Bölüm 8. Eğitim Müfettişleri ve Etik
Doç. Dr. Arzu Taşdelen Karçkay
Geçen Hafta
Bir meslek olarak Eğitim Yöneticiliği
Okul Yönetiminde Etik Değerler
Okul Müdürlerinin Etik Kodları
Bu Hafta
Eğitim Denetimi ve Etik
Denetimde Etik Kurallar
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Örnek Olay
Milli Eğitim Bakanlığı Müfettişleri bir ilimizde merkez deneme okuluna denetim amacıyla giderler. Müfettişleri kapıda okul nöbetçisi karşılar ve okul müdürünün makamına götürür. Okul müdürü müfettişleri gördüğünde hemen yerinden kalkar, önünü ilikleyerek “hoş geldiniz” der ve daha sonra çay ikramında
bulunur. Okul müdürünün odasında yoğun bir nem kokusu vardır. Müfettişler, öncelikle dikkat çeken bu durumu okul müdürüne sorarlar. Okul müdürü, “Sayın müfettişim ben bir koku duymuyorum. İsterseniz camı açayım?” diyerek camı açar. Ayrıca okul müdürünün odasında karasinekler de vızıltılar çıkararak uçmaktadır. Çaylar gelir, müfettişler çaylarını içerken sineğin biri müfettişin çayına düşer. Müfettiş dayanamayıp okul müdürüne sorar, “Müdür bey çok sinek var, rahatsız olmuyor musunuz?”
Örnek Olay
Okul müdürü, “Sayın müfettişim nasıl bunlardan kurtulacağımızı bir türlü çözemedik, ancak artık alıştık” der. Müfettişler üç gün boyunca okulda denetim yaparlar. Okul müdürünün odasındaki kokunun müdürün odasında serili bulunan halıdan geldiğini tespit ederler. İkinci gün arap sabunu aldırtırlar ve okul hizmetlilerine müdürün
odasındaki halıları yıkattırırlar. Ayrıca eczaneden sinek ilacı aldırarak, okul müdürünün odasındaki sinekler ile de mücadeleyi başlatırlar. Üçüncü günün sonunda müfettişler, tüm öğretmenlerle ve okul yöneticileri ile toplantı yaparlar.
Gördükleri eksikleri iletip, öğretmenlere ve yöneticilere önerilerde bulunurlar. Toplantı sonrası tekrar okul müdürünün odasına geçerler, okul müdürüne bir ihtiyaç ve
isteğinin olup olmadığını sorarlar. Okul müdürü, “Sayın müfettişim teşekkür ederiz.
Halımız temizlendi, sineklerimizin de sonu geldi. Bundan iyisi can sağlığı.” der.
Müfettişler de okul müdürüne: Biz de teşekkür ederiz. Diyerek okuldan ayrılırlar. Okul müdürü müfettişleri uğurladıktan sonra, heyecanla tüm öğretmenleri toplantı
odasına çağırır, öğretmenlere: ‘Arkadaşlar, müfettişler okulumuzdan ayrıldılar.
Ayrılırken teşekkür ettiler. Memnun olmasalardı teşekkür etmezlerdi. Göstermiş olduğunuz başarıdan dolayı hepinize teşekkür ederim” der. Aradan bir ay geçer.
Bakanlıktan Milli Eğitim Müdürlüğüne gelen raporda okul müdürünün acilen görevine son verilmesi gerektiği belirtilir ve müdürün görevine son verilir.
Yukarıdaki örnek olayda denetçilerin yöneticiyi rencide etmeden eksiklerini ima ederek ifade etmeleri ve kesin çözümler için pratik öneriler
sunmaları etik açıdan doğru bir yaklaşımdır. Ancak, rehberlik yapmayı ve geliştirmeyi amaçlayan
çağdaş denetimde burada olduğu gibi sürpriz sonuçlar pek uygun düşmeyebilir. Bununla birlikte, okuldaki öğrencilerin ve personelin sağlığını
ilgilendiren konularda çok titiz olması gereken okul müdürünün en basit önlemleri bile alamaması,
etkili liderlik kapasitesinin zayıf olduğu yönünde bir fikir oluşmasına ve durumsallık ilkesine göre bu
şekilde bir sonuca varılmasına yol açmış olabilir.
Denetim
Denetim mekanizmalarının yeterince gelişmediği veya etkin kullanılmadığı sistemlerde, yönetimlerin genellikle düzgün çalışmadığı bilinen bir gerçektir.
Başarılı bir yönetim sistemi için iyi işleyen bir
denetim sistemi şarttır. İyi bir denetim sistemi ise denetim standartlarına uyulmasıyla mümkündür.
Çağdaş dünyada, denetçiler denetlenenden
bağımsız olarak görevlendirilmektedir. Bu durumun sonucu kamu kesimi denetçiliği tıpkı özel kesim
denetçiliği gibi bağımsız bir meslek haline gelmiştir.
Eğitim Müfettişleri ve Etik
Yaşamın her alanında büyük bir değişim içinde oluğumuz günümüz bilgi teknolojisi çağında, yaşam tarzımızı da doğrudan etkileyecek yeni ekonomik, sosyal ve kültürel biçimlenmeler söz konusudur.
Bununla beraber, evrensel bir sistem olarak, insan olmanın ve insanca
yaşamanın bir gerekliliği olan ‘etik’ her
geçen gün yaşantımızda daha fazla yer
etmekte ve önem kazanmaktadır.
İlköğretim Denetçileri Başkanlıkları Rehberlik Ve
Teftiş Yönergesine göre il eğitim denetmenlerinden beklenen roller
1)Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkelerine uygun olarak, kurum amaçlarının gerçekleştirilmesinde yönetici, öğretmen ve diğer personelin çalışmalarını yönlendirmek, (Yöneticilik )
2) Kurumların program ve düzenleyici kurallara uygun çalışıp çalışmadıklarını denetlemek, değerlendirmek, düzeltici ve geliştirici önlemler almak.
Kontrolör, yönetici
3) Kurum personelinin görevi başında yetişmelerini sağlamak, çalışmalarını objektif olarak ölçmek ve değerlendirmek. (Öğretici, yönetici )
4) Kurum personeli arasında birlik ve dayanışmaya, hizmetin yürütülmesinde, planlama, eş güdüm ve uygulamaya katkıda bulunmak. (Katalizör )
5) Eğitim öğretimle ilgili sorunları belirlemek ve çözümüne yardımcı olmak.
(Araştırmacı, rehber)
6) İnsan gücü, tesis, araç-gereç ve zamanın ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlamak, (Yönetici )
7) Kurumun çevreyle bütünleşmesine, yönetici, öğretmen ve veliler arasında uyumlu ilişkiler kurulmasına katkıda bulunmak. Katalizör 8) Güdülemeyi ve morali artırmak; iş doyumu sağlamak, üretim ve verimliliği en üst düzeye çıkarmak. (Yöneticilik )
Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ye göre bakanlık eğitim denetçilerinden beklenen roller
a-Bakanlığın görev alanına giren konularda Bakanlık personeline, Bakanlık okul ve kurumlarına, özel öğretim kurumlarına ve gerçek ve tüzel kişilere rehberlik etmek.
Rehberlik
b-Bakanlığın görev alanına giren konularda faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler ile gönüllü kuruluşlara, faaliyetlerinde yol gösterecek plan ve programlar oluşturmak ve rehberlik etmek. Yöneticilik, rehberlik
c-Bakanlık tarafından veya Bakanlığın denetiminde sunulan hizmetlerin kontrol ve denetimini ilgili birimlerle işbirliği içinde yapmak, süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite
standartlarına göre analiz etmek, karşılaştırmak ve ölçmek, kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor hâline getirerek ilgili birimlere ve kişilere iletmek. Kontrolör, raportör
Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ye göre bakanlık eğitim denetçilerinden beklenen roller
ç-Bakanlık teşkilatı ile Bakanlığın denetimi altındaki her türlü kuruluşun faaliyet ve işlemlerine ilişkin olarak, usulsüzlükleri önleyici, eğitici ve rehberlik yaklaşımını ön plana çıkaran bir anlayışla, Bakanlığın görev ve yetkileri çerçevesinde denetim, inceleme ve
soruşturmalar yapmak. Kontrolör, soruşturmacı
d-Bakanlık teşkilatı ile personelinin idarî, malî ve hukukî işlemleri hakkında denetim, inceleme ve soruşturma yapmak. Kontrolör, soruşturmacı
Araştırmacılık: Denetçiler, okul sorunlarının çözümü, öğretim etkinliklerinin geliştirilmesi gibi hususlarda araştırmalar yapmalı, sonuçlarını okul çalışanları ve üst makamlarla paylaşmalıdırlar.
Çalışanların denetçiden beklediği roller
Okul müdürlerinin il eğitim denetmenlerinden bekledikleri rolleri rehberlik, kendini geliştirme, etkililik ve güdüleyiciliktir (Ünal, Yıldırım Erol, 201
Rehberlik: Denetçiler, öğretmenlerin kendilerini yenileyip geliştirmelerine ve başarılı bir eğitim için gerekli olan okul ve sınıf içi ortamı hazırlamalarına
yardım edebilir. Farklı okullarda gördükleri farklı ve orijinal uygulamaları diğer okullara taşıyabilir. Bunun dışında, denetçiler, denetim sürecinde yönetici ve öğretmenlerin geliştirilmesi gereken yönlerini belirlemeli, bu eksiklikleri
gidermeye yönelik eğitim programları hazırlamalı, mesleki kaynakları tanıtmalıdır.
Kendini Geliştirme: Denetçi, sürekli olarak kendini geliştirerek denetlediği okul müdürü ve öğretmenden daha yeterli olmalı, onların yaşadıkları sorunların çözümüne onların göremediği öneriler getirebilmelidir.
Etkililik: Denetçiler okullar ile üst makamlar arasında bağlantıyı sağlayan kişiler olmalıdır. Okulların sorunlarını ve çözüm önerilerini tespit edip formal ya da informal yollarla üst makamlara aktaracak, okul çalışanlarına en yakın kişiler olmalıdır. Denetçi sadece rapor yazan kişi olmamalı yaptığı tespitler ve
getirdiği öneriler ile başarıya katkıda bulunan kişi olmalıdır.
Güdüleyicilik: Denetçiler, başarılı öğretmenlerin çalışmalarını öğretmen grubu içerisinde tanıtmalı, çalışanların beğendiği yönlerini ortaya koyup takdir
etmelidir. İyi, orijinal, emek verilerek üretilmiş çalışmaları takdir edip üst makamlara duyurmalı ve başka okullara taşımalıdır.
Denetçi Yeterlik Alanları
Wiles ve Bondi (1996) ise, okulların yakın zamanda hem içeriden hem de dışarından büyük değişiklikler
yaşayacaklarını öne sürerek, denetçilerin rollerini yeni ölçütler doğrultusunda yeniden tanımlamak zorunda
kalacaklarını belirtmişler ve eğitim denetçileri için aşağıdaki sekiz yeterlik alanını listelemişlerdir:
Denetçi insanları geliştirir.
Denetçi program geliştirir.
Denetçi öğretim uzmanıdır.
Denetçi insan ilişkileri çalışanıdır.
Denetçi yöneticidir.
Denetçi personel geliştiricidir.
Denetici değişim yöneticisidir.
Denetçi değerlendiricidir.
Eğitim Müfettişleri ve Etik
Etkili eğitimin gerçekleştirilmesini sağlama
çabalarında denetim, insan ilişkilerine dayalı bir süreç olarak, işlevsel bir belirleyiciliğe
sahiptir. Denetçi, bir taraftan mevcut durumu tespit etmeye çalışırken, diğer yandan, eğitici personelin performansını değerlendiren,
değişme ve gelişme yönünde liderlik yapan kişi durumundadır. Ancak tüm bu işlerin
gerçekleştirebilmesinde etik unsuru her zaman önemini korumakta ve denetimle ilgili
değerlendirme ve tartışmaların merkezinde
yer almaktadır.
Denetimde Etik Kurallar
Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü, üyelerinin uyması gereken etik kurallar hazırlamıştır. Etik kuralları belirleme amacı, Enstitü tarafından, iç denetim mesleğinde etik kültürü oluşturmak ve yaygınlaştırmak olarak açıklanmıştır. Etik
kurallar için dört temel ilke belirlenmiştir.
Bunlar: Dürüstlük, Tarafsızlık, Meslekî Ehliyet ve Sır Saklamadır. Bu dört ana ilke içerisinde, 11 davranış kuralı belirlenmiştir.
Bunlar: a) Üyeler ve CIA (Certified Internal
Auditor)’ler görevlerini ve sorumluluklarını yerine
getirirken dürüst, objektif ve gayretli olacaktır.
Denetimde Etik Kurallar
b) Üyeler ve CIA’lar kurumlarının meseleleri ile ilgili tüm konularda veya hizmet sundukları kişilere bağlılık gösterecektir. Fakat üyeler ve CIA’lar bilerek herhangi bir uygunsuz veya yasal olmayan bir
faaliyetin tarafı olmayacaktır.
c) Kurumlarına veya iç denetim mesleğine yakışmayan faaliyetlere bilerek katılamazlar.
d) Kurumun çıkarı ile çatışan veya görev ve sorumluluklarını objektif olarak yerine getirmelerini engelleyici faaliyetlere girmekten
kaçınırlar.
e) Mesleki kararlarına zarar verecek veya zarar verebileceği tahmin edilen, çalışanlardan, müşterilerden, satıcılardan ve kurumsal iş
ilişkisinde bulundukları kişi ve kuruluşlardan değerli herhangi bir şeyi/hediyeyi kabul edemezler.
f) Sadece mesleki yeterlilikleri ile tamamlamayı bekledikleri hizmetleri yüklenirler.
Denetimde Etik Kurallar
g) “İç Denetim Uygulama Standartları” ile uyum sağlanması için uygun yöntemleri kullanırlar.
h) Görevleri sırasında elde ettikleri bilgileri kullanırken sağduyulu olurlar.
Gizli bilgileri, kişisel kazançları için kullanamayacakları gibi, yasalara aykırı veya kurum menfaatine zarar verecek şekilde kullanamazlar.
i) İşlerin sonuçlarını raporlarken, bildikleri tüm belgelere dayalı olarak gerçekleri ortaya koyarlar. Eğer bu gerçekler ortaya konmazsa,
incelemede bulunan faaliyet raporları çarpıtılabilir veya yasal olmayan uygulamalar gizlenebilir.
j) Uzmanlıklarında iyileşme ve hizmetlerin kalite ve etkinliği için sürekli olarak gayret gösterirler.
k) Mesleki uygulamalarda “enstitü” tarafından bildirilen yeterlilik, ahlaklılık ve itibar yüksek standartlarını koruma yükümlülüğünün bilincinde olurlar. Üyeler, “kararnamelere” uyar ve enstitünün hedeflerini desteklerler.
Eğitim Denetimi ve Etik
Etik ve eğitim birbirlerini karşılıklı
tamamladıklarından, etiğin eğitimle özel bir yakınlığı vardır. Sokrates için etik ve
eğitim, ayrılmaz bir bütün oluşturur ve etik bilgiler eğitim anlayışını yönlendirir. Buna göre, gerçek erdem öğrencinin içindedir, öğretmene düşen rol ise, bu erdemi
meydana çıkaracak şekilde öğrenci eylem ve davranış potansiyelini
yönlendirmektir.
Eğitim Denetimi ve Etik
Sosyal yaşam içinde, değişme ve
gelişmenin tüm toplum üyeleri için yararlı olabilmesi, sosyal uyum ve güvenin
oluşturulması açısından eğitim ve etik birlikte olması gereken iki önemli unsur olarak görülmektedir. Diğer yandan etik ve liderlik iç içe geçmiş kavramlar olarak ele alınmakta, etkili liderler etik
davranırken, etik bir çevre etkili liderliği
desteklemektedir.
Eğitim Denetimi ve Etik
Eğitimin ayrılmaz bir boyutu olan denetimin
amacı, örgütsel amaçların gerçekleştirilmesine yönelik yapılan eylemlerinin saptanan ilke ve kurallara uygun olup olmadığının anlaşılmasını sağlamak ve daha iyi bir sonuç almak üzere gerekli önlemleri almak ve eğitimi
geliştirmektir. Bu amaçla örgütsel işleyiş sürekli olarak planlı ve programlı bir şekilde izlenir, eksik yönler saptanıp düzeltilerek, hataların yinelenmesi önlenir ve daha sağlıklı bir
örgütsel işleyiş gerçekleştirilmeye çalışılır.
Eğitim Denetimi ve Etik
Bununla beraber, denetimdeki amaca ve izlenen yöntemlere göre denetim farklılaşabilir.
Denetimdeki farklı yaklaşımlar ve farklı bakış açıları nedeniyle farklı denetim türlerinin ortaya çıktığını belirtmektedir. Bu denetim türleri, biçimsel
denetim-etkinlik denetimi, yönetsel-parasal-
bireysel denetim, politik-yargı-kamuoyu-yönetim denetimleri, dikey-yatay denetim, bireysel grupla, yakın-uzak, sürekli-süreksiz, iç-dış denetim şeklinde farklılaşabilir. Eğitim denetiminde ayrıca alan
açısından birey ve kurum denetimi, yöntem
açısından, klasik, modern, klinik denetim ayrımları yapılmaktadır.
Eğitim Denetimi ve Etik
Eğitim denetiminde eğilim, artık klasik
anlayışta olduğu gibi, mevcut durumu belli ölçütler temelinde değerlendirmek ve buna göre bazı önlemler almaktan öte, sürekli
olarak iyileştirme ve geliştirmeyi temel alan
‘geliştirici denetim’ anlayışına doğru
kaymaktadır. Böyle bir anlayışta denetimin
başarılı olması, denetçinin çok yönlü olarak
kendisini yetiştirebilmesi ve iyi insan ilişkileri bilgi
ve becerisine sahip olmasına bağlıdır.
Eğitim Denetimi ve Etik
Eğitim sürecinde yol göstericilik ve geliştiricilik gibi önemli rol oynayan
denetçi, çeşitli gruplardan ve çok çeşitli gereksinimleri, ilgileri ve beklentileri olan bireylerden oluşan toplumsal bir ortamda çalışmaktadır. Denetçinin görevi, çeşitli güçleri, bireylerin ve grupların eylemlerini, olanakları ölçüsünde ortak bir hedef
doğrultusunda bütünleştirmektedir.
Eğitim Denetimi ve Etik
Denetçinin rollerini görev boyutu, süreç boyutu, davranış boyutu ve rol boyutu olmak üzere dört grupta toplamıştır. Denetçinin görev boyutu,
denetim, araştırma ve soruşturmayı; süreç boyutu, durum saptama, değerlendirme, düzeltme-
geliştirme etkinliklerini; davranış boyutu, güdüleme, yol gösterme, değerlendirme, yargılamayı; rol
boyutu ise, liderlik, yöneticilik, eğiticilik, araştırıcılık, soruşturmacılık gibi etkinliklerini kapsamaktadır.
Denetimin amacına ulaşabilmesi için uyulması gereken temel ilkeler olarak, amaçlılık, planlılık, süreklilik, nesnellik, bütünlük, durumsallık, açıklık, ve demokratiklik ilkelerine vurgu yapılmaktadır .
Eğitim Denetimi ve Etik
Etik yönetim değerlere dayanır. Bu değerler kişisel veya paylaşılan ahlaki kodların bir parçası olabilir ve yöneticinin karar vermesinde yapılandırılmış bir gerekçe oluşturur. Okul yönetiminde karar verirken, gücün kötüye kullanımı,
ayrımcılık, güveni kötüye kullanma, kişisel çıkarlar için politika yapma vb. kaygılar dile getirilebilir. Etik bir
çerçevede yöneticiler, güçlü bireylere, gruplara veya karar vericilere hoş gelen politik kararlardan ziyade, toplumun, öğretmenlerin, öğrencilerin, ve genel olarak örgütün
çıkarlarını dengelemeye çalışmalıdırlar. Dengeli karar
verebilmek için, bir yöneticinin “Verilen karar yasal mıdır?”,
“Karar dengeli midir?”, ve “Karar verici, verdiği karardan ötürü vicdani hesaplaşma yapmakta mıdır?” sorularını yanıtlaması gerektiği önerilmektedir.
Çağdaş Denetim Yaklaşımları
Denetim alanındaki gelişmeler, yönetim ve eğitim bilimlerindeki geliştirilen kuram ve yaklaşımlara paralel bir gelişme seyri izler.
Yönetim ve eğitimde olduğu gibi denetimde de yakından
denetimden özdenetime giden denetim anlayışlarına doğru bir gelişme görülmektedir. Bu denetim yaklaşımları; bilimsel denetim,
kliniksel denetim,
emsal denetim,
portfolyo değerlendirmesi,
yöneylem araştırması,
kılavuz denetimi,
gelişimsel denetim,
sanatsal denetim,
öğretimsel denetim ve farklılaştırılmış denetim olarak sıralanabilir.
Çağdaş Denetim Yaklaşımları
Bu çağın deneticilerine göre öğretimi iyileştirmenin yolu, bilimsel denetimden geçiyor. Bu iyileştirme öğretmenin dokuz alanda yer alan etkinlikleri yerine getirmesi ile gerçekleşir.
1. Tanılama: Genel amaçların tanımlanması
2. Özel amaçlar: Günlük ders amaçlarının belirlenmesi
3. Beklenti oluşturma: Dikkatin toplanması, hazır bulunuşluğu geliştirme
4. Algılanan amaç: Öğrencilere amaçların açıklanması
5. Öğrenme fırsatları: Öğrencilere fırsat yaratma
6. Model geliştirme: Neyin öğrenilmiş olması gerektiğine ilişkin olarak hem sözel hem de görsel örnekler sunmak.
7. Anlamanın kontrol edilmesi: Öğrencilerin amaçlara ulaşma düzeyinin değerlendirilmesi
8. Kılavuzlu uygulama: Öğrencilere kılavuzluk yapma
9. Bağımsız uygulama: Öğrencilere yeni kazandıkları becerileri uygulama fırsatı verme
Denetimde Etik İlkeler
Etkili öğretimi gerçekleştirmede,
öğretmenlerin mesleki gelişimini sağlamak amacıyla yapılan geliştirici denetim
türünde, etik hususuyla ilgili olarak,
aşağıdaki hususlara vurgu yapılmaktadır
Denetimde Etik İlkeler
Geliştirici denetim:
Öğretmenlerin gelişme gereksinimlerinin, geçmiş deneyimlerinin ve ulaşmak istedikleri amaçların anlaşılması ve saygı gösterilmesini gerekli kılan yoğun bir kişiler arası ilişkiler sürecidir.
Öğretmenlerin yeni öğretim becerileri kazanması ve kişisel gelişimlerinin sağlanmasında temel olarak müdahil olmayı esas alır.
Kişilere ve durumlara karşı yanıt verebilmek, hem ahlaki yansıtmayı (etik mantık yürütme ve yargıda bulunma) hem de ilkeli hareketi zorunlu kılar.
Denetimde Etik İlkeler
Denetimde beklentilere yanıt verebilmek ve standartlar oluşturabilmek birtakım etik ilkelerin bulunmasını zorunlu kılar. Reiman ve Thies-
Sprinthall (1998), denetimde etik kodların geliştirilmesinin denetçilerin temel amacı ve sorumluluğu olduğunu belirtmektedirler.
Denetimde etik kodların oluşması için aşağıdaki hususlara yer verilmektedir:
Denetimde Etik İlkeler
Denetlenenlere ve meslektaşlara değerli ve saygın bireyler olarak davranmak.
Denetlenenlerle ilişkilerinde gizlilik esasına uygun
davranmak ve onları bu gizliliğin sınırlarından haberdar etmek.
Denetlenenlerle ikili ilişkilere girmekten kaçınmak.
Denetimin amacı ve sonuçları hakkında bilgi vermek.
Gözlemden önce, gözlemin amacı, planlanmış çıktıları hakkında denetlenenler ile görüşmek.
Etik dışı unsurlar taşıyan tutum ve davranışlara ilişkin meslektaşları gerekirse karşısına almak.
İhtiyaç duyulan mesleki yeterliliği sürekli geliştirmek.
Denetimde Etik İlkeler
Denetimde etiksel tutum ve davranışı hakim
kılabilmek için, özellikle denetim görevini üstlenen yöneticilerin mesleki yeterlilik, nesnellik,
değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi ve taraflarca bilinmesi, biçimsel unsurların asıl meselelerin önüne geçmesinin önlenmesi, ayrımcılıktan kaçınılması, denetim yapılacak zamanın önceden bildirilmesi, öğretmen otoritesine saygı gösterilmesi, nitelikli insan ilişkileri kurulması, cinsel içerikli söylemlerden uzak durulması, korku ve kaygı yaratılmaması, denetimde üst makamlardan bağımsızlığın sağlanması, inceleme soruşturma ve rehberlik rollerinin çatışmaması, vb.
hususlar önemli görülmektedir.
Denetimde Etik İlkeler
Mesleğe yeni başlayan öğretmenler, rehber öğretmenler, okul müdürleri, ve üniversiteden
öğretim üyelerinin katıldıkları oturumlar sonucunda, denetimde etik karar verebilmeye yönelik aşağıdaki hususlar üzerinde fikir birliği oluştuğunu
belirtmektedir:
-Etik karar verme, etik ikilemler karşısında esnek, yansıtıcı, ve soyut düşünme yeteneğini gerektirir.
- Etik karar verme, olaylara ve fikirlere başkalarının bakış açısından bakabilme yeteneğini gerektirir.
Denetimde Etik İlkeler
Otokratik liderlik ve/veya denetim ve her ne pahasına
olursa olsun kazanma yada kontrol etme arzusu, etik karar verme süreci ile hiçbir şekilde bağdaşamaz.
Denetim görevini yapan bir okul müdürünün veya
yardımcısının farklı rolleri oynamaları s ırasında, bu roller arasında doğal birtakım çatışma ve kaygılar oluşacaktır.
Kurumsal adaletsizlik veya bireysel ırkçılık veya cinsiyet
kavramına ilişkin durumlarla karşılaştığında, denetimde etik liderlik, sosyal adalet meseleleri ve ilgili çağdaş mesleki hususlar hakkında bilgili olmayı ve bir değişim ajanı olarak model olmayı gerektirir.
Denetçilerin etik karar vermeleri tüm soruların yanıtını bildikleri anlamını taşımaz.
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Türkiye’de eğitim denetçilerinin meslek etiği başlığı altında özel olarak düzenlenmiş etik ilkeler dizisi bulunmamakla birlikte, Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığının 1987 yılında yayımlamış olduğu “Müfettişlerin Dikkat Edeceği
Hususlar” başlıklı hizmete özel bir kitapçık bulunmaktadır. Bu kitapçıkta müfettişlerin uymaları gereken kural ve davranışlar dokuz alt başlık halinde sıralanmıştır. Bu alt başlıklar,
Üslup Tutum ve Davranış;
Mesai İçinde ve Dışında Daima Uyulması Gereken Hususlar;
Denetlemeler Sırasında Yapılması Gerekenler;
Müfettişlerin Protokoldeki Yeri;
Nezaket Kuralları;
Çevre ile İlişkiler;
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Taşınması Gerekli Kaynaklar; Soruşturma Hazırlık Safhasında Uyulması Gerekli Kurallar, Soruşturma Safhasında Uyulması Gerekli Kurallar şeklinde
verilmektedir (MEGSB, 1987). Bu kurallar içinde etiksel açıdan önemli görülenlerden bazılarına değinilecektir:
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Müfettişin Üslubu, Tutum ve Davranışı
Müfettişlik mesleğinin kurallarına uyulması
hizmetin verilmesini kolaylaştırır, verimliliği artırır.
Müfettişin bilgisi, tecrübesi, düşüncesi, davranışları ve işe yaklaşımı, müfettişin üslubunu ortaya koyar.
Çok çalışmak, dürüst olmak, adil davranmak ve benzeri nitelikler birer fazilettir. Ancak
bunların iyi ilişkilerle zenginleştirilmesi gerekir.
Karşısındakilere saygı gösteren kişi saygı görür.
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Mesai İçinde ve Dışında Uyulması Gerekli Hususlar
Özel hayat ile resmi görev birbirine karıştırılmamalıdır.
Resmiyete ve gizliliğe son derece riayet edilmelidir.
Kişisel görüş ve yorumlarda dikkatli olunmalıdır.
Problemlerin çözümünde tarafsız davranılmalıdır.
Hitaplar dikkatli davranılmalı; muhataplara evladım, canım, üstadım gibi ifadeler
kullanmaktan kaçınılmalıdır.
Mesleği iyi yapabilmek için sürekli gelişme ve yenilenmeye önem verilmelidir.
Korku değil saygı uyandırılmalıdır.
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Bilgi, tecrübe ve davranışlarla meslektaşların vazgeçilmez rehberi, şefkat sembolü ve güven kaynağı olunmalıdır.
• Denetim sırasında uyulması gerekenler
Gidilecek yer ve yapılacak görev gelişi güzel yerlerde konuşulmamalıdır.
İkram kabulünde çok dikkatli davranılmalı; kesinlikle hediye alınmamalıdır.
Gerektiğinde ve yanlış anlaşılmalara yol açmayacak şekilde sınırlı ölçüde ikram yapılabilir.
İl merkezinden ilçe ve kasabalara resmi araçla gidildiğinde, şoförün masrafına da katlanmalıdır.
Yapılan iş hukuka dayalı olmalıdır. Bununla birlikte, yapılan işin psikolojik yönleri ihmal edilmemelidir.
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Çalışmalarda tutarlı ve ilkeli bir yol izlenmeli, kararsızlıktan kaçınılmalıdır.
Amirler ve meslektaşlar karşısında öz değerlendirme yapılmalıdır.
İş arkadaşlarıyla iyi bir diyalog içerisine girilmeli; adil ve tarafsızlık daima korunabilmelidir. Kesinlikle sürtüşmelerden kaçınılmalıdır.
Değerlendirmeler kişisel görüşlere değil, belgelere dayandırılmalıdır.
Peşin hükümlü olunmamalı, kanaatler denetlemelerin sonuna bırakılmalıdır.
Raporların denetleme yapılan yerde tamamlanması alışkanlık haline getirilmeli; raporlar, denetleme sonuçlarını yansıtır nitelikte olmalıdır. Ortak rapor düzenleme durumlarında karşılıklı
yardımlaşmaya özen gösterilmeli, bencil tutum ve davranışlardan kaçınılmalıdır.
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Uyulması Gerekli Nezaket Kuralları
Bilinmeyen konuda konuşulmamalıdır.
Karşı tarafın düşünceleri dinlenmelidir.
Muhatabın kültür düzeyine uygun konuşulmalıdır.
Uluorta her şeyin her yerde eleştirilmesinden kaçınılmalıdır.
Konuşmalar ölçülü olmalı, kısa ve öz konuşma tercih edilmelidir. Bu kişiye saygınlık kazandıracaktır.
Dedikodu yapmaktan kesinlikle kaçınılmalıdır.
Peşin hükümlü olunmamalıdır.
Özel gereksinimler (gazete, dergi ve sigara gibi) okul veya kurum çalışanları aracılığı ile sağlama yoluna gidilmemelidir.
Bakanlık kademelerinde iş takipçisi olunmamalıdır.
Türkiye’de Eğitim Denetiminde Etik İlkeler
Soruşturma Sırasında Uyulması Gerekli Kurallar
İfade alınırken taraflı davranıldığı izlenimi verecek davranışlardan kaçınılmalıdır.
İfade veren sanığa müdahale edilmemeli,
yazacakları bittikten sonra varsa, diğer gerekli sorular yöneltilmelidir.
Sanığın lehindeki delillerin toplanmasına da özen gösterilmelidir.
İNCELEME, SORUŞTURMA VE ÖN İNCELEME STANDARTLARI
Müfettişler inceleme, soruşturma ve ön inceleme görevlerini yerine getirirken aşağıda belirtilen
standartlara uyarlar.
İnceleme, Soruşturma ve Ön İnceleme
Görevlerinin Bildirimi ve Görev Mahalline Hareket (İnceleme, soruşturma veya ön inceleme ile
görevlendirilen müfettişlere, kendilerine verilen görevle ilgili olarak telefon, e-posta ve kısa mesaj yoluyla bildirim yapılır. Bildirim yapılmasının
ardından müfettişler, aynı gün içinde veya ertesi gün Başkanlığa bizzat gelerek görevlendirme emrini ve ilgili evrakı alır. )
İNCELEME, SORUŞTURMA VE ÖN İNCELEME STANDARTLARI
Onayı İnceleme ve Planlama (Müfettişler
kendilerine verilen inceleme, soruşturma, ön inceleme onayı ve eklerini detaylı olarak
inceler ve bir çalışma planı hazırlar. Çalışma planında iddialara yönelik olarak incelenecek evrak, bilgisine başvurulacak kişiler,
yararlanılacak mevzuat, çalışma takvimi ve benzeri unsurlara yer verilir. Soruşturma planı esnektir, soruşturmanın her aşamasında
yeniden gözden geçirilir ve güncellenir.)
İNCELEME, SORUŞTURMA VE ÖN İNCELEME STANDARTLARI
İnceleme, Soruşturma ve Ön İncelemenin Mahallinde Yapılması (İnceleme, soruşturma
ve ön incelemenin iddia edilen olayın
gerçekleştiği mahalde yapılması esastır.
Soruşturmanın mahallinde yapılmasında bir fayda görülmez veya sakıncalı bulunursa bu durum Başkanlığa bildirilir, alınacak talimata göre hareket edilir. Birden fazla mahalli
ilgilendiren soruşturmalarda herhangi bir izin
ve talimat alınmadan görevli olunan mahalde
soruşturma sonuçlandırılabilir.)
İNCELEME, SORUŞTURMA VE ÖN İNCELEME STANDARTLARI
İnceleme, Soruşturma ve Ön İncelemeye Başlama (İnceleme, soruşturma ve ön incelemeye delil, bilgi ve
belgelerin karartılmaması ve değiştirilmemesi, ayrıca zaman aşımına meydan verilmemesi için bir an önce başlanması esastır. İnceleme, soruşturma ve ön incelemeye gerekli görüldüğünde soruşturmanın yürütüldüğü mahallin mülki amiri (vali veya kaymakam) ile görüşülerek başlanır. Bu görüşmede, inceleme, soruşturma ve ön inceleme konusu hakkında bilgilendirme yapılır ve mülki amirin vermek istediği bilgiler yazılı veya sözlü olarak alınır. Bu görüşmede dikkat edilmesi gereken soruşturmacının tarafsızlığı ve görev
unvanıdır. Zira Bakanlık Maarif Müfettişlerine Bakan ve Teftiş Kurulu Başkanı dışında hiçbir makam veya merci tarafından görev ve talimat verilemez. )
İNCELEME, SORUŞTURMA VE ÖN İNCELEME STANDARTLARI
İnceleme, Soruşturma ve Ön İnceleme Uygulama Süreci (İnceleme, soruşturma ve ön inceleme
süreci, yapılan hazırlık ve planlama doğrultusunda olayın açıklığa kavuşturulduğu süreçtir. Bu süreç soruşturmaya başlama ile evrak incelemesi,
ifadelerin alınması, bilirkişi görüşünün alınması, teknik heyet oluşturulması veya keşif yapılması adımlarını kapsayan ispat araçlarını (delilleri) toplama aşamasıdır. Makam oluruna konu
iddiaların incelenmesi sürecinde, bilgi belge ve diğer kanıtlar doğrultusunda birtakım iddiaların zamanaşımı sınırında olduğu kanaatine ulaşılması halinde, bu nitelikteki iddialar için gecikmeksizin ayrı bir rapor tanzim edilerek Başkanlığa sunulur.)
İNCELEME, SORUŞTURMA VE ÖN İNCELEME STANDARTLARI
İspat Araçlarını (Delil) Toplama (İnceleme,
soruşturma ve ön inceleme sürecinin en önemli ve en detaylı adımlarından birisi ispat araçlarının yani delillerin toplanmasıdır. Bir olayın aydınlatılması
yeterli delil elde edilmesiyle sağlanabilir. Delil toplama evrak incelemesi, ifadelerin alınması, bilirkişi görüşünün alınması, keşif yapılması ve benzeri etkinliklerle gerçekleşir.)
İNCELEME, SORUŞTURMA VE ÖN İNCELEME STANDARTLARI
Değerlendirme ve Karar Süreci
Uygulama sürecinde elde edilen veriler, mantıksal bir bütünlük içinde değerlendirilir. İnceleme, soruşturma ve ön incelemenin etkililiği, geçerliliği ve güvenirliliği yapılan değerlendirme ile ölçülür. Değerlendirme ve karar süreci; ispat araçlarının irdelenmesi ve olayın açıklığa kavuşturulması, açıklığa kavuşan olayın ilgili mevzuat açısından (ödev, sorumluluk ve yasaklar bakımından) değerlendirilmesi, disiplin dışı fiil/hâlin veya suç unsurunun oluştuğuna karar verilmesi ve yaptırımın belirlenmesi aşamalarından oluşur.
Örnek Olay
Bir deneme okuluna ilköğretim müfettişleri denetim amacıyla gelirler. Müfettiş A Bey, İngilizce dersini denetlemek üzere öğretmenle birlikte sınıfa girer. Müfettiş Bey’in daha önceki branşı s ınıf öğretmenliğidir. Öğretmen B Hanım, derste geniş zamanı
işlemektedir. Müfettiş, öğrencilere İngilizce birkaç soru sorar. Sorular içerisinde bir sözcüğü farklı bir şekilde telâffuz eder. Öğrencinin biri söz alarak, “Öğretmenim, öğretmenimiz bu kelimeyi bize farklı öğretti” der. Müfettiş sert bir üslûpla, “doğrusu budur” diyerek öğrenciye yanıt verir. Öğretmen, ders çıkışında müfettişe, “Hocam bu kelimenin telaffuzunu ‘…’ böyle biliyorum” der. Müfettiş yine sert bir üslupla “Hoca hanım, ne yani benim yanlış bildiğimi mi ima ediyorsunuz?” diyerek öğretmene yanıt verir.
Bu örnekte, belirtilen sözcüğün telaffuzuna ilişkin hem İngilizce öğretmeni hem de müfettiş kendi bildiklerinin doğruluğunu ifade etmektedirler. Geliştirici denetimde aslında tüm katılımcıların öğrenmesi esastır. Müfettiş kendi bilgisinin doğruluğundan emin olsa dahi, ‘Benim dediğim doğrudur’ anlamına gelen katı ve suçlayıcı ifadeler kullanması yerine, daha esnek, yapıcı ve birlikte öğrenmeyi esas alan bir davranış içinde, sözcüğün telaffuzuna birlikte bakılmasını önerebilirdi. Böylece hem birlikte öğrenme gerçekleşebilir hem de etiksel açıdan açıklık, nesnellik, doğruluk ilkelerine uyulmuş, işbirliği ve güven ortamları tesis edilebilirdi.
Gelecek Hafta
Psikolojik Danışma ve Rehberlikte Etik
Teşekkürler
Kaynakça
Aydın (2018). Eğitimde ve Öğretimde Etik, Pegem A yayıncılık, Ankara.
Koçberber (2008). Dünyada ve Türkiye’ de Denetim Etiği. Sayıştay Dergisi.S: 68
Özmen ve Güngör (2008). Eğitim Denetiminde Etik.
İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt: 9 Sayı: 15 s:137–155 .
Ünal ve Üzüm (2014)Eğitim Denetçilerinin Yeterlikleri Ve Yetiştirilmesi. Türkiye Sosyal Politika ve Çalışma Hayatı Araştırmaları Dergisi ISSN: 2146-5177.
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Teftiş Kurulu Başkanlığı (2019) «BAKANLIK MAARİF MÜFETTİŞLERİ GÖREV STANDARTLARI»
