TÜRK YE figücü P YASALARI (DURUM RAPORU)

(1)

TÜRK‹YE

‹fiGÜCÜ P‹YASALARI (DURUM RAPORU)

KUVVET LORDO⁄LU

Marmara Üniversitesi Ö¤retim Üyesi

YAYIN NO 56

(2)

Bask› ve Cilt

MART MATBAACILIK SANATLARI T‹C. VE SAN. LTD. fiT‹.

Mart Plaza, Merkez Mahallesi Ceylan Sokak No: 24 Nurtepe/Ka¤›thane - ‹STANBUL

Telefon: (0212) 321 23 00 Faks: (0212) 295 11 07

(Yay›nda Kataloglama Bilgisi)

(3)

“Sevgilerini bana cömertçe sunan iki kad›na;

Annem’e ve Ayflegül Yaraman’a”

(4)

(5)

SUNUfi

Türkiye, üyesi olmaya çal›flt›¤› Avrupa Birli¤i ülkelerinde, Almanya’dan sonra en genç ve en kalabal›k nüfusa sahip bir ülke. Ülkemizin bu özelli¤i, toplumsal dinamizm, hayata ümitle bakabilme, yarat›c›l›k, üretkenlik ya da gelece¤e iliflkin pek çok konu bak›m›ndan önemli bir fayda sa¤l›yor. Ancak ayn› durum, istihdam ve iflsizlik penceresinden bak›ld›¤›nda çözüm bekleyen devasa bir sorun olarak karfl›m›za dikiliveriyor.

‹stihdam ve iflsizlik, ad›na “iflgücü piyasalar›” dedi¤imiz bir bütünün bileflenleridir. Nesnesi insan olan bu pazarda istihdam ve iflsizli¤in, hem mutlak anlamda bireyleri, hem de bireylerin oluflturdu¤u iktisadi yap›n›n toplumsal etkileri aç›s›ndan tüm toplumu ilgilendiren genifl bir kapsam› vard›r.

Dönem dönem çeflitli ekonomik krizlere giren Türkiye ekonomisinin en son 2000 kas›m ve daha sonra da 2001 flubat ay›nda yaflad›¤› ekonomik krizlerden, herkesin de bildi¤i gibi, iflgücü piyasalar› a¤›r biçimde etkilenmifltir. O günden bugüne krizin mali etkilerinin giderilmesi, fiyat art›fllar›n›n yavafllamas›, üretim kapasitelerinin art›fl› gibi bir dizi olumlu etkiye ra¤men, iflsizlik sorununun çözümünde kayda de¤er en küçük bir geliflme bile olmam›flt›r. Y›ll›k olarak at›l iflgücü miktar› 1998 y›l›ndaki seviyeye inmemifltir.

‹flsizli¤in bu ölçüde yüksek seyretmesinin, büyüme oranlar›ndaki art›fla ra¤men sürmesinin temel nedenlerinden biri yeni istihdam yaratmayan büyümedir. ‹flin kötüsü, “‹stihdam dostu olmayan” bir tercih yüzünden iflsizlik daha da artmaktad›r.

‹flsizli¤in di¤er iktisadi sorunlara göre can al›c› bir sorun oldu¤u tart›flma Götürmez ama “Türkiye ‹flgücü Piyasalar› ve Durum Raporu” bizlere sadece bu alandaki bugünün foto¤raf›n› sunmakla kalm›yor. Hâlihaz›rda çal›flanlar›n yaflamakta oldu¤u s›k›nt›lar, son y›llarda giderek artan göçmen iflçiler, Türkiye’nin küreselleflmenin bir parças› olmaya çal›flt›kça artan kay›t d›fl› istihdam, iflgücünde cinsiyete dayal› ayr›mc›l›¤›n belirgin hale gelmesi gibi, son derece ciddi, yak›c› sorunlara da parmak bas›yor.

Türkiye ‹flgücü Piyasalar› ve Durum Raporu, meslek mensuplar›n›n ortak mesleki ihtiyaçlar›n› karfl›lamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaflt›rmak ve mesleki geliflimini sa¤laman›n yan› s›ra, ülkemizde sa¤l›kl› ve istikrarl› bir ekonomik ortam›n oluflup bu ortam›n da hayatiyetini hukuk devleti kurallar›yla sürdürmesini savunan ‹stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas›’n›n (‹SMMMO) toplumsal sorumluluk projesinin bir parças›d›r.

(6)

Raporu ‹SMMMO için kaleme alan Kuvvet Lordo¤lu’na teflekkür eder, tespit ve önerilerin, çal›flman›n baflta ülkemizin karar al›c›lar› olmak üzere, tüm ilgililere yararl› olmas›n› dilerim.

Yahya ARIKAN

‹SMMMO Baflkan›

(7)

ÖNSÖZ

Bu rapor ‹stanbul Serbest Muhasebeci Mali Müflavirler Odas›’na (‹SMMMO) haz›rlanan bir çal›flmad›r. Bu çal›flman›n tamamlanma sürecinde birçok veri kayna¤›ndan yararland›k. Çekilen bir foto¤raf›n kalitesi sadece teknik olanaklar- la de¤il ayn› zamanda çekilen nesnenin de¤erlendirilifli ile de ortaya ç›kmakta- d›r. ‹flgücü piyasas›na iliflkin bir durum de¤erlendirmesi içeren bu rapor günü- müze kadar olan bir sürecin etkilerini tart›flmaktad›r. Kuflkusuz an› saptamak ve yorumlamak asl›nda bütünün parçalar›ndan sadece biri üstüne odaklaflmay› be- raberinde getirir. Bütün üzerinde sa¤l›kl› bir de¤erlendirmenin ise parçalar›n bir araya gelifllerindeki uyumla olufltu¤una inan›yorum. ‹flgücü piyasalar› ve iflleyifl- leri bir ekonominin en önemli parçalar›ndan biridir. Türkiye ekonomisinin geliflimi içinde bu piyasalar›n di¤er unsurlarla birlikte de¤erlendirilifli sadece verilerin sistematik bir s›ralan›fl› olarak görülmemeli, aksine verilerin üstüne oturdu-

¤u zeminin geliflimi içinde de¤erlendirilmelidir.

Bu raporun yaz›m› esnas›nda, verilerin toplanmas›, s›ralanmas› gibi bir dizi a¤›r yükü çal›flma arkadafl›m Meryem K›ro¤lu ortadan kald›rd›. Biraz da zamana karfl› bir yar›flt›. Kendisine kuru bir teflekkürün çok ötesinde borçlu oldu¤umu bili- yorum. Bu çal›flmay› büyük bir titizlikle yay›na haz›rlayan Evren GÜNAY’a en içten teflekkürlerimi sunar›m. Bu raporun bütün eksikliklerinin hiç kuflkusuz bana ait kald›¤›n› teyit ederim. Mevcut olan›n sadece basit bir tekrar› de¤il, aksine raporu okuyan›n zihninde iflgücü piyasalar› hakk›nda baz› soru iflaretleri yaratabil- diysem, kendimi flansl› hissedece¤im.

Kuvvet LORDO⁄LU Mart 2006

(8)

(9)

TÜRK‹YE ‹fiGÜCÜ P‹YASALARI DURUM RAPORU F‹HR‹ST‹

Girifl... 13

1. Türkiye’nin ‹flgücü Arz›, Potansiyeller, Nitelikler, Demografik UnsurlarveBeklentiler... 15

1.1 Genel E¤ilimler... 15

1.2 Nüfusun Yafl ve Cinsiyet Yap›s›na Göre Oluflan Çerçevesi... 19

1.3 Nüfusun E¤itim Yap›s› veya E¤itimsizlik... 20

1.4 Göç ve ‹flgücü- Arz› Aç›s›ndan Önemi... 22

1.5 ‹flgücü Arz› ve AB Ülkeleri... 25

2. Türkiye ‹flgücü Piyasalar›... 27

2.1 Türk ‹flgücü Piyasalar›n›n Genel Nitelikler... 27

2.2 Tar›m›n Dayan›lmaz A¤›rl›¤› veya ‹stihdam›n Sektörel Da¤›l›m›.... 30

2.3 ‹flgücüne Kat›l›m Oranlar›nda Düflüfl ve Baz› Sonuçlar›... 34

3. Türkiye ‹stihdam› ve Ba¤lant›lar› ... 41

3.1 Genel Nitelikler... 41

3.2 ‹stihdam›n Bölgesel Da¤›l›m›... 43

3.3 Türkiye’de ‹stihdam›n Enformel Niteli¤i Üstüne Çeflitlemeler... 49

3.4 ‹stihdam›n Sektörel Sorunlar›... 55

3.5 ‹stihdam›n Yap›sal Olgular›: E¤itim, Yafl, Cinsiyet... 59

3.6 ‹stihdam›n Sendikalaflma E¤ilimleri veya Örgütsüzlük... 64

3.7 ‹stihdam›n AB Boyutlar›... 69

4. Türkiye’de ‹flsizlik... 71

4.1 Türkiye’de ‹flsizli¤inin Genel Nitelikleri... 71

4.2 ‹flsizli¤in Bölgesel Yap›s› ve Tafl›d›¤› Sorunlar... 74

4.3 ‹flsizli¤in Yafl, E¤itim, Cinsiyet ve Süreler Aç›s›ndan Da¤›l›m›... 79

4.4 ‹flsizlik Olgusunun AB Boyutu... 85

Genel De¤erlendirme ve Sonuç... 87

Kaynaklar... 92

Ek: ‹statistiki Bölge Birimleri S›n›fland›rmas› (‹‹BS)... 94

(10)

Çizelge Listesi

Çizelge 1.1.Genç Ba¤›ml›l›k Oran›... 16

Çizelge 1.2. Genel Nüfus Say›mlar›na Göre Nüfus ve Y›ll›k Nüfus Art›fl›... 18

Çizelge 1.3. Nüfus Yo¤unluklar›... 19

Çizelge 1.4. Yafl Gruplar›na Göre Nüfus (%)... 19

Çizelge 1.5. Okur Yazarl›k ve E¤itim Durumuna Göre Nüfus (%) (25+ yafl)... 21

Çizelge 1.6. Çal›flma ‹znine Sahip Yabanc›lar... 23

Çizelge 1.7. Net Göç H›z› Negatif De¤er Alan ‹ller (%)... 23

Çizelge 1.8. Do¤um Yerlerine Göre Nüfus (%) (1935-2000)... 24

Çizelge 1.9. Do¤um Yerlerine Göre Nüfus 2000... 25

Çizelge 1.10. AB Ülkelerinin Yafl Dilimlerine Göre Nüfus Da¤›l›m›, 2004... 26

Çizelge 2.1. ‹flgücüne Kat›lma Oran› AB-OECD-Türkiye Ortalamalar... 36

Çizelge 2.2 K›r-Kent ve Cinsiyet Ayr›m›nda ‹flgücüne Kat›lma Oran› (%)... 36

Çizelge 2.3. ‹flgücünün E¤itim Düzeyine Göre ‹KO ve ‹flsizlik Oran› (%)... 37

Çizelge 2.4. ‹stihdam Edilen Kad›nlar›n E¤itim Durumu (%)... 38

Çizelge 3.1. Y›llara Göre ‹stihdam Art›fl Oran› 1998=100... 41

Çizelge 3.2. K›r-Kent ve Cinsiyet Ayr›m›nda ‹stihdam Oran› (%)... 42

Çizelge 3.3. Bölgelere Göre ‹stihdam Oran› (%), 2000... 44

Çizelge 3.4. Bölgelere Göre Toplam ‹stihdam Oran› (%), 2004... 45

Çizelge 3.5. Tar›msal ‹stihdamda Bölgelere Aras› De¤iflim 1990-2004... 45

Çizelge 3.6. Kay›t d›fl› ‹stihdam... 51

Çizelge 3.7. Düzenli ‹flyeri Konumuna Sahip Olmayanlar›n Toplam ‹stihdam ‹çindeki Pay› Kentsel Yerler, (%), 2003... 52 Çizelge 3.8. Düzenli ‹flyerine Sahip Olmayan Kendi Hesab›na Çal›flanlar›n

(11)

Girifl

Çizelge 3.13. ‹stihdam Edilenlerin Meslekteki Mevkiine Göre

Durumunda De¤ifliklikler (%) (15+yafl)... 56

Çizelge 3.14.‹flteki Durum ve Ekonomik Faaliyet (%) (15+ yafl)... 56

Çizelge 3.15. E¤itim Durumuna Göre ‹stihdam, Türkiye (%)... 61

Çizelge 3.16. Yafl Gruplar›na Göre ‹stihdam Edilenler (%) (15+ yafl)... 62

Çizelge 3.17. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›na Göre Sendikalaflma... 65

Çizelge 3.18. Toplu Sözleflmeden Yararlanan ‹flçi Oran›... 66

Çizelge 3.19. Gerçekçi Bir Sendikalaflma Oran›... 67

Çizelge 3.20. OECD Ülkelerinde Sendikalaflma ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Kapsam›... 68

Çizelge 3.21. Kamu Kesiminde Sendikalaflma... 68

Çizelge 3.22. AB Ülkelerinde ‹stihdam ve ‹flsizlik Oranlar› (%), 2004... 69

Çizelge 3.23. AB ve Türkiye ‹flteki Statünün Karfl›laflt›r›lmas›, 2004... 70

Çizelge 3.24. AB ve Türkiye’de Cinsiyete Göre ‹stihdam›n Sektörel Da¤›l›m› (%), 2004... 70

Çizelge 4.1. ‹flsizlik, Eksik ‹stihdam ve At›l ‹flgücünün Da¤›l›m› (%)... 71

Çizelge 4.2. Ülkelere Göre ‹flsizlik Oranlar› (%)... 72

Çizelge 4.3. ‹flsizli¤in Y›llara ve K›r-Kent Ayr›m›na Göre Da¤›l›m› (%)... 75

Çizelge 4.4. Düzey 1’e Göre ‹flsizlik Oranlar› (%), 2004... 75

Çizelge 4.5. Yedi Co¤rafi Bölgeye Göre ‹flsizlik Oranlar› (%)... 78

Çizelge 4.6. ‹flsizlik Oranlar› Türkiye Ortalamas›n›n Üzerinde Olan ‹ller ve Tar›m D›fl› ‹flsizlik Oranlar› (%), 2004... 79

Çizelge 4.7. Yafl Gruplar›na Göre ‹flsizklik Oran› (%)... 80

Çizelge 4.8. Genç Nüfusta ‹flsizlik Oran› (%)... 81

Çizelge 4.9. Düzey 1’e Göre Genç Nüfusta ‹flsizlik Oran› (%), 2004... 81

Çizelge 4.10. E¤itim Durumuna Göre ‹flsizlik Oran› (%)... 82

Çizelge 4.11. E¤itim Durumuna Göre ‹flgücü Durumu , Türkiye... 83

Çizelge 4.12. ‹fl Arama Süresine Göre ‹flsizler... 84

Çizelge 4.13. AB ve Türkiye’de Genç ‹flsizlik, 2004... 85

Çizelge 4.14. Uzun Süreli ‹flsizlik (‹flsizlerin Yüzdesi Olarak)... 86

(12)

Türkiye ‹flgücü Piyasalar› Durum Raporu

Çizim Listesi

Çizim1.1. Ev Kad›nlar›n›n Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfusa Oran› (%)... 17

Çizim 1.2. Cinsiyete Göre Nüfus, Türkiye... 20

Çizim 2.1. ‹stihdam›n Sektörel Da¤›l›m› (%), Türkiye... 28

Çizim 2.2. Tar›msal ‹stihdam›n Toplam ‹stihdama Oran› (%), Türkiye... 30

Çizim 2.3. ‹stihdamda Tar›m Sektörünün Pay› 1999, (%)... 31

Çizim 2.4. Düzey 1’e Göre Tar›msal ‹stihdam Oran› 2004, (%)... 32

Çizim 2.5. Cinsiyete Göre ‹stihdam da Tar›m Sektörünün Pay› (%), 2004... 33

Çizim 2.6. K›r-Kent Ayr›m›nda Cinsiyete Göre Ücretsiz Aile ‹flçili¤i (%)... 33

Çizim 2.7. Düzey 1’e Göre Kad›n ‹stihdam Oranlar›... 34

Çizim 2.8 K›r-Kent Ayr›m›nda Kad›n ‹stihdam Oran› (%)... 34

Çizim 2.9. Kad›n ‹stihdam›n›n Sektörel Da¤›l›m› (%)... 38

Çizim 2.10. E¤itim Durumu ve Cinsiyete Göre ‹flgücüne Kat›lma Oran›, Türkiye 2004... 39

Çizim 2.11. Düzey 2’ye Göre ‹flgücüne Kat›lma Oranlar› (%), 2004... 39

Çizim 3.1. Düzey 1’e Göre ‹stihdam Oran› (%), 2004... 42

Çizim 3.2. Düzey 1’e Göre ‹stihdam›n Dikey Da¤›l›m›... 43

Çizim 3.3. Düzey 2’ye Göre ‹stihdam Oran›, Türkiye, 2004... 44

Çizim 3.4. Düzey 1’e Göre Kad›n-Erkek ‹stihdam Oranlar›, Türkiye (%)... 46

Çizim 3.5. Düzey 1’e Göre ‹stihdam›n Sektörel Da¤›l›m›... 47

Çizim 3.6. Düzey 2’ye Göre ‹stihdam›n Sektörel Da¤›l›m›, 2004... 48

Çizim 3.7. Cinsiyet ve Yafl Gruplar›na Göre ‹stihdam Edilenler, Türkiye 2004... 63

Çizim 4.1. ‹flsizlik Oran› (%)... 72

(13)

Girifl

Girifl;

“Türkiye ‹flgücü Piyasalar› ve Durum Raporu” bir meslek odas› taraf›ndan ha- z›rlat›lan ve Türkiye’nin iflgücü mevcut durumu hakk›nda analiz imkân› tan›yan bir de¤erlendirme raporudur. Bilindi¤i gibi iflgücü piyasalar›, nesnesi insan olan ve mal piyasas›n›n koflullar›ndan önemli ölçülerde ayr›lan bir çerçeveyi aç›kla- mak için kullan›lan soyutlamad›r. Bu piyasalar›n içinde istihdam ve iflsizli¤in hem mutlak anlamda bireyleri ilgilendiren hem de bireylerin oluflturdu¤u iktisadi yap›n›n toplumsal etkileri aç›s›ndan tüm toplumu ilgilendiren genifl bir kapsam› bulunmaktad›r.

Bu çal›flman›n amac› son on alt› y›ll›k dönem esas al›narak günümüze kadar Türk iflgücü piyasalar›n›n genel bir foto¤raf›n› okuyucuya sunmakt›r. Kuflkusuz foto¤raf çekilirken raporun kaleme al›nmas›nda kimi kadraj düzenlemeleri yap›- larak bir ölçüde sunulacak çerçeve belirlenmifltir. Bu çerçeve esas itibar› ile 2000’li y›llardan beri oluflan iflsizlik sorunu ba¤lam›ndad›r. 2005 itibar› ile bu sorunun sürmekte oluflu birçok çevrenin dikkatinden kaçmamaktad›r.

Bu çal›flman›n yöntemi esas itibar› ile ulafl›labilen resmi veri kaynaklar›n›n top- luca de¤erlendirilmesine dayal›d›r. Bu kaynaklar›n bir k›sm› bas›l› bir k›sm› in- ternet siteleri yard›m› ile temin edilmifltir. Elde edilen kaynaklar›n ve veri taban- lar›n›n ayr›nt›l› bir dökümü kaynakçada verilmifltir. Ancak ço¤u araflt›rmac›n›n da dikkatini çeken ölçülerde veri kaynaklar› aras›nda çeliflkili bilgiler bulunmaktad›r. Bu ve benzeri durumda çeliflkiyi gidermek için tek bir kayna¤a daya- l› aç›klamalar yap›lm›flt›r.¹ Yap›lan de¤erlendirmeleri özellikle içinde yaflad›¤›- m›z AB ile müzakere süreci içinde bir k›yaslama yaparak tamamlamay› planla- d›k. Bu sayede verilerin bir “kerteriz” noktas› ortaya ç›kabilmifl oldu.

Çal›flma esas olarak dört bölümden oluflmaktad›r. ‹lk bölüm Türkiye’nin iflgücü arz› aç›s›ndan esas kaynaklar›n› ve genel niteliklerini belirlemektedir. Bu bö- lümde Türkiye’nin iflgücü potansiyeli ve uzun dönemde ortaya ç›kabilecek e¤i- limler saptanmaya çal›fl›lm›flt›r. ‹kinci bölüm iflgücü piyasalar›n›n total bir de-

¤erlendirmesini dikkate alarak bu piyasalar›n baflat say›labilecek iki temel özel- li¤ine vurgu yapmaktad›r. ‹lki geleneksel tar›m istihdam›, di¤eri de bireylerin ifl- gücüne kat›l›mlar›n›n giderek azalan e¤ilimler tafl›mas›d›r. Üçüncü bölüm Tür- kiye’de ‹stihdama dayal› bir çerçeveyi yans›tmaktad›r. Bu çerçeve içinde istihdam›n özellikleri yan› s›ra istihdam›n enformel niteli¤i ve istihdam›n örgütsüz- lü¤ü gibi iki temel sorun üstünde politik de¤erlendirmeler yap›lm›flt›r.

1 D‹E 2002 y›l›ndan itibaren Eurostat verilerine uyum sa¤lamak için araflt›rma ve veri toplama yöntemlerini de¤ifltirmektedir.

(14)

Dördüncü ve son bölüm Türkiye’nin en can al›c› ve “insani” sorununun gün- demde olufluna vurgu yaparak iflsizli¤i ele almaktad›r. ‹flsizlik sorunu sadece ça- l›flan bireyler aç›s›ndan de¤il toplumun tüm bireyleri aç›s›ndan tafl›d›¤› hayati önem ve tafl›d›¤› bir dizi sorunla ba¤lant›l› olarak incelemifltir.

‹flgücü piyasalar›n›n bir durum raporu niteli¤indeki bu çal›flman›n genel çerçe- vesi içinde kimi s›n›rlamalar› bulunmaktad›r. Dikkatli okuyucudan önce göze çarpan yetersizliklere de de¤inmek istiyorum. Öncelikle bu çal›flma, iflgücü piyasalar›n› befleri sermaye yönüyle ele almadan mesleki e¤itim ve bunun iflgücü piyasalar› ile olan uyum veya uyumsuzluklar›na de¤inmemifltir. Ayr›ca iflgücü piyasalar›n› düzenleyen kurumlara ve onlar›n bu yöndeki çal›flmalar›na, uygula- madaki iflgücü piyasas› politikalar›na ve yönelimlerine yer vermemifltir.

Geçerli bir neden olamasa bile, raporun siparifl tarihi ile teslim tarihi aras›ndaki sürenin k›sal›¤›, eksikliklerimizi bize daha net an›msatmaktad›r.

(15)

1. Türkiye’de ‹flgücü Arz›, Potansiyeller, Nitelikler, Demografik Unsurlar ve Beklentiler

1. Türkiye’nin ‹flgücü Arz›, Potansiyeller, Nitelikler, Demografik Unsurlar ve Beklentiler

1.1. Genel E¤ilimler

Bilindi¤i gibi nüfus olgusu iflgücü piyasalar› aç›s›ndan oldukça önemli verileri bizlere sunmaktad›r. Teoride, fiziksel ve zihinsel aç›dan çal›flmaya uygun olan herkes potansiyel iflgücü arz›na dahil edilir. Çocuklar ve yafll›lar, baz› ekonomik faaliyetleri gerçeklefltirdikleri için bu tan›ma dahil edilebilir. Ancak, pek çok ül- kede çal›flma ça¤›ndaki nüfus tan›m›na yafl s›n›rlamas› konmufltur; bu s›n›rlamalar, ILO'ya üye pek çok ülke taraf›ndan onaylanm›fl ve çeflitli uluslararas› iflgü- cü sözleflmeleri ile uyum içerisindedir. Dolay›s›yla, belirli bir yafl dilimi üzerin- de olan nüfus çal›flma ça¤›ndaki nüfus ya da aktif nüfus olarak tan›mlanmakta- d›r. Aktif nüfus, iflgücü ile iflgücüne dahil olmayanlar›n toplam› olarak kabul edilmektedir.

Çocuk iflgücü (15 yafl alt›) kullan›m› pek çok ülkede resmi olarak yasaklanm›fl- t›r; çünkü okul ça¤›ndaki çocuklar›n çal›flmas›n›n, sadece k›sa dönemli yarar sa¤larken, uzun dönemli olarak sosyal, psikolojik ve fizyolojik olumsuzluklara yol açt›¤› bilinmektedir. Bu nedenle, temel e¤itim pek çok ülkede zorunludur;

nüfus say›mlar›nda iktisadi faaliyetin düzeyi belirli bir minimum yafl›n alt›nda söz konusu edilmez.

Yap›lan araflt›rmalar, ülkelerin ço¤unun 12-15 yafl aras› de¤iflen alt s›n›r› benim- sedi¤ini ortaya koymufltur. Üst s›n›r olarak, emeklilik yafl› kabul görmüfltür. Pra- tik kayg›larla, çal›flma ça¤›ndaki nüfus (aktif nüfus) genellikle, temel zorunlu e¤itim mezuniyet yasal yafl› ile emeklilikte geçerli yasal maksimum yafl aras›n- da, yani 15-64 yafl aras›nda (baz› ülkelerde 15-59, di¤erlerinde 16-74, ya da 14 ve yukar›s›). Her fleye ra¤men, iflgücü anketlerinde üst yafl limiti genellikle be- lirtilmez.

Bir ekonomide aktif nüfusun büyüklü¤ünü belirleyen faktörleri afla¤›daki gibi s›ralamak mümkündür:

1. Nüfus büyüklü¤ü ve nüfus art›fl h›z›

2. Nüfusun yafl gruplar›na göre da¤›l›m›

3. Nüfusun cinsiyete göre da¤›l›m›

Bilindi¤i gibi nüfusun büyüklü¤ü ve nüfus art›fl h›zlar›, aktif nüfusu belirleyen en önemli faktörlerden birisidir. Nüfusu az olan, örne¤in ‹sveç, ‹sviçre, Finlan- diya gibi ülkelerde aktif nüfus 2.5-4.0 milyon aras›nda de¤iflirken; nüfusu büyük olan ülkelerde bu say›, ayn› y›l geçerli olmak üzere, örne¤in ABD’ de 136 milyona, Japonya’da 68 milyona, Almanya’da 39 milyona ve Türkiye’de 24 milyo-

(16)

na ulaflmaktad›r. Nüfus art›fl h›z› göreli düflük olan ve görece yafll› nüfus yap›s›- na sahip olan OECD ülkelerinin hemen hepsi için (istisna olarak Meksika yüz- de 1.7 ile Türkiye ile benzer art›fl h›z›na sahiptir), aktif nüfusa ilaveler oldukça düflük düzeyde kalmaktad›r. Nüfusun büyüklü¤ünü ve art›fl h›z›n›, do¤um ve ölüm oranlar› ile d›fl göç oranlar› belirlemektedir. Dolay›s›yla, do¤um ve ölüm oranlar› görece düflük olan geliflmifl ülkelerde, nüfus art›fl h›z› da yavafl olmaktad›r.

Demografik geçifl aflamalar›na göre, nüfusun yenilenme oranlar›ndaki düflüfl e¤i- limi; yani ebeveynlerin aile büyüklü¤üne göre, bir sonraki kuflakta aile büyük- lü¤ünün gittikçe azalma e¤ilimi sürdükçe, nüfus art›fl h›z› da s›f›rlanacakt›r. Bu e¤ilim, aktif nüfusun mütevaz› art›fl oranlar›yla istikrarl› bir e¤ilim sergilemesi- ne neden olmaktad›r

Kuflkusuz, aktif nüfusun büyüklü¤ünü belirlemede, aktif nüfusa ilavelerle birlikte ele al›nmas› gereken di¤er önemli faktör, nüfusun yafl gruplar›na göre da¤›l›- m›d›r. Ba¤›ml›l›k Oranlar› ile aç›kland›¤› gibi nüfusun 15 yafl alt› ve 64 yafl üs- tü da¤›l›m›, aktif nüfusun büyüklü¤ünü belirlemektedir. Bu yap›, bireylerin ifl- gücü piyasas›na girme yafl› üzerinde de etkili olmakta-d›r. ‹flgücü piyasas›na gö- rece erken kat›lma, iflgücü verimlilik de¤erleri ve iflgücünün nitelik ve beceri dü- zeyinin belirlenmesinde rol oynamaktad›r. Nitekim Türkiye aç›s›ndan 0-14 yafl grubundakilerin 15-64 yafl dilimindekilere oran› ile ortaya ç›kan genç ba¤›ml›l›k oran› 1935 y›l›nda 75.5 iken 2000 y›l›nda ayn› oran 46.2 ye inmifl- tir (D‹E) (Bkn. Çizelge 1.1.)

Çizelge 1.1. Genç Ba¤›ml›l›k Oran› (0-14 yafl)

Say›m Y›l› Genç Ba¤›ml›l›k Oran› (%)

1935 75.75

1940 72.42

1945 69.24

1950 65.66

(17)

Nüfusun cinsiyete göre da¤›l›m› incelendi¤inde aktif nüfusun hem büyüklü¤ü, hem de bileflimi belirlenmektedir. Toplumsal iliflkiler sisteminin belirledi¤i üret- ken (aktif) olma tan›m› ve bu tan›m›n ön kabulü sonucu belirlenen toplumsal cinsiyetçi rol da¤›l›m›, her fleyden önce aktif nüfusun kad›n/erkek bileflimini ta- yin etmektedir. Kad›nlar›n üretken kabul edilmeyen ev içi üretim ve çocuk ba- k›m›yla ilgili faaliyetlerle daha yo¤un olarak meflgul olmas›, aktif nüfusun bü- yüklü¤ünü etkileyen faktörlerin bafl›nda gelir. Zira, aktif nüfusu oluflturan kate- gorilerden “iflgücüne dahil olmayanlar”›n en a¤›rl›kl› bilefleni ev kad›nlar›ndan oluflmaktad›r.

Çizim 1.1.Ev Kad›nlar›n›n Çal›flma Ça¤›ndaki Nüfusa Oran› (%)

Türkiye nüfusu genel anlamda 1927 ilk say›m›ndan bu yana yaklafl›k befl kat ge- niflleme göstermifltir. 1955-1960 y›llar› en yüksek nüfus art›fl h›z›na sahip olan Türkiye’nin (‰ 28.5) 1990-2000 y›llar› aras›nda nüfus art›fl h›z›n› binde (‰) 18.2’ye kadar indirebilmifltir (D‹E ‹statistik Göstergeler 1923-2004). Nüfus ar- t›fl h›z›ndaki bu belirgin düflüfle ra¤men AB ülkeleri aras›nda Almanya d›fl›nda en yüksek nüfusa sahip ikinci ülke konumundad›r. 15-64 yafl dilimi aras›nda ça- l›flma hayat›na kat›lanlar›n pay› da nüfus art›fl›na ba¤l› olarak artmaya devam etmektedir.

Türkiye genelinde (nüfus art›fl h›z›) ortalamalar› ile bölgelere ve illere göre ra- kamlar aras›ndaki farkl›l›klar bulunmaktad›r. ‹stanbul’da y›ll›k nüfus art›fl h›z›

binde 29.3’dir. Buna karfl›l›k nüfus art›fl› olmayan aksine nüfusu en fazla azalan il binde 35.5 ile Tunceli olmaktad›r. Bir tek il hariç, nüfusu azalan di¤er bütün iller Karadeniz, Güneydo¤u Anadolu ve Do¤u Anadolu bölgelerinde toplanmak-

51,86 51,50

52,17

49,75 49,96 56,43

51,45 52,60

54,69 54,55

55,47

51,44 52,97

52,01

50,43 51,02

52,89

46,00 48,00 50,00 52,00 54,00 56,00 58,00

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

(18)

tad›r. Nüfus art›fl›n›n bölgeler aç›s›ndan en h›zl› geliflimine Marmara’da (binde 26.7) en yavafl büyümesine de Karadeniz’de rastlanmaktad›r (binde 3.6).

Çizelge1.2. Genel Nüfus Say›mlar›na Göre Nüfus, Y›ll›k Nüfus Art›fl H›z›

Say›m y›l› Nüfus Nüfus Art›fl H›z› o/oo

1927 13 648 270 -

1935 16 158 018 21.10

1940 17 820 950 19.59

1945 18 790 174 10.59

1950 20 947 188 21.73

1955 24 064 763 27.75

1960 27 754 820 28.53

1965 31 391 421 24.62

1970 35 605 176 25.19

1975 40 347 719 25.01

1980 44 736 957 20.65

1985 50 664 458 24.88

1990 56 473 035 21.71

2000 67 803 927 18.28

Kaynak: D‹E 2000 Genel Nüfus Say›m›

Nüfus art›fl h›zlar›na bak›ld›¤› zaman y›llara göre de¤ifliklikler göstermektedir.

Genel olarak uzun y›llar binde 25-27’lik yüksek bir nüfus art›fl h›z› gösteren Türkiye’nin son y›llardaki art›fl h›z›nda önemli bir azalma göze çarpmaktad›r.

1990-1997 y›llar› aras›nda binde 15’e kadar inen y›ll›k nüfus art›fl h›z›n›n kent- leflme baflta olmak üzere bir dizi sosyolojik etkene ba¤l› olarak azalma e¤ilimine girdi¤i anlafl›lmaktad›r. Bununla birlikte AB ülkeleri içinde en yüksek nüfus

(19)

Çizelge 1.3. Nüfus yo¤unlu¤u

Y›llar Nüfus Yo¤unlu¤u Türkiye De¤iflim Nüfus

% Türkiye

1970 45 100 35.605

1980 58 142 50.644

1990 73 158 56.473

2000 88 190 67.853

Kaynak: D‹E Genel Nüfus Say›mlar›

Yukar›daki Çizelge1.3. Türkiye geneli aç›s›ndan nüfus yo¤unluklar›ndaki art›fl›

vermektedir.

1.2. Nüfusun Yafl ve Cinsiyet Yap›s›na Göre Oluflan Çerçevesi

Nüfusun yafl ve cinsiyet yap›s› iflgücü piyasalar›n›n oluflumu aç›s›ndan özel bir öneme sahiptir. Ülkelerin genç nüfus yap›lar› iflgücü piyasalar›na arz aç›s›ndan bir bask› yaratma ihtimali her zaman yüksektir. Genç nüfus yap›s›n›n tafl›d›¤› bir dizi üstünlü¤e ra¤men, iflgücü piyasalar›na uygun talep olmamas› ve özellikle ifl- gücünün tar›m a¤›rl›kl› yap› gösterdi¤i örneklerde genç nüfusun k›rsal alanda ücretsiz aile iflçili¤i statüsü alt›nda istihdam edildi¤i gözlenmektedir. Ancak Türkiye örne¤inde oldu¤u gibi tar›mda çal›flanlar›n y›llar içinde azalma e¤ilimine girdi¤i bir iflgücü piyasas›, genç nüfusun kentsel alanlarda iflsizlik bask›s›n›

yo¤unlaflt›rmaktad›r.

Çizelge 1.4. Yafl Gruplar›na Göre Nüfus (%)

Y›l 0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+

1970 41,79 18,38 12,49 11,33 5,96 5,46 4,40

1975 40,47 19,32 12,71 10,62 7,50 4,59 4,35

1980 38,97 20,16 13,57 9,51 8,35 4,34 4,72

1985 37,52 20,12 14,64 9,86 8,00 5,49 4,20

1990 34,96 20,03 15,76 11,12 7,47 6,30 4,28

2000 29,82 20,50 16,08 13,16 8,98 5,73 5,69

Kaynak: D‹E Genel Nüfus Say›mlar›

Çizelge 1.4.’den de izlendi¤i gibi, 2000 y›l› verilerine göre 0-24 yafl dilimleri aras›ndaki gençler, toplam Türkiye nüfusunun yüzde 50’sini oluflturmaktad›r.

15-24 yafl dilimi aras›ndaki gençlerin toplam nüfusun 1/5’lik bölümünü olufltur- mas› da ayr›ca dikkat çeken genç nüfus söylemini do¤rular niteliktedir. Buna

(20)

ra¤men bu gençlerin 13.3 milyonu ilkö¤retim kurumlar›nda e¤itim görmektedir MEB, DPT 2003:164).

Çizim 1.2. Cinsiyete Göre Nüfus, Türkiye

Nüfusun medeni durum aç›s›ndan da¤›l›m›nda y›llara göre bir de¤iflme gözlen- memektedir. Uzun y›llardan bu yana nüfusun yüzde 65.6’s› evli, yüzde 28.4’ü bekârd›r.

1.3. Nüfusun E¤itim Yap›s› veya E¤itimsizlik

Nüfusun e¤itim yap›s› genel olarak çal›flma hayat›yla iliflkilidir. Özellikle mevcut befleri sermaye stoku ücretler, verimlilik ve iflgücü talebiyle yak›ndan ilgi- lidir. E¤itim hem bireysel olarak hem de ekonomik kalk›nman›n temel belirleyi- cilerinden biridir.

Türkiye geneli aç›s›ndan ele al›nd›¤›nda, e¤itim düzeyi her e¤itim kademesi için yükselme e¤ilimindedir. Bu noktada sanayileflme ve kentleflmenin artmakta oluflunun e¤itim seviyesinin yükseliflinde etkili oldu¤unu düflünmekteyiz. Öte yandan bütçeden e¤itime ayr›lan paylar›n, 1990’l› y›llardan itibaren giderek azalmakta olmas›na ra¤men e¤itim seviyeleri yükselmektedir. Bütçe içinden

0 5000000 10000000 15000000 20000000 25000000 30000000 35000000 40000000

19271935194019451950195519601965197019751980198519902000 46,00 47,00 48,00 49,00 50,00 51,00 52,00 53,00

erkek

erkek%

(21)

befl y›l içinde kad›nlar lehine bir geliflme gösterdi¤ini anlafl›lmaktad›r. Buna ra¤men kad›nlar›n okuma yazma bilme oran›, erkeklerin yüzde 19 oran›nda alt›nda kalmaktad›r.

Nüfusun cinsiyete ba¤l› e¤itim yap›s›nda son yirmi befl y›ll›k geliflme dikkat çekicidir. Okullaflma oranlar› her iki cins aç›s›ndan lise alt› e¤itimde yüzde 96.3’e, lise ve dengi okullarda yüzde 81.0’a, yüksek ö¤retimde ise yüzde 35.8’e ulaflm›flt›r. Ö¤renci say›lar› dikkate al›nd›¤›nda en önemli geliflmenin yüksek ö¤retim düzeyinde oldu¤u görülmektedir (DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler:164)

Çizelge 1.5. Okuryazarl›k ve E¤itim Durumuna Göre Nüfus 25+ Yafl (%)

1975 1980 1985 1990 2000

Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Okuryazar olmayanlar 47,22 43,75 31,14 26,69 17,24

Lise alt› 46,85 47,56 57,96 59,67 62,38

Lise ve dengi meslek 3,86 5,03 6,91 8,46 12,55

Yüksek okul veya fakülte 1,85 3,60 3,92 5,07 7,80

Bilinmeyenler 0,23 0,07 0,07 0,10 0,04

Erkek 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Lise alt› 62,35 62,82 68,66 68,55 66,72

Bilinmeyenler 0,34 0,08 0,08 0,12 0,02

Kad›n 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Lise alt› 31,14 32,54 47,31 50,80 58,06

Bilinmeyenler 0,12 0,05 0,07 0,09 0,06

Kaynak: D‹E, 2000 Genel Nüfus Say›m›

(*) Bilinmeyen okuryazarl›k ve e¤itim durumu bilinmeyenler

(22)

Türkiye nüfusunun e¤itim yap›s›n›n cinsiyete göre da¤›l›m› incelendi¤i zaman okullaflma oran›nda oldu¤u gibi kad›nlar›n lehine bir geliflme gözlenmektedir.

25 yafl üstü nüfus içinde lise ve üstü e¤itim alm›fl kad›nlar›n oran› 1990-2000 y›llar› aras›nda yüzde 8.9’dan yüzde 14.5’e ulaflm›flt›r. Ayn› oran›n erkek nüfus aç›s›ndan gösterdi¤i geliflme yüzde 18’den yüzde 26’ya ulaflm›flt›r. Türk iflgücü piyasas›na kat›lacak kad›nlar›n e¤itim seviyelerinde bir yükselme dikkat çek- mektedir. Bu durum uzun dönemde iflgücü piyasas›na daha fazla e¤itimli kad›- n›n girme e¤ilimini yans›tmaktad›r.

1.4. Göç ve ‹flgücü Arz› Aç›s›ndan Önemi

Göçlerin tarihinin neredeyse insanl›k tarihiyle efl oldu¤una iliflkin bulgular bulunmaktad›r. Ancak son yüzy›l içinde göç eden ve göç kabul edenlerin nicel olarak a¤›rl›k kazand›¤› ve ba¤l› olarak da göç sorununun giderek a¤›rl›k tafl›d›¤›- na iliflkin veriler bulunmaktad›r. Göç çeflitli amaçlarla gerçekleflmektedir. An- cak a¤›rl›k tafl›yan göç motifi, çal›flmak ve gelir elde etmeye dayal›d›r. Bu anlamda göçlerin önemli oranda iflgücü göçü olarak ortaya ç›kt›¤› kabul edilebil- mektedir.

Türkiye içindeki göç ise bölgeleraras› geliflmifllik fark›n›n yol açt›¤› ve bir bö- lümünün de oluflan gelir farkl›l›klar›ndan kaynakland›¤› bilinmektedir. Bunun d›fl›nda yurtd›fl›ndan Türkiye’ye do¤ru, son y›llarda gözlenen bir iflgücü göçü de dikkat çekmeye bafllam›flt›r. Türkiye’ye yönelik bu iflgücü göçünün Bat› ekono- milerine yönelik göçten farkl› nitelikleri bulunmaktad›r. Belirgin ilk farkl›l›k ifl- gücü göçünün esas olarak yöneldi¤i ülkelerle Türkiye aras›nda oluflan gelir fark- l›l›¤›d›r. Türkiye, fert bafl›na düflen milli gelir aç›s›ndan orta-alt gruba giren ül- keler aras›ndad›r. Yaklafl›k fert bafl›na düflen milli geliri yaklafl›k 4000 $ civar›n- dad›r (2005). ‹kinci nitelik ise iflgücü piyasalar›nda oluflan bir yetersizlik nede- niyle iflgücü göçü ortaya ç›kmamaktad›r (Yorgun-fienkal, 2003:7). Üçüncü nitelik Türkiye’nin komflusu olan ülkelerle yak›n kültürel ve tarihsel ba¤lar› bulunmaktad›r. Bulgaristan, Romanya, Azerbaycan, Ukrayna ve Moldova gibi ülke-

(23)

banc›lar›n say›s›nda bile, 1994 bafllang›ç al›nd›¤›nda 2001 y›l›nda yüzde 70 civar›nda bir art›fl gözlenmektedir.

Çizelge 1.6. Çal›flma ‹znine Sahip Yabanc›lar

Y›llar Çal›flma iznine sahip yabanc›lar

1994 13 816

1999 23 420

2000 24 198

2001 22 414

Kaynak: D‹E 2002

Öte yandan resmi olmayan tahminlere göre, bir milyonun üstünde yabanc›n›n ifl- gücü piyasas›na kaçak olarak kat›ld›¤› belirtilmektedir (Y. Okuyan 15.1.2001 ).

‹flgücü piyasas›na arz yönlü etki yapan ve bölgeleraras› iflgücü hareketlili¤ine yol açan bir di¤er unsur da yurtiçi göç durumudur. ‹llere göre ortaya ç›kan net göç h›zlar› 1990-2000 y›llar› aras›nda Çizelge 1.7’de görülmektedir. Buna göre net göç h›z› baz› illerde negatif de¤er tafl›maktad›r. Bu illerin verdikleri göçün ald›klar›ndan fazla oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Nüfusun geneli aç›s›ndan göç h›z›

azalan illerin ortak özelli¤i bu illerin hemen tamam›n›n Do¤u Anadolu bölgesin- de bulunmas›d›r.

Çizelge 1.7. Net Göz H›z› Negatif De¤er Alan ‹ller (1990-2000) (%)

‹ller 1990 2000

Artvin -99 -63

Erzurum -113 -54

Gümüflhane -135 -23

Kars -164 -61

Mufl -100 -59

Siirt -141 -75

Tunceli -154 -36

Bayburt -133 -59

Ardahan - -106

Kaynak: D‹E 2002-2004 ‹statistik Y›ll›klar›ndan yararlanm›flt›r.

(24)

Genel Nüfusun yurtiçinde göç etme e¤ilimi 1990 y›l›na göre 2000 y›l›nda belirgin bir artma e¤ilimine girmifltir. fiehirleflme h›z›nda görülen geliflmeler göç e¤i- limini artt›rm›flt›r. 2000 y›l›nda 1990’a oranla yurtiçi göçte miktar›nda yüzde 23 oran›nda art›fl gözlenmektedir. Her iki dönemde de yurtiçi göçün en fazla kentler aras›nda gerçekleflti¤i görülmektedir. Göç hareketlili¤inin yaklafl›k yüzde 60’› kentler aras› gerçekleflmektedir. Göç içindeki cinsiyet da¤›l›m› son on y›l- l›k dönem içinde daha çok erkekler lehine gerçekleflmektedir (% 55).

‹flgücü arz› aç›s›ndan yurtd›fl›ndan Türkiye’ye yönelik yerleflik göçün çok büyük oranlara ulaflmad›¤› yüzde 1.5-2 düzeyinde kald›¤› görülmektedir. Gelenlerin Bulgaristan, Yunanistan’dan gelen Türk kökenliler ile Almanya’da dünyaya gel- mifl ikinci ve üçüncü nesil Türkler oldu¤u afla¤›daki Çizelge 1.8.’den anlafl›l- maktad›r.

Çizelge 1.8. Do¤um Yerlerine Göre Nüfus (%) (1935-2000)

Say›m Y›l› Türkiye'de Yurt d›fl›nda

do¤anlar(*) (%) Do¤anlar(*) (%)

1935 94,05 5,95

1945 95,57 4,43

1950 96,34 3,61

1955 96,29 3,52

1960 96,51 3,43

1965 97,11 2,88

1970 97,50 2,50

1975 99,65 0,33

1980 98,05 1,94

1985 98,19 1,85

1990 97,99 2,01

(25)

2. Türkiye ‹flgücü Piyasalar›

Çizelge 1.9. Do¤um Yerine Göre Nüfus, 2000

Do¤um Yeri Toplam

Türkiye 66.526.067

Yurtd›fl›nda Do¤anlar 1.277.860

Bulgaristan 480.817

Almanya 273.535

Yunanistan 59.217

Makedonya Cumhuriyeti 31.515

Hollanda 21.823

Romanya 20.736

Rusya Federasyonu 19.856

‹ngiltere 18.914

Azerbaycan 16.787

Fransa 15.976

Avusturya 14.335

Amerika Birleflik Devletleri 13.566

‹ran ‹slam Cumhuriyeti 12.957

Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti 10.391

‹sviçre 10.369

Di¤er Devletler 239.736

Bilinmeyen 17.330

Kaynak: D‹E 2000 genel Nüfus Say›m›

1.5. ‹flgücü Arz› ve AB Ülkeleri

Son kat›lan 10 ülke ile birlikte AB üyesi 25 ülkenin toplam nüfuslar› 455 milyona ulaflm›flt›r. 15 yafl üzeri nüfusun 375 milyon oldu¤u düflünülürse, Türki- ye’nin nüfus ve çal›flma ça¤›ndaki nüfus olarak yaklafl›k yedi kat›na ulaflan bir büyüklü¤e ulafl›lm›flt›r. ‹flgücü piyasalar› aç›s›ndan oluflan büyüklük aç›s›ndan ABD ve Japonya’n›n önünde gelmektedir.

AB ülkelerinin nüfus yafl yap›lar› ortalama olarak yükselme e¤ilimindedir. 2.

Dünya Savafl›’ndan 1980’lere kadar süren nüfus art›fl h›z› 1990’lara gelindi¤inde duruldu. 1990 sonras› sadece Malta ve G. K›br›s’ta 1993-2003 aras› nüfus ar- t›fl› görülmektedir. AB ülkeleri için nüfusun yafllanmas› ve genç nüfusun oran- sal olarak azalmas›n›n 2050 y›l›na kadar olan dönemde ciddi bir istihdam ve sos-

(26)

AB ye kat›lan yeni üyelerle birlikte do¤umda beklenen yaflam süresi erkekler için 65-76, kad›nlar için de 76-80 aras›nda de¤iflmektedir.

AB ülkelerinin nüfus art›fl›n›n 3/4’ü göçmen giriflinden kaynaklanmaktad›r. Al- manya yabanc›lar›n en fazla oldu¤u AB ülkesidir. Toplam nüfusun yaklafl›k yüzde 9’u yabanc›lardan oluflmaktad›r.

Sonuç olarak, AB’ne üye olan ülkelerin say›s›n›n 25’e ulaflmas› ve toplam nü- fusun art›fl› aktif nüfusun azalma e¤ilimini de¤ifltirmeyecektir. Yafll› nüfusun pa- y›n›n art›fl› ekonomik büyüme ve toplumsal ilerlemeyi etkileyecektir.

AB ülkelerinde genç nüfus pay›n›n di¤er yafl gruplar›n›n pay›na göre düflüklü¤ü afla¤›daki Çizelge 1.10’da görülmektedir. Türkiye nüfusu içinde 15-24 yafl dili- minde bulunanlar›n pay› yüzde 20.4 ile AB ülkelerinin üstünde seyretmektedir.

Çizelge 1.10. AB ülkelerinin Yafl Dilimlerine Göre Nüfus Da¤›l›m› 2004

15-24 25-54 55-64 Toplam

AB 15 11.9 43.1 11.6 378 382

AB 25 12.4 43.2 11.3 451 703

Kaynak: Eurostat 2005