EYYÜB SULTAN TÜRBES N N HAT SANATI AÇISINDAN DE ERLEND R LMES

(1)

EYYÜB SULTAN TÜRBES‹N‹N HAT SANATI AÇISINDAN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

ERMAN GÜVEN

Z

1954’de Sürmene’de do¤du.

‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Klasik Diller ve Edebiyatlar› bölümünden mezun oldu.

Y›ld›z Üniversitesi “Müzecilik” bölümü master program›n› bitirdi.

‹znik Müzesi ve Y›ld›z Porselen Fabrikas› El Dekor Atelyelerinde görev yapm›ﬂt›r.

1982 y›l›nda ‹stanbul Türbeler Müzesi Müdürlü¤ü’nde göreve baﬂlad›.

1994 y›l›ndan beri Müze Müdürü olarak görev yapmaktad›r.

Çeﬂitli seminer ve sempozyumlara bildiriler ile kat›ld›.

Yay›nlanm›ﬂ kitaplar› ve makaleleri bulunmaktad›r.

(2)

1. Kitabeler Recep AKAKUﬁ ve Mehmet Nermi HAS- KAN’›n Eyyüb Sultanla ilgili kitaplar›nda k›smen mevcuttur.

Bknz: Bibliyo¤rafya Resim 1

Resim 2 Resim 3

‹stanbul’un en çok ziyaret edilen türbelerinden baflta geleni flüphesiz ki Eyyüb Sultan Türbesi’dir. Türbe ziya- reti yap›l›rken insanlar dua okumakla meflgul olduklar›ndan ve telafllar›ndan dolay› türbenin duvarlar› üzerindeki çok güzel kitabe ve yaz›lar dikkat ve il- giden uzak kal›rlar. Türbeye hediye edilen hat levhalar› da bunlar› sergile- yecek, müzemize ait bir sergi mekan›- n›n olmamas› nedeniyle depolarda bu- lunduklar›ndan Eyyüb Sultan Türbesin- deki kültürümüz ve hat sanat› aç›s›ndan önemli bu eserleri dikkatlice incelemek imkan› yoktur. Bu nedenle bu de¤erli eserleri çal›flmamda tan›tmay› hat sana- t›n› çok seven bir insan olarak borç bil- dim. Bu kitabelerin bir k›sm› okunmufl ve yay›nlanm›flsa da tamam›n›n okunup

yay›nland›¤› müstakil bir yay›n henüz yoktur.¹

Eyyüb Sultan Türbesi ve çevresinin d›fl mekanlar›ndaki mezar tafllar› Fatih Sultan Mehmed devrinden günümüze çeflitli tarihleri ve yaz›lar› içermektedir.

Ancak bu çok önemli konuyu da inflal- lah önümüzdeki y›l ayr›ca genifl olarak inceleyece¤iz. Türbenin mekan›nda duvarlar›n üzerinde çini, kalem ifli ve duvarlar üzerindeki hat sanat› aç›s›ndan de¤erli eserler ile türbeye hediye edilmifl envantere kay›tl› hat levhalar›ndan hat sanat› aç›s›ndan önemli olanlar›n›

bu çal›ﬂmam›zda inceleyece¤iz. Ancak tan›t›lacak eserler çok oldu¤undan bunlar›n k›sa tariflerini vermeyi, buna karﬂ›l›k eserlerin ço¤unun resimlerini yay›nlamay› daha uygun bulduk.

(3)

2. Bknz: HASKAN Mehmet Mermi, Eyüp Tarihi Cilt 1, S.

185

3. AKAKUﬁ Recep, Eyyüb Sultan ve Mukaddes Emanet- leri, ‹stanbul, Sahaflar Kitap Saray› yay›n›, 1991-s.125 4. ÜNSAL Mine, Eyüp Sul- tan Türbesi Hacet Penceresi ﬁebekesi Restorasyonu, I. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebli¤ler S.71

A. EYYÜB SULTAN TÜRBES‹ MEKANLARI VE TÜRBE DUVARLARI

ÜZER‹NDEK‹

K‹TABELER‹N HAT SANATI AÇISINDAN ÖNEM‹

Eyyüb Sultan Türbesi’ndeki mermer üzerine kaz›l› kitabelerin ço¤unun tür- beyi esasl› bir tamirden geçiren ve dua salonu, hacet penceresi, sebili ve cüz- haneyi türbeye ekleyen Sultan I. Ah- med Devrine (1603-1617) ait oldu¤unu görmekteyiz.²Bu nedenle bu konuda o

devrin Hassa Mimar› Sedefkâr Mehmet A¤a’n›n (1603-1613 y›llar› aras›nda hassa mimari olarak görev yapm›ﬂt›r) bu kitabeleri koydu¤unu ve Sultan I.

Ahmed Camii yaz›lar›n› yazan Hattat Kas›m GUBAR‹’nin yaz›lar› yazm›fl oldu¤unu düflünebiliriz. Bu konudaki ka- naatimizi do¤rulayan, türbenin içindeki kuyunun kitabesinde I. Ahmed’in, tür- benin içini ve d›fl›n› güzelce, bafltanba- fla esasl› bir flekilde onard›¤›n›n ifade edilmesidir.³Ayr›ca Sultan I. Ahmed’in türbeye koydurdu¤u dokuz adet mermer kitabe ayn› hat karakterini tafl›- maktad›r. Ancak hepsi de imzas›zd›r.

1. Pirinç Hacet Penceresi: Sultan I.

Ahmed taraf›ndan yapt›r›lan ve orjinali Sultan I. Ahmed Türbesi deposunda bulunan bu eser çok y›prand›¤›ndan yerine imitasyonu yapt›r›larak konul- mufltur.⁴“La ilahe ‹llallahu el Melikü’l Hakkul Mubin Muhammedur Rasulul- lahi Sa’d›kul Va’dil Emin” ibaresi celi sülüsle iki sat›r olarak yaz›lm›flt›r. Yaz›- y› helezonik dal ve yapraklar çevrele- mifltir. Yaz›, metal kesme hat eserleri- nin en güzel örneklerinden birisidir (Resim:1) Hattat veya ustan›n ismi ya- z›l› olmakla birlikte oyma bir eser oldu¤undan bir türlü okumaya muvaffak olamad›k.

2. Hacet Penceresi sa¤›ndan ve so- lunda yer alan Allah ve Muhammed Resim 4

Resim 5 Resim 6

(4)

5.Bu eserin Hat Sanat› aç›s›n- dan çok güzel bir eser oldu¤u Say›n U¤ur DERMAN ve di¤er Hat otoritelerince ifade edilmekle beraber Hattat›n kim- li¤ini tespit için çal›ﬂmalar yap›lmas› gerekmektedir.

(s.a.v) yaz›l› çini karolar: Sonradan dü- ﬂünülerek yerine konuldu¤u anlaﬂ›lan bu çini karolarda hattat imzas› yoktur.

(Resim:2,3).

3. Hacet Penceresinin Camiye bakan d›fl yüzeyinde pencere üzerindeki kitabe: Mermer üzerine dört kartufl halinde celi sülüs ile yaz›lm›flt›r. Sultan I.

Ahmed’in Hacet penceresini yapt›rd›-

¤›na ait bir kitabedir. Mermer üzerine alt›n varakla süslü güzel bir yaz›d›r (Resim:4).

4. Hacet Penceresinin türbe içine bakan pencere iç duvarlar› üzerindeki kitabe: Pencerenin sa¤l› sollu iki tara- f›nda yer alan celi sülüs kitabe yirmi kartufl içinde yer alm›flt›r. Sultan I. Ah- med’in hay›rsever kiflili¤i ve Vak›flar›- n›n övüldü¤ü bir metin yaz›l›d›r. Bu celi sülüs yaz› XVII. yy. hat sanat›n›n özelliklerini tafl›maktad›r.

5. Türbeye Caminin iç avlusundan ziyaretçilerin girdi¤i kap› üzerindeki kitabe: Mermerden alt› sat›r halinde otuzalt› kartufl içinde yaz›l› bu celi sü- lüsle yaz›lm›fl yaz› türbe duvar› üzerin- de göz kamaflt›rmaktad›r. Eyyüb Sul- tan-› Hazreti Halid’i ö¤en Arapça bir kasidedir. Maalesef hattat kitabesi yoktur. Kitabeyi fieyhülislam Mehmed Es’ad Efendi yazm›flt›r. Çok güzel bir

Resim 7 Resim 8 Resim 9

(5)

6. Ö⁄ÜT Hac› Cemal, Ey- yüb Sultan, Hz. Hâlid Ebu Eyyüb El Ensâri, S.63.

Burada kitabenin Sultan I.

Ahmed ve Sultan II. Osman Devri fieyhülislâmlar›ndan yirmialt›nc› fieyhülislâm Hoca Sadeddin Efendi’nin o¤lu fiey- hülislâm Mehmed Es’ad Efen- di’ye ait oldu¤u yaz›l›d›r. Bu zat Eyüp Sultan’da

gömülüdür. Hac› Cemal Ö¤üt kitabenin tercümesini de ver- mektedir.

7. Kitabenin okunuﬂu Recep AKAKUﬁ’un kitab›nda S.

136.’da mevcuttur.

8. Kitabenin okunuﬂu Mehmet Nermi HASKAN’›n Eyüp Tarihi kitab›nda Eyüp Türbesi maddesinde vard›r. S. 185.

eserdir⁵(Resim:5). Bu kitabenin metni- ni fieyhülislam Mehmed Es’ad Efendi taraf›ndan m›, yoksa yine Eyyüb Sultan ile ilgili eser ve fliirleri bulunan Sultan Abdülmecid Devri Vak’anüvisi Es’ad Mehmed Efendi taraf›ndan m› yaz›l- m›flt›r, araflt›rma konusudur.⁶

6. Sultan I. Ahmed’in yapt›rd›¤› Se- bil Kap›s› ve Sebil pencereleri üzerin- deki kitabeler: Sebilin Sultan I. Ahmed taraf›ndan (1022/1613) tarihinde yap›l- d›¤› son m›sras›ndan anlaﬂ›lmaktad›r.

Sebilin mimar› Sedefkâr Mehmed A¤a’d›r. Bu sülüs yaz›lar da XVII. yy.

hattatlar›n›n karakteristik özelliklerini tafl›maktad›r (Resim:6). Ayn› kitabe sebilin ön duvarlar› üzerindeki pencerele- rin üzerinde dikdörtgen kartufllar için- de devam etmektedir.⁷Büyük bir ihti- mal bu kitabeler de di¤er ça¤dafl› kita- belerle beraber Sultan I. Ahmed devri hattatlar›ndan Kas›m GUBAR‹’ye ait olmal›d›r.

7. Hacet Penceresinin Dua Salonu- na bakan yüzündeki pencere al›nl›¤›

üzerindeki kitabe: Peygamber Efendi- mizin Eyyüb Sultan hakk›nda söyledi¤i güzel bir sözle ilgili Hazreti Ayfle’nin rivayetinin yer ald›¤› Hadis-i fierif çok güzel bir hatla bafl köflede mermer üze- rinde yer alm›flt›r.

8. Kadem-i Saadet Dolab›’n›n kitabesi: Kitabe Talik yaz›yla yaz›lm›ﬂt›r.

Peygamber Efendimizin ayak izlerinin Sultan I. Mahmud taraf›ndan 1731 y›- l›nda Topkap› Saray›ndan buraya geti- rildi¤iyle ilgilidir. On kartuﬂ içindeki kitabe mermer üzerine alt›n varakl›d›r⁸ (Resim:7).

9. Bursa Ekolü (Renkli S›r Tekni¤in- den) Çini kitabe: Devﬂirme olarak sonradan türbe duvarlar›na konulmuﬂtur.

‹ki kartuﬂ içinde celi sülüsle Osmanl›ca bir beyit yer alm›ﬂt›r. Kitabe XV. yy.

ile tarihlendirilmektedir (Resim:8).

10. Türbenin Ana Giriﬂ Kap›s› Üze- rindeki kitabeler: Yar›m daire formu içinde Allah (c.c.) ve Muhammed (s.a.v.) isimleri ve celi sülüsle Kelime-i Tevhid yaz›lm›ﬂt›r. Di¤er Kelime-i Tevhid istiflerinden ayr› olan özelli¤i Resim 10

Resim 11 Resim 12

(6)

9. Bu konuda daha geniﬂ bilgi için Erman GÜVEN’in “Eyüp Sultan Türbesi’ne Vakfedilen Eserler” II. Eyüp Sultan Sem- pozyumu Tebli¤ler dergisindeki makalesine bak›labilir.

10. Kitabenin okunuﬂu Mehmet Nermi HASKAN’›n Eyüp Tarihi birinci cilt s. 185’te vard›r.

Ra harfinin üstte tek olarak yer alm›ﬂ olmas›d›r. Güzel bir istiftir (Resim:9)

11. Türbe içindeki çiniden yaz› kuﬂa-

¤›: Lacivert zemin üzerine celi sülüs ile Tevbe suresinin 72-100-117-119 ve 120 no’lu ayetleri beyaz olarak yaz›lm›ﬂt›r.

Yaz› çok güzeldir. Di¤er çini yaz› kuﬂak- lar›nda oldu¤u gibi ketebe ve tarih yoktur. Çini karolar duvar üzerine Sultan I.

Ahmed zaman›nda yapt›r›ld›¤›ndan yaz›

kuﬂa¤› XVII. ile tarihlenebilir. Hattat› bi- linmemektedir. (Resim:10).

12. Kubbenin kalemiﬂi kitabesi:

Kubbenin tam ortas›nda oval olarak, kalem iﬂiyle Âl-i ‹mrân Suresi’nin 193.

ayeti yer alm›flt›r. Yeni ve çok güzel bir istiftir. Türbe ve caminin 1960 y›l›nda Adnan Menderes taraf›ndan yapt›r›lan restorasyonu s›ras›nda yaz›n›n Cami kubbe yaz›lar› ile beraber Hattat Ha- mid’e yazd›r›lm›fl olmas› muhtemeldir.⁹ Bu konu da araflt›r›lmaya muhtaçt›r.

Çünkü çok geliﬂmiﬂ ve güzel bir istiftir (Resim:11).

13. Türbenin bronzdan ana giriﬂ ka- p›s› üzerideki kitabeler: Sultan II. Ab- dülhamid’in bronzdan yapt›rd›¤› kap›- n›n sa¤ ve sol kanad›nda dikdörtgen form içinde güzel bir ta’lik yaz› ile ya- z›lm›ﬂ olan kitabede kap›y› vakfeden Sultan II. Abdülhamid’in ismi geçmek- tedir. Hattat imzas› yoktur (Resim:12).

14. Türbe içindeki su kuyusunun kitabesi: Sultan I. Ahmed devrinden kal- mad›r. 1016 (1607) tarihli kitabede Sultan I. Ahmed’in Eyyüb Sultan’›n tür- besinin içini ve d›ﬂ›n› onar›p ihya eyle- di¤i yaz›l›d›r¹⁰(Resim: 13)

15. Eyyüb Sultan Türbesi Pencere perdelerinin üzerinde yer alan yaz›lar:

Deri üzerine yeflil atlas zemin ve gü- müfl simle Hattat Padiflah Sultan II.

Mahmud’un yazd›¤› “kelime-i flehadet”i de içeren yaz›lard›r. Sultan II. Mah- mud’un ad›n›n yan›nda “el-Gazi” fleklinde ünvan›n›n da zikredilmesi aç›s›n- dan bu yaz›lar önem tafl›maktad›rlar.

16. Eyyüb Sultan’›n sandukas›n›n üzerinde gümüfl flebekedeki hat yaz›la- r›: Sultan III. Selim’in yapt›r›p türbeye hediye ettirdi¤i flebeke ‹stanbul Türbe-

ler Müzesi Müdürlü¤ü 369 no’lu envanter numaras›na kay›tl›d›r. Her cep- hesinde kitabeler yer alm›fl olup, gü- müfl kesme hat yaz›lar›n›n flaheserlerindendir. Sandukan›n ön yüzünde ortada üstü beyzi bir formda celi sülüs Besme- le yer alm›flt›r (Resim:14). Ayr›ca sa¤l›

sollu olarak iki adet Hazreti Halid’in ismi yer alm›flt›r. fiebekenin ön ve ar- kadaki uzun olan yan yüzlerinde kafesli bölümün ortas›nda yuvarlak kompozis- yonda “besmele ve fatiha” suresi yer al- m›flt›r (Resim:15).

ﬁebekenin ayak ucu denilen bölü- münde sa¤l› ve sollu dikdörtgen form içinde ta’lik yaz›yla yaz›lm›ﬂ yaz›da;

(7)

fiebekeyi Sultan III. Selim’in yapt›rd›¤›- na ait tarih metni yer alm›flt›r. Kitabe dört sat›r› sa¤da dört sat›r› solda olmak üzere sekiz sat›rdan oluflmufltur. Tarih m›sra› 1207/1792’yi gösterir.

Ayr›ca flebekenin en üst k›s›mlar›n- da S harfi fleklindeki k›vr›mlarla bütün flebekeyi dolaflan ayet yaz›l› bir kuflak gümüfl üzerine alt›n ile kaplanm›fl bir teknikle yaz›lm›fl olup, hat sanat›n›n flaheserlerindendir. On parça kafesten oluflan gümüfl flebekenin birbiriyle biti- flip sütun oluflturdu¤u uç k›s›mlar üstte t›pk› bir sütun bafll›¤›na benzeyen ve yelpazeyi and›ran gümüfl tablolarla süs- lü olup, bunlar›n üzerinde de sülüsle Kelime-i Tevhid, Maflallah, Allah(c.c.), Muhammed (s.a.v) vb. gibi yaz› kom- pozisyonlar› vard›r. Maalesef bütün bu yaz›larda Hattat ismi yaz›l› de¤ildir.

17- Eyyüb Sultan’›n sandukas› üze- rindeki puﬂide üzerindeki kitabeler:

Türbe envanter defterinin 156 no’suna kay›tl› bulunan bu eser Marafl ifli stilinde deri ve kadife üzerine gümüfl ve alt›n simle ifllenmifl harikulade bir sanat eseridir. Yaz›lar›n›n bir k›sm› Hattat Mustafa Rak›m Efendi, baz› kuflak yaz›lar› ise Sultan II. Mahmud’a aittir (Resim: 16).

Eyyüb Sultan’›n rivayet etti¤i Hadis-i fierifler, Peygamber Efendimizin Eyyüb Sultan’› ö¤en Hadis-i fierifleri, Kelime-i fiehadet ve Allah (c.c.) ismine ait yaz›lar yer alm›flt›r. Bu eser tek bafl›na bir ma- kaleye konu olabilecek flaheserlerdendir.

18. Adile Sultan Mescidi duvar›ndaki çini kitabe: Odan›n tam k›ble duva- r›nda yer alm›ﬂt›r. Kâbe tasviri XVI. yy.

‹znik özellikleri taﬂ›yan çini panodur.

Benzeri Rüstem Paﬂa Camii ve Topkap›

Saray› Müzesi çini duvarlarda iki yerde mevcuttur.

19. Türbe ç›k›fl koridorunun biti- mindeki kap› üzerindeki kitabe: Burada Peygamber Efendimizin Sahabelerinin bir y›ld›z gibi oldu¤uyla ilgili pek mefl- hur olan Hadis-i fierifleri celi sülüsle mermer üzerine yaz›lm›flt›r. Güzel bir yaz›d›r (Resim:17).

20. Türbe ç›k›ﬂ kap›s›n›n perdesi üzerinde, deri üzerine yaz›lm›ﬂ Kelime- i Tevhid levhas›: Beyzi bir kompozis- yondur. Hattat Mustafa Halim Özyaz›- c›’n›n 1375/1955 tarih ketebesi vard›r (Resim:18).

21. Eyüp Cüzhanesi’nin (Türbeleri Koruma ve Yaflatma Derne¤i merkezi- nin bulundu¤u) girifl kap›s› üzerindeki kitabe: Müslümanlar›n Resullullah’dan raz› olmas›n›n en güzel fley oldu¤una dair mesaj veren güzel bir yaz›d›r. Ta- rih ve hattat imzas› yoktur.

22. Türbe iç mezarl›¤›n›n cami iç avlusuna bakan Hacet Penceresinin kitabesi: Kitabede Sultan I. Ahmed’in o¤- lu Sultan IV. Murad’›n ismi geçmekte- dir. Sultan II. Osman’›n annesi Mahfi- ruz Sultan’›n gömülü oldu¤u Eyyüb Sultan Türbesi içi mezarl›¤›n›n kitabe- sidir. On sat›rl›k kartufllar içine ya- z›lm›fl olup, klasik Osmanl› yaz› özel- liklerini tafl›maktad›r (Resim:19).

(8)

B. EYYÜB SULTAN TÜRBES‹’NE VAKFED‹LEN

EL YAZMASI K‹TAP VE LEVHA fiEKL‹NDEK‹

HAT ESERLER‹

Konuya giren ve hat sanat›n› içeren Eyyüb Sultan Türbesi envanterine üç- yüzyirmisekiz adet eser kay›tl›d›r. Bun- lardan dokuz adedi elyazmas› kitap ve Kur’an-› Kerim, yetmifl iki adeti levha ve ikiyüzk›rkyedi adedi ise di¤er mal- zemeler üzerindeki hat yaz›lar›ndan oluflmaktad›r. fiimdi bu malzeme içinde önemli olanlar›n› s›rayla inceleyece¤iz.

EL YAZMASI K‹TAPLAR

Çok k›ymetli Kur’an-› Kerim’ler 1926 y›l›nda Türk ve ‹slam Eserleri Müzesi’nin envanterine geçirilmiﬂ idi.

‹kinci derecede önemli eserler aras›nda 1,3 ve 15 no’ya kay›tl› eserler gerek hat, gerekse süsleme sanatlar› aç›s›ndan önemlidir.

Kur’an-› Kerim: Envanter defterinin 1 no’suna kay›tl›d›r. Eser türbedeki en güzel Kur’an-› Kerim’dir. Üzeri ﬂemse- ler ve köﬂebentlerle süslü deriden klasik süslemeye sahip bir cildi vard›r.

Levha ve sure bafllar› alt›n ve lacivert a¤›rl›kl› renklerde Klasik Osmanl› süs- lemeleriyle bezelidir. Sultan Abdülaziz Han’›n dad›s› merhum fiöhret Kalfa’n›n ruhu için Pertevniyal Valide Sultan taraf›ndan türbeye hediye edilmifl 1270/1853 tarihli vak›f eseridir. Hattat›

Seyyid Mehmed Efendi’dir. Hattat kendisini tan›t›rken Galatasaray Sulta- nisi Sülüs Hocas› oldu¤unu ö¤renmek- teyiz. Güzel bir ince nesih ile yazm›ﬂ- t›r. Bilindi¤i gibi Seyyid Mehmed Efendi Pertevniyal Valide Camii yaz›- lar›n› da yazan hattatt›r.

Kur’an-› Kerim: 15 no’lu envantere kay›tl› bu Kur’an-› Kerim gerek hatt›

gerek klasik Osmanl› tarz›nda bir tez- hibe sahip olmas› aç›s›ndan önemlidir.

1056/1646 yani Sultan I. ‹brahim Dev- ri’ne (1640-1648) aittir. Bu eserin hattat› belli de¤ildir. Araﬂt›r›l›p yaz› ka- rakterine göre bulunabilir.

HAT LEVHALARI

Bu malzemeleri de konular›na göre s›n›flayarak inceleyece¤iz.

Hilye-i ﬁerif Levhalar›: Türbede 36, 38, 42, 43, 50 ve 95 no’lu envantere kay›tl› bulunan Hilye-i ﬁerif levhalar›n hepsi de hat sanat› aç›s›ndan önemli- dir. Bu eserleri tek tek tan›tmay›p han- gi hattatlara ait olduklar›n› ve tarihleri-

(9)

ni k›saca özet olarak tan›taca¤›z.

En eski tarihli Hilye-i ﬁerif levhas›

1101/1690 tarihli Haf›z Osman’a aittir (Resim:20). 36 ve 38 (Resim:21) no’lu envantere kay›tl› olan Kazasker Musta- fa ‹zzet Efendi’ye ait 1253/1837 ve 1254/1838 tarihli hilyeleri görülmeye de¤er çok güzel tezhipli eserlerdir. 95.

no’ya kay›tl› olan ve Mustafa Refik imzal› hilye ise bafltan sona heryeri sülüs- le yaz›lm›fl bir eser olarak di¤er hilye- lerden ayr› dizaynda s›ra d›fl› bir yaz›

olarak ilgi çekicidir (Resim:22).

Türbeye Vakfedilmiﬂ Celi Sülüs Hat Levhalar›:

Genellikle bu levhalar›; 1. Eyyüb Sultan ile ilgili onu konu edinen hat levhalar›, 2. Padiflahlar›n yazd›¤› yaz›- lar, 3. Di¤er önemli sülüs ve celi sülüs levhalar 4. Ta’lik yaz› ile yaz›lm›fl hat eserleri ve 5. ‹kinci derecede önemli di¤er hat levhalar› diye befl bölümde inelenebilir.

1. Eyyüb Sultan’› konu edinen hat levhalar›: Hazreti Halid çok sevildi¤i için hattatlar onunla ilgili de¤iflik eserler oluflturmufllard›r. Türbe envanterinin 53 no’suna kay›tl› Mahmud Cela- leddin’in tarihsiz fakat çok mükemmel tezhipli “Ya Hazreti Halid” yaz›s› çok güzeldir (Resim: 23).

Hazreti Halid ile ilgili Hadis-i ﬁe- riflerin ve Eyyüb Sultan ve sahabelerle ile ilgili levhalar türbe envanterinin 54, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 71, 92, 100, 106, 107 no’lar›na kay›tl›d›r. Bunlardan hat sanat› aç›s›ndan önemli olanlar›

ﬂunlard›r: 71 no’lu envantere kay›tl›

olan levha Hattat Mustafa Rak›m’›n 1219/1804 ketebeli yaz›s› alt›nla zeren- düt fleklinde yaz›lm›fl, mükemmel bir eserdir. Yaz›y› Hattat Rak›m’dan kopye eden veya ettirenin ve levhay› haz›rla- yan Dârü’s-Saltanat müderrisi Osman fiakir Bey’in de ismi yaz›n›n alt›nda bordürün ortas›nda yer alm›flt›r (Re- sim:24).

Karﬂ› sayfada Resim 23 Resim 24

(10)

107 no’lu envantere kay›tl› olan siyah muflamba üzerine alt›nla zerendüt olarak yaz›lm›fl 2,5 metre uzunlu¤undaki büyük bir levhad›r. 1310/1892 tarihli yaz› Muhsinzade Seyyid Mehmed Pafla imzal›d›r. (Resim:25). Bu büyük boyda- ki levhalar dahi Osmanl› Devrinde tür- be duvar›na as›l› vaziyette idi. Günü- müzde desenlerini, güzelliklerini de örtmesi dolay›s› ile maalesef depolarda saklanmaktad›r.

2. Padiﬂahlar›n yazd›¤› hat levhalar›:

Padiflahlar›n yazd›¤› ve türbeye hediye etti¤i hat eserleri befl adettir. Hattat Padiflah Sultan II. Mahmud’un 73 no’ya kay›tl› 2,5 metre uzunlu¤undaki “Has- bünallahi Ve Ni’mel Vekil” diye bafllayan Beyaz›t ve Fatih Camisindeki levhalar›yla birlikte büyük camiler için yazd›¤› yaz›lardand›r. Yaz› siyah zemine kabartma olarak alt›nla yaz›lm›flt›r (Resim: 26).

Ayn› zamanda çok de¤erli bir hattat olan Sultan Abdülmecid’in de 39 no’lu envanter numaras›na kay›tl› bir eseri vard›r. Lacivert zemine alt›nla “Fese- yekfikehümullah” diye bafllayan ayet yaz›lm›flt›r. Sultan Abdülaziz Han’›n ressaml›¤›n›n yan›nda kat›¤› sanat› ile yapt›¤› ve envanter 48 ve 51 no’lar›na kay›tl› olan iki Hadis-i fierif levhas›

çok mükemmeldir.

(11)

Sultan Abdülhamid’in ise 48 no’ya kay›tl› bir Hadis-i ﬁerif levhas› vard›r.

Bu da lacivert zemine alt›nda zerendüt olarak yaz›lm›ﬂt›r.

3. Di¤er önemli sülüs ve celi sülüs levhalar: Bu bölümde konuyu özet olarak anlatabilmek için Hattat olarak flöhret yapm›fl ve kitaplarda haklar›nda çokça makaleler yaz›lm›fl hattatlar›m›- z›n Eyyüb Sultan Türbesi’nde eserleri bulunanlar›ndan k›saca bahsedece¤iz.

a. Envanter defterinin 55 no’suna kay›tl› bulunan Mahmud Celaleddin bey’in 1236/1820 tarihli levhas›nda

“fiefaatim ümmetimden büyük günah iflleyenlere olacakt›r” anlam›ndaki Ha- dis-i fierif yaz›l›d›r. Yaz› üç kartufl için- de yer alm›flt›r. Köfleleri ince tezhiple doldurulmufltur (Resim:27).

b. Mustafa ‹zzet Efendi’nin 47 no’lu envantere kay›tl› ve 1274/1857 tarihli Allah (c.c.) Muhammed (s.a.v.), Ali (r.a), Fatma (r.a.), Hasan (r.a.) ve Hü- seyin (r.a)’in isimlerinin yer ald›¤› lev- Resim 25

(12)

11. Muhiddin serin’in “Hat Sanat› ve Meﬂhur Hattatlar”

kitab› S. 252’de ‹zzet Efen- di’nin icazetini babas› Mehmed Es’ad Yesari’den ald›¤› anlat›l- maktad›r.

had›r. Zerendüt tekni¤inde yap›lm›ﬂt›r (Resim:28). Yine Kazasker Mustafa ‹z- zet Efendi’ye ait Envanter 67 no’suna kay›tl› bulunan 1278/1861 bir eseri daha vard›r. Eserde “Allahü Hayyün Kab- le Külle Hayyün” yaz›l›d›r.

c. Envanter defterinin 37 no’suna kay›tl› ﬁevki Efendi’nin 1288/1871 tarihli yaz›s›nda; siyah üzerine zerendüt olarak Kelime-i Tevhid yaz›l›d›r. Kom- pozisyon olarak da ça¤daﬂ› Sami Efen- di’nin çok bilinen Kelime-i Tevhid kompozisyonunun ayn›s›d›r.

d. Envanter defterinin 63 no’suna kay›tl› Hasan R›za Bey’in çok güzel bir levhas›yla karfl›lafl›yoruz. On sat›rl›k sülüs yaz›yla Hazreti Halid’in kabrinin bulunuflu anlat›lmaktad›r. Tezhip bor- dürünün en üstünde bir tu¤ra vard›r.

e. Hattat Hulusi Efendi’nin de iki levhas› vard›r. Envanterin 65 no’suna kay›tl› 1335/1916 tarihli “Aman Ya Hazreti Muhammed” yaz›s› ile 78 no’ya kay›tl› müsenna olarak yaz›lm›ﬂ bir ayettir.

4. Ta’lik yaz› ile yaz›lm›ﬂ hat eserleri: Envanter defterinin 40 no’suna ya- z›lm›ﬂ olan Yesarizade Mustafa ‹zzet Efendi’nin 1204/1789 tarihli yaz›s›d›r.

1202/1788’ de icazet alan ‹zzet Efen- di’nin ilk ta’lik yaz›lar›ndand›r.¹¹Beyaz renk aherli ka¤›da ta’lik yaz›yla dört sa- t›r halinde meyilli olarak Sultan III. Se- lim’e ait bir k›t’a yaz›lm›ﬂt›r. Yer yer al- t›nla tezhip edilmiﬂtir. Metin Sultan III.

Selim’in Eyyüb Sultan Hazretleri’ne hayranl›¤›n› içeren sözlerden oluﬂmuﬂ- tur (Resim:29).

Envanter defterinin 58 no’suna ka- y›tl› Fatma Zehra isimli han›m hattata ait talik yaz›l› levha otuz iki sat›rl›k yine mayil flekilde yaz›lm›fl beyitlerden oluflmufltur. Bayan hattat›n eseri olmas›

aç›s›ndan önemlidir.

70 no’lu envanter defterine kay›tl› Mehmed Aziz imzal› ve 1322/1904 tarihli ﬂeker renk ka¤›t üzerine celi ta’lik

(13)

ile dört sat›r halinde Peygamber Efen- dimizi metheden beyitler yaz›l›d›r (Re- sim:30)

72 no’ya kay›tl› ta’lik yaz›l› levhada lacivert zemine alt›nla alt› sat›rl›k Ey- yüb Sultan’› meth eden beyitler yaz›l›- d›r. Kenar bordürü de tezhiplidir. Bu güzel eserin hattat› bilinmiyor (Re- sim:31)

5. ‹kinci Derecede Önemli Di¤er Hat Levhalar›: Envanterin 75 no’suna

kay›tl› levha Kâbe-i Muazzama puflide- sinden ayet kufla¤›ndan bir parçan›n çerçevelenip levha haline getirilmesi ile eser oluflmufltur (Resim:32).

Envanterin 76 no’suna kay›tl› tu¤ra fleklindeki yaz› Peygamber Efendimizi meth eden sözlerden oluflmufltur. Be- yaz zemine siyah hat mürekkebi ile ya- z›lm›flt›r. Eserin yap›mc›s› Silahtar Oca¤›ndan Ahmed Razi Bey’in 1189/1774 tarihli eseridir (Resim:33).

(14)

SONUÇ

Eyyüb Sultan Türbesi’nde bizzat hattat veya zerendüt tekni¤i ile müzeh- hibin elinden ç›km›ﬂ hat eserleri yan›n- da Kâbe örtüleri, perdeler ve Kedim-i Saadet örtüleri, ipek örtüler, çini karolar, metal seramik gibi pek çok de¤iﬂik malzemelerin üzerinde de hat yaz›lar›

mevcuttur. Günümüzde de Eyyüb Sul- tan Türbesi’ne üzerinde hat yaz›l› eserler hediye edilmeye devam edilmekte- dir. Bunun en son örne¤i Hattat Yusuf BENEFﬁE’nin türbeye hediye etti¤i dört adet yaz›s›n› gösterebiliriz.

Temennimiz Eyyüb Sultan Türbesi’nin Hat Sanat› aç›s›ndan zenginli¤ini or- taya koyan detayl› bir bilimsel çal›ﬂ- man›n yap›lmas›d›r.

B‹BL‹YO⁄RAFYA

AKAKUﬁ, Recep, “Eyyüb Sultan ve Mukaddes Emanetler”, ‹stanbul, 1991

BAYRAK, Orhan, “‹stanbul’da Gömülü Meﬂhur Adamlar”. ‹stanbul, Türkiye An›tlar Derne¤i ‹s- tanbul ﬁubesi Yay›n›

BAYAT, Ali Haydar, “Hüsn-i Hat Bibliyo¤raf- yas›” Ankara, Kültür Bakanl›¤›, 1990

BERK, Süleyman, “Hattat Mustafa Râk›m’da Celi Sülüs ve Tu¤ra Esteti¤i”

Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü ‹slam Tarihi ve Sanatlar› Ana Bilim Dal›

DERMAN, U¤ur, “Türk Sanat›n›n ﬁaheserleri”

‹stanbul, 1981

GÜVEN, Erman, “Eyyüb Sultan Türbesindeki Eserlerin ‹ncelenerek Sultan Reﬂad Türbesinde Ser- gilenmesi”, Y›ld›z Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Bas›lmam›ﬂ Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul, 1992

HASKAN, Mehmet Mermi, “Eyyüb Sultan Tarihi, Eyüp Sultan Belediyesi, 1996

‹BNÜLEM‹N, Mahmud Kemal, “Son Hattatlar”,

‹stanbul, 1955

RADO, ﬁevket, “Hattat Hâmid Aytaç” ‹stanbul, 1983

--- “Türk Hattatlar›”, ‹stanbul

SER‹N, Muhittin, “Hat Sanat›m›z”, ‹stanbul, 1982, Kubbealt› neﬂriyat›.

--- “Hattat Aziz Efendi”, ‹stanbul, 1988, Kub- bealt› neﬂriyat›.

--- “Hattat ﬁeyh Hamdullah”, ‹stanbul, 1992, Kubbealt› neﬂriyat›.

--- “Hat Sanat› ve Meﬂhur Hattatlar”, ‹stan- bul, 1999, Kubbealt› neﬂriyat›.

ﬁEHSUVARO⁄LU, Haluk, “As›rlar Boyunca

‹stanbul” Cumhuriyet Gazetesi yay›n›

ÜNVER, Süheyl, “Hattat Mustafa Rak›m Efen- di”, ‹stanbul, 1953

--- “Hattat Mustafa ‹zzet ve Eserleri”, ‹stanbul, 1953

--- “Hattat Mustafa ﬁevki”, ‹stanbul, 1953 YAZIR, Mahmud Bedreddin, “Kalem Güzeli”, An- kara 1989

--- Eski Yaz›lar› Okuma Anahtar›, Vak›flar Genel Müdürlü¤ü, Ankara, 1978