MUSTAFA KAFA / 8. SINIF TAM ÖĞRENME – CÜMLE ÇEŞİTLERİ (Yüklemin Yerine Göre)
KONU : CÜMLE ÇEŞİTLERİ
Cümleler; yüklemlerinin türüne göre, yüklemlerinin yerine (öğe dizilişine) göre, anlamlarına göre ve yapısına göre dört grupta incelenir.
B. Öğelerinin Dizilişine Göre Cümleler (Yüklemin Yerine Göre Cümleler)
🔸 1. Kurallı (Düz Cümle)
Yüklemi sonunda bulunan cümlelere kurallı cümle denir.
Türkçenin söz dizimi; "özne, tümleçler, yüklem" biçi- mindedir.
👍 Rüzgar bu gün çok şiddetli esiyor.
yüklem
🔸 2. Devrik Cümle
Yüklemi sonda olmayan cümlelere devrik (kuralsız) cümle denir.
Devrik cümleler genellikle konuşmalarda ve şiirlerde kullanılır.
👍 Toplanmıştı garipler şimdi kervansaraya.
Yüklem
👍 Geçmişte kaldı o güzelim dostluklar.
yüklem
🔸 3. Eksiltili Cümle
Yüklemi olmayan, yargının ne olduğunun okuyucuya bırakıldığı cümlelerdir.
👍 Bir yanda masmavi bir göl, diğer yandan yemyeşil bir vadi...
: ALIŞTIRMA
Aşağıdaki cümleleri öge diziliğine göre inceleyerek boşluklara kurallı, devrik, eksiltili olarak belirtiniz.
Okula giderken annesine sarıldı.
*……….…………
Seni sordum her gördüğüme.
*……….…………
Önce bir çay molası, ardından Marmaris'e yolculuk...
*……….………
Uzun yıllar onun dönmesini bekledik.
*……….………
Kız beşikte, çeyiz sandıkta...
*……….………
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.
*……….………
Fahriye Abla bizim komşumuzdu.
*……….………
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.
*……….………
Her tarafta rengârenk çiçekler, yemyeşil otlar...
*……….………
Çok lezzetliydi dün sizde içtiğimiz çorba.
*……….……
Yason’da uçurtma, boztepede piknik…
*……….………
Islanırdık ilkbaharın kırkikindi yağmurlarında.
*……….…………
Ozan elindeki zazı bırakıp çekildi bir kenara.
*……….………
Denizci olmak için matematik ve harita bilginiz olmalı.
*……….………
Ehliyetsiz araba sürerken çevirmede yakalandı.
*………
Kaşışmış küçüçük yavrular tehlikeyi görünce.
*……….……
Güneşli bir gün, sevgi dolu kalpler...
*……….…………
CÜMLE ÇEŞİTLERİ (Yüklemin Yerine Göre)
ETKİNLİK :
Aşağıdaki kelimeleri devrik ve kurallı olarak cümle içinde kullanınız.
Seç- :
Kurallı: ………
Devrik: ………..
Karış- :
Kurallı: ………
Devrik: ………..
Aşağıdaki cümlelerden eksiltili olanları işaretleyiniz.
[ ] Bir yanda Kız Kulesi diğer yanda Rumeli Hisarı [ ] Pahalıymış beğenip almayı düşündüğü elbise [ ] Ağacın gölgesinde dinleniyordu minik kuzular [ ] Elinde ağır bir çanta, önünde uzun bir yol [ ] Aydınlık sabah, sıcacık güneş
Aşağıdaki boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz.
……… sonda olan cümlelere ……….
Cümle denir.
Yüklemi ……….……. ya da …………..……… olan cümlelere
……… cümle denir.
Eksiltili cümlelerde ……….. bulunmaz.
Bilgileri doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz. D -Y ( ) Öge dizilişine göre cümleleri belirlemek için yüklemin nerede olduğuna bakılır.
( ) “Yumuşacık yastıkta uyku” cümlesi eksiltili bir cümledir.
( ) “Güzeldir hayat.” Cümlesi kurallı bir cümledir.
( ) “Beğeniyorum” ifadesinde tek sözcük bulunduğu için yüklemin yerine göre değerlendirilmez.
( ) Eksiltili cümle yüklemin kullanılmadığı ifadenin yarım bırakıldığı cümlelerdir.
: TEST
1. Aşağıdaki dizelerin hangisi yükleminin yerine göre diğerlerinden farklıdır?
A) Desem ki vakitlerden bir nisan akşamıdır.
B) Rüzgârların en ferahlatıcısı senden esiyor, C) Sende seyrediyorum denizlerin en mavisini.
D) Ormanların en kuytusunu sende gezmekteyim.
2. “Yüklemi sonda olmayan cümlelere devrik cümle denir.”
bu tanıma göre, aşağıdakilerden hangisi devrik cümle değildir?
A) Çözüyorum geçmişten bana kalan bilmeceleri.
B) Tamamlanmamış yollar tutuyorum sabırsızca.
C) Senden gelecek iyilikleri kalbimde topluyorum.
D) Olan biteni yazıyorum satılmış duygulara.
3. Aşağıdakilerden hangisi kurallı bir cümledir?
A) Pazar günleri de kalabalık bu şehrin sokakları.
B) Kısa bir süre içinde değişti her şey benim için.
C) İnsanlar eremediler bir türlü hayatın sırrına.
D) Bir zamanlar bu çıplak tepeler ormandı.
4. Aşağıdakilerden hangisi öğelerinin dizilişine göre diğerlerinden farklıdır?
A) Ev alma, komşu al.
B) Sakla samanı, gelir zamanı.
C) Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ olur.
D) Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.
5. Aşağıdaki dizelerden hangisi, yüklemin yerine göre kurallıdır?
A) Yine bahar oldu coştu yüreğim.
B) Akar boz bulanık coşkun dereler.
C) Beni böyle sevdalara salan sensin.
D) Kanadın, aklımı hep ettin talan.
(1) Ocak ayında on beş gün açık denizde kalacaktık. (2) İlk gidilecek olan yer Kıbrıstı. (3) Yolumuzu doğru bir şekilde belirleyebilmek için haritaya baktım. (4) Kıbrıs geçiçi olarak dinlenebileceğimiz geniş bir limana sahip bir adaydı.
6. Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerden hangileri kurallı, isim cümleleridir?
A) 1 - 3 B) 1 - 4 C) 2 - 4 D) 2-3
“Komşularımız dikkat etmiyor çocuklarının gürültü yapmasına.”
7. Yukarıdaki cümlenin çeşiti yüklemin yapısı ve yerine göre aşağıdakilerden hangisidir?
A) Devrik isim cümlesi B) Kurallı isim cümlesi C) Kurallı fiil cümlesi D) Devrik fiil cümlesi
