III. Ahmet Dönemi Huzur Güreşleri ve Güreşler İçin Yapılan Ceyb-i Hümayun Harcamaları

(1)

ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print) Volume 6 Issue 5, p. 269-311, September 2014

JHS

H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 5 September

2014

III. Ahmet Dönemi Huzur Güreşleri ve Güreşler İçin Yapılan Ceyb-i Hümayun Harcamaları

Wrestling in the Presence of the Sultan and Expenditures from the Imperial Pocket During the Reign of Ahmet III

Doç. Dr. Ahmet YĠĞĠT

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü - Muğla

Öz: Bu makale III. Ahmet (1703-1730) döneminde padişahın huzurunda yapılan güreş müsabakalarını ele alarak, güreş müsabakalarının yalnızca bir spor olmakla kalmayıp dini, içtimai ve askeri öneme haiz, geniş alanda etkili bir spor olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Güreş, Ceyb-i Hümayun, Osmanlı Devleti, III. Ahmet, Biniş-i Hümayun Abstract: This article examines the wrestling matches done in the presence of Ottoman sultan Ahmet III (r.1703-1730) and suggests that wrestling in the Ottoman Empire was not merely a sport but had religious, social, and military significance with widespread influence.

Keywords: Wrestling, Sport, Imperial Pocket, Ottoman Empire, Ahmet III, Imperial Ride/Royal Trip

Giriş

Beden gücü ve zekâya dayanan bir spor olan güreĢin geçmiĢi, insanlık tarihi kadar eskiye dayanmaktadır.¹ GüreĢ², Türkler arasında M.Ö. II. yüzyıla kadar uzanan oldukça eski dönemlerde³ savaĢ idmanı⁴ Ģeklinde yapılmakla birlikte çeĢitli düğün ve eğlencelerde sergilenmesi yiğitlik ölçüsü olarak da kabul edilmektedir. Hükümdar ve devlet adamları güreĢi, atçılık ve atıcılık gibi sporlar ile beraber himaye ederek saray sporu haline getirmiĢlerdir.

GüreĢ Türkler arasında erkeklerin yaptığı bir spor olarak bilinmesine rağmen Dede Korkut‟ta geçtiği Ģekli ile kızlar tarafından da icra edilmektedir.⁵ Ġslamî dönemde Hz. Peygamberin de bizzat güreĢtiği ve güreĢi teĢvik ettiği bilinmektedir.⁶ Türk folklorunda güreĢçilerin piri olarak Hz. Hamza kabul edilmektedir.⁷ Selçuklular döneminde Türkler tarafından güreĢe yeni bir takım kurallar ve uygulamalar getirilmiĢtir. Muhtemeldir ki, Farsça “Pehlivan” ifadesi de bu

1 Abdülkadir Özcan, “GüreĢ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi C. XIV, Ġstanbul 1996, s.317.

2 GüreĢ veya güleĢ kelimesi anlam olarak Kür-yiğit, sarsılmaz, pek yürekli, kabadayı adam anlamlarına gelmektedir.

Bkz. KaĢgarlı Mahmud, Divan-ı Lügat it-Türk IV, (çev. Besim Atalay), Türk Dil Kurumu, Ankara 1943, s.399; EĢ arkadaĢ, baĢka birisiyle yarıĢmak anlamına gelmektedir. Bkz. Atıf Kahraman, Cumhuriyete Kadar Türk Güreşi I, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1989, s.1.

3 Eberhard M.Ö. II. Yüzyılda Çin kaynaklarında Türklerin güreĢ yaptıklarına dair ifadelerin geçtiğini kaydetmiĢtir.

Bkz. D. Wolfram Eberhard, “Çin Kaynaklarına Göre Türkler ve KomĢularında Spor”, Ülkü Dergisi S.87, Mayıs 1940, s.209-215.

4 Ġbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, Ġstanbul 1996, s.275.

5 Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, Ankara 2011, s.61; “Kız birle küreĢme, kısrakla yarıĢma” bkz. KaĢgarlı Mahmud, a.g.e. I, s.474.

6 A. Özcan, a.g.m, s.317.

7 Hüseyin Algül, “Hamza”, Diyanet İslam Ansiklopedisi C.XV, Ġstanbul 1997, s.502.

(2)

III. Ahmet Dönemi Huzur Güreşleri ve Güreşler İçin Yapılan Ceyb-i Hümayun Harcamaları

JHS 270

2014

dönemde Türk dilinde kullanılmağa baĢlanmıĢtır.⁸ Bu kurallardan olarak güreĢte müsabaka baĢlamadan önce Hz. Peygambere salavat getirilmesi, dua okunması ve güreĢçilerin piri kabul edilen Hz. Hamza‟nın isminin zikredilmeye baĢlanması da bu dönemde olmalıdır. Selçuklular devrinde Anadolu‟da birçok Ģehirde güreĢçiler için tekkeler kurulmuĢtur. Devlet görevlilerinin destekleriyle bu gelenek daha sonra devam etmiĢtir. Anadolu Selçuklu Devleti‟nin merkezi olan Konya‟da⁹, Osmanlı Beyliği‟nde Orhan Gazi döneminde Bursa‟da, Murat Hüdavendigar döneminde Edirne‟de güreĢ tekkeleri açılmıĢtır.¹⁰ Pehlivanlar II. Mehmet döneminde bir cemaat olarak teĢkilatlanmıĢlardır. II. Bayezid, I. Selim, I. Süleyman, IV. Murat, IV. Mehmet ve III. Ahmet gibi Osmanlı padiĢahları da güreĢ ve güreĢçileri desteklemiĢlerdir. II. Mahmut Ġstanbul‟da birçok yerde güreĢ müsabakaları düzenleterek bu dönemde oldukça önemli güreĢçilerin yetiĢmesi için zemin hazırlamıĢtır. Sultan Abdülaziz Han devrinde güreĢçiler sınırların dıĢına taĢınmıĢ ve dünyanın birçok noktasında tanınır hale gelmiĢtir.¹¹ ÇalıĢmanın konusunu padiĢahların Topkapı Sarayı dıĢında düzenlemiĢ oldukları kısa süreli at ile yapılan gezintiler yani biniĢ¹² esnasında ve Ġstanbul‟da saray/yalı/köĢklerde düzenlenen eğlencelerden biri olan güreĢler ile müsabakayı gerçekleĢtiren güreĢçiler oluĢturmaktadır. Bu güreĢlerin tertip usulü ve en önemlisi çalıĢmanın ana kaynağı olan ceyb-i hümayundan¹³ padiĢahın huzurunda (huzur güreĢi) yapılan güreĢler için güreĢçilere yapılan ihsanlar/ödemeler ele alınacaktır.

Osmanlı Devleti‟nde güreĢ, güreĢçiler ve ceyb-i hümayun ödemeleri makale olarak çalıĢmanın boyutlarını aĢacağından ve zaman olarak çok geniĢ bir dönemi kapsayacağından, buna bağlı olarak çok fazla belgeyi içereceğinden III. Ahmet‟in saltanat devri ile sınırlandırılmıĢtır.

ÇalıĢmada güreĢ çeĢitleri ve güreĢ oyunları¹⁴ hakkında bilgi verilmemesi, belgelerde güreĢ taktik ve teknikleri hakkında bilgi verilmeyip sadece güreĢçilerin isimleri ve kendilerine yapılan ödemelerin yazılması dolayısıyladır.

Osmanlı Devleti‟nde güreĢ ve güreĢçiler ile alakalı arĢiv belgelerine dayanan çalıĢma hemen hemen yok denecek kadar az olduğu spor tarihçileri tarafından kaleme alınmıĢtır. Bu konuda çalıĢanlar da belge ve bilgi eksikliğinden dolayı Osmanlı Devleti‟nde huzur güreĢlerini yanlıĢ olarak III. Selim zamanından baĢlatırlar.¹⁵ Hâlbuki bu tarih öncesinde de padiĢahların huzurunda, özellikle biniĢlerde güreĢ müsabakaları tertip edildiği ceyb-i hümayun kayıtlarından anlaĢılmaktadır. Belgelerde güreĢlerin tertip edildiği tarihler, güreĢlere katılan pehlivanların isimleri özellikle verilmiĢtir. Türklerin güreĢ tarihi oldukça eskilere dayandırılmakla beraber dönemlere ait pehlivanların isimleri ve memleketlerine dair bilgi ve belgeler yoktur. ÇalıĢmada belgeler arasında isimleri mevcut olup ortaya çıkarılmamıĢ pehlivanlar, isimleri, lakapları ve memleketleriyle tespit edilmiĢtir. Ayrıca pehlivanlardan

8 A. Kahraman, a.g.e., s.1.

9 Ġbrahim Hakkı Konyalı, Konya Tarihi, Memleket Yayınları Konya 2007, s.611.

10 Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul, I/2, (Hzr. Seyit Ali kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul 2003, s.587; Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: Konya, Kayseri, Antakya, Şam, Urfa, Maraş, Sivas, Gazze, Sofya, Edirne, III/2 kitap, (Hzr. Seyit Ali kahraman-Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul 2003, s.583.

11 Cevdet Küçük, “Abdülaziz”, Diyanet İslam Ansiklopedisi C.I,, İstanbul 1988, s.179-185; A. H. Ongunsu,

“Abdülaziz”, İslam Ansiklopedisi C.I, Ġstanbul 1988, s.57-60.

12 Osmanlı PadiĢahlarının özellikle son yüzyıllarda at veya saltanat kayıkları ile yaptıkları kısa süreli gezintiler için kullanılan tabirdir. Bkz. Abdülkadir Özcan, “BiniĢ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi C VI., Ġstanbul 1992, s.184-185.

13 Ceyb-i Hünayun; Osmanlı Devleti‟nde doğrudan padiĢahın Ģahsi kullanımına ayrılan para ve buradan yapılan harcamaları ifade eden tabirdir. Bkz. Halil Sahillioğlu, “Ceyb-i Hümâyun”, Diyanet İslam Ansiklopedisi C.,VII, Ġstanbul 1993, s.465-467.

14 Ġhsan Harmandalı, Güreş Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, Ankara 1974; A. Kahraman, Cumhuriyete Kadar Türk Güreşi I, Kültür Bakanlığı, Ankara 1989.

15 Gökhan Bayraktar-Ahmet Yazıcı, “Osmanlı Kültüründe Huzur GüreĢleri”, Türk Dünyası Araştırmaları S.196, (ġubat 2012), Ġstanbul 2012, s.100.

(3)

Ahmet YİĞİT

JHS 271 H i s t o r y S t u d i e s Volume 6 Issue 5 September

2014

galip ve mağlup olup ceyb-i hümayunlarda isimleri kaydedilmiĢlerin tamamı tablo olarak verilmiĢtir. ÇalıĢmada müsabakalar düzenlenmiĢ oldukları mekanlara göre tasnif edilmiĢtir.

A-Saraylar

Saray farsça bir kelime olup hükümdarların veya devlet baĢkanlarının oturduğu büyükçe yapı olarak tarif edilmektedir. Osmanlı Devleti döneminde Bursa, Edirne ve Ġstanbul‟da saraylar oluĢturulmuĢtur. Ġstanbul‟un fethinden sonra ilk önce Bizans döneminden kalan Eski Saray kullanılırken, II. Mehmet tarafından Topkapı Sarayı inĢa edilmiĢ ve padiĢahlar burada ikamet etmeğe baĢlamıĢlardır. Zamanla padiĢahların dıĢında devlet adamlarının yönetim merkezi olarak kullandıkları mekanlar saray olarak isimlendirilmeye baĢlanmıĢtır.

a-Sada‘bad Sarayı

Bu tarihte Sa„dabad mevkiinde III. Ahmet tarafından köĢklerden meydana getirilen sarayda, Topkapı Sarayı‟nda olduğu gibi Sofa ve Harem-i ġerif mevcuttur¹⁶. Açık olarak güreĢlerin nerede tertip edildiği yazılmadığından Sofa tabirinden dolayı her iki yerde de güreĢ müsabakası düzenlenmiĢ olabilir. Fakat biniĢ Topkapı Sarayı dıĢına hünkarın at ile düzenlediği gezi olduğu için müsabakalar Topkapı Sarayı dıĢında tertip edilmiĢ olmalıdır.

28 Cemaziyelaihir 1122/24 Ağustos 1710 tarihinde pazar günü Hasoda KöĢkü‟nde güreĢ müsabakaları düzenlenmiĢtir. Sarayda yapılan güreĢlere davet edilen güreĢçilerde ne tür özellikler arandığına dair bilgi mevcut değildir. Müsabakaların dikkat çeken pehlivanı Cenkli lakaplı güreĢçidir. Cenkli yaptığı altı müsabakayı da kazanmıĢtır. Onu Dıramalı dört, Deli Mehmet ve Bostancı Makacan üçer, Sarı Oğlan, Kel Mehmet ve Sandalcı Abdi ikiĢer galibiyet ile izlemiĢlerdir. Müsabakalara toplam otuz yedi pehlivan katılmıĢ ve yirmi sekiz güreĢ gerçekleĢtirmiĢlerdir. Müsabakalar sonunda galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya iki olmak üzere Çukadar Ağa¹⁷ vasıtasıyla toplam 86 zolota¹⁸ ödenmiĢtir. Müsabakalara katılan güreĢçileri gösterir tablo aĢağıya çıkarılmıĢtır.¹⁹ Ġsimleri tabloda kaydedilmiĢ olan pehlivanlardan ilk sütunda olanlar galip gelenler ikinci sütunda olanlar ise mağlup olanlardır.

Tablo I:24 Ağustos 1710 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar

Dıramalı Naalbendoğlu

Dıramalı Sirozlu Mustafa

Dıramalı Halil

Dıramalı Mustafa

Sarı Oğlan Deli Musa

Sarı Oğlan Hasan

Deli Mehmet Yakup

16 Sedad H. Eldem, Sa‘dabad, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ġstanbul 1977.

17 Bilgi için bkz. Mehmet Ali Ünal, Paradigma Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayınevi, Ġstanbul 2011, s.175.

18 Aslı lehçe bir kelime olup yine bu memlekete ait doksan akçelik gümüĢ sikkeye verilen isimdir. Bkz. M. Ali Ünal, a.g.e., s.751.

19 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi D.2354.017, s.2.

(4)

JHS 272

2014

Deli Mehmet Kara Ali

Deli Mehmet Martızı

Yakup Sagir Batman

Kel Mehmet Dilsiz

Kel Mehmet Hasan

Halhalı Ahmet AĢçı Mehmet

Cenkli Mehmet BeĢe

Cenkli Mahmut

Cenkli Hüseyin

Cenkli Mustafa

Cenkli Süleyman

Cenkli Ahmet

Sagir Bosnavî

Bostancı Hüseyin Moralı Bostancı Makacan Debbağoğlu Ahmet

Bostancı Makacan Veli

Bostancı Makacan Sinan

Bosnavî Hüseyin Kara Mehmet

Kula Mustafa

Sandalcı Abdi Halil

Sandalcı Abdi Hamza

10 ġaban 1122/4 Ekim 1710 tarihinde cumartesi günü Harem-i ġerif‟te yirmi sekiz pehlivanın katılımı ile güreĢ müsabakaları düzenlenmiĢtir. Toplam yirmi bir güreĢin yapıldığı müsabakalarda Bostancı Mehmet yaptığı dört karĢılaĢmadan da galibiyetle ayrılmıĢtır. Onu Bosnavî, Dıramalı Halil üçer, Bostancı Ali, Deli Mehmet, Çengelli ve Süleyman ikiĢer galibiyetle takip etmiĢlerdir. Müsabakalarda yirmi bir güreĢçiye verilmesi gereken ücret 63

(5)

Ahmet YİĞİT

2014

zolota olması gerekirken duacıya da verilen iki zolota ile beraber toplam 59 zolota dağıtılmıĢtır. Muhtemelen güreĢlerde berabere kalan pehlivanlara kayıtlara yansıtılmayan Ģekli ile düĢük ücret verilmiĢtir. Haremde düzenlenen müsabakalara katılan güreĢçiler hakkında tablo aĢağıda oluĢturulmuĢtur.²⁰

Tablo II: 24 Ekim 1710 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar

Adalı Çamkerten

Bosnavî Edirneli Mustafa

Bosnavî Ali

Bosnavî Tokatlı Mehmet

Dıramalı Halil Kara Bayır Dıramalı Halil Edirneli Ahmet Dıramalı Halil Bostancı Ali

Bostancı Ali Uzunovalı Küçük Mehmet Bostancı Ali Üsküdarî Ali

Sagir Yakub PaĢa

Bostancı Mehmet ġatır Mehmet Bostancı Mehmet Bostancı Musa Bostancı Mehmet Süleyman Bostancı Mehmet Deli Mehmet Yakup PaĢa Kırımî Ali Deli Mehmet Berber Hüseyin Deli Mehmet Bostancı Hüseyin

Çengelli Ömer

Çengelli Kastamonu Muhammed

Süleyman Moralı

Süleyman MaraĢî Abdülkerim

(6)

JHS 274

2014

12 Rebiülevvel 1126/28 Mart 1714 tarihinde çarĢamba günü gerçekleĢen Mevlid-i Ģeriften sonra Sofa‟da huzurda güreĢ müsabakası tertip edilmiĢtir. GüreĢe katılan pehlivanlardan Hazineli Küçük Osman galip Salih ise mağluptur. Silahtar Ağa²¹ müsabakaya katılan her iki pehlivana ikiĢer altın olmak üzere ceyb-i hümayundan toplam 4 altın vermiĢtir.²²

15 Rebiülevvel 1126/31 Mart 1714 tarihinde cumartesi günü Sofa‟da huzurda güreĢ müsabakası tertip edilmiĢtir. Daha önce 18 Mart günü Kozbekçilerde huzurda güreĢ tutan Teberdar Muhammed ile Helvacı Ġbrahim bir kez daha müsabakaya çıkmıĢlardır. Müsabakanın galibi Teberdar olmuĢtur. Saraydaki mücadelede verilen ihsan saray dıĢında gerçekleĢtirilen güreĢ müsabakalarına göre daha yüksektir. Galibe iki mağluba bir olmak üzere toplam 3 altın Silahdar Ağa vasıtasıyla ödeme yapılmıĢtır.²³ Pehlivanların isimlerinin verilmediği bir baĢka organizasyon, 15 Receb 1127/17 Temmuz 1715 tarihinde çarĢamba günü Despot‟da, Harem-i ġerif önünde ki Cer sahada²⁴ gerçekleĢtirilmiĢtir. Müsabakalara katılan yirmi yedi çift pehlivana toplam 54 zolota ödenmiĢtir. Müsabakalarda düzenlemeleri yapan duacıya da iki zolota Silahdar Ağa tarafından ödeme yapılmıĢtır.²⁵

b-Eski Saray

Osmanlı Devleti‟nin Ġstanbul‟un fethinden sonra yönetim birimi olarak kullandığı Eski Saray‟a padiĢah tarafından zaman zaman biniĢ tertip edilmiĢtir. BiniĢ sırasında tertip edilen eğlencelerden biri de güreĢ müsabakaları olmuĢtur. 9 Receb 1124/12 Ağustos 1712 tarihinde cuma günü III. Ahmet tarafından Eski Saray‟a biniĢ düzenlendiğinde, huzurda güreĢ müsabakaları tertip edilmiĢtir. PadiĢahların pazartesi ve perĢembe günleri biniĢ düzenledikleri Ģeklinde oluĢmuĢ olan genel kanının dıĢında bir günde Topkapı Sarayı dıĢına biniĢ tertip edilmiĢtir. ÇalıĢmada bu kanının doğru olmadığı belgelerde ortaya konmuĢtur. Oldukça geniĢ katılımlı yapılan müsabakalarda dağıtılan ödül toplam 35 zolotadır. GüreĢçilerin galiplerine ikiĢer, mağluplara birer ve duacıya da iki zolata Silahdar Ağa tarafından takdim edilmiĢtir.

Müsabakalara katılan pehlivanların memleketlerinin dıĢında da kullanılan lakaplara sahip oldukları görülmektedir. Lakap kiĢilere isimleri dıĢında sonradan kiĢinin özellikleri dolayısıyla takılan addır. Bahçe Ahurlu, AĢçı, Deli, Kara, Kapucu, Bostancı, Sandalcı ve Berber gibi lakaplar güreĢçiler tarafından kullanılmıĢ veya kendilerine bu lakaplar yakıĢtırılmıĢtır.

Lakaplar bazen ismin yerine de direk kullanılmıĢtır. Tosun, ġatır, Sagir ve Tokatlı gibi lakaplar bu türdendir. Tokatlı bu müsabakalarda yer almıĢ ve galibiyetle sonuçlanan iki güreĢ gerçekleĢtirmiĢtir. Müsabakalara katılan güreĢçilerin isimleri ve lakapları aĢağıdaki Ģekildedir.²⁶

Tablo III: 12 Ağustos 1712 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar Bahçe Ahurlu Ġbrahim AĢçı Musa

Deli Mehmet Çekmeceli Hüseyin

Halil Hamza

Tosun ġatır

21 Hasoda‟nın, HasodabaĢı‟ndan sonra gelen en büyük amiridir. Bilgi için bkz. M. Ali Ünal, a.g.e.,s.616.

24 Metinde yazanın okunuĢu Despot ve Cer sahadır. Bu alanların nerede olduğuna dair bilgi bulunamamıĢtır.

(7)

Ahmet YİĞİT

2014

Edirneli Mustafa Berber Hüseyin

Tokatlı Kapucu Hasan

Tokatlı Mustafa

Bostancı Ali Sagir

Bostancı Ġbrahim Hüseyin

Bahçe Ahurlu Mustafa Sandalcı Hüseyin

Kara Ġbrahim Osman

20 Rebiülahir 1132/1 Mart 1720 tarihinde cuma günü Saray-ı Atike düzenlenen biniĢte, Dolma ÇavuĢ lakaplı ve isimleri verilmeyen sekiz çift pehlivan arasında güreĢ müsabakaları tertip edilmiĢtir. Müsabakalar sonunda galibe 160, mağluba 80, duacıya 240 akçe olmak üzere Silahdar Ağa vasıtasıyla toplamda 18 kuruĢ ceyb-i hümayundan ödeme yapılmıĢtır.²⁷

10 Zilkade 1132/13 Eylül 1720 tarihinde cuma günü Eski Saray‟a düzenlenen biniĢ esnasında on iki çift pehlivan arasında tertip edilen güreĢ müsabakalarında, galibe 53 mağluba 27‟Ģer para duacıya 80 para verilerek toplamda 26 kuruĢ ödeme yapılmıĢtır.²⁸ Hesaplamalarda para kullanılmasına rağmen toplam ödenen kuruĢ miktarları birbirini tutmamaktadır.

3 ġevval 1134/17 Temmuz 1722 tarihinde cuma günü Saray-ı Atik‟de düzenlenen güreĢ müsabakalarında on iki pehlivan yer almıĢtır. Bu müsabaka esnasında Kapu Ağası ile Kasraç PaĢa‟nın²⁹ pehlivanları yeniĢememiĢlerdir. Silahdar Ağa vasıtasıyla müsabakalar esnasında toplam 21 zolota ve 15,5 kuruĢ ödeme yapılmıĢtır. Bu ödemenin açıklamasında galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya da üç zolota olarak belirtilmiĢtir. Yapılan fazla ödemelerin ne için yapıldığına dair bilgi verilmemiĢtir.³⁰ Müsabakalara katılan pehlivanların listesi aĢağıda tablo olarak çıkarılmıĢtır.

Tablo IV: 17 Temmuz 1722 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar

Sırtlı Halil Naalbend Ali

Topkapulu Ahmet Sagir Süleyman Deli Ġbrahim TımaĢvarlı Salih

Kara Hüseyin Tatar Mahmut

BektaĢ Babadağlı Ġbrahim

Kapu Ağası‟nın pehlivanı Kasraç PaĢa‟nın pehlivanı (berabere)

29 Yazım hatası olabilir. Metinde yazdığı Ģekli ile okunmuĢtur.

(8)

JHS 276

2014

c-Ali Paşa Sarayı

Devlet adamları da Ġstanbul‟da kendilerine ait saraylara sahiptirler. 2 Rebiülevvel 1122/1 Mayıs 1710 tarihinde perĢembe günü Kaimakam Ali PaĢa³¹ Sarayı‟na düzenlenen biniĢte güreĢ müsabakası tertip edilmiĢtir. GüreĢler dört çift pehlivan arasında gerçekleĢmiĢtir.

GüreĢçilerden üçü sarayda görevli baltacı yani teberdardır. Dolapçı lakaplı güreĢçi Harameyn Evkafı‟nın paralarının konulduğu yer olan dolapta görevli olarak kabul edilir ise sarayda görevli olan pehlivan sayısı dörde çıkmaktadır. AĢçı Musa saray mutfağında görevli olarak kabul edilir ise güreĢlere katılan sekiz pehlivandan beĢi sarayda vazife ifa etmektedirler. Fakat aĢçı ve dolapçı sadece lakap olarak da kullanılabileceği unutulmamalıdır. GüreĢler sonunda pehlivanların galiplerine ikiĢer mağluplara birer olmak üzere Silahdar Ağa vasıtasıyla toplam 12 zolota ödenmiĢtir.³² Ödemede duacının yazılmaması bu müsabakaların planlı bir Ģekilde yapılmadığı anlamına gelmektedir. Huzurda güreĢ tutan pehlivanların isim listesi tablo olarak çıkarılmıĢtır.

Tablo V: 1 Mayıs 1710 tarihinde huzurda güreşlere katılan pehlivanlar Teberdar-ı Cenkli Naalbendoğlu

Teberdar Halil ÇavuĢzade Teberdar-ı Sagir Dolapçı Ġbrahim Dıramalı Mustafa AĢçı Musa

26 Rebiülevvel 1122/25 Mayıs 1710 tarihinde pazar günü Kaimakam Ali PaĢa‟nın sarayına düzenlenen biniĢte yirmi sekiz pehlivanın katıldığı toplam on dört güreĢ müsabakası gerçekleĢtirilmiĢtir. Saray kökenli güreĢçiler Bostancı Makacan Ali ve Teberdar-ı Sagir ile Bosnavî Hüseyin üçer farklı pehlivan ile güreĢ yapıp galip gelmiĢlerdir. Teberdar-ı Cenkli ve Edirneli Boğa ikiĢer güreĢ yapıp er meydanından galibiyetle ayrılmıĢlardır. Müsabakalarda ilk kez isimleri kaydedilen Kara Mehmet, Edirneli Mehmet, MaraĢlı Mehmet, Erzurumlu Mustafa, Istrancalı Mustafa, Emir Hasan, Kızanlıklı Ġbrahim, Edirneli Boğa, Kastamonulu Hüseyin ve Dilsiz dikkat çeken pehlivanlardır. GüreĢlerde galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya iki olmak üzere Silahtar Ağa vasıtasıyla toplamda 41 zolota verilmiĢtir.³³ Fakat yapılan hesaplamada on dört müsabaka gerçekleĢtirildiğine göre 42 zolota ödeme yapılmıĢ olmalıdır.

Duacıya da 2 zolota verilince toplam verilmesi gereken para miktarı 44 zolota olmalıdır.

Müsabakalara katılan pehlivanlar tablo olarak çıkarılmıĢtır.

Tablo VI: 25 Mayıs 1710 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar Bostancı Makacan Ali Kara Mehmet

Bostancı Makacan Ali Edirneli Mehmet Bostancı Makacan Ali Veli Musa

31 Kaimakam Ali PaĢa Çorlulu Ali PaĢa olmalıdır. Bu tarihte Vezir-i Azam mevkiindedir. GeniĢ bilgi için bkz.

Münir Aktepe, “Çorlulu Ali PaĢa”, D.İ.A., VIII, s.370-371.

(9)

Ahmet YİĞİT

2014

Bosnavî Hüseyin Berber Hüseyin Bosnavî Hüseyin MaraĢlı Mehmet Bosnavî Hüseyin Erzurumlu Mustafa Teberdar-ı Cenkli Dolapçı Ġbrahim Teberdar-ı Cenkli Istrancalı Mustafa Edirneli Boğa Emir Hasan Edirneli Boğa Kızanlıklı Ġbrahim Teberdar-ı Sagir Kastamonulu Hüseyin Teberdar-ı Sagir AĢçı Mustafa

Teberdar-ı Sagir Dilsiz Dolapçı Kumleli Hasan

ç-Fatma Sultan Sarayı

Fatma Sultan III. Ahmet‟in kızıdır. Çok küçük yaĢta evlendirilmiĢ eĢinin ölümünden sonra vezir olacak Silahdar Ali Ağa ile evlendirilmiĢtir. Ali PaĢa Salacak‟ta eĢi için bir saray yaptırmıĢtır³⁴. Fatma Sultan Sarayı Salacak mevkiinde Vezir-i Azamlık makamında bulunan Damat Ali PaĢa‟nın yaptırmıĢ olduğu saray olmalıdır. Saray‟da isimleri verilmemiĢ olan dört çift pehlivanın katıldığı güreĢler, 27 Muharrem 1127/2 ġubat 1715 tarihinde cumartesi günü biniĢ esnasında huzurda düzenlenmiĢtir. Müsabakalara katılan pehlivanlara, galiplere ikiĢer mağluplara birer, duacıya da üç olmak üzere toplam 15 zolota Silahdar Ağa vasıtasıyla verilmiĢtir.³⁵

B-Köşklerde Yapılan Güreşler

KöĢk Farsça bir kelime olup bahçe içinde yapılmıĢ süslü ev, kasır anlamına gelmektedir.

Ġstanbul‟da Topkapı Sarayı ve çevresinde köĢkler inĢa edilmiĢtir. Ayrıca III. Ahmet döneminde Sa„dabad bölgesinde de köĢkler oluĢturulmuĢtur³⁶. ÇalıĢmada geçen köĢkler Topkapı Sarayı ve Sa„dabad bölgesinde bulunan köĢklerdir.

a-Cirid Köşkü

III. Ahmet huzurunda yapılan güreĢlerle ilgili ilk ceyb-i hümayun kaydı 29 Muharrem 1119/2 Mayıs 1707 PerĢembe gününe tarihlenmektedir. Cirid KöĢkü‟nde³⁷ gerçekleĢen güreĢ

34 Çağatay Uluçay, Harem II, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992, s.93 vd.

36 Sedad Hakkı Eldem, Türk Bahçeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ġstanbul 1976.

37 Cirid meydanları Topkapı Sarayı‟nda mutfakların olduğu bölümde Marmara denizine bakan kısımdaki geniĢ alana Cirid Meydanı denilmektedir. Yine aynı Ģekilde Sa„dabad mevkiinde bulunan ve spor, eğlence ve mesire yeri olarak kullanılan meydana da Cirid Meydanı denilmektedir. Ayrıca Edirnekapı mevkiinde de bir Cirid Meydanı vardır. BiniĢ tertip edilmesi dolayısıyla ve Sa„dabad mevkiinde bulunan binalar kompleksinde Cirid KöĢkü olmalıdır.

(10)

JHS 278

2014

müsabakalarıyla ilgili ayrıntıya yer verilmezken, Silahdar Ağa marifetiyle huzurda güreĢ tutan pehlivanlara ve duacıya toplam 53 zolota verildiği kaydedilmiĢtir.³⁸ Huzur güreĢlerinde Silahdar Ağa tarafından galiplere iki mağluplara birer zolota verilmiĢtir. Müsabakalar esnasında görevli olan duacı da iki zolota almıĢtır. Eğer duacı sayısı bir tane ise on yedi güreĢ yapılmıĢ olmalıdır. GüreĢ müsabakalarında hakemlerden bahsedilmemesi duacıların müsabakaları yönettiği, güreĢleri baĢlattığı ve sonuçlandırdığı Ģeklinde de yorumlanabilir.

Müsabakalara katılan güreĢçilerin isimleri kaydedilmemiĢtir.

3 Safer 1122/3 Nisan 1710 tarihinde perĢembe günü Cirid KöĢkü‟nde huzurda güreĢler gerçekleĢtirilmiĢtir. GüreĢlerde galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya iki zolota Silahdar Ağa tarafından toplam 29 zolota dağıtılmıĢtır. Deli Mehmet isimli pehlivan galibiyetle ayrıldığı üç güreĢ gerçekleĢtirmiĢtir. Sadece lakabıyla anılan güreĢçiler vardır. Sagir, Büyük Suhte, Bosnavî, Debbağoğlu, Çamkerten, Kara Belber, ġumnulu, Naalbendoğlu, Deli, Dıramalı ve Teberdar-ı Cenkli bu türden lakaplar olarak gözükmektedir. GüreĢlere katılan pehlivanlar tablo olarak aĢağıya çıkarılmıĢtır.³⁹

Tablo VII: 3 Nisan 1710 tarihinde huzurda güreşlere katılan pehlivanlar Dıramalı Halil Kara Belber

MemiĢ Bostancı Makacan

Sagir Büyük Suhte

Bosnavî Edirneli Hüseyin

Yakup Bostancı Abdi

Debbağoğlu Çakırcı Veli Deli Mehmet Çamkerten Deli Mehmet Teberdar-ı Cenkli Deli Mehmet Naalbendoğlu Ġbrahim ġumlulu Dıramalı Mustafa

1 ġevval 1122/23 Kasım 1710 tarihinde pazar günü Cirid KöĢkü‟ne düzenlenen biniĢte güreĢ müsabakaları tertip edilmiĢtir. Müsabakalara katılan kırk iki pehlivan ve gerçekleĢtirilen kırk bir müsabaka ile kapsamlı ve büyük bir organizasyon olarak gözükmektedir.

Müsabakalarda Kara Bayır, Naalbendzade ve Bostancı Mehmet beĢer, Dıramalı Halil, Tokatlı ve Bostancı Ali dörder galibiyet elde etmiĢlerdir. Müsabakalar sonunda Silahdar Ağa vasıtasıyla galiplere ikiĢer mağluplara birer ve duacıya da iki olmak üzere toplam 122 zolota ödenmiĢtir⁴⁰. Müsabakalara katılan güreĢçilerin isimleri tablo Ģeklinde çıkarılmıĢtır.

38 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi D.2352/317, s.2.

(11)

Ahmet YİĞİT

2014

Tablo VIII: 23 Kasım 1710 tarihinde huzurda müsabakalara katılan pehlivanlar Dıramalı Halil Tahtalıoğlu

Dıramalı Halil Çakır Halil Dıramalı Halil Kumleli Bekir Dıramalı Halil Çengelli Hamza Kara Bayır Dıramalı Mustafa Kara Bayır Ovalı Hasan Kara Bayır Edirneli Abdi

Kara Bayır Büyük Suhte

Kara Bayır Naalbend Mehmet Naalbend Mustafa ġatır

Naalbend Mustafa Bostancı Süleyman Bostancı Bekir Edirneli Mustafa

Tokatlı Edirneli Ahmet

Tokatlı Müezzinzade Mehmet

Tokatlı Kastamonî Mehmet

Tokatlı Çamkerten

Naalbandzade Topkapılı Abdi Naalbandzade Sagir Teberdar Naalbandzade Bostancı Abdi Naalbandzade Edirneli Mehmet Naalbandzade Diğer Muhammed Bostancı Mehmet Küçük Batman Bostancı Mehmet Kara Ali

Bostancı Mehmet Edirneli Mustafa

(12)

JHS 280

2014

Bostancı Mehmet Suhte Muhammet Bostancı Mehmet Edirneli Mehmet Bostancı Ali Küçük Hüseyin

Bostancı Ali Yakup

Bostancı Ali Dolapçı Hüseyin Bostancı Ali Diğer Yakup

Bazbân Edirneli Mustafa

Bazbân Mehmet

Bazbân Ahmet

Yakup Bayramî

Yakup TemeĢvarlı Halil

Yakup Ġbrahim

Yakup Mehmet

Yakup Ali

Debbağzade Mehmet

Debbağzade Boğa Hasan

Edirneli Ahmet Bostancı Mustafa

2 ġevval 1122/24 Kasım 1710 tarihinde pazartesi günü Cirid KöĢkü‟nde huzurda düzenlenen güreĢ müsabakalarında yirmi dört güreĢçi ile on yedi müsabaka gerçekleĢtirilmiĢtir. Müsabakalarda daha önce ismi geçen Tokatlı lakaplı güreĢçi dokuz farklı pehlivan ile yaptığı mücadeleyi kazanmıĢtır. Müsabakalar sonunda Silahdar Ağa vasıtasıyla galiplere ikiĢer mağluplara da birer duacıya iki olmak üzere toplam 56 zolota ödenmiĢtir.⁴¹ Müsabakalara katılan güreĢçilerin isimleri tablo olarak aĢağıya çıkarılmıĢtır.

Tablo IX: 24 Kasım 1710 tarihinde huzurda güreşlere katılan pehlivanlar.

Yakup Mehmet

Çengelli Hamza

(13)

Ahmet YİĞİT

2014

Hamza Ovalı Hasan Dıramalı Naalbendzade Kara Bayır Can pehlivan Çakır Tahtalızade Yalı Halil Han Çukadarı Mustafa Halil

Tokatlı Edirneli Ahmet Tokatlı Dıramalı Mehmet Tokatlı Batman

Tokatlı Edirneli Ali Tokatlı ġatır

Tokatlı Moralı Süleyman Tokatlı Dolapçı Bostancı Tokatlı Kızanlı Hasan

Tokatlı Muhammed

b-Yalı Köşkü

Yalı KöĢkü Yavuz Sultan Selim tarafından bina ettirilen, Topkapı Sarayı‟nın Galata‟ya bakan kısmındaki köĢk olup aynı zamanda Cebeciler KöĢkü olarak da bilinmektedir. Bu köĢk Sultan Abdülaziz döneminde demiryolu yapımı sırasında yıkılmıĢtır. 1 ġevval 1119/26 Aralık 1707 tarihinde pazartesi günü Yalı KöĢkü‟nde huzurda gerçekleĢen güreĢlerde Silahdar Ağa vasıtasıyla galiplere iki mağluplara birer ve duacıya da iki zolota olmak üzere toplam 35 zolota verilmiĢtir.⁴² KıĢ mevsiminde gerçekleĢtirilen müsabakaların açık veya kapalı alanda yapıldığına dair bilgi mevcut değildir. GüreĢlere katılan pehlivan sayısı on beĢ olup isimleri yazılan veya birbirleriyle eĢleĢip güreĢtikleri belirlenen pehlivanlar Ģunlardır; O dönemin meĢhur pehlivanı olarak Kara Ali ve iki adamı, Tokatlı beĢ adam olarak kaydedilen Tokat‟ta güreĢte meĢhur olmuĢ fakat isimleri yazılmamıĢ beĢ pehlivan. Devlet adamlarının yetiĢtirdiği veya himaye ettiği ve huzurda kendi adları ile güreĢtirdiği pehlivanları olduğu görülmektedir.

BostancıbaĢı‟nın isimleri verilmeyen iki pehlivanı ile isimleri verilmeyen iki çift yani dört pehlivan daha güreĢlere katılmıĢtır. Galip gelenlerin tekrar kendi aralarında güreĢtikleri iki aĢamalı bir güreĢ olduğu verilen ceyb-i hümayun miktarından anlaĢılmaktadır.

(14)

JHS 282

2014

10 Zilhicce 1119/3 Mart 1708 tarihinde cumartesi günü Yalı KöĢkü‟nde huzurda etkinlikler düzenlendiği anlaĢılmaktadır. Aynı gün içerisinde gerçekleĢtirilen güreĢlerde galiplere ikiĢer mağluplara birer ve duacıya da iki olmak üzere Çukadar Ağa tarafından toplam 53 zolota ihsan dağıtılmıĢtır. GüreĢlere katılan pehlivanların isimleri ve eĢleĢmeler kayıtta verilmiĢtir.⁴³ GüreĢçilerin lakap olarak daha çok memleket isimlerinin kullanıldığı anlaĢılmaktadır. Tokatlı, Dıramalı, Babaeskili, Moralı, Sapancalı ve Zağnalı Ģehir isimleri bu lakaplardan bazılarıdır. Tokatlı kardeĢiyle iki defa olmak üzere toplam dokuz güreĢ yapmıĢ ve kayıtlarda yazılmamasına rağmen bunların hepsinden de galibiyetle çıktığı anlaĢılmaktadır.

Ömer üç karĢılaĢma yapmıĢ ve bu karĢılaĢmalardan galibiyetle ayrılmıĢtır. Babaeskili Ali iki karĢılaĢma yapmıĢ ve galibiyetle er meydanından ayrılmıĢtır. MemiĢ iki güreĢ yapmıĢ bunlardan birinde galip gelirken diğerinde mağlup olmuĢtur. GüreĢlere katılan pehlivanlar tablo olarak aĢağıda gösterilmiĢtir.

Tablo X: 3 Mart 1708 tarihinde huzurda güreşlere katılan güreşçiler

Tokatlı Suhte

Tokatlı Musa

Tokatlı Ġbrahim

Tokatlı Dıramalı Halil

Tokatlı Zağnalı Mehmet

Tokatlı Ahmet

Tokatlı Ali

Tokatlı KardeĢiyle (iki Defa)

Babaeskili Ali Ahmet

Babaeskili Ali Hasan

Ömer Ahmet

Ömer Arnavud

Ömer MemiĢ

Moralı Süleyman Mehmet

Sapancalı Muhammed Ġsmail

MemiĢ Ahmet

(15)

Ahmet YİĞİT

2014

21 Rebiülevvel 1122/20 Mayıs 1710 tarihinde salı günü düzenlenen biniĢ sonrasında Yalı KöĢkü‟nde güreĢ müsabakaları tertip ediliĢtir. Sarayda görevli olan Ġzbandut Bostancı için iri yarı harami, korsan haydut olarak tanımlanan Ġzbandut lakabını kullanmıĢlardır. Ayrıca bu lakap Rum korsanları için kullanılan bir tabir olarak da görülür. Daha önceki güreĢlerde Teberdar-ı Cenkli sadece Cenkli lakabı ile yazılmıĢtır. Kayabalığı, ÇavuĢzade, Dıramalı, Makacan, Suhte ve Kara güreĢçiler tarafından lakap olarak kullanılmıĢtır. GüreĢlere dört çift pehlivan katılmıĢ, müsabakalar sonunda galibe ikiĢer mağluba birer ve duacıya iki olmak üzere ceyb-i hümayundan Silahtar Ağa vasıtasıyla toplam 14 zolota verilmiĢtir.⁴⁴

Tablo XI: 20 Mayıs 1710 tarihinde müsabakalara katılan pehlivanlar

Cenkli Kayabalığı

Dıramalı Halil ÇavuĢzade Kara Bilal Ġzbandut Bostancı

Makacan Suhte

1 ġevval 1124/1 Kasım 1712 tarihinde salı günü Yalı KöĢkü‟nde yapılan güreĢ müsabakalarında galibe ikiĢer mağluplara birer duacıya iki zolota ve o gün görevli matrakçılara 22 kuruĢ Silahtar Ağa tarafından toplam 245 zolota ve 20 kuruĢ ödenmiĢtir.⁴⁵ KıĢ mevsiminde seksen güreĢçinin katılımıyla gerçekleĢtirilen müsabakaların önemli pehlivanı gerçekleĢtirdiği altı güreĢi kazana Dıramalı Halil‟dir. Onu beĢer galibiyetle Karabilir, Hamza, Tokatlı, Naalbendzade, Müezzinoğlu ve Mustafa‟dır. Müsabakalara katılan güreĢçileri gösterir tablo aĢağıya çıkarılmıĢtır.

Tablo XII: 1 Kasım 1712 tarihinde huzurda güreşen pehlivanlar

Dıramalı Halil Kara Ahmet

Dıramalı Halil Bostancı Ali

Dıramalı Halil Ġbrahim

Dıramalı Halil Edirneli Mustafa

Dıramalı Halil Sefer

Dıramalı Halil Hüseyin

Karabilir Ahmet

Karabilir Muhammed

Karabilir Hasan

(16)

JHS 284

2014

Karabilir Diğer Mehmet

Karabilir Ali

Deli Mehmet Musa

Deli Mehmet Dilsiz

Deli Mehmet Mustafa

Deli Mehmet Eyüp

Han Çırağı Kara Ahmet Hüseyin Han Çırağı Kara Ahmet Ahmet Han Çırağı Kara Ahmet Ġbrahim

Hamza Ahmet

Hamza Muhammed

Hamza Diğer Ahmet

Hamza Ali

Abdi Ahmet

Abdi Mehmet

Abdi Osman

Abdi Yusuf

Abdi Ömer

Hasan Mustafa

Hasan Muhammed

Hasan Bekir

Hasan Ġbrahim

Ġbrahim Ahmet

Ġbrahim Salih

(17)

Ahmet YİĞİT

2014

Sarı Ġbrahim Mustafa

Sarı Ġbrahim Hüseyin

Sarı Ġbrahim Muslu

Sagir Ali Hüseyin

Sagir Ali Diğer Ali

Sagir Ali Mahmut

Moralı Hüseyin

Moralı Murad

Tosun Mustafa

Tosun Ahmet

Tokatlı Kara Ahmet

Tokatlı Halil

Tokatlı Ġbrahim

Tokatlı Diğer Ahmet

Tokatlı Yusuf

Makacan Halil

Makacan Mehmet

Makacan Ali

Makacan Ahmet

Abdullah Hüseyin

Abdullah Muhammed

Suhte Hamza

Suhte Muhammed

Suhte Salih

(18)

JHS 286

2014

Has Ahurlu Tosun

Has Ahurlu Yakup

Naalbendzade Ġbrahim

Naalbendzade Hüseyin

Naalbendzade Diğer Hüseyin

Naalbendzade Ali

Naalbendzade Muhammed

Müezzinoğlu Mustafa

Müezzinoğlu Ġbrahim

Müezzinoğlu Diğer Mustafa

Müezzinoğlu Ahmet

Müezzinoğlu Osman

Mustafa Muhammet

Mustafa Ali

Mustafa Diğer Ġsmail

Mustafa Mahmut

Mustafa Süleyman

SatılmıĢ Ahmet

SatılmıĢ Moralı Ahmet

SatılmıĢ Yusuf

SatılmıĢ Mehmet

Ahmet Eyüp

Deli Mahmut Ġsmail

(19)

Ahmet YİĞİT

2014

14 Muharrem 1127/20 Ocak 1715 tarihinde pazar günü Yalı KöĢkü‟ne düzenlenen biniĢte güreĢ müsabakası tertip edilmiĢtir. Müsabakalara ceyb-i hümayun kayıtlarında isimleri yazılmamıĢ olan dört çift pehlivan katılmıĢtır. Müsabakalar sonucunda galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya da üç olmak üzere Silahdar Ağa tarafından toplam 15 zolota verilmiĢtir.⁴⁶

21 ġevval 1132/26 Ağustos 1720 tarihinde pazartesi günü Yalı KöĢkü‟nde huzurda gerçekleĢtirilen güreĢlere on çift pehlivan katılmıĢtır. Müsabakalar sonunda galiplere 53, mağluplara 27 ve duacıya 80 para Silahdar Ağa vasıtasıyla ceyb-i hümayundan toplam 22 kuruĢ ödenmiĢtir.⁴⁷

1 ġevval 1134/15 Temmuz 1722 tarihinde çarĢamba günü Yalı KöĢkü‟nde huzurda gerçekleĢtirilen güreĢler sonucunda pehlivanların galibine ikiĢer, mağlubuna birer ve duacı ile çavuĢa da üç zolota olmak üzere Silahtar Ağa ceyb-i hümayundan toplam 60 zolota 45 kuruĢluk ödeme yapmıĢtır.⁴⁸ Müsabakalara katılan pehlivanlar tablo olarak aĢağıya çıkarılmıĢtır.

Tablo XIII: 15 Temmuz 1722 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar

Hamza Ġbrahim

Hamza Muhammed

Abdi TımaĢvarlı Salih

Karabayır Sagir Ahmet

Karabayır Sırtlı Halil

Çirmenli Ġslam

Diyarbekirli Ali Bursalı Ali Engürlü Süleyman Edirneli Sefer Deli Ġbrahim Edirneli Hasan

Babadağlı Ramazan

Tabakzade Çorlulu Hüseyin

Mustafa Edirneli Hasan

Çatalcalı Muhammed Tatar Mahmud

Mınla Halil Çatalcalı Muhammed

(20)

JHS 288

2014

Tekfurdağlı Dimetokalı

Ġstanbullu Muhammed Edirneli Hasan Üsküdarlı Mustafa Engürlü Ali

Bursalı Ali Ġstanbullu Mehmed

Edirneli Muhammed Ġstanbullu Sagir

1 ġevval 1136/23 Haziran 1724 tarihinde cuma günü Yalı KöĢkü‟nde huzurda on dört güreĢ gerçekleĢtirilmiĢtir. Üç müsabaka berabere sonuçlanmıĢtır. Müsabakalar esnasında yazım hatasından kaynaklanmıyorsa Ġslam ile Ġslam, Küçük ile Küçük aralarında güreĢ gerçekleĢtirmiĢtir. Müsabakalarda lakap olarak kullanılan Küçük tek baĢına yazılmanın dıĢında Küçük Arap Ali olarak da yazılmıĢtır. Ġslam da bir baĢka müsabakada isim olarak Edirneli Ġslam olarak kaydedilmiĢtir. Müsabakalar sonucunda galiplere ikiĢer mağluplara birer duacılığı gerçekleĢtiren çavuĢa üç olmak üzere Silahdar Ağa vasıtasıyla toplam 45 zolota ihsan buyurulmuĢtur. Ayrıca müsabakalar esnasında yapılan harcamalara ilaveten 33,5 kuruĢ 30 pare daha verilmiĢtir.⁴⁹ Müsabakalara katılan güreĢçiler tablo olarak aĢağıda çıkarılmıĢtır.

Tablo XIV: 23 Haziran 1724 tarihinde huzurda güreşe tutan pehlivanlar Pehlivan Hamza Topkapılı Hasan

Ġslam Ġslam

BostancıbaĢı Çukadar

BostancıbaĢı Kıtal Ahmet

Fındıklılı Mustafa (beraber)

Fındıklılı Mustafa Suhte

Karabayır Bostancı Kara Ali

Kızanlıklı Hüseyin BektaĢ

Küçük Küçük (beraber)

Abdi Edirneli Ġslam

Osmancıklı Muhammed Boğaz Hisarlı Muhammed Baltacı Muhammed Sefer

Bostancı Muhammed Ali

(21)

Ahmet YİĞİT

2014

Ayabalı Hımar Küçük Arab Ali (beraber)

1 ġevval 1138/2 Haziran 1726 tarihinde pazar günü Yalı KöĢkü‟nde huzurda on dört güreĢ müsabakası gerçekleĢtirilmiĢtir. Eyüb ile Hüseyin arasındaki güreĢ müsabakası berabere sonuçlanmıĢtır. Sırtlı Halil rakibi Abdi‟yi pes ettirmiĢtir. Ekizler yani ikizler Hasan ve Hüseyin de müsabaka gerçekleĢtirmiĢlerdir. Galiplerin ikiĢer mağlupların birer ve duacının üç zolota aldığı müsabakalarda Silahdar Ağa toplamda 45 zolota 33,5 kuruĢ ve 30 para ödeme yapmıĢtır.⁵⁰ Müsabakaya katılan pehlivanların isimleri tablo olarak çıkarılmıĢtır.

Tablo XV: 2 Haziran 1726 tarihinde huzurda güreşen pehlivanlar

Hamza Lazzineoğlu

Eyüb Hüseyin (beraber)

Hüseyin Kavaklı Muhammed

Kara Bayır Edirneli Ahmet

Ġsmail Eyüplü Musa

Ömer Ahmet

Tabakoğlu Ġsmail Ömer

Hasan Muhammet

Ekizler Hasan Hüseyin

Abdullah Muhammed

Mustafa Muhammed

KeĢtagir Hüseyin Ali Sırtlı Halil Abdi (pes) Sırtlı Halil Salcı

c-Çadır Köşkü

Çadır KöĢkü Sa„dabad kasrının ilk binalarından olup, 1730 Patrona isyanında yıkılan eserlerden biridir.⁵¹ 25 Rebiülevvel 1126/10 Nisan 1714 tarihinde salı günü Çadır KöĢkü‟ne düzenlenen biniĢte huzurda güreĢ müsabakaları düzenlenmiĢtir. Müsabakalarda yirmi iki güreĢ gerçekleĢtirilmiĢtir. GüreĢlerde Kara Ali yapmıĢ olduğu dört müsabakayı da kazanmıĢtır.

Müsabakalarda galip gelen pehlivanlara ikiĢer mağluplara birer duacıya da üç olmak üzere

51 Sedad Hakkı Eldem, Sa‘dabad, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ġstanbul 1977, s.7 vd.

(22)

JHS 290

2014

toplam 69 zolota Silahdar Ağa tarafından verilmiĢtir.⁵² Müsabakalarda güreĢ tutan pehlivanların listesi aĢağıya tablo Ģeklinde çıkarılmıĢtır.

Tablo XVI: 10 Nisan 1714 tarihinde huzurda güreşen pehlivanlar

Akcan Ġbrahim

Tokatlı Hamza

Ömer Bekir

Manavzade Karabilir

Süleyman Ġbrahim

Teberdar Hüseyin

Teberdar Mehmet

Suhte Mehmet

Suhte Ali

Tosun Ahmet

Tosun Mehmet

Mustafa Ġbrahim

Ġznikmidli Süleyman

Moralı Süleyman

Mustafa

Moralı

Süleyman Ali

Kara Ali Kara Mehmet

Kara Ali Ahmet

Kara Ali Dilsiz

Kara Ali Diğer

Muhammed

Süleyman Mustafa

Bekir Hasan

(23)

Ahmet YİĞİT

2014

Ali Süleyman

Muhammed Hüseyin

4 ġevval 1134/18 Temmuz 1722 tarihinde cumartesi günü Çadır KöĢkü‟ne düzenlenen biniĢ esnasında huzurda sekiz pehlivanın katılımıyla altı güreĢ gerçekleĢtirilmiĢtir. Hamza yapmıĢ olduğu iki güreĢte de rakiplerini pes ettirmiĢtir. Diğer dört güreĢ berabere bitmiĢtir.

GüreĢçilerin galiplerine ikiĢer mağluplara birer duacıya da üç olmak üzere toplamda 21 zolota 15,5 kuruĢ Silahdar Ağa tarafından ödenmiĢtir. Bu ücretin tamamı müsabakalara katılan güreĢçilere harcanmayıp karĢılaĢmalar esnasında diğer masraflarda bu rakama dahil olmalıdır.⁵³ Müsabakalara katılan pehlivanların isimleri tablo olarak aĢağıya çıkarılmıĢtır.

Tablo XVII: 18 Temmuz 1722 tarihinde huzurda müsabakalara katılan pehlivanlar Hamza (pes) Mınla Halil

Hamza (pes) Babadağlı Ġbrahim Karabayır Sırtlı Halil (berabere) Çirmenli Ġbrahim Deli Ġbrahim (berabere)

Abdi Mınla Halil (berabere)

Abdi Babadağlı Ġbrahim (berabere) ç-Ağa Köşkü

25 Receb 1124/28 Ağustos 1712 tarihinde pazar günü Ağa KöĢkü‟nde huzurda yapılan güreĢlerde bulunan bazı güreĢçilerin on altı gün önce Eski Saray‟da yapılan güreĢlere de katıldıkları anlaĢılmaktadır. Yeni pehlivanların da katılımı ile sayı artmıĢ ve güreĢler daha çok pehlivan arasında gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu dönemde yine galiplere ikiĢer mağluplara birer ve duacıya da iki olmak üzere Silahdar Ağa vasıtasıyla toplam 38 zolota ödeme yapılmıĢtır.⁵⁴ Galip ve mağluplar hakkında isim belirtilmemiĢ olmasına rağmen bu müsabakaların bir turnuva Ģeklinde olduğu ödemelerden anlaĢılmaktadır. Müsabakaların tamamında olduğu gibi eĢleĢmelerin ne Ģekilde yapıldığına dair bilgi verilmemiĢtir. GüreĢlere katılan pehlivanlar aĢağıdaki Ģekilde tespit edilmiĢtir.

Tablo XVIII: 28 Ağustos 1712 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar

Sagir Bostancı Ali

Sagir Mustafa

Karabilir Bahçe Ahurlu Ġbrahim

Karabilir Ahmet

(24)

JHS 292

2014

Kara Ahmet Deli Mehmet

Bahçe Ahurlu Ahmet Bostancı Mehmet

Tosun AĢçı Musa

Tosun Bostancı Mahmud

Çorlu Hüseyin Ali

Çorlu Hüseyin Silivrili Mehmet Dolaplı Bekir Has Ahurlu Mehmet

d-Alay Köşkü

Alay KöĢkü, ilk olarak Fatih Sultan Mehmet tarafından Topkapı Sarayı‟nın kara tarafında SoğukçeĢme Kapısı yakınında sur duvarı üzerinde yaptırılmıĢtır. Daha sonra aynı yerde III.

Murad ahĢap bir köĢk inĢa ettirmiĢtir. Bugün bilinen Alay KöĢkü II. Mahmud döneminde inĢa edilmiĢtir. 3 Rebiülahir 1125/29 Nisan 1713 tarihinde cumartesi günü Alay KöĢkü‟ne III.

Ahmet tarafından biniĢ düzenlenmiĢtir. KöĢkte on iki pehlivanın katılımıyla yedi güreĢ gerçekleĢtirilmiĢtir. Müsabakalar sonun da galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya üç zolota ve pehlivan Cedid‟e 3 altun Silahdar Ağa vasıtasıyla ceyb-i hümayunda toplam 3 altın 21 zolota verilmiĢtir.⁵⁵ Gerekçesi belirtilmeksizin Cedid lakaplı pehlivana 3 altın verilmiĢtir.

Müsabakalara katılan pehlivanlar aĢağıda tablo Ģeklinde çıkarılmıĢtır.

Tablo XIX: 29 Nisan 1713 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar Cedid Zağralı Muhammed

Cedid Has Ahurlu

Sagir Manavzade Mehmet Hüseyin Teberdar Deli Mehmet

Ali Mustafa

Ahmet Bekir

Ali Veli

9 Rebiülahir 1125/5 Mayıs 1713 tarihinde cuma günü Alay KöĢkü‟ne Sultan III. Ahmet‟in düzenlediği biniĢte on dört pehlivanın katılımıyla huzurda yedi müsabaka gerçekleĢmiĢtir.

Müsabakalar sonunda galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya üç olmak üzere Silahtar Ağa vasıtasıyla toplam 24 zolota verilmiĢtir.⁵⁶ Müsabakalara katılan pehlivanlar tablo olarak aĢağıya çıkarılmıĢtır.

(25)

Ahmet YİĞİT

2014

Tablo XX: 5 Mayıs 1713 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar Teberdar Deli Mehmet Manavzade

Sagir Çatalcalı

Dıramalı Hamza

Zağralı Mehmet Mustafa

Ali Edirneli Veli

Ġbrahim Mehmet

Halil Salih

10 Rebiülahir 1125/6 Mayıs 1713 tarihinde cumartesi günü Alay KöĢkü‟ne III. Ahmet‟in düzenlediği biniĢte huzurda altı pehlivanın katılımı ile üç güreĢ müsabakası gerçekleĢtirilmiĢtir. Müsabakalarda galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya üç olmak üzere Silahdar Ağa vasıtasıyla toplamda 12 zolota ödenmiĢtir⁵⁷. Müsabakalara katılan güreĢçilerin isimleri tablo olarak çıkarılmıĢtır.

Tablo XXI: 6 Mayıs 1713 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar Teberdar Deli Mehmet Karabilir

Bostancı Ġbrahim Manavzade

Edirneli Ali Mahmut

13 Rebiülahir 1125/9 Mayıs 1713 tarihinde salı günü Alay KöĢkü‟ne biniĢ düzenlenmiĢtir.

BiniĢ sırasında on üç pehlivanın katılımıyla yedi güreĢ müsabakası gerçekleĢmiĢtir.

Müsabakalar sonunda galiplere ikiĢer mağluplara birer duacıya üç olmak üzere Silahtar Ağa vasıtasıyla ceyb-i hümayundan toplam 24 zolota verilmiĢtir.⁵⁸ Müsabakalara katılan güreĢçiler tablo olarak aĢağıya çıkarılmıĢtır.

Tablo XXII: 9 Mayıs 1713 tarihinde huzurda güreş tutan pehlivanlar Teberdarlı Deli Mehmet Karabilir

Dıramalı Halil Manavzade

Dıramalı Halil Çatalcalı

Bahçe Ahurlu Has Ahurlu

Ali Edirneli Mustafa

(26)

JHS 294

2014

Ustazade Recep

Ġbrahim Mehmet

Aynı gün 13 Rebiülahir 1125/9 Mayıs 1713 tarihinde Dilsiz Mehmet ile Dilsiz Hasan huzurda güreĢtiklerinde Silahtar Ağa kendilerine ceyb-i hümayundan 8 altın verilmiĢtir.⁵⁹ Belgede pehlivanlardan hangisinin galip geldiği belirtilmemiĢtir. Bu kadar yüksek oranda ödeme yapıldığına göre bu güreĢçilerin farklı özelliklerinin olması gerekir.

18 Rebiülahir 1125/14 Mayıs 1713 tarihinde pazar günü Alay KöĢkü‟nde huzurda güreĢ müsabakası tertip edilmiĢtir. Müsabakalarda galiplere ikiĢer, mağluplara birer, duacıya üç olmak üzere Silahtar Ağa vasıtasıyla toplam 18 zolota verilmiĢtir.⁶⁰ Müsabakalara katılan güreĢçiler aĢağıya tablo olarak çıkarılmıĢtır.

Tablo XXIII: 14 Mayıs 1713 tarihinde huzurda güreşlere katılan pehlivanlar

Manavzade Muhammed

Çatalcalı Karabilir

Has Ahurlu Bahçe Ahurlu Mehmet Edirneli Mustafa Kara Ali

Ali Ġbrahim

23 Rebiülahir 1125/19 Mayıs 1713 tarihinde cuma günü Alay KöĢkü‟ne düzenlenen biniĢte, dört pehlivanın katılımıyla huzurda iki güreĢ müsabakası yapılmıĢtır. Müsabakalar sonunda galiplere ikiĢer, mağluplara birer ve duacıya üç olmak üzere Silahtar Ağa tarafından toplamda 9 zolota ceyb-i hümayundan verilmiĢtir.⁶¹ Müsabakalarda güreĢ tutan pehlivanların isimleri aĢağıda tablo olarak çıkarılmıĢtır.

Tablo XXIV: 19 Mayıs 1713 tarihinde huzurda güreşlere katılan pehlivanlar

Dıramalı Hamza

Bahçe Ahurlu Ġbrahim Has Ahurlu

3 Zilkade 1127/31 Ekim 1715 tarihinde perĢembe günü Alay KöĢkü‟nde Teberdar Manavoğlu ile Teberdar Mustafa huzurda güreĢtiklerinde galibe bir mağluba sülüs zolota verilmiĢtir. Ayrıca Teberdar Mustafa‟ya gerekçesi belirtilmeksizin 10 kuruĢ daha ilave ücret verilmiĢtir. Silahdar Ağa ceyb-i hümayundan 11 kuruĢ ödeme yapmıĢtır.⁶² Yirmi gün sonra 23 Zilkade 1127/20 Kasım 1715 tarihinde çarĢamba günü iki pehlivan bir defa daha Alay KöĢkü‟nde huzurda güreĢ müsabakası yapmıĢlardır. Manavoğlu ile Teberdar Mustafa bu müsabakada berabere kalmıĢlardır. Pehlivanlara Silahdar Ağa vasıtasıyla ceyb-i hümayundan

(27)

Ahmet YİĞİT

2014

toplam 1 kuruĢ verilmiĢtir.⁶³ Ġki gün sonrasında 25 Zilkade 1127/22 Kasım 1715 tarihinde cuma günü yine Alay KöĢkü‟nde Teberdarlardan isimleri verilmemiĢ üç çift pehlivan arasında huzurda güreĢ müsabakası tertip edilmiĢtir. Pehlivanların galip ve mağluplarının isimleri yazılmayıp Silahdar Ağa vasıtasıyla güreĢçilere ceyb-i hümyundan 3 kuruĢ ödeme yapılmıĢtır.⁶⁴

e-Kum Köşkü

Topkapı Sarayı‟nın dıĢ avlularında yer alan bahçeler içindeki köĢklerden biri olan Kum KöĢkü daha çok Kum Kasrı olarak geçmektedir. 5 Rebiülahir 1125/1 Mayıs 1713 tarihinde pazartesi günü Kum KöĢkü‟ne gerçekleĢtirilen biniĢte altı pehlivanın katılımı ile huzurda üç güreĢ müsabakası gerçekleĢtirmiĢlerdir. Müsabakalarda galiplere ikiĢer mağluplara birer ve duacıya üç olmak üzere Silahdar Ağa vasıtasıyla ceyb-i hümayundan toplam 12 zolota ödenmiĢtir.⁶⁵ Müsabakalara katılan pehlivanlar tablo Ģeklinde gösterilmiĢtir.

Tablo XXV: 1 Mayıs 1713 tarihinde huzurda müsabakalara katılan pehlivanlar Manavzade Deli Muhammed

Sagir Çatalcalı

Zağralı Ali Edirneli Mustafa f-İncilü Köşk

Topkapı Sarayı dıĢ avlularında denize yakın bir mahalde bulunan Ġncili KöĢk biniĢ düzenlenen mekanlar arasında yer almıĢtır. 20 Rebiülevvel 1126/5 Nisan 1714 tarihinde perĢembe günü III. Ahmet tarafından Ġncilü KöĢk‟e düzenlenen biniĢte huzurda beĢ güreĢ müsabakası yapılmıĢtır. Galip gelen pehlivanlara ikiĢer mağlup olanlara birer duacıya da üç olmak üzere ceyb-i hümayundan Silahdar Ağa tarafından toplam 18 zolota ödenmiĢtir.⁶⁶ GüreĢlere katılan pehlivanlar aĢağıda tablo olarak çıkarılmıĢtır.

Tablo XXVI: 5 Nisan 1714 tarihinde huzurda güreş müsabakasına katılan pehlivanlar

Manavzade Bekir

Ġbrahim Ömer

Akcan Ġbrahim

Ali Mustafa

Hüseyin Ġbrahim