından olan
“saygınlık” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2f: “Evlilik- geleneksel cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan
“girişimcilik” arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2g: “Eşitlikçi cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan “yönetsel”
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2h: “Eşitlikçi cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan “saygınlık”
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2ı: “Eşitlikçi cinsiyet rolü” alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan “girişimcilik”
arasında anlamlı bir ilişki vardır.
Araştırmanın Kapsamı Ve Yöntemi
Bu çalışmanın ana kütlesini, 2018-2019 öğretim yılında Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesindeki 3. ve 4. sınıf öğrencileri ile Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu 2. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır.
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 3. ve 4. sınıfında işletme, iktisat, siyaset bilimi ve kamu yönetimi ve uluslararası ticaret ve lojistik bölümleri bulunmaktadır. Bu bölümlerde okuyan öğrenci sayısı 680’dir Araştırma evreninden %95’lik güvenilirlik sınırları içerisinde, %5’lik bir hata payı öngörülerek seçilecek örneklem büyüklüğü 246 olarak hesaplanmıştır (http:www.surveysystem.com/sscale.htm).
Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulunda okuyan 2. sınıf öğrenci sayısı ise 1116’dır. Araştırma evreninden %95’lik güvenilirlik sınırları içerisinde, %5’lik bir hata payı öngörülerek seçilecek örneklem büyüklüğü 286 olarak hesaplanmıştır (http:www.surveysystem.com/sscale.htm).
Örneklem büyüklüğü İİBF’de 246 ve ASHMYO’da 286 olarak hesaplanmasına rağmen, örneklem yeter sayısının altına düşmemek ve ana kütleyi daha yüksek bir düzeyde temsil ederek daha sağlıklı sonuçlara ulaşabilmek düşüncesiyle, daha yüksek bir düzeyde anket elde etmek hedeflenmiştir. Bu amaçla, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesine 300 anket
!
dağıtılmıştır. Aynı düşünce ile Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu’na da 350 anket dağıtılmıştır. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinden (İİBF) toplam 281 ve Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu’ndan (ASHMYO) da 324 anket geri dönmüştür.
Hatalı ve eksik doldurmalardan dolayı İİBF’de 260 ve ASHMYO’da 304 anket değerlendirmeye alınmıştır. Değerlendirilen toplam anket sayısı 564 olarak gerçekleşmiştir.
Araştırmanın amacına uygun birincil verileri toplamak için nicel araştırma yöntemlerinden anket tekniği kullanılmıştır. Anket üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde demografik özellikleri belirlemek amacıyla oluşturulan sorular yer almaktadır. İkinci bölümde toplumsal cinsiyet algısını ölçmek üzere beşli Likert şeklinde hazırlanmış otuz sekiz ifade yer almaktadır. Üçüncü bölümde ise kariyer seçimini ölçmek üzere beşli Likert şeklinde hazırlanmış on altı ifade yer almaktadır. İkinci ve üçüncü bölümün ölçeğindeki ifadeler
“kesinlikle katılmıyorum” ve “kesinlikle katılıyorum” arasında derecelendirilmiştir.
Toplumsal cinsiyet rolleri tutum algısını değerlendirmek için geçerlilik çalışması Zeyneloğlu ve arkadaşları tarafından yapılan ve 38 soruya indirgenen ölçek benimsenen tutumları beş boyutta incelemektedir (Zeyneloğlu ve Terzioğlu, 2011: 412). Bu boyutlar kadın cinsiyet rolü, erkek cinsiyet rolü, eşitlikçi cinsiyet rolü, geleneksel cinsiyet rolü ve evlilikte cinsiyet rolüdür. Bu çalışmada yapılan açıklayıcı faktör analizi sonucu üç boyut ortaya çıkmıştır.
Boyutlar: “kadın-erkek cinsiyet rolü”, “evlilik- geleneksel cinsiyet rolü” ve “eşitlikçi cinsiyet rolü” şeklinde gruplanmıştır. Çalışmada erkek cinsiyet rolü ve kadın cinsiyet rolü bir faktör altında, geleneksel ve evlilikte cinsiyet rolü bir faktör altında birleşmiştir. Öğrencilerin kariyer seçimini değerlendirmek için Schein (1996) tarafından geliştirilen ve Aktaş (2004) tarafından Türkçe’ye uyarlanan kariyer boyutları ölçeği kullanılmıştır. Koca’nında kullandığı bu ölçek 8 boyut olarak ele alınmıştır. Yapılan açıklayıcı faktör analizi sonucunda bu araştırmada 3 boyut elde edilmiştir. Elde edilen bu boyutlar “yönetsel”, “saygınlık” ve
“girişimcilik” şeklinde ifade edilmiştir.
Bulgular
Açıklayıcı Faktör Analizine İlişkin Bulgular
Kullanılan toplumsal cinsiyet ölçeğine faktör analizi uygulanmış ve yapılan Bartlett testi sonucunda (p=0.000< 0.05) faktör analizine dâhil edilen değişkenler arasında istatistiki bakımdan anlamlı bir ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Yapılan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi sonucunda (KMO=0.897>0.60) örneklem büyüklüğünün faktör analizinin uygulanabilmesi ön koşulu için yeterli bulunmuştur. Ayrıca kariyer seçimini ölçmede kullanılan ölçeğe faktör analizi uygulanmış ve Bartlett Testi sonucunda (p=0.000<0.05) faktör analizine dâhil edilen değişkenler arasında istatistikî bakımdan anlamlı bir ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. KMO testi sonucunda (KMO=0.737>0.60) örnek büyüklüğünün faktör analizinin uygulanabilmesi için yeterli bulunmuştur.
Yapılan açıklayıcı faktör analizi sonucunda toplumsal cinsiyet ölçeğine ait maddelerden 4, 11, 12, 17, 19, 20, 21, 23, 24, 25, 26, 28, 29, 30, 34, 35, 36, 16. maddeler faktör yük değerlerinin düşük olması ve oto korelasyon dolayısıyla analiz dışı bırakılmıştır. Dolayısıyla analize tabi tutulan madde sayısı 20 olarak gerçekleşmiştir.
Yapılan faktör analizi sonucunda toplumsal cinsiyetin 3 boyuta uygun bir biçimde açıklandığı tespit edilmiştir. 3 boyutlu yapı toplamda %52,427 oranında açıklama gücüne sahiptir.
Evlilik- geleneksel cinsiyet rolü %24,84, kadın - erkek cinsiyet rolü %14,08 ve eşitlikçi cinsiyet rolü %13,50 gücünde açıklama oranına sahip olduğu gözlemlenmiştir.
!
!
Tablo 2
Toplumsal Cinsiyet Ölçeğine Ait Açıklayıcı Faktör Analizi Sonuçları
Faktörler
Döndürülmemiş Sonuçlar Döndürme Yapılmış Sonuçlar Toplam Varyans
Açıklama Oranı
Birikimli Varyans Açıklama
Oranı
Toplam Varyans Açıklama
Oranı
Birikimli Varyans Açıklama
Oranı Evlilik-
Geleneksel Cinsiyet Rolü
6,200 31,001 31,001 4,968 24,840 24,840
Kadın - Erkek Cinsiyet Rolü
2,706 13,530 44,531 2,817 14,087 38,928
Eşitlikçi Cinsiyet Rolü
1,579 7,897 52,427 2,700 13,500 52,427
Tablo 3
Toplumsal Cinsiyet Ölçeğine Ait Faktör Yük Değerleri
Boyut Adı İfade Faktör
Yük Değeri C6
Evlilik- Geleneksel Cinsiyet Rolü Kadının erkek çocuk doğurması onun değerini artırır. ,817 C7 Kadının doğurganlık özelliği nedeniyle, iş başvurularında erkekler tercih edilmelidir ,802
C15 Kadının çocuğu olmuyorsa erkek tekrar evlenmelidir ,750
C14 Bir erkeğin karısını aldatması normal karşılanmalıdır ,727
C2 Erkeğin evde her dediği yapılmalıdır ,720
C10 Kadınlar kocalarıyla anlaşamadıkları konularda tartışmak yerine susmayı tercih etmelidir
,650
C5 Bir genç kızın evleneceği kişiyi seçmesinde son sözü baba söylemelidir. ,626 C3 Kadının yapacağı meslekler ile erkeğin yapacağı meslekler ayrı olmalıdır ,620
C9 Kadının yaşamıyla ilgili kararları kocası vermelidir. ,612
C32
Kadın- Erkek Cinsiyet Rolü
Alışveriş yapma, fatura ödeme gibi ev dışı işlerle erkek uğraşmalıdır. ,752
C33 Erkekler statüsü yüksek olan mesleklerde çalışmalıdır ,690
C31 Erkeğin evleneceği kadın bakire olmalıdır. ,680
C38 Evlilikte erkeğin yaşı kadından büyük olmalıdır. ,669
C37 Bir kadın hastaneye gittiğinde kadın doktora muayene olmalıdır. ,617
C13
Eşitlikçi Cinsiyet Rolü Çalışma yaşamında kadınlara ve erkeklere eşit ücret ödenmelidir. ,745
C8 Ailede ev işleri, eşler arasında eşit paylaşılmalıdır. ,697
C27 Mesleki gelişme fırsatlarında kadınlara ve erkeklere eşit haklar tanınmalıdır. ,662
C22 Eşler boşandığında mallar eşit paylaşılmalıdır. ,639
C1 Kızlar, ekonomik bağımsızlıklarını kazandıklarında ailelerinden ayrı yaşayabilmelidir. ,591
C18 Dul kadın da dul erkek gibi yalnız başına yaşayabilmelidir ,570
!
Kariyer seçimi ölçeğine ait yapılan açıklayıcı faktör analizi sonucunda 6, 10, 11 ve 14.
maddeler (madde faktör yük değerleri 0,40’ın altında olduğu için) analiz dışı bırakılmıştır.
Analize tabi tutulan madde sayısı 12 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 4
Kariyer Seçimine Ait Faktör Analizi Sonuçları
Faktörler Döndürülmemiş Sonuçlar Döndürme Yapılmış Sonuçlar
Toplam Varyans Açıklama
Oranı
Birikimli Varyans Açıklama
Oranı
Toplam Varyans Açıklama
Oranı
Birikimli Varyans Açıklama
Oranı
Yönetsel 3,504 29,197 29,197 2,523 21,027 21,027
Girişimcilik 1,659 13,821 43,018 2,052 17,100 38,127
Saygınlık 1,280 10,670 53,688 1,867 15,561 53,688
#
Yapılan faktör analizi sonucunda kariyer seçiminin 3 boyuta uygun bir biçimde açıklandığı tespit edilmiştir. 3 boyutlu yapı toplamda %53,688 oranında açıklama gücüne sahiptir.
Yönetsel boyutunun %21,02, girişimcilik boyutunun %17,10 ve saygınlık boyutunun %15,56 gücünde açıklama oranına sahip olduğu gözlemlenmiştir.
Tablo 5
Kariyer Seçimi Ölçeğine Ait Faktör Yük Değerleri#
Boyut Adı İfade
Faktör Yük Değeri B5
Yönetsel
İş garantisi olan bir pozisyonda çalışmak benim için önceliktir. ,695 B13 İşten atılma ihtimali olmayan bir kurumda çalışmayı tercih ederim. ,655 B15 İşimde ilerleyebilmek için, bilgimi ve yeteneklerimi kullanabileceğim
işleri tercih ederim.
,651 B7 İşimin sosyal yaşantıma fırsat vermesi benim için önemlidir. ,651 B4 Kendi branşımda çalışmayacaksam işimi değiştirmeyi tercih ederim. ,544
B9 İşim, inisiyatif kullanabilme imkanı sağlamalıdır. ,491
B2
Girişimcilik
Kendi işimin patronu olmak benim için önemlidir. ,792
B3 Yönetici pozisyonunda çalışmak benim için önemlidir ,754
B1 Önemli olan yaratıcı bir projede yer almaktır. ,599
B16 Kurum içinde insanları yöneterek başarılı görevler yapmayı önemsiyorum.
,479 B12
Saygınlık Toplumun saygı duyduğu bir kurumda çalışmak benim için çok önemlidir.
,951
B8 Rekabet ve başarı, kariyerimin öncelikleridir. ,944
!
Güvenirlik Analizi Bulguları
Ölçeklerin güvenirliliklerini belirlemek için davranış bilimlerinde sıkça kullanılan içsel tutarlılık yöntemi ve içsel tutarlılığın sınanmasında en çok kullanılan yöntem olan Cronbach Alfa kullanılmıştır. Cronbach Alfa, 0 ile 1 arasında değer alır ve bu değer 1’e yaklaştıkça ölçeğin güvenirliliği artar (Tavakol ve Dennick, 2011: 54, Özdamar, 2002: 673).
Güvenirliliğe ait kabul edilebilir ve edilemez değerler şu şekildedir:
0,00<α<0,40 Aralığındaki değere sahip ölçek güvenilir değildir.
0,41<α<0,60 Aralığındaki değere sahip ölçek düşük güvenirliliktedir.
0,61<α<0,80 Aralığındaki değere sahip ölçek orta düzeyde güvenilirdir.
0,81<α<1,00 Aralığındaki değere sahip ölçek yüksek düzeyde güvenilirdir.
Tablo 6
Toplumsal Cinsiyet, Kariyer Seçimi ve Alt Boyutlarına İlişkin Güvenirlik Sonuçları
#
Uygulanan güvenirlik analizi sonucunda, toplumsal cinsiyet ölçeğinin Cronbach Alpha değeri 0,851 ile yüksek derecede güvenilir çıkmıştır. Alt boyutları bakımından evlilik- geleneksel cinsiyet boyutunun 0,889 ile yüksek derecede güvenilir, kadın - erkek cinsiyet rolünün 0,796 ile oldukça güvenilir ve eşitlikçi cinsiyet rolünün 0,735 ile oldukça güvenilir olduğu görülmektedir.
Kariyer seçimi ölçeğinin Cronbach Alpha değeri 0,741 ile oldukça güvenilir olduğu belirlenmiştir. Kariyer seçimi alt boyutlarından yönetsel boyutunun 0,709 ve girişimcilik boyutunun 0,742 ile oldukça güvenilir, saygınlık boyutunun ise 0,920 ile yüksek derecede güvenilir olduğu ortaya çıkarılmıştır.
Ortaya çıkan güvenirlilik sonuçlarına göre toplumsal cinsiyet, kariyer seçimi ve alt boyutlarının aldığı değerlerin kabul edilebilir düzeyde olduğu görülmüştür.
Boyutlar Cronbach's
Alpha
Madde
Sayısı Güvenilirlik
Toplumsal Cinsiyet ,851 20 Yüksek Derecede
Güvenilir
Evlilik- Geleneksel Cinsiyet Rolü ,889 9 Yüksek Derecede
Güvenilir
Kadın - Erkek Cinsiyet Rolü ,796 5 Oldukça Güvenilir
Eşitlikçi Cinsiyet Rolü ,735 6 Oldukça Güvenilir
Kariyer Seçimi ,741 12 Oldukça Güvenilir
Yönetsel ,709 6 Oldukça Güvenilir
Girişimcilik ,742 4 Oldukça Güvenilir
Saygınlık ,920 2 Yüksek Derecede
Güvenilir
!
Araştırmaya Katılanların Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular
Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ve Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu öğrencilerinden araştırmaya katılanların çeşitli demografik özellikleri Tablo 7 ve 8’de özetlenmiştir.
Tablo 7
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğrencilerine Ait Demografik Dağılımlar
#
Tablo 7’de görüldüğü gibi ankete katılan öğrencilerin %50’si kadın, %50’si erkektir. Yaş dağılımına bakıldığında ise %11,5’i 20 yaş ve altı gurubu oluşturmaktadır. 21-25 yaş arasında olanlar ise %88,5’dir. Sınıf dağılımına bakıldığında %36,5’i 3. sınıf öğrencisi ve %63,5’i 4.
sınıf öğrencisidir. Araştırmaya katılanların %30,4’ü ailenin ilk çocuğudur. Ekonomik durum olarak %59,6’sının ekonomik durumunun orta düzeyde olduğu görülmektedir. Yerleşim yeri olarak %40,’ı şehirde yaşadıklarını, %25’i kasaba veya ilçede yaşadıklarını ifade etmiştir.
Gelir olarak %58,1’i 1601-2500 arasında aylık gelir sahip olduklarını söylemişlerdir.
Tablo 8’ de görüldüğü gibi ankete katılan öğrencilerin %59,5’i kadın, %40,5’i erkektir. Yaş dağılımına bakıldığında ise %55,9’u 20 yaş ve altı gurubu oluşturmaktadır. 21-25 yaş arasında olanlar ise %44,1’dir. Araştırmaya katılanların %31,3’ü ailenin ilk çocuğudur. Ekonomik durum olarak %63,2’sinin ekonomik durumunun orta düzeyde olduğu görülmektedir.
Yerleşim yeri olarak %42,1’i şehirde yaşadıklarını, %29,9’u kasaba veya ilçede yaşadıklarını ifade etmiştir. Gelir olarak %52’si 1601-2500 TL arasında aylık gelir sahip olduklarını söylemişlerdir.
Demografik değişkenler
N %
Cinsiyet Kadın 130 50,0
Erkek 130 50,0
Yaş 20 yaş ve altı 30 11,5
21-25 yaş arası 230 88,5
Kaçıncı sınıf olduğu 3. sınıf 95 36,5
4. sınıf 165 63,5
Ailenin kaçıncı çocuğu olduğu İlk 79 30,4
Son 82 31,5
Diğer 99 38,1
Yerleşim yeri Köy 68 26,2
Kasaba/İlçe 65 25
Şehir 104 40
Büyük şehir 23 8,8
Ailenin ekonomik durumu Kötü 26 10
Orta 155 59,6
İyi 79 30,4
Ailenin aylık geliri 1600 TL 49 18,8
1601-2500 TL 151 58,1
2501ve Üzeri 60 23,1
!
Tablo 8
Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Öğrencilerine Ait Demografik Dağılımlar
Öğrencilerin Toplumsal Cinsiyet, Kariyer Seçimi ve Alt Boyutlarına İlişkin Bulgular ve Yorumlar
Toplumsal cinsiyet rol algıları ile kariyer seçimi ilişkisini ortaya koymak ve demografik özelliklerdeki farklılıkları belirlemek amacıyla gerçekleştirilen araştırmada, öğrencilerin her ifadeye verdikleri cevapların ortalamaları ve frekansları Tablo 9’da sunulmuştur. İfadelerin yorumlanmasında aşağıda verilen ortalama aralıkları sınır kabul edilmiştir (Çınar, 2010: 271):
•! 1 - 1,80 Çok düşük,
•! 1,81 – 2,60 Düşük,
•! 2,61 – 3,40 Orta,
•! 3,41 – 4,20 Yüksek,
•! 4,21 –5.00 Çok yüksek Tablo 9
Toplumsal Cinsiyet, Alt Boyutları ve Kariyer Seçimi Ortalamalarına İlişkin Bulgular
Boyutlar Minimum Maximum Ortalama Std. Sap.
Toplumsal Cinsiyet 1,40 5,00 2,99 ,77
Kadın- Erkek Cinsiyet 1,00 5,00 2,92 1,14
Evlilik -Geleneksel Cinsiyet 1,00 5,67 2,44 1,16
Eşitlikçi Cinsiyet 1,00 5,00 3,86 ,88
Kariyer seçimi 1,00 12,25 4,06 ,66
Yönetsel 1,00 5,17 4,08 ,63
Saygınlık 1,00 5,2 4,13 2,17
Girişimcilik 1,00 2 4,00 ,70
Demografik değişkenler N %
Cinsiyet Kadın 181 59,5
Erkek 123 40,5
Yaş 20 yaş ve altı 170 55,9
21-25 yaş arası 134 44,1
Ailenin kaçıncı çocuğu olduğu İlk 95 31,3
Son 76 25,0
Diğer 133 43,8
Yerleşim yeri Köy 69 22,7
Kasaba/İlçe 91 29,9
Şehir 128 42,1
Büyük şehir 16 5,3
Ailenin ekonomik durumu Kötü 22 7,2
Orta 192 63,2
İyi 72 23,7
Çok iyi 18 5,9
Ailenin aylık geliri 1600 TL 80 26,3
1601-2500 TL 158 52,0
2501ve Üzeri 66 21,7
!
Sınır kabul edilen değerlere bakıldığı zaman toplumsal cinsiyet ölçeğinin ortalamasının (!=2,99) ile orta düzeyde olduğu görülmüştür. Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından olan
“kadın-erkek cinsiyet rolü” (!=2,92) ortalama ile orta düzeyde olduğu ortaya çıkmıştır.
“Evlilik-geleneksel cinsiyet rolü” (!=2,44) ortalama ile düşük düzeyde olduğu belirlenmiştir.
“Eşitlikçi cinsiyet rolü” (!=3,86) ortalama ile yüksek düzeyde olduğu ortaya çıkmıştır.
Dolayısıyla toplumsal cinsiyet ve alt boyutlarından birisinin orta, birisinin düşük ve birisinin ise yüksek düzeyde algılandığı ortaya çıkarılmıştır.
Toplumsal cinsiyet ve alt boyutları bir arada değerlendirildiğinde “eşitlikçi cinsiyet rolünün”
en yüksek şekilde algılandığı görülmektedir. Günümüz koşullarının bir sonucu olarak değerlendirilebilecek bu durum kadın ve erkeklerin rollerinin birbirine yakınlaştığı ve eşit bir hayat tarzı üzerine inşa edilmesi gerektiği düşüncesinin hakim olmaya başladığı düşünülebilir.
Kadınların artık her meslekte ve iş hayatında yer alması, kendilerinden beklenen ev rollerine erkeklerin de dahil olması böyle bir sonucun ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.
En düşük ortalama ise “evlilik-geleneksel rolde” ortaya çıkmıştır. Kadınların yapacakları işler, sorumluluklar, davranışlar artık geleneksel rolden uzaklaştığı anlaşılmaktadır. Değişim çağı, bireyleri geleneksel rolden uzaklaştırmış ve eşitlikçi role doğru yönelmelerini sağlamıştır.
Kariyer seçimi ölçeği ortalaması (!=4,06) ortalama ile yüksek düzeyde olduğu ortaya çıkmıştır. Kariyer seçimi alt boyutlarından yönetsel alt boyutun (!=4,08) ortalama ile yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. Saygınlık alt boyutu (!=4,13) ortalama ile yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Girişimcilik alt boyutu (!=4,00) ortalama ile yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir.
Kariyer seçimi ve alt boyutlarının ise tamamı yüksek düzeyde çıkmıştır. Saygınlık boyutu en yüksek ortalamaya sahip boyut olmuştur. Bireylerin meslek seçiminde kendilerine saygınlık kazandıracak bir işi yapmayı önemsedikleri söylenebilir.
Korelasyon Analizine ilişkin Bulgular
Toplumsal cinsiyet, kariyer seçimi ve alt boyutları arasındaki ikili ilişkileri incelemek amacıyla pearson korelasyon analizi uygulanmıştır. Bulgular aşağıda yer alan Tablo 10.’da sunulmuştur.
1. “Toplumsal cinsiyet” ile “kariyer seçimi” arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır. Bu bulgudan hareketle, (H1) hipotezi red edilmiştir.
2. “Toplumsal cinsiyetin alt boyutları” ve “kariyer seçimi alt boyutlarına” ilişkin sonuçlar şu şekildedir:
a.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “kadın- erkek cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “yönetsel” arasında anlamlı ilişkiye rastlanmamıştır.
b.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “kadın- erkek cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “saygınlık” arasında anlamlı ilişkiye rastlanmamıştır.
c.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “kadın- erkek cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “girişimcilik” arasında anlamlı ilişki belirlenmiştir.
d.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “evlilik- geleneksel cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “yönetsel” arasında anlamlı ilişkiler bulunamamıştır.
e.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “evlilik- geleneksel cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “saygınlık” arasında anlamlı ilişkiler bulunamamıştır.
!
f.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “evlilik- geleneksel cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “girişimcilik” arasında anlamlı ilişkiler bulunamamıştır.
g.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “eşitlikçi cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “yönetsel” arasında anlamlı ilişkiye rastlanmıştır.
h.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “eşitlikçi cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “saygınlık” arasında anlamlı ilişki görülmemiştir.
i.! Toplumsal cinsiyetin alt boyutlarından “eşitlikçi cinsiyet rolü” ile kariyer seçimi alt boyutu olan “girişimcilik” arasında anlamlı ilişkiye rastlanmamıştır.
Bu bulgulardan hareketle toplumsal cinsiyetin alt boyutları” ve “kariyer seçimi alt boyutları arasında anlamlı ilişkilerin olduğunu ifade eden H2c: Kadın-erkek cinsiyet rolü alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan “girişimcilik” arasında anlamlı bir ilişki vardır ve H2g: Eşitlikçi cinsiyet rolü alt boyutu ile kariyer seçimi alt boyutlarından olan “yönetsel” arasında anlamlı bir ilişki vardır hipotezleri kabul edilmiştir. Alt boyutlar bazındaki diğer hipotezler red edilmiştir.
!
Tablo 10
Toplumsal Cinsiyet, Kariyer Seçimi ve Alt Boyutları Arasındaki Korelasyon Analizi
Boyutlar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
1.Toplumsal Cinsiyet
1
2.Kadın- Erkek Cinsiyet Rolü
0,763** 1 3.Evlilik-
Geleneksel Cinsiyet Rolü
0,885** 0,574** 1
4.Eşitlikçi Cinsiyet Rolü
0,344** 0,015 -0,01 1
5.Kariyer Seçimi 0,050 0,065 0,025 0,025 1
6. Yönetsel 0,035 0,008 -0,008 0,108* 0,754** 1
7. Saygınlık 0,007 0,034 ,008 -0,03 0,726** ,217 1
8. Girişimcilik 0,082 0,120** 0,07 -0,027 0,683** 0,446** 0,210** 1 Düşük Güç: r < 0,30, Orta Güç: 0,30 < r < 0,70, Yüksek Güç: r>0,70
*: p<0,05, **: p<0,01
Sonuç
Toplumsal cinsiyet rol algısı ile kariyer seçimi arasındaki ilişkiyi tespit etmek üzere gerçekleştirilen bu çalışmada şu sonuçlara ulaşılmıştır:
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nden araştırmaya katılan öğrencilerin yarısı kadın yarısı ise erkektir. Katılımcıların büyük bir çoğunluğu 21-25 yaş aralığındadır. 4. sınıf öğrencileri çoğunluğu oluşturmuştur. Şehirde yaşayanların oranı diğer yerleşim yerlerine göre daha fazladır. Ailenin ekonomik durumunu orta düzey olarak belirtenlerin oranı %60 civarındadır.
Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu’nda okuyan öğrencilerin çoğunluğu erkeklerden, 20 yaş ve altı gruptan, şehirde yaşayanlardan, ekonomik durumuna orta düzey diyenlerden ve geliri 1601-2500 TL olanlardan oluşmaktadır.
Araştırmada toplumsal cinsiyet ve alt boyutlarından olan kadın-erkek cinsiyet rolünün orta düzeyde olduğu ortaya çıkarılmıştır. Evlilik-geleneksel cinsiyet rolünün düşük düzeyde
!
olduğu belirlenmiştir. Eşitlikçi cinsiyet rolünün ise yüksek düzeyde olduğu görülmüştür.
Eşitlikçi cinsiyet rolünün yüksek çıkması günümüzde kadın ve erkeğin eşit olduğu, sorumlulukların ve diğer hakların eşit bir şekilde paylaşılması anlayışından kaynaklı olmasıyla açıklanabilir.
Sınır kabul edilen değerler göz önüne alındığında en düşük ortalamanın evlilik-geleneksel rolde olduğu ortaya çıkmıştır. Günümüz yaşam koşullarının ve ortaya çıkan yeni yaşam anlayışın ve hayat tarzının bir sonucu olarak bireylerin geleneksel rollerden uzaklaştığı ve eşitlikçi role yaklaştıklarını söylemek mümkündür. Çünkü günümüzde ortaya çıkan değişim ve dönüşümler yeni yaşam tarzlarını da beraberinde getirmiştir.
Kariyer seçimi ve alt boyutlarının ortalamalarının yüksek düzeyde olduğu görülmüştür.
Günümüzde gençlerin bilgi ve iletişim teknolojileri vasıtasıyla daha çok bilinçli hale gelmeleri, bilgiye daha fazla ulaşma imkânlarının olması, yeni mesleklerin ve meslek anlayışlarının olması, kamu olanaklarının toplum hizmetine sunulmasındaki artış nedeniyle böyle bir bulgunun çıktığı ifade edilebilir.
Toplumsal cinsiyet ve kariyer seçimi arasında ilişkinin belirlenmesi amacıyla korelasyon analizi yapılmıştır. Bu analiz neticesinde toplumsal cinsiyet ile kariyer seçimi arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır. Toplumsal cinsiyetin alt boyutu olan kadın erkek cinsiyet rolü ile kariyer seçimi alt boyutu olan girişimcilik arasında ve toplumsal cinsiyetin alt boyutu olan eşitlikçi cinsiyet rolü ile kariyer seçiminin yönetsel alt boyutu arasında düşük düzeyde anlamlı ilişkilere rastlanılmıştır. Bu boyutlar haricinde boyutlar arasında herhangi bir ilişkiye rastlanılmamıştır. Böyle bir bulgu, değişen toplumsal cinsiyet anlayışına, kariyer seçiminde etkili olan aileye, eğitime, değişen meslek gruplarına, çevre şartlarına, rol modellerinin etkisine, televizyon programlarına, internete, sosyal olanaklara, yasalara, ekonomik gelir durumuna ve hayat koşullarına bağlı olarak şekillenmesine bağlanabilir. Elde edilen bu sonuçlar değişkenlere yönelik olarak, Kahraman vd. (2015), Özmete ve Zubaroğlu Yanardağ (2016), Zöhre ve Yılmaz (2018), Yençeri (2017), Gülücü (2017), Uyguç (2003) gibi araştırmacıların yapmış oldukları çalışmalar ile benzerlik göstermektedir.
Toplumsal cinsiyet ve kariyer seçimi konuları önemlerini gelecek yıllarda da sürdüreceğe benzemektedir. Dolayısıyla bu konular bölgeler arasında da uygulamalar yapılarak araştırılabilir. Ayrıca farklı sektörlerde daha büyük örneklemlerle çalışmalar yapılabilir.
kamu kurumları ve özel işletmeler arasında da karşılaştırmalar yapılabilir.
Kaynakça
Ahmetoğulları, K. ve Güneş, M. (2017). “Öğrencilerin Kişilik Özelliklerinin Mesleğin Geleceğine Bakış Açılarına Etkisi: Hilvan MYO Örneği”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (21): 24-39.
Akın, A. ve Demirel, S. (2003). “Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Sağlığa Etkileri”.
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 25 (4): 73-82.
Aktaş H. (2004), The Importance of Career Anchor Notion for an Effective Career Planning and an Example Application at the Turkish Air Force Undergraduate and Graduate Schools, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Arthur, M. B., Inkson, K., ve Pringle, J. K. (1999). The New Careers: Individual Action And Economic Change. Londra: Sage.
!
Aydın, M., Özen Bekar, E., Yılmaz Gören, Ş. ve Sungur M. A. (2016). “Hemşirelik Öğrencilerinin Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Tutumları”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1): 223-242.
Aytaç, S. (2005). Çalışma Yaşamında Kariyer Yönetimi Planlaması Gelişimi ve Sorunları. 2.
Baskı. Bursa: Ezgi Kitabevi.
Balçın, M.D. ve Yavuz Topaloğlu, M. (2018). “Gelecekte Seçmek İstedikleri Mesleklere İlişkin Öğrenci Görüşleri”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (3): 1331-1359.
Bayhan, V. (2013). “Beden Sosyolojisi ve Toplumsal Cinsiyet”. Doğu Batı, (63): 147- 164.
Courpasson, D. ve Reed, M. (2004). “Introduction: Special Issue On Bureaucracy In The Age Of Enterprise”. Organization, (11): 5–12.
Çalık, T. ve Ereş, F.(2006), Kariyer Yönetimi, Ankara: Gazi Kitabevi.
Çınar, O. (2010). “Okul Müdürlerinin İletişim Sürecindeki Etkililiği”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (26): 267-276.
Demirbilek, S. (2007). “Cinsiyet Ayrımcılığının Sosyolojik Açıdan İncelenmesi”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 44 (511): 12- 27.
Demirbilek, T. (1994). “Örgütlerde Kariyer Danışmanlığı Hizmetleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (2):71-85.
Dökmen, Ü. (2010). İnsanın korunakları-1: Deriden Kültüre. İstanbul: Remzi Kitapevi.
Garrett, S. (1987). Gender – Society Now. London:Tavistock Publications.
Gül, D. (2014). Halkla İlişkiler Ajanslarında Toplumsal Cinsiyetçi Yaklaşımın Kültürü Bağlamında İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Helgeson, V. S. (2012). The Psychology of Gender. New Jersey: Pearson Education .
Hepşen, Ö. (2010). Tevrat, İncil ve Kuran-ı Kerim’de Kadın Bedeni. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
http:www.surveysystem.com/sscale.htm
Kallinikos, J. (2004). “The Social Foundations Of The Bureaucratic Order”. Organization, (11):13–36.
Koca A. İ. (2010). “Kariyer Seçiminde Kariyer Değerleri İle Demografik Faktör İlişkisi:
Çukurova Üniversitesi’nde Bir Araştırma”. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi 14 (1): 56- 70.
Lorraıne, T. (1990). Gender, Identity and the Production of Meaning. Oxford:Westview Press.
Öngen, B.ve Aytaç, S. (2013). “Üniversite Öğrencilerinin Toplumsal Cinsiyet Rollerine İlişkin Tutumları ve Yaşam Değerleri İlişkisi”. Sosyoloji Konferansları, 48 (2): 1-18.
Özdamar, K. (2002). Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi 1. Eskişehir: Kaan Kitabevi.
Ross, A. (2004). No-collar: The Humane Workplace And Its Hidden Costs. Philadelphia.
Philadelphia: Temple University Press.
!
Rousseau, D. M. (1995). Psychological Contracts In Organizations: Understanding Written And Unwritten Agreements. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Rousseau, D. M., ve McClean Parks, J. (1993). “The Contracts Of Individuals And Organizations”. L. L. Chummings, ve B. M. Staw (Ed.). Research In Organizational Behavior: An Annual Series Of Analytical Essays And Critical Reviews (s. 1–43).
Greenwich, CT: Jai Press.
Sewell, G. (2005). “Nice work? Rethinking Managerial Control In An Era Of Knowledge Work”. Organization, (12): 685–704.
Siyez Diğdem M. ve Belkıs Ö. (2016). “Üniversite Öğrencilerinde Kariyer İyimserliği Ve Uyumluluğu İle Toplumsal Cinsiyet Algısı Arasındaki İlişki”. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5 (4): 279-285.
Staggenborg, S. (1998). Gender, Family And Social Movements. California: Pine Forge Press.
Tavakol, M., ve Dennick, R. (2011). “Making Sense of Cronbach’s Alpha”. International Journal of Medical Education, (2):53-55.
Uyguç, N. (2003). Cinsiyet, bireysel değerler ve meslek seçimi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 93-104.
Ünsür, A . (2017). “Ahilik Sisteminde Ahlak Temelli Çalışma İlişkileri ve Günümüz Bakış Açısından Değerlendirilmesi”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (13): 90-98.
Yılmaz İ. A., Dursun, B., Pektaş K. ve Altay A. (2012). “Üniversite Öğrencilerinin Kariyer Seçimlerinin Demografik Özellikler Açısından İncelenmesi: Pınarhisar MYO Örneği”.
Electronic Journal of Vocational Colleges, 2 (2): 9-21.
Zeyneloğlu, S. ve Terzioğlu F. (2011). “Toplumsal Cinsiyet Rolleri Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi Ve Psikometrik Özelliklerinin Değerlendirilmesi”. H.U. Journal of Education, (40): 409-420.
