ABD Yüksek Mahkemesi’nin 4 üyesi, ‘sahip oldukları hisseleri’ gerekçe gösterip davadan çekilince, Güney Afrika’daki ırkçı rejimle iş yapan şirketlere yargı yolu açıldı
ABD Yüksek Mahkemesi, aldığı sürpriz bir kararla, Güney Afrika’daki ırkçı rejim döneminde bu ülkeyle işbirliği yapan çokuluslu şirketlere karşı, Amerikan mahkemlerinde dava açılabilmesine olanak tanıdı. General Motors, IBM, Coca-Cola, Nestle, Exxon Mobil, BP, City Group ve Deutsche Bank’ın da aralarında bulunduğu 50’den fazla şirket ve bankaya karşı dava başvurularında istenen toplam tazminat miktarı 400 milyar dolar civarında.
Güney Afrika’da 1948-1994 arasında hüküm süren ırkçı “Apartheid” rejimi sırasında işkence gören veya yakınlarını kaybedenlerden bazıları 2002 yılından itibaren, ırkçı rejim ile işbirliği yapan şirketler aleyhine tazminat davaları açmaya başlamıştı.
Daha sonra birleştirilen davalar, geçen yıl sonunda New York 2. Bölge Temyiz Mahkemesi’nin önüne geldi ve mahkeme, şirketlerin söz konusu suçlamalar nedeniyle yargılanmaları gerektiğine karar verdi. Bunun üzerine, hem şirketler, hem Beyaz Saray yönetimi, hem de Güney Afrika hükümeti Yüksek Mahkeme’den, dava süreçlerinin durdurulmasını istedi.
Sebep şirket hisseleri
Yüksek mahkemeden önceki gün yapılan açıklamada, şirketlere karşı 11 birleştirilmiş dava başvurularının ele alındığı, ancak 9 yargıçtan 4’ünün çekilmesi nedeniyle, mahkemenin karar yetersayısını kaybettiği kaydedildi. ABD Yüksek Mahkemesi’nin karar alabilmesi için en az 6 yargıcın oyu gerekiyor.
Açıklamada, “Ehil yargıçların çoğunluğu, davanın, mahkemenin sonraki döneminde de ele alınıp karara
bağlanamayacağı görüşünde olduğundan, hüküm onaylanmıştır” denilerek New York mahkemesinin, başvuruları kabul etme kararının geçerlilik kazandığı belirtildi.
Davadan çekilen yargıçların gerekçelerinin, haklarında şikâyette bulunulan şirketlerde ortaklıkları bulunması olduğu ortaya çıktı. Mal varlıkları bildirimlerine göre, Başyargıç John Roberts Jr. Hewlett-Packard şirketinde, Yargıç Steplen Breyer Bank of America, IBM, Colgate-Palmolive ve Nestle’de yüksek değerde hisse sahibi. çekilen yargıçlardan Samuel Alito’nun Exxon Mobil ve Bristol-Myers Squibb şirketlerinde ortaklığı bulunurken yargıç Anthony
Kennedy’nin gerekçesinin ise oğlunun Credit Suisse Group finans şirketinin yönetiminde yer alması olduğu belirtildi. ABD’de yargıçlar, davadaki tarafsızlıklarını etkileyebilecek bir durum söz konusu olduğunda görevden çekilebiliyor. 9 yargıçtan 7’sinin 1 milyon doların üzerinde serveti olduğundan, davadan çekilme olayları meydana gelebiliyor. Ancak böylesi önemli bir davada mahkemenin karar yetersayısını kaybetmesi nedeniyle alt mahkemenin kararını onaylamak zorunda kalmasına ilk defa tanık olunuyor.
Şikâyetlerin kaynağı
ABD yasalarının veya uluslararası hukukun çiğnendiği durumlarda Amerikan mahkemelerinde dava açılabileceğini öngören Yabancı Haksız Fiil Kanunu çerçevesinde yapılan dava başvurularında, Güney Afrika’da yatırımlarda
bulunan şirketler, işbaşındaki ırkçı rejimin varlığını sürdürmesine yardımcı olmakla suçlanıyor. Başvurularda bilişim, otomotiv, petrol, madencilik ve silah sanayileriyle bankacılık alanlarında şirketlerin yürüttüğü faaliyetlerin, Güney Afrika’daki siyah ırka yönelik ayrımcılık, fişleme, işkence ve katliam uygulamalarına dolaysız destek sunduğu iddia ediliyor. Şirketler adına yüksek mahkemeye sunulan savunmalarda ise dava başvurularına kaynaklık eden yasanın kapsamı dışında yorumlandığı belirtilerek şirketlerin cezalandırılmasının Amerikan yönetiminin dış politikasına da ters olacağı vurgulanıyor.
zarar vereceğini savundu.
Güney Afrika hükümeti ise davaların, ülkede 1990-1994 döneminde başlayan ve geçmişin yaralarını silmeyi amaçlayan “uzlaşma” sürecine ters olduğunu bildirdi.
