“2007 YILI ÇALIfiMA ‹ STAT‹ST‹KLER‹
VE ‹ fiG Ü C Ü MAL‹YET‹”N‹N T‹SK ARAfiTIRMA SERV‹S‹NCE
DE ⁄ ERLEND‹R‹LMES‹
Konfederasyonumuz 1965 y›l›ndan beri, 43 y›ld›r istihdam, k›dem, medeni hal, ö¤renim durumu, personel girifl-ç›k›fllar›, sendikalaflma, ücretler, iflgücü maliyeti ve çal›flma hayat›n›n di¤er konular›nda Üye ‹flveren Sendikalar›na ba¤l› iflyerlerin- den derledi¤i bilgileri de¤erlendirerek her y›l Çal›flma ‹statistikleri ve ‹flgücü Mali- yeti ad› alt›nda yay›mlamaktad›r.
‹flletme düzeyinde anket metodunun uyguland›¤› araflt›rmam›z için haz›rlanan soru formlar›, Üye Sendikalar›m›z arac›l›¤›yla iflyerlerine gönderilmekte ve bu yol- la elde edilen bilgiler istatistik çal›flmalar sonucu iflkollar› baz›nda ana tablolar ha- line dönüfltürülmektedir. Çal›flma ‹statistikleri ve ‹flgücü Maliyeti Araflt›rmas›na 2007 y›l›nda 14 iflkolunda faaliyet gösteren 433 iflletme dahil edilmifltir. Anket kap- sam›ndaki çal›flan say›s› y›lsonu itibariyle 228 bin 277 kifli; y›ll›k ortalama 224 bin 779 kiflidir.
Araflt›rma, toplu ifl sözleflmesi uygulayan kesimde, çal›flma hayat›n›n temel alanlar›nda meydana gelen de¤iflimleri ülke çap›nda izleme imkan›n› vermektedir.
Araflt›rmadan elde edilen bilgiler ekonomik ve sosyal aç›dan de¤erlendirildi¤in- de afla¤›daki sonuçlara ulaflmak mümkün olmaktad›r.
Konfederasyonumuzun 2007 Y›l› Çal›flma ‹statistikleri ve ‹flgücü Maliyeti Araflt›r- mas›’n›n sonuçlar›na göre, 2007 y›l›nda çal›fl›lan saat bafl›na iflgücü maliyeti nomi- nal olarak %9.31; iflçi bafl›na y›ll›k ortalama iflgücü maliyeti ise ortalama %10.37 oran›nda art›fl göstermifltir (Tablo 1).
2007 YILINDA HEM REEL ÜCRET, HEM DE ‹ST‹HDAM ARTTI
2007’de iflgücü maliyeti ve ücret yükseliflleri enflasyona göre daha fazla olmufl- tur.
2007 y›l›nda çal›fl›lan saat bafl›na ortalama iflgücü maliyetinde %0.51; iflçi bafl›- na y›ll›k ortalama iflgücü maliyetinde %1.48 oranlar›nda reel art›fl meydana gelmifl- tir (Tablo 2).
2007’deki nominal art›fl oranlar› çal›fl›lan saat bafl›na brüt giydirilmifl ücrette
%10.28, çal›fl›lan saat bafl›na net giydirilmifl ücrette %10.40’t›r. Reel art›fllar ise s›- ras›yla %1.40 ve 1.51 olmufltur.
1985 - 2007 dönemindeki iflgücü maliyetine iliflkin geliflmeler (Tablo 3)’te belirtil- mifltir.
Öte yandan, 2007 y›l›nda toplu ifl sözleflmesi uygulanan iflyerlerindeki (mevsim- lik çal›flmadan etkilenen ‹nflaat ve fieker iflkollar› hariç olmak üzere) istihdam›n sey- rine bak›ld›¤›nda, hafif dalgalanma görülmesine ra¤men genel bir yükselifl e¤ilimiy- le istihdam›n hafifçe artt›¤› dikkati çekmektedir. 2007 Aral›k ay›nda, Ocak ay›na gö- re istihdamda %1,3 oran›nda art›fl tespit edilmifltir (fiekil 1 ve Araflt›rma fiekil 2).
TABLO 2
2007 YILINDA ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹ VE ÜCRETLERDEK‹ REEL DE⁄‹fi‹M (*) TABLO 1
2007 YILINDA ORTALAMA ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹ VE ORTALAMA ÜCRETLERDEK‹ ARTIfiLAR
Kaynak: T‹SK, Ç‹‹M 2006 ve 2007 Araflt›rmalar›
(*) Deflatör olarak, TÜ‹K 2003=100 Tüketici Fiyatlar› Genel Endeksi'nin 2007 y›l› 12 ayl›k ortalamalara göre art›fl oran› (% 8,76) uygulanm›flt›r.
Kaynak: T‹SK, Ç‹‹M 2006 ve 2007 Araflt›rmalar›; TÜ‹K
Çalışılan Saat Başına İşçi Başına
Ortalama Yıllık Ortalama
2006 2007 Artış 2006 2007 Artış
(YTL/Saat) (YTL/Saat) (%) (YTL/Yıl) (YTL/Yıl) (%)
İŞGÜCÜ MALİYETİ 13.10 14.32 9.31 26,585 29,341 10.37
BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET 9.73 10.73 10.28 19,746 21,985 11.34
NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET 6.92 7.64 10.40 14,044 15,654 11.46
Çalışılan Saat Başına İşçi Başına Yıllık Ortalama
Reel Değişim (%) Reel Değişim (%)
İŞGÜCÜ MALİYETİ + 0.51 + 1.48
BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET + 1.40 + 2.37
NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET + 1.51 + 2.48
3 TABLO 3
ORTALAMA ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹NDEK‹ GEL‹fiMELER
(1) Çal›fl›lan saatler esas›na göre hesaplanm›flt›r.
(2) Endeks oluflturulurken 1986-1989 dönemi için D‹E 1978-1979=100 Türkiye Kentsel Yerler Tüketici Fiyatlar› Endeksi, 1990-1995 dönemi için D‹E 1987=100 Türkiye Kentsel Y. Tüketici F.E., 1996-2004 dönemi için D‹E 1994=100 Türkiye Kentsel Y. Tüketici F.E., 2005-2007 dönemi için TÜ‹K 2003=100 Tüketici Fiyatlar›
Endeksi kullan›lm›flt›r.
(*) 2005 y›l›ndan itibaren Yeni Türk Liras› olarak.
Kaynak: T‹SK, Çal›flma ‹statistikleri ve ‹flgücü Maliyeti Araflt›rmalar›, 1985-2007
NOMİNAL (2) REEL
(1) İŞGÜCÜ TÜKETİCİ İŞGÜCÜ
İŞGÜCÜ MALİYETİ FİYATLARI MALİYETİ
MALİYETİ İNDEKSİ ENDEKSİ ENDEKSİ
YILLAR (TL/SAAT) (*) (1985=100) (1985=100) (1985=100)
1985 808 100.0 100.0 100.0
1986 1,055 130.6 134.6 97.0
1987 1,622 200.7 186.9 107.4
1988 2,680 331.7 327.8 101.2
1989 5,896 729.7 555.9 131.3
1990 11,082 1,371.5 891.1 153.9
1991 27,132 3,357.9 1,479.2 227.0
1992 45,595 5,642.9 2,516.1 224.3
1993 77,018 9,531.9 4,179.2 228.1
1994 124,806 15,446.3 8,621.7 179.2
1995 195,825 24,235.8 16,691.6 145.2
1996 364,336 45,091.1 30,111.6 149.7
1997 675,177 83,561.5 55,917.2 149.4
1998 1,363,543 168,755.3 103,223.2 163.5
1999 2,412,020 298,517.3 170,215.1 175.4
2000 4,118,843 509,757.8 263,663.2 193.3
2001 5,622,111 695,805.8 407,096.0 170.9
2002 7,727,079 956,321.6 590,289.2 162.0
2003 9,445,875 1,169,043.9 739,632.4 158.0
2004 10,891,126 1,347,911.6 817,885.5 164.8
2005 12.06 1,492,677.3 884,788.5 168.7
2006 13.10 1,621,287.1 969,728.2 167.2
2007 14.32 1,772,277.2 1,054,676.4 168.0
100.0
99.8
101.2 101.3
101.5
100.6 100.7 100.9
101.1
100.2 99.8 99.9
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
98.5 99.0 99.5 100.0 100.5 101.0 101.5 102.0
100.0
99.8
101.2 101.3
101.5
100.6 100.7 100.9
101.1
100.2 99.8 99.9
99.0 99.5 100.0 100.5 101.0 101.5 102.0
fiEK‹L 1
2007 YILINDA ‹ST‹HDAMIN SEYR‹
(Mevsimlik Çal›flmadan Etkilenen fieker ve ‹nflaat hariç) (OCAK=100)
Kaynak: IMD, Dünya Rekabet Gücü Y›ll›¤›, 2007
-5.70 -5.37
-4.64 -3.81
-3.66 -3.36 -3.25
-2.32 -1.98
-1.24 -0.48 -0.43 -0.28 -0.22 -0.10
0.05 0.54
0.90 0.97 1.00 1.09
2.60 2.64 2.91 3.03 3.04 3.10 3.29
3.66 3.70 3.94
4.14 5.00
11.83 12.40
15.23
20.52 20.90
23.37
-0.10
1.90 2.37 2.09
Malezya Tayvan Slovak Cumh.
Finlandiya Çek Cumh.
Almanya Polonya Japonya Lüksemburg Avusturya Kore Belçika
‹sviçre ABD
‹spanya H›rvatistan Hollanda
‹ngiltere Slovenya
‹rlanda
‹talya Portekiz Hong Kong Güney Afrika Fransa Singapur Avustralya
‹sveç Macaristan Yeni Zelanda Danimarka Kanada Norveç Yunanistan
‹srail Meksika Türkiye Bulgaristan Ukrayna Çin Estonya Rusya Litvanya
fiEK‹L 2
‹MALAT SANAY‹‹NDE DOLAR C‹NS‹NDEN B‹R‹M ‹fiGÜCÜ MAL‹YETLER‹NDEK‹ DE⁄‹fi‹M,
(Bir Önceki Y›la Göre, %) 2007
Kaynak: Uluslararas› Yönetim Gelifltirme Enstitüsü (IMD) 2008 Dünya Rekabet Gücü Y›ll›¤›
‹ç ve d›fl piyasalarda uluslararas› s›nai rekabet döviz baz›nda gerçekleflti¤inden ve yabanc› mallar›n fiyatlar› belirleyici oldu¤undan, Türk Sanayii aç›s›ndan döviz cinsinden birim iflgücü maliyetinin önem tafl›d›¤› aç›kt›r.
Uluslararas› Yönetim Gelifltirme Enstitüsü (IMD) taraf›ndan yay›nlanan 2008 Dünya Rekabet Gücü Y›ll›¤› verilerine göre Türkiye, 2007’de dolar baz›nda birim ifl- gücü maliyetinin en h›zl› artt›¤› ülkeler aras›nda yer alm›flt›r (fiekil 2).
Oysa iç ve d›fl piyasalarda mücadele etti¤imiz önemli ticari rakiplerimizde birim iflgücü maliyeti ya azalm›fl ya da çok daha küçük art›fllar meydana gelmifltir.
Uzun dönemli bir inceleme yap›ld›¤›nda da, OECD verilerine göre 1996-2007 dö- neminde dolar cinsinden birim iflgücü maliyetinin en fazla artt›¤› ülkelerden biri Tür- kiye’dir. Söz konusu dönemde Türkiye, 30 OECD ülkesi içinde %48.6’l›k art›flla 5.
s›rada yer alm›flt›r (fiekil 3).
Bu veriler iflgücü maliyetinde Türk Ekonomisinin uluslararas› rekabet gücünün azald›¤›n› ortaya koymaktad›r.
Durum sadece OECD ve AB ülkeleri aç›s›ndan de¤il; “yükselen piyasalar” olarak da tan›mlanan, geliflen ve yo¤un rekabet içinde bulundu¤umuz ülkelerin iflgücü ma- liyetleri aç›s›ndan da incelendi¤inde, Türkiye’nin mevcut iflgücü maliyetleri ile dün- yada rekabet dezavantaj› yaflad›¤› bir kez daha görülmektedir. Öyle ki Türkiye, söz konusu ülkeler grubu içinde 9.16 $/saatlik iflgücü maliyeti seviyesi ile Slovenya (10.20 $/saat)’dan sonra ikinci s›rada yer almaktad›r. Saat bafl›na iflgücü maliyeti Rusya’da 2.18 $, Bulgaristan’da 1.28 $, Çin’de 1.14 $, Hindistan’da 0.58 $, Roman- ya’da 0.53 $’d›r (fiekil 4).
2007 y›l› itibariyle ülkemiz, kifli bafl›na GSY‹H ve iflgücü verimlili¤i aç›s›ndan OECD ülkeleri aras›nda en düflük de¤erlerle en altta yer almas›na karfl›l›k, y›ll›k brüt giydirilmifl ücrette Polonya, Macaristan, Slovak Cumhuriyeti gibi AB Ülkeleri ve Mek- sika’y› geride b›rakm›fl, verimlilik düzeyi Türkiye’den %84 daha yüksek olan Çek Cumhuriyeti’ne yak›n bir ücret seviyesine ç›km›flt›r (Tablo 4).
VER‹ML‹L‹K ÜCRETE GÖRE DÜfiÜK 2007’DE DÖV‹Z C‹NS‹NDEN
B‹R‹M ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹ ARTMAYA DEVAM ETT‹
-9.4 -10.3 -12.5 -15.5 -21.1 -21.5 -25.2 -25.3 -28.7 -30.9
74.6
61.5 48.9
72.6
46.9 40.9 39.3 38.1 28.3 17.5
16.3 12.6 9.3 9.0 5.2 2.9
1.5 1.4 2.4
48.6 MEKS‹KA
‹ZLANDA
‹NG‹LTERE KANADA TÜRK‹YE
‹TALYA AVUSTRALYA NORVEÇ ÇEK CUMH.
YEN‹ ZELANDA
‹SPANYA MACAR‹STAN DAN‹MARKA YUNAN‹STAN HOLLANDA LÜKSEMBURG PORTEK‹Z SLOVAKYA EURO ALANI BELÇ‹KA FRANSA AVUSTURYA ABD ALMANYA POLONYA F‹NLAND‹YA KORE
‹RLANDA JAPONYA
‹SVEÇ
fiEK‹L 3
SANAY‹DE DOLAR C‹SN‹SNDEN B‹R‹M ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹NDEK‹ DE⁄‹fi‹M, (%)
1996 - 2007
Kaynak: OECD, OECD Economic Outlook, No.83
0.33 0.53 0.58 0.85
0.92 1.14
1.28 1.75
2.05 2.18
2.74 2.75
3.54 4.90
4.99 5.16
6.29 6.43
6.78 7.57
7.64 8.54
9.16 10.20
Endonezya Romanya Hindistan Filipinler Tayland Çin Bulgaristan Arjantin fiili Rusya Malezya Meksika Slovak Cumh.
Brezilya Polonya Hong Kong Macaristan Tayvan Çek Cumh.
H›rvatistan Portekiz Singapur Türkiye (*) Slovenya
fiEK‹L 4
SEÇ‹LM‹fi ÜLKELERDE ‹MALAT SANAY‹‹NDE SAAT BAfiINA ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹ SEV‹YELER‹
ABD Dolar›
2006
(*) Türkiye için T‹SK, Fazla Çal›flma Ödemeleri Hariç
Kaynak: Uluslararas› Yönetim Gelifltirme Enstitüsü (IMD), 2008 Dünya Rekabet Gücü Y›ll›¤›;
T‹SK, 2006 Çal›flma ‹statistikleri ve ‹flgücü Maliyeti Araflt›rmas›
En yüksek iflgücü verimlili¤i seviyesine sahip olan Fransa ve Türkiye aras›nda yaklafl›k 3.4 kat (%241) verimlilik a盤› olmas›na karfl›l›k, ücretlerde aram›zda sade- ce %113’lük bir fark bulunmaktad›r.
‹flgücü verimlili¤i Türkiye’ye göre %73 yüksek olan Macaristan’›n ücret düzeyi Ül- kemize k›yasla düflüktür.
Ücret-verimlilik dengesinin kurulabilmesi için;
☞ Üretimi, yat›r›m›, ihracat› ve istihdam› temel alan ve ulusal rekabet gücünü gö- zeten bir “Ulusal Ücret Politikas›”na geçilmelidir.
☞ Ücret art›fllar›nda çal›flan›n, iflletmenin ve iflkolunun verimlili¤i dikkate al›nma- l›; ücret art›fllar› verimlilik art›fl›n› aflmamal›d›r.
☞ Üretimle ilintili ç›plak ücretin toplam iflgücü maliyetindeki pay› Türkiye’de sa- dece %37.5’dir (2007’de %37.9). Buna karfl›l›k bu oran 2006 y›l› itibariyle di-
¤er ülkelerde %84’e kadar ç›kmaktad›r (fiekil 5). Ücret, çal›flmay› ve nitelik gelifltirmeyi ödüllendiren yap›ya kavuflturulmal›d›r.
- Üretime ba¤l› ücretin iflgücü maliyeti içindeki pay› büyütülmelidir.
- Üretimle ba¤lant›s› bulunmayan yan ödemeler ücrette birlefltirilmelidir.
- Performansa dayal› ücret sistemleri yayg›nlaflt›r›lmal›d›r.
- Çal›fl›lmad›¤› halde ücreti ödenen gün say›s›, rakiplerimiz seviyesine indiril- melidir.
- Tüm ücret ödemeleri, fiili çal›flma süresine göre yap›lmal›d›r.
☞ ‹flgücü maliyeti düzey ve art›fllar›, iç ve d›fl piyasalardaki rakiplerimize göre düflük tutulmal›d›r. Bu husus, üçlü iflbirli¤i ve koordinasyonu gerekli k›lmakta- d›r.
Geliflmifl ülkelerde, özellikle AB ülkelerinde hükümet-iflçi-iflveren üçlüsünün ülkenin gelece¤ini ilgilendiren temel sorunlar›n çözümüne ve çal›flma yaflam›- n›n öncelikli konular›na yönelik üçlü anlaflmalara giderek, bunlar› titizlikle uy- gulad›klar› gözlenmektedir.
Örne¤in Hollanda, Almanya, Avusturya, ‹rlanda, ‹ngiltere, Danimarka ve Fin- landiya’da kalk›nmay› destekleyen Üçlü Anlaflmalar gelenek haline gelmifltir.
Ülkemizde de ücretin rasyonel biçimde yönlendirilmesi ve ekonominin istih- dam ve verimlilik gibi hedefleriyle ba¤daflt›r›labilmesi amac›yla konfederal
37.9 37.5
50.6 51.5
54.5 54.9
55.7 56.5
57.9 58.2 58.4 59.4
62.3 65.3
67.1 67.3 68.4
69.7 70.4 70.5 71.1 71.5 72.0
84.0
Türkiye 2007 (*) Türkiye 2006 (*) Belçika Avusturya
‹spanya
‹talya Fransa
‹sveç Almanya Hollanda Japonya Finlandiya Portekiz
‹sviçre Norveç Lüksemburg Singapur
‹ngiltere Avustralya ABD Kanada
‹rlanda Danimarka Yeni Zelanda
fiEK‹L 5
ÇALIfiAN SÜREYE ‹L‹fiK‹N ÜCRET‹N TOPLAM ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹NDEK‹ PAYI (%)
2006
(*) Fazla çal›flmaya iliflkin ödemeler hariçtir.
Kaynak: ABD Çal›flma ‹statistikleri Bürosu, Türkiye için T‹SK
(ulusal) düzeyde Çerçeve Anlaflmalar›na geçilmelidir. Bu anlaflmalar iflgücü maliyetinde yap›labilecek azami nominal art›fl› saptamal› ve grup/iflletme/iflye- ri toplu ifl sözleflmeleri ile kamu kesimindeki ücret art›fllar›nda bu koridor esas al›nmal›d›r.
☞ ‹flletmeler üzerindeki a¤›r vergi, prim, tazminat ve istihdamla ilgili di¤er yükler hafifletilmeli ve rakip ekonomilerden düflük tutulmal›d›r.
☞ Toplu ifl sözleflmeleri ile öngörülen ücret art›fllar› enflasyon hedefleriyle uyum- lu olmal›, istihdam›n korunup gelifltirilmesi amaçlanmal›d›r.
☞ Toplu ifl sözleflmeleri, iflletmelerin sürekli de¤iflen piyasa koflullar›na h›zla uyumunu sa¤layabilecek esnek hükümler içermelidir.
☞ Grup toplu ifl sözleflmeleri önemini korumaktad›r. Grup toplu ifl sözleflmeleri- nin yayg›nlaflt›r›lmas›, çal›flma bar›fl›n›n korunmas›n›n ve kay›td›fl› ekonomi- deki genifllemenin engellenmesinin de bir arac›d›r. Bununla birlikte, grup top- lu ifl sözleflmelerinin ücret konusunda iflletmelerin özel flartlar›n› hesaba kata- cak flekilde esnek tarzda düzenlenmesi gereklidir.
☞ 4857 say›l› ‹fl Kanunu’nun ücrete ve çal›flma süresine iliflkin esneklik imkan- lar› art›r›lmal›d›r.
2003’te 11 561 YTL olan, çal›flan bafl›na ortalama k›dem tazminat› yükü, 2005’te 14 854 YTL’ye; 2007 y›l›nda 16 762 YTL’ye; 2008 y›l›nda ise 22 817 YTL’ye ç›km›fl- t›r (Tablo 5).
Ülke genelinde, toplu ifl sözleflmesi sisteminin potansiyel k›dem tazminat› yükü 26.2 milyar YTL olarak hesaplanmaktad›r. Bu rakama toplu ifl sözleflmesi düzeni d›- fl›nda kalan kesim de dahil edilirse, toplam 43.3 milyar YTL tutar›nda bir potansi- yel k›dem tazminat yükü karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Belirtilen tutar, 2008 y›l›nda merkezi kamu yönetimi personel harcamalar› topla- m›na (tahmini 48.7 milyar YTL) yak›nd›r ve k›dem tazminat›n›n ekonomi üzerinde yaratt›¤› bask› ve riskleri aç›kça ifade etmektedir.
ÜLKEM‹Z EKONOM‹S‹ ÜZER‹NDEK‹
KIDEM TAZM‹NATI YÜKÜ AZALTILMALI
Dünya Bankas›’na göre Türkiye’de k›dem tazminat› ödemelerinin gerek hak edifl süresi, gerek yap›lan ödeme miktar› bak›m›ndan di¤er ülkelere göre çok daha cö- mert olmas› yeni iflçi al›m›n›, kay›tl›l›¤› ve do¤rudan yabanc› sermaye giriflini olum- suz etkilemektedir.
Dünya Bankas› “Doing Business in 2009” Raporunun verileri, dünyada en a¤›r k›- dem tazminat› yükünün Türkiye’de oldu¤unu ortaya koymaktad›r(fiekil 6).
Ülkemizde k›dem tazminat› 20 y›ll›k hizmet karfl›l›¤› 86.7 haftal›k ücret tutar›nda ödenmektedir. Buna karfl›l›k OECD ve AB ülkelerinin ço¤unda k›dem tazminat› ol- mad›¤›ndan, bu süre “s›f›r”d›r. K›dem tazminat›n›n bulundu¤u OECD ve AB ülkele- rinin ço¤unda ise k›dem tazminat› düzeyi, Türkiye ile mukayese edilemeyecek ka-
Kaynak: T‹SK
TABLO 5
Y›llar Çal›flan Bafl›na Ortalama
K›dem Tazminat› Yükü (YTL)
1990 12
1991 23
1992 42
1993 69
1994 114
1995 173
1996 377
1997 756
1998 1,438
1999 2,624
2000 4,439
2001 6,479
2002 9,920
2003 11,561
2004 13,174
2005 14,854
2006 15,782
2007 16,762
2008 (Temmuz) 22,817
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
4.3 4.3
8.7 10.1
13.0 16.4
20.0 21.7
23.1 24.0
26.0
43.3 52.0
86.7 86.7
Avustralya Danimarka Yeni Zelanda Japonya
‹sviçre Belçika
‹zlanda
‹talya Avusturya Hollanda Norveç
‹sveç Finlandiya Polonya ABD Macaristan Yunanistan Portekiz
Romanya Bulgaristan Rusya
‹ngiltere Çek Cumhuriyeti
‹rlanda Kanada Fransa Brezilya Almanya
‹spanya Türkiye
fiEK‹L 6
Seçilmifl Ülkelerde K›dem Tazminat› Yükü
(20 y›ll›k hizmet karfl›l›¤› kaç haftal›k ücret tutar›nda ödendi¤i) 2008
Kaynak: Dünya Bankas›, Doing Business in 2009 Raporu Veritaban›
dar düflüktür. Yükselen ekonomilerden Brezilya’da 26 hafta, Rusya’da sadece 8.7 haftal›k k›dem tazminat› ödenmektedir.
‹flten ç›karma maliyeti, k›dem tazminat›yla s›n›rl› de¤ildir. ‹hbar tazminat› hesaba kat›l›p, ifl güvencesi ile ilgili ve di¤er tazminatlar hariç tutuldu¤unda yap›lan ulusla- raras› k›yaslamada da Türkiye birinci s›rada ç›kmaktad›r.
Dünya Bankas›’n›n “Doing Business in 2009” Raporu verilerine göre Türkiye, 177 ülke aras›ndan seçilen OECD ve AB ülkeleri ile Brezilya ve Rusya gibi yükselen pi- yasalar, yani temel rakiplerimiz aras›nda en yüksek iflten ç›karma maliyetine katla- nan ülkedir. Türkiye’den daha yüksek maliyetler Mozambik ve Zambia gibi Afrika ül- kelerinde görülmektedir.
20 y›ll›k k›dem itibariyle söz konusu maliyet Türkiye’de 95 haftal›k ücret iken, ABD’de “s›f›r”; OECD ülkelerinde ortalama 25,8 haftad›r (fiekil 7).
Ülkemizde iflten ç›karma maliyeti, Do¤u Avrupa ve Orta Asya’y› içeren kendi böl- gemiz ortalamas›na göre yaklafl›k 4 kat daha a¤›rd›r. Üstelik Ülkemiz aç›s›ndan söz konusu maliyetlere ifl güvencesi ile ilgili tazminatlar ve mevzuatta öngörülen di¤er tazminatlar yans›t›lmam›flt›r.
‹flten ç›k›fl›n zorlaflt›r›lmas›; ifle giriflin de zorlaflt›r›lmas› sonucunu do¤urmakta- d›r.
Nitekim OECD 2008 Türkiye Raporu’nda da ülkemizde yasal düzenleyici çerçe- venin büyümeyi desteklemedi¤ini belirtmekte ve büyüme odakl› bir yasal çerçevenin oluflturulmas› için s›k› ifl güvencesi düzenlemeleri ile OECD bölgesinin en yüksek düzeydeki k›dem tazminat› ödemelerinin yeniden belirlenmesi gerekti¤ini belirtmek- tedir.
Öte yandan, Rapor’da iflgücü piyasas› düzenlemeleri aç›s›ndan en önemli gün- dem maddelerinden biri olan k›dem tazminat›n›n 2008 y›l›nda kabul edilen ‹stihdam Paketinde yer almamas› elefltirilmekte ve mevcut k›dem tazminat› sisteminin kay›tl›
istihdam üzerinde en yüksek maliyetli unsurlardan biri oldu¤unun alt› çizilmektedir.
Dünya Bankas›, Türkiye gibi ülkelere yat›r›m ve istihdam art›fl› için k›dem tazmi- nat› müessesesini terk ederek iflsizlik sigortas›na geçmesini önermektedir.
Türkiye, iflsizlik sigortas› sistemini benimsemifl, ifl güvencesini kabul etmifl ama k›dem tazminat›na dokunulmam›flt›r.
K›dem tazminat› müessesesini düzenleyen yasal çerçeve bir an önce de¤ifltirile- rek, k›dem tazminat› yükü Türk Ekonomisinin rekabet gücünü gözetecek flekilde ha- fifletilmelidir.
0 0 0 2
4 4
8 9
11 13 13 13 13 13
16 17 17
22 22 24 24
25.8 26 26 26.3
28 32
35 37
56
69
95 95
Yeni Zelanda ABD Danimarka Avusturya Avustralya Japonya Romanya Bulgaristan
‹talya Norveç
‹sviçre
‹zlanda Slovak Cumh.
Polonya Belçika Hollanda Rusya Çek Cumhuriyeti
‹ngiltere
‹rlanda Yunanistan OECD Ortalamas›
Finlandiya
‹sveç D. Avrupa ve Orta Asya Ülk.
Kanada Fransa Macaristan Brezilya
‹spanya Almanya Portekiz Türkiye (*)
fiEK‹L 7
Seçilmifl Ülkelerde ‹flten Ç›karma Maliyeti
(20 Y›ll›k K›dem Karfl›l›¤›nda Çal›flana Yap›lan Ödemede Esas al›nan Hafta Say›s›) 2008
(*) ‹fl Güvencesi ile ilgili ve di¤er tazminatlar (4857 say›l› ‹fl Kanunu’nun 21/1 ve 21/3 say›l› maddeleri, 5.
ve 17 maddeleri ile 2821 say›l› Sendikalar Kanunu’nun 31. maddesi) dikkate al›nmam›flt›r.
Kaynak: Dünya Bankas› “Doing Business in 2009” Raporu
2007 y›l›nda iflçi çal›flt›rmak için iflverenin ödedi¤i her 100 liradan sadece 53.4 li- ras› iflçinin cebine girebilmifltir (fiekil 8, Tablo 6, Tablo 7). Devletin istihdam üzerin- den ald›¤› vergi ve primlerin yükü iflçi ve iflveren için aç›s›ndan çok a¤›r olmufl, dev- let 2007 y›l›nda iflçinin gelirine yans›mayan 46.6 liran›n 39.4 liras›na el koymufltur.
‹flgücü maliyetinin ayr›nt›l› analizi (Tablo 6)’da verilmektedir.
OECD verilerine göre ülkemiz, istihdam vergilerinin a¤›rl›¤› bak›m›ndan 2007 y›- l›nda OECD ikincisi olmufltur. Bir baflka ifadeyle, vergi ve sigorta primi yönünden dünyada istihdam art›fl›n› en cayd›r›c› uygulamalardan biri Türkiye’dedir.
OECD ülkelerinde yayg›n olan ailevi vergi desteklerinin hesaba kat›ld›¤› ve 30 ülkenin kapsand›¤› OECD verileri incelendi¤inde, 2007 y›l›nda da ikinci s›rada bu-
2007’DE ‹ST‹HDAM VERG‹LER‹NDE OECD ‹K‹NC‹S‹Y‹Z
(*) ‹flgücü maliyeti unsuru olmakla beraber, ne çal›flan iflçinin cebine giren, ne de devlete giden k›dem tazminat›, ihbar tazminat› vb.
ödemeler
‹fiÇ‹
ÇALIfiTIRMAK
‹Ç‹N ‹fiVEREN‹N ÖDED‹⁄‹
100 YTL
39.4 YTL
53.4 YTL
7.2 YTL DEVLETE G‹DEN
‹fiÇ‹YE KALAN
D‹⁄ER (*)
Kaynak: T‹SK, Ç‹‹M 2007
fiEK‹L 8
2007 YILINDA ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹N‹N ‹fiÇ‹ GEL‹R‹ AÇISINDAN DA⁄ILIMI
TABLO 6
2007 YILINDA ÇALIfiILAN SAATLER (*) ESASINA GÖRE ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹N‹N ‹fiÇ‹
GEL‹R‹ VE DEVLETE YAPILAN ÖDEMELER AÇISINDAN DA⁄ILIMI
NOT:
(*) 2007 y›l›nda fiili çal›flma süresi, fazla çal›flma hariç, ortalama 2048,94 saattir (170,74 saat/ay).
(a) Sosyal Yard›mlar (Çal›flana intikal edenler): Yemek yard›m›, yakacak yard›m›, ulaflt›rma yard›m›, izin ve bayram harçl›klar›, aile, çocuk ve ö¤renim yard›mlar›, do¤um, ölüm, evlenme yard›mlar› ve di¤er muhtelif sosyal yard›mlar.
(b) 2,20YTL/saat (% 15,4) tutar›ndaki SSK ‹flveren Primleri ile 0,03 YTL/saat (% 0,2) tutar›ndaki, iflçi ad›na ödenen Özel Sigorta Primlerinden oluflmaktad›r.
(c) Fazla çal›flmaya iliflkin ödemeler kapsanmam›flt›r.
(d) Özel Gider ‹ndirimi dahildir.
Kaynak: T‹SK, 2007 Çal›flma ‹statistikleri ve ‹flgücü Maliyeti Araflt›rmas›.
YTL/SAAT %
1. Ç›plak Ücret (Fiilen Çal›fl›lan Normal Süreler Karfl›l›¤›) 5.43 37.9
2. Hafta Tatili ve Genel Tatil Ücretleri 1.18 8.3
3. ‹zin Ücretleri 0.43 3.0
4. ‹kramiye, Prim vb. 2.33 16.3
5. Sosyal Yard›mlar (Çal›flana intikal edenler) (a) 1.36 9.5
BRÜT G‹YD‹R‹LM‹fi ÜCRET (1-5) 10.73 75.0
6. ‹flverence Ödenen Sosyal Güvenlik Primleri (b) 2.23 15.6 7. ‹flsizlik Sigortas› Fonu ‹flveren Pay› 0.24 1.7
8. Di¤er 0.08 0.5
‹fiVERENCE DEVLETE YAPILAN ÖDEMELER (6-8) 2.55 17.8
9. K›dem Tazminat› 0.67 4.7
10. ‹hbar Tazminat› 0.09 0.6
11. ‹fl Elbisesi, Korunma Malzemeleri 0.19 1.3
12. Di¤er 0.09 0.6
‹fiGÜCÜ ‹LE ‹LG‹L‹ D‹⁄ER HARCAMALAR (9-12) 1.04 7.2
TOPLAM ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹ (1-12) (c) 14.32 100.0
BRÜT ÜCRETTEN DEVLETE YAPILAN KES‹NT‹LER 3.09 21.6
- SSK Primi ‹flçi Pay› 1.50 10.5
- ‹flsizlik Sigortas› Fonu ‹flçi Pay› 0.11 0.8
- Gelir Vergisi 1.42 9.9
- Damga Vergisi 0.06 0.4
NET G‹YD‹R‹LM‹fi ÜCRET (d) 7.64 53.4
lunan Türkiye’de ortalama iflçilik maliyetinin %42.7’sinin istihdam vergilerine (üc- retten al›nan vergiler ile iflçi ve iflveren sosyal güvenlik primleri) ayr›ld›¤› görül- mektedir. Bu oran OECD genelinde ortalama %27.3, ABD’de %18.1 ve ‹rlanda’da
%-1.1’dir (fiekil 9).
Üstelik 2000 y›l›nda OECD genelinde %28.4 olan vergi ve sosyal sigorta prim yü- kü 2007 y›l›nda %27.3’e gerilerken, ülkemizde %40.4’ten %42.7’ye yükselmifltir.
‹flletmelerin iflçi ad›na ödedi¤i gelir vergisi ile iflsizlik sigortas› dahil, SGK’ya öde- di¤i iflçi-iflveren primleri iflgücü maliyeti içinde yer almaktad›r.
‹flçi ad›na ödenen vergi, sosyal sigorta primi ve iflsizlik sigortas› primi hariç tutu- larak yap›lan uluslararas› karfl›laflt›rma da ülkemizdeki reel sektörün rekabet deza- vantaj›n› bir kez daha yans›tmaktad›r.
‹flverenin istihdama iliflkin yükümlülüklerinin iflgücü maliyeti içindeki pay› 2000’de
%22.0 iken, 2006’da %25,7’ye yükselmifltir. Türkiye’nin ekonomik ve ticari rakipleri- nin ço¤unda bu oran çok daha düflüktür (fiekil 10).
‹flveren yükümlülükleri oran› dünyada %4.5’e kadar inmektedir.
Türkiye’de %25.7 düzeyinde bulunan bu oran, uluslararas› piyasalarda rekabet etti¤imiz Uzak Do¤u Ülkeleri’nde ortalama %13.9, OECD’de %19.2’dir.
Sosyal Sigorta Prim Yükü, Net Ücretin Yar›s›ndan Fazla
Araflt›rma sonuçlar›na göre, 2007 y›l›nda iflletmelerin sosyal güvenlik prim yükü- nün net ücrete oran› %53.4 olarak gerçekleflmifltir (fiekil 11).
‹flletmelerin sosyal güvenlik prim yükü 1999 y›l›nda % 22.8 iken, yedi y›lda yak- lafl›k 2.5 kat, yani %134 oran›nda artm›flt›r.
Bu, iflverenin iflçiye ödedi¤i ücretin yar›s›ndan fazlas›n› SSK’ya prim olarak ver- mek durumunda b›rak›ld›¤›n› göstermektedir. Sosyal güvenlik prim yükü, iflletmeler aç›s›ndan tafl›namaz hale gelmifltir. Prim yükünün afl›r›l›¤›, iflsizlikle mücadelede geliflme sa¤lanamamas›n›n temel nedenlerinden biridir.
Yüksek vergi ve prim yükleri, iflçiyi de iflvereni de kay›td›fl› kalmaya özendirmek- tedir.
Rakiplerimizin tümü iflsizli¤i ve kay›td›fl› istihdam› önlemek için, sosyal güvenlik primlerinin ve di¤er ücret-d›fl› iflgücü maliyetlerinin iflletmeler üzerindeki yükünü sü- rekli olarak azaltmak amac›yla hareket etmektedir.
‹flsizlik sigortas› dahil, prime esas ücretin %21.5 ila %27’si olan iflveren prim ora- n› son derece yüksektir.
-1.1
2.8
11.4 14.3
15.1 15.3
17.3 18.1
18.3 19.9
21.3 23.8
24.2 27.3
27.5 28.3
29.7 30.4
31.9 32.7
33.8 36.4
36.6 37.4
37.8 37.9
39.4 40.5
41.9 42.6 42.7 43.8
‹rlanda Y. Zelanda
‹zlanda Lüksemburg Avustralya Meksika Kore ABD
‹sviçre Kanada Çek Cumh.
Japonya Slovak Cumh.
OECD Ort.
Portekiz
‹ngiltere Danimarka Norveç AB 15
‹spanya
‹talya Almanya Hollanda Polonya Finlandiya Avusturya
‹sveç Belçika Fransa Yunanistan Türkiye Macaristan
fiEK‹L 9
OECD Ülkelerinde ‹stihdam Vergilerinin Yükü
(Ücretten al›nan vergiler ile iflçi ve iflveren sosyal güvenlik primleri toplam›n›n iflgücü maliyetine oran›, %)
-Ailevi Vergi Destekleri Dahil- 2007
Kaynak: OECD, Taxing Wages 2006-2007, fiubat 2008
33.1 32.0 30.4 30.0 27.7 25.7 25.6 23.0 22.4 21.9 21.3 21.0 20.1 20.0 19.7 19.6 19.2 17.8 17.2 17.0 16.9 16.4 15.9 13.9 13.5 13.4 12.6 10.8 10.4 8.5 4.5
‹sveç Fransa
‹talya Belçika Çek Cumh.
Türkiye
‹spanya Almanya Hollanda ABD
‹ngiltere Finlandiya Avustralya Norveç Kanada Portekiz OECD Ort.
Japonya Polonya Kore
‹rlanda
‹sviçre
‹srail Asya Kaplan. Ort.
Lüksemburg Singapur Tayvan Meksika Danimarka Hong Kong Y. Zelanda
fiEK‹L 10
‹fiVEREN‹N ‹ST‹HDAMA ‹L‹fiK‹N YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER‹N‹N TOPLAM ‹fiGÜCÜ MAL‹YET‹ ‹Ç‹NDEK‹ PAYI, 2006 (%)
(‹flçi Ad›na Ödenen Vergi ve Primler Hariç)
Kaynak: ABD Çal›flma ‹statistikleri Bürosu; Türkiye için T‹SK
Bu alanda ‹stihdam Paketi olarak an›lan 5763 say›l› Kanun’la getirilen, uzun dö- nemli sigorta kollar› (malullük, yafll›l›k ve ölüm sigortalar›) iflveren primlerinin 5 pu- anl›k k›sm›n›n 1 Ekim 2008’den itibaren Hazine taraf›ndan karfl›lanmas›yla ilgili dü- zenleme ile kad›nlar›n, gençlerin ve özürlülerin istihdam›n› art›rmaya yönelik hüküm- ler son derece olumludur.
Öte yandan, 2008 y›l› bafl›ndan itibaren net ücret / brüt ücret oran›n› art›ran “as- gari geçim indirimi” uygulamas›na geçilmesi de olumlu bir geliflmedir.
Söz konusu iki düzenleme sayesinde 2008 y›l›nda hem iflveren hem de iflçi üze- rindeki vergi-prim yüklerinin azalaca¤› ve yüklerin iflgücü maliyetindeki pay›n› gös- teren OECD s›ralamas›nda Türkiye’nin yerinin daha alt s›ralara inece¤i tahmin edil- mektedir.
Vergi ve prim yükü azalt›lmaya devam edilmeli, belirli bir takvime ba¤l› ve kade- meli flekilde indirime tabi tutulmal›d›r.
An›lan yüklerdeki geçici ve yerel indirimler, Ülkemizin bu çok önemli sorununun çözümünde yeterli olmayacakt›r.
22.8
40.7
53.4 54.5 54.4
52.7 51.3
52.4 50.9
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
(*) ‹flçi bafl›na y›ll›k ortalama sosyal güvenlik prim ödemelerinin, iflçi bafl›na y›ll›k ortalama
net giydirilmifl ücrete oran›d›r. ‹flsizlik sigortas› primleri dahildir. ‹flçi ve iflveren primlerini kapsamaktad›r.
Kaynak: T‹SK, 1999-2007 dönemi Ç‹‹M Araflt›rmalar›
fiEK‹L 11
‹fiLETMELER‹N PR‹M YÜKÜ:
SOSYAL GÜVENL‹K PR‹MLER‹N‹N NET ÜCRETE ORANI, YÜZDE (*)
