TERMİK SANTRALLER \aE ÇEVRE
oRM^ıi ıtül if ı.lDi5l |öa
. |' - ll Ma},ıs'ta Yat8ğan'da, T}iItOB Orman Mü_
heudisleri Odasl TMMOB Ziıaıt Mühendisleri Odası ilc
'"*ğ1_ü.]t'ir-i'niı orta}laşa duzenjedigi sempoz_
yum,. OMO Yönetim Kurulu lıyesi l KcnanbZtaN'ın
aç§_ koluşması),İa başladl ziİaat Mtüeıdisleri odası
Paİ}aD] Yahr CÜRBÜZ'u.D .çevre kiıliliğiıin tanmsJ
r_::T:,:]||*i ve ılİım toPraklarıDıD tanm d§t 8maç.
ıaIl8 kullanımrnrn yarattth §akıDcaİaİ.,
"İıtat"o konri-
ma§Dıın ardından, Prof. Dr. Nazmi oRUÇ'un yoooiı-i,i-
de birinci otrıİum ve oktay EKiNCi yonotlınina" iı.ır,"i otu-rurn ],aprJdı.
Aşğda "Terrnik Santrallaİ ve Çevre. sempo4.umu- nun I: ve !I. oturumundaa özctleri §ı,ırıuyoruz
Sempo4rumun açış konuşmasını Xcnan ÖZTl]l- yaPtt:
. .'T]ü\loB orman İr{übeodislcri odası olarak dogal_
S^ _Y.*_!:*"r,":lal.iJeşmesini, kalkınmasını istiyoİız.
şaoa).ııeşebr.]mek için dc öz kaynaklaıımıza dayalı İnerii- ye du_\Uacai geıeksinmcnio bilincindE,iz. ancak, sarı'a- y^ileşiıken bır daha hiçbir zaman on".,]am"yacat 5,*ı.-
ıar_ryoı açümasın isti),oruı Hcp biılüte gö;yoruz; ükc- ,T]::,l-ıJ:'iş'i"-,za çok büytık J.üıİnl"i gciir"""k 5
"k- laşlmJaİln hıra yaJ,grılaştıIddığını görtiyonız: Vcıimli rarırr\ orman_a.lanlarıJ,la cşsiz doğal güzellift]eıimizin hc- _1:",).Pl,od", bu zcnginlikicıimize çok btiltü zarar)ar
]el:oıJec:k yatıİırnJar 5,apılı1.or. Termik s"nt r"ı]e. b,
Iiiff].P"T -_, qu..*: çarpıcı örneklerdir. Sonrçır.,
gonuu_yoİ; YatağanIılaİ bu sonudarı yaşı1.orlar. Bu an- llEıda, Yaı.agan, cönincn köydür. Buna lağrncn kıla\!z is.
t€yedcİetıir öİnck olsun diye böJ.|c biİ
"oaporl.t,au Y".
tağan'da düzcnlcme\.i \.aıarlr gdı;riı]r.
_,_ |c!|.oalnıumuzun Yatağan.daİiyıkımın önJcnmc-
:::l"lu ,Y :*PTderin biı daha yaşanmamasını sağ|a.
maya yonetik çaba]ara katklda buluı
ı".;, }nr;T;;-' - ^"^lua Uuuomasını d iyor sa_ı,gı,
BrRINcİ oTURL-]rr
şadİ özcA^i (Yatağan Beledil.c Başkanı)
ı eImrü( saDtİali! kurulşyülarında, yöıelcrin<ic boy-
le_bir sanayi 1.atınmı yapıJdığ içiı scviıdiklcrini ancak,
daha soDia onaJ.a çüan çcwrc soruniarı karşısında çaıc- siz_kaldıldarını, kcntin çok hızll bültmcsi yiizündcn Bc- lcdiye olaıak aJt1rapı }atınğı]arını yetişti;cmcdilderini,
aü,rıca. finansman yönunden çok ciddi kaynal< sıJtıntısı çcktıklcnnianIattL
Dİ. Bedriye GÜRKA"\
. ıralic . C:d kömur §|ctmclerindc çalışan olaralt insan sağlığr ve özc]indc işçilcrin termik sağlı{ı ilc san_ il- 8ı) rstatıstikscl ı,crilcri, ilgili sağlık kuruJuş)aıınd'an aja- madıjdarınl, bu ncdenle bclir]i hastaIdılaria i]gili olum_
:x celişm(]cı klnıt]ama olanağ olmadlsnt t-"ıi""Ö
:_:r_,r: 3i:' oksit]eIiDjn insan sağlığr iızcrindc }.aİattlğı gcneı sağlıİ sorunlaİın! aniattr.
Yatağan.Ziraaı odası Başkanıl teİmik santralin ta_
rım üIctjciıcrini bü}İik zararlara soktuğunu, uun" ı.r.ş,_
5i:l* ,.p'lrl aaı aJaıının ikiyıidaİ On""
"onrİİ"n'".
İ,_1"]ll] :9r:'"o' o_r.ııca her 1.ıl ürünl crdcki vcıim kayıp- ıarı ncdcııLvle J,cğjdcn ıazminat davası ı,çmaJ< zorunİa I1^O**".l., dava dosyalaııntn açılması vc kcşiflcı için oneml blr masıaf gcrcktiğj için küçtık isIctmelcrin dava açİnaktan vazgcçtiğini de bcİirtti.
Ali AKALP (i\tadcn.İ S"n,iik".,ı .o EroI SOĞ.dNCr (Tcs-İş Scnıiüası)
_ . Maden işIetmeleİinde !e termü santraldc işçi sağlı_
1.,:]l |:,*'' öniem alınmadı$nı ,c iş guvcnli!.İnin-dc yclcrıı ojmayışı ncdc,niJ.]c gcrektiğincc önIem a]ınmasını sağlayamad*larını anla;tılar_
Kaz.ım Ttı.R{\' (Örcn BeJcdil.e Başkanı)
^ , öeldelcİinıD -]\{avi Yolculuğun _vctcİİi alt_Yapl hizrnc-
11111İiq".k,r"ldc o]ması vc aniik I(".";"s.k;;;i ;
:..::_.I',,,t*i.ljk dc.ğerc sahip bulunmasına. koru.
"ğ-
İ15_:da_ ücn. ö_ncT]i tir kamuo_rı.ı tepkisi oluşmasına rüarşın .[cmeİkö). (Gökova) Tcımü Santrali.nin j,apı_
mlnda inat lattı. etmcnin anlaşılmaz bir tutum olduğunu an-
T.rfrik sofumlde, irr.
JJ
\n,lü/"J,
(Ft s)
oR]\l^.,i ]\1Ütil \l)5t IĞl
ıKI\cI oTURU}I , Prof. Dr. Nazmi ORUÇ
(Anadolu Ünivcrsitcsi },tüh. vc Itirn_ Fak.)
Yatığan Tcrmik Santrtı|i'nc nc djyc ihti},aç duj,ul-
,,,cıl !ısan ha),atında cncıjinin ycıi ncdir? TüİkiJc'nin cr.crji ihtiyacı ncdir, ncıclerdcn sağlanabilir?... Hcpimi- zin iikiına zaman I.arnan gcliı,or: Ülkcmizin lıu kadar nchri tar, dcıcsi ıaı. ılmilğı !ar. Dtılayısıylıı hidroclck- trik santrallcıdcn _şctcrincc },alarlanamaz mtJ,ı?.? Bütün akarsulaıımızın iiDünc gcrckli lıaıajı. hidrtıc)ckııik san_
:rallcrı _ı,apabilmiş oIs:ık. 1,ığışın clvcrişli rılduğu 1,ıllarda ()rıa]ımi] t0() - ı1l, mi]rar k\r,/saat r]ektİik ürc.tcbiliri7.
t' Aıcak hidroclcktrik santrıllcr, bü}iik dlçudc, uzun 5üİc- li ctüı - projc ça]rşinası gcıckıirir. Bir ükcnin kıılkınrıış-
]ık duzcı,ini bclirl(\,(.n cncrji ihtiJ,acın] kısa rotdan sağ]a-
rııık için. çcşiıli kır,nık]ar<lan. aizcl]iklc dü;ük kalorjli k,,ııüı,tlcn 1,ararlanmık sı|ıkonusudu.. Ülk(,mı/ c(,iThı'_
.r,asında hidr<ıclcktı,ik ıii]nt.aI]crin gcnalliklc Doğıı vc Gu_
ric\.doğu Aıa.]olu Bij]g(,si'ndc olduğunu görü_voruu. Buna kaı şılık bu bıılgclcıdc alrl,apı hizmoticri, kapiial Yc tck- nıı)ııji zaınanında gitmt.diği içiD, üJkenin batısı gclişmiş.
, dolal,ısı.vIa da cncr_ji1,(j -öZcllikIc c]ckıriğc- ihti),aç batıda duııı]ınaktacır. Bıı durunjdit. I)(,hı vc Gan$,d()(u'da ürc- tiicn c]cktriain Batı'r-a nakiindc'i ']{) - 2;'leıc ıaıan ka,
rıplar oIıııakıadıı. Son 1,ıllardı., dzc!iiklc cicdi ],oğun alı- ]-ap] hiznıcıleIindc gcrtkli cılan 1,atırıınlar gcciktiği için Türkiİc. adc|a C,]cktrik faz-]asl olan bir ülkc görünümünc girmiş dlırurıda. Asllnda clcktrik tükctimimiZ. giİmq,e ça]ıştığımıZ _{T tilkclcrinde kişi lıaşına 7 _ 8 bin kı+,,lsaat ikcn. bizdc 90() _ 9l-ı0 krv/saat dolalındadıı. 2000'lilılIar-
drı kişi başına dcktrik ürctimini 2()00 kw,/saatc çIkara- bilmcmiz için,.ıüf us.ımuzu 7; nıil}on alırsak, l50 rni]_
^ J,aI k\^ /saat clcktrik iıİotiıninc ihtiyactmız Yaİdtİ. Bu za_
maıa kadar büıün bidrocickıIik santra]lcrimiz-i bitirir- sek.l,ani G-{P dcncn olal,bitcİsc 1(X) - 1l0 nıil_r.ar kır,/sa_
' at c]cktİik üİctcbi]iliz. Gcri].c kalaı.l0 - i0 mil5,ar kıv/_
saat clcktİiği dc tcrmik santralIcıdcn sağlamamız lazım.
Ama bunu bilimin ve t(,kniğin çcl,reyc eı az zarar !e- ı..cck yöntcm|crini kullanarak cldc cımck zorundal,ız.
Ulkcmizdc 8.5 milyaı ton _tüm Türki),e!c yayılmış durumddlinyit rczcn i ı,ardır. Lin).it kömürleıimiz- Ic- zcrv olaıak fazla olmasrna karştn, kalitc bakımı!ıda.ı kir- tüdü. ve çc,vİe kirlctici kükürtü dc maalcsefyüksclc Bıın- laıın, ürctildiği ycrdcn alınıp başka bir ycrc nakli ekono-
, mik yöıdcn rantabı dcğil. En akılhca yaklaşım: Linyit kömirrilııü bıı.lunduğu ycIde yalopı çüacak kimyasal
eDctji},i elektrik cncıjisinc çcvırmcktir.
I\t uğl a yöİcsin dc, Yaı ağa n, YcD ikcy vc Kcmcrköy üç_
gcn! içiıdc yaklaşü 800 milyon ton linyit rczeryi vaı.
1974 yüınd4 pctrol kriz$e berabcr, Yatağan Tcrmik Santrali de gündcmc gclmiş vc PoIon5,alılann ELI(IRİM fırmasııa iba]e edilmck suİcti].le §lctmcxe açılİruştıİ.
Bugün için Yatağan'a 2 milyar TL- yc şakın paıa gctir- mcktedir. 19s0 önccsi küçtii( biİ ilçc olan Yatağan'da bu- gün oldukça büiük bir ckononıik canlı]rk !,aşanmakta- dır. Nülusu 13 binc 1,aklaşıııştır vc an i kcntc altyapı İatıİıİnlaİı _vcti§cmcmckt cdir.
Yatağan Tcrnıik Santra.li bir canavar... Gündc 15 bin ton kalitcsiz kömür tii](ctmcsi gcİck(,!ı bil canaYaI:
Bu kömürün _\,anması sonucu gündc oiuşan kül vc curuf yaklaşık 5 bin ton ciçarında. Vc ı,İnc 1i 1 olan]nd:r kiı_
kürt. Gündc J,ıklaşü 600 ton So2 sazı çıkmakta, bu üç bacadan. Baca Jiiksckliilcri 120 m. Bu ga7,, ıcnksiz vc
kokusuz lıir ü:azdıı. Fakat.100 -:j00 mikrrıgıam/m:J'c ulaştüğı Zaman süllürikasit oluşumu nc,dcniı,ic genzi 1,a- kar vc <]ola1ısıü,la halii bir kııku hisscdilcbi]iı. Bacadan çıkaiı sadccc qazdlr arııa. Zaman Zaman kacah]ar olmak- ta vc atmc,sf'cıe kii] s;,]ınmakt;rrl:r. Bazı ;tidialara görc, gccclcıi baca!ı:d:ıki |]il:c]t,ı çı!ı;i tıı!ınam;,kl a çe ki] dc lrı,cagazıılııiıiıiikıcec..,:,tr't.ı,ı,r,ıiı:akiı.iı:.Eicklıııfilırc- lcr saniİ3l prııir.sil::n iCi..le.]]a r.C c](,ktİo1lltro]crdc kül ttılu],Jr- "A.ıCn\. so, (a7: : ul ıl] ııaa]alkt a cır. Fabİikanın hclrı çc\-İc, k iı,ii!jği itçlsiniaıı. hcnı cic ckoıoııik öınnı açl- sından cn öncmli pI()b](,rn!crind(,n bjIi, çrkan i.:ülün bil
],cıc atılmasıdIr. Çıkan ktl halcı. vaklaşıl,. -{ k,ı uzaklık- ta Şahin]cr kil\ii },i.li]nında Kiıldağ] dcnllcn şcrc taşjn_
ıı:ıkla<lır. Çc,;ıcdcki kiiJlü]c.. eı büJ,ük zaIarı l,crcn iJu
KuldıF'cır. KüIün taŞınması sırasında ıs!atılma}< srııctiş- lc tozuması önlcniJ,or. ancak, şaZın cn küçük biİ rüZgar- la Cahi sa,ıru]aıak çctrcdcki tarırn aian]a.ına J,aJ,ı]t}-oı.
Yapılan araştırma!aıa gö;c. bu kü!!crin iç.:risindc birta- kım radşoaktf izrıoplar: Yan! IJ'ıan,r,ıım. Diznıuı ı,c bun- laıın parcalanması sonucu o)uşaı K,.ırsun ı,lovcut. Bun]a-
ııı -.olununıJ'o!uıla alınıııası ı't\ıı bu);ışıığl sebzc vc mcv- ı'clcrin \,cnnıcsi soırıcu insaı sığ]ıği üzcıindc oIumsuı ctkilcri olabilir^
Bu küldağ] jçin önclilcİi.,niz. üZcİinin toprakla örtiit- mcsi çc tar]ma açırtiasldür. Açık maticn is]ctmcsi.Yapt- lan alanlarda. üst tabakaCaki humuslu oıganik madde
içcİtn toprağln öncclikic sırılıp ccpo cdilmcsi gcrckli_
dir. tlk 1,ıllarda bu uyguJarna 1,apılıyordu.
Yaıağan Tcrmik Santrali'ndc üç adct ünitc val.
19S.l vc 1965 J-ı]larinda üçü dc dcYIcı,c girdiği zaman.
özelliklc l98ii Şubat a5,ında, konu ilk dcia orman Fakill_
tcsi'nc vc oGll'nc intikal etmiş, orman Fakültcsi'ndcn gclcn hocalarımız,'cilardaki kızılçam ormanlannda mc5,dana gclcn saıarrna böcek Zalart mıdlr, yoksa. tcİ- mik santralin baca gadarınur ctkisiylc mi mcydana gcl- miştir?" diye araştırmalar yapmışlardır.
so2 ga7,1nın ctkisi ise şöfc oluyor: Bitkinin yaprak- larında stoma dc]jk]eri §ardı. (Yapraklı ağaçlarda, }.aPİa_
ğın alt }üze5ıindcdir, ibreli ağaçlarda iscyapra&n hc! ta-
rfında). Bitküeİ, özürİı]cmc yapmak içiİ bu §tomala!- dan CO2 alırlar. CO2 alımı sırasınCa SO2 alınnası sonu_
cq bu yapraklarda süfürika§it oluşur- süfülika§itin ct-
:-a-E'l_":tı,E==E=fi :-i<-=9i§ıssEEFEğ,ğlĞ,şri,
oR]\l^N rlÜlltsı)lstiei
||:
y.ııd§a T.flnik Saııırdli
kisiyleyaprağın rc:ıgi kahv{rrcnginc diinüşür. Bu akut ct- ki sonucı1 şok eıkisirlc bitki ölür. ı9ti5 yılında, fabrika- nın özellikle güncyindc 4 - 5 km mcsaicdg Girmc dcreii- nin üzerinde bulunan Sepctçidağı vc Bcıcikdağı Scrilc- ıinde bu.lunan oımanlaıda büyük ölçüde şok ölümlcr mb-dana gcldi. Bu ölümlcr sonucu üil,ılda l00 - t50 bin m3 civarında ağırç kcsildi. Şimdi tüm amaç, ormanın kc- silmek zorunda kalındığı bu alanlarda cıo7şon için (in- lemlcr alabilmck. OGl[ ve Orman Fakütesi'ndcn dcğer-
li hocalaılmızın tavsiycleriyle, kaldırüan orman örtü§ü- nün yerinc yenidcn bir y§iı örtü oluşturabilmck için 20iveyakın vapraklı türlc, bu alanlarda ağaçlandııma dc- cemesi yapıımıştır. 1986'da iık ctapta rapılan çalışmada
l8 ha Kokarağaç (Aylantus). Karascrvi, Akçaağaç, Katal- pa, Yalancı akasya vb dencmc çalışması yapılmıştıı. Yup- raklı türlcr, klşın },aPrakların! döktüklcri için. bu döncm- dc soo gazından garaİ görmü}orlar.
Yalancı akasya, lObrıs akasyası vc Kokarağıç ucçcn senc sonbaharda, yiprakiarından aldıSm örncklcrc gö- rc: oidukça $üsck oranda Soı ta§ımalarına rağrııcn 1,a, şıyorlaıdı,
Ero4,onun cnlcnmcsi açısındıı bu ağı..:ı.ndı;nıi:,r zolunludur. Yö-., jc,olojik yöndcn (? 70'i gnal,s - ınl\as'.;;
dcdiğimiz aıaxa.yaçtan oluşrr,us rc croz-"on açı.:l:.c ,.
çok tchlikcli ycr!cr. Bu ),airc]-c ,!i7-r:---i§ ()lan ıgzotik 1ü,'_.
rin yanında dı_nıcdikcni vc çcşiili oİstı bitkil,,ı llc 1, :.ş- mcktcdir. Bunlaı Temmuz - Ağustos ar|trıii - ı : |::
müsait ortam yaratmaktadır. D,ı ıc-jcı:ic .,:ı,_i!- ıilen bu alanlara biı çocuğa bakar gibi özcnlc bıkı:ı:ıı ı
ve hcr aüİlü önlcnıin alınması g:ıckıııckieiiir.
Bu arada şunu bc,lirtcyim. 'Bilimadamı larıiılz::-
mak <lurumundadır. Bir ıek liirali vardır. bili[L" ilk _Vıi-
larda tcsiş|crc girip incclcmc yapabili,ıordun,!. .{n,iıi(.
xın yıllarda TEKyiinctiml. bir çav içmck için dahi tcsis, lcrdcn içt,ri giımcme izin vcrnıitor.
1,9§i yıiında OG\l Eskişchir Toprak Tahlıl Labc,ra- tuarı ı{üdürü sJJ-ın Turhan GUNAY'Ia öncc arazidc. t,i, laharc lahoratuarda rn,,iİlcrekcn yaptısmız araştııı,:ıiı- rın sonuçlırınıı grire: iiıstaiıklı ağaçlırıla çok Jükyk
KrrıLT kd:, Ttl,rlik Sı;ııooli
miktaİda kükürt teibit cdilmiş durumda. Yatağan ci. a, rından toplanan ıbrclerdcki kükürt düZcyinin, diğcr ycr- lcrdcn allnan öroeklcrdeki kükürt düzc) inin ,ı - 5 katı ol_
duğu tcsbit cdilmiştiı. Ancak Türkiyc'dc bazı şc5lcr ma, alcscf çarpıİ<. Bu arkaCaşımız, bu çalışma,vı OGM'nün ya- zılı cmıiylc yapmış tılmasına karşın. bazı kişilcrin hşmı-
na uğradı vc FAO'dan alıı aylü )!rtdışı eğitim bursu al- mış olmasına rağmcn, bu çalışmal,ı yapmış olduğu için cczalandırıldı velıırtdışına giindcrilmedL Kendisine duy, duğum §aygı gercği bu açıklamavı yapmak zonında kal- dıın. Ünivcrsite mensubu olduğum için konumum biıaz dğişik, bcnim başıma hcnüz birşc,/ gclmedi.
Termik santralin çcwrc},i kiıtctmcsindq ç.vrcyc etki- sindc binakım zonınluluklar da sözkonusu. Bunlar hid- roclcktrik santrallcrindc dc olabilir. Örnğin Samsat, bu- gün Atatürk Barajı'nın göl aynası içindc kaldı. Bcnzer so- run Kaıaka_r-a köyündc dc var. Altııda kömür mc.,cut.
sırtını ormana da_vamş. orman tra§ cdiıecek vc toprağr
I
'ınlk ^,Tğflik sdnnoli
ol^ü^N Mğl ltNDisüiĞi
,I
kazılacaıL Köy ıerkcdilmiş durumda-.. Bütün bunlar sos- yal dilzeni zcdelcmede, sü §ık büü,tlü]erirnizdcn duyduğu- muz gibi'müi birlik ve beraberlik' içiıde yapılsın istiyo-
nız Yani bu insanlarr mut§uz - umulsuz yapmadan bu düzenlcoelcriyapmak gcrcL
Yeniköy Termik Santra]i'nin bağ yiık§euiği 210 ıD"
Dumaı, yal*lşü 300 m'den çcvreye yayılu. 1987 yılının Eyliil ayıoda buradan toPladı&mız ibİe öroeklerinde faz- la miktaıda ktüiiıt çı-kııaü Anca\ bir bilimadaıu ola-
ra-k şuDu söyleycbitirim: Bu bacadan Oİran SO2 gazı d4 yoğunluğu fazla olmasa bilc bitküer tarafından absoıbe edi]mcktcdiı. Bunun sonucunda bitkilelin büJiimc - ar-
tııı üişkilerinde bozıılmalar olm§tul vc şok etküeri gö- riı]cbiliı.
Çcvre koıusuıda küçğk]crimizin bilinçleodiği" bii- yililerlmizin i§e birta.lum bü),ilk lal'lalla çcvrcsiııickilcri inanürmala çalıştüJa-rı ama pek dc aldatamadıkları ka- nısındayım. Kcruıe olayına gcleliııı.. Yatağan vc Yeniköy santraılcrinin kurıı]uşu 1980 önccsidiı. Bu nedenlc hata, lann bu$ıDkü §iya§i iktidara fatura ediımesi hataıı biİ yakıaşım oluİ. Ama, Gökova mGclesiııde biı iıatlaşm4 bir "yapanm - yaptırmam, satarım - sattırmam" şeklinde ya da'Çevre kirliJiğ Türkiye için biı ltiıkstur, hamala kravaı takıırmaya bcnzcr" gibi talihsiz açıJdama.lar ge- rektirmcyecek yaklaşıınlar olmama]ıyd]. ÇaFmız bilim
çağı, akı,l çağı; ),apılan bir Jiatırrm ne getiİecektir, ne gö- türecektir? Bunların hesaplanması ve o yöİede yaşaran insanlara en az zaıar vcrecck yatrıımın yapılması gcre- kiİ. (Gğniııl i§terdi ki Yaıağan Termik Santrali kurulur- ken çe.,ıre bilinci de oluşsun. Bacasından gİan kiüürt -ki B"ğt"ş İspanya'dan Meksika'dan kill(il-rt getirir ve güble yapar- yapılacak ek bir desııılfürizasyon tcsisitle kükürt gübr.€ye dönüştürii]uP iiıke ekoDomisine katkı ol-
suı). Yatağan'daİi ve Yenüöy'dcki örnektcn sonİa, to- poğrafyast hiç miısaıt olmajian, dünyanın en güzcl köşc_
leıinden biıi olan Gökova Körfezi'nc inatla bu hqti,layı dikmek bcnce; bi]imc, Tüık insanın4 Tüıkil,c'nin gelc,cc- ğine karşı bir saygsıdü aılamına geliyor. Çünkü, §an_
traıin kurüı.lması için büyuk ölçüde baflirat yapddı, dağ, taı devrildi" dağiar başka ycrc taşındt Bütün bunlarrn bir maliyeti var. Baca§ı 300 m 1ti*,sekliktc. Tcorik ola- ralt bacap bü k8t ytıı§clıirscniz, konsantraş,on onun karesi kadar aza]ır. Ancak buranın topoğrafyasına baktı- ğımızda, iç kısımdaı esecek bü irnbarla daha az bir kon- saltIaşıonla,da ols4 daha gen§ biı aiana baca gazıırn
yayüacağı görüc,c]cktir. Datça yanmadasına hatla lrlar- Eaİis'e kadar gitme§i miİü_@kiindür. Heıe üç sanlraliı dc al,ıı zaınanda çalştğ durumda oluşacak SO2 gazının ç.vıeye asit yağşları şc,kliıde neler yapaca$nı kcsıir- mek güç değil 16 o0o hcktarlü tarım alanl etkiıcnccek.
:,lasmavi bir dcniz ve beDtlu canlaDan turizm potaD§iyeli de etii]eneceh orııanlaı etkiJ encrelı
Bir öğer konu da bu termit sautral iğ özel olaıak
biı liman iaşa cdilmesl.. Ekonominin gcıcği, kıt kaynal- lan en akıJcı bir biçimde kıı.llanEaktu; hiçbiı zamaı içiı
bir rütım bir kcz kullaımak üzcre yapümaa Dolayısıyla bu ıiman ilcride nc işe yarayacalq biıemi1,oruz Hcıhalde, buradA daba bü}iü endüstriycl kunıluşlar da biıbiriıi
takip edcccl(-
Ağaçlaİın büJ'(ime ve artım ilişkİcrine d€inmiştiıç Muİgd Baİıİ işletmeleri'nin etki alanııdaki ladiı ağaç-
larından aJınan gövde kesitlcrin de5altü halkalann gcniş- liği, tesistcr yapılmadaD öncÖ gayct gcn§ken, daha soııa
hcmen bemen durmuş. Benzeı olaylan bu termik san, tıallcı civarında -yakın z.amanda- }ı_esinlikle görebilc,ce- ğia diyebi]i.im. Uydulaıdan çekilmiş fotoğralıarda Mur, gul tesislcri ço,rcsindeki ormanlarıD yokoluşu sonrası oluşan eıoz.yonla Muıgul çayının Çorub nehrlne taşıdtğı topraklarımlz göriı]ebiımcktcdiİ. Bu toPrak]a! savaşta kaybcdümemiştir. sadece tckniğin, bilginin ve siü,asi ila-
dcnin yanlış kullanılmasrnın sonuçlarıdır. Gönlümüz Ya, tağan ve çevrcsinde bu türdcn olaylarıD J,aşanmastnl istc- ıniyoı. Tlm dtlnya için, üzerinhe ona]< kaddrimizi payla5- tığrmız 6 - 7 mi]yar in§an içi! bu tür ola),lar yaşanmama, lıd!r, Bir cürrüeyle sözlerimi tamam.lamaİ istiyorum:
'Dünya, dedelerimizin bize bir miıasl değil, torunlarımı- zın emaneıidir."
Oktay EKL\-Cİ
Sayıı oRUÇ'un sözünü ettiği konunun cı,renselliği hakkında iki örnek vcrmek istiyorum: Ülkeler, kendi do- ğalarının korunması ilc ilgilikonularda son deıecc duyaı_
İı; bu konuda araştınna yapan bilimadamlarına bü),iü dcstck vcriyorlar. Sayın ORUÇ ise, bü konuda araştırma yaptığı için klyıma uğrajian biJimadarrılartndan sözetti, Batılı ülkeleİ insanların sağ]ıhnı koru}-abümck için çcv_
reylc ilgili koıuları uluslararası politikalaı halinc getir- mi§lcldir. sözünü cttiğim örnek]erden biIincisi şu: 1980 yılının Şubat ayında, Washington'daki Kanada Bü)iı,lrel, çiJiğı AlD'ye bir nota veriyor. Notanın ncdeni; Nerı1,ork kentinilt kentscl at dartnın iyi arıtıımamast §onucu Ni-
agaıa nchrinin kirlenmesi ve bu kirlenmenin kcndi hal, kının sağlıhnı bozmasL Bu ncdcnlc karşü!}]ı notalaİ ve, rüiyor vc iİi ükc arasındaki bava oldukça gcrginleşiyor.
Ul,gar ilüeleıiı çwıe konımaya vcrdiği önemle ilgi,
1i ikinci örnek i§e R€n nehrinin kirlctilmemesi için Fran, sa İwiçre, Hol]anda ve F. Aimaıya 1976'da bi! ağtJ§- ma imzalıyorlar. Frans4 bu antlaşmaln kendi uluşal mec-
lisıne suıımuyor. Buıun üzerine HollaDda htüümeti Fıansal,a çok sert bir nota veriyor, büJiüelçisini geri ça, hltyor. Bu iki örnelq ükelcrin çevıe konusunda ıe denli duyaİlı olduğunun gostcrgcsı iıgiıç olaj,laİ-.-
Prof. Dr. A. Uçkıın GERAY
(İ. ü. Orman Fakütesi)
"Bugünko toPlantıDızın ana nedeni olayıD bo},utl8, u-]9 l
36
oİ,\r^n MÜlItNDastiği
İını bır lrcre daha vurgulama} ve kamuolru oluşturrıak- tır, Yani, bilinenlerdcn haıeketle toplumun bellİsonınla_
ıa sabip çümaslnı, düa aktif haİe getmesiİri sağlamak_
tğ..Bunun gerçeklştirilmesi için bizlere dtışen gorev, problemi kısaca biı kez daha vurgulaınai
"e Uu a."-da yc-
u_i durumlar ortaya çümışsa, onu da ortaya koymakİır.
Kaınuo5runu aydınlatırken de; objektif olma]q Ulİmsel ol- rnak.veyansız olmak zorundayız Bunu neden wrgula.
mak ibtiyacını duydurrL Çünkü, bugidişin, bu ozlene-n ni.
teliğin dışında düşünen, hareket ctmck istcyen gnıp, ku- ruluş ve kişiler var. Bunların biı kısmının baskı altında olduJ<larını hisscdiyorum. Bu his bende, l985 ydında bu.
raıtın ekspertizini yapmağ yani ne kadar zarar ortaya çtkm§tıı konusunu aydınlatmak üzere geldiğmde oluş- rr.uşhı orman mühcndisi arkadaşlarımın belii bir çekin- genlik ve tcdirgınlik içindc
olduğuriu gördüm. "Caz ve duman zaıarı cimadı.- (} gi- bi bir taııı içersinde bııJun_
topra.I( konrma önIemleri içiı yapılması zorun|u masraf- lardır. Ek ağaçIandırma masrdları sö7İonusudur. Örıe- ği! 30 ytılü_ürctim dönemi bittiğinde, gcİckli olan genel yönetim giderleri diye bü kalcmimiz var. Ayrıca 31 yıl
§oıra yetiştiriJ€,cek ormanın ve.im düşiiklüğunden dol-
yı doğacalc bir zarar var. Bunların dşında pek çok zarar sayılabilir. Örneğin, yaban hayatının ortaJan İalkması, turizm altyap§ı, yşil dokunun ortad.n kalkması gibi pek çok zarar çşidi daha sayıJabilir. Ama taİdir edcrsi_
niz ki, bunları sayısal halc gctiİmek güç.. Saysal hale gc- tildilderir.ıizin o günkü tablosu tizetle şu: Mşçercleİin .eıken kcsilmesinden dolayı bir zarar olmamasına rağ-
'1T1_ı985 yılında diğcr zararrn parasal btıyııkloğu;1 985 000 TL idl i]iz bu raporu veıdiktcn sonİa bir İıah- keme durumu olmuştur. OGM sonradan bir başka cks- pcrtiz daha yaptılm§ (bir cepten çıktp öteki cebe gir- medcki işlcvi anlamayan in_
sanların etkisiyle hiiküme-
ma} zonında oldukıarını
h is§ediyorlardı
"Zararuı düzeyi nasıl saptanacak? Bu çok karma- şü, üzeİine şimşekler çeke- bilecek bir konu- gibi bir dü- şünce içersinde5,dilcr- Sonra deni5,ordu ki "dcvletin bir ce_
biıden paıa çüacak, yaıi
TEK'i-rt cebinden para çıka- caİ, öteki cebine para gire_
cck (OG\{'nin cebiıe para
girecek). Bunun anlamı ney- Boca 8a:ı.oloı^.ıo kcsil.n - ı!ikiten aıaülal
tin lermik santraller konu- sunda eleştiri almamasını
sağlamak i§tcmişleİdiI).
lt{iktaıını bilmiyorum ama.
bu raporla çok daha düşük bir zarar - zii,an düzcyiıdc tazminat TEK'tcn alınmış_
irr vc me§ele kaPanrnrştrİ.
Bugünün lıyatlarıyla bu rnik- taı yaklaşık 12 milyar TL.
düzQ,indedir. orıııancılık scktörü açl§ından zarar 12
milya. isc, şu sorulır aydın_
I
di? Yaıi ekspenizin zarar - ziyan tespitinin anlamı nc olabilirdi?-.. O sırada bilş topiamak üzere gelenleıc im-
kin bazırlama]< konusunda tc|cddütIeri vardı. Onlaıın bu ıercddütleri sonucu bilgi vermektcn kaçınrıalaıına karşın b§ görev bi]gi birüimimiz ve sahada yapüan çalış-
@aİaİ soDucu tamarı.lan!n!ştır.
ulkenin bir kurumunun öteki kurumuna tazminat ödeğıesi suretiyle ne gibi biryarar ortaya çümaktadıı?...
Ya da bir zarar - ziyan tespitiyle ne gibi işlevlcr gcrçcueş- mcktcdiİ?... ozetle o giı! yapılao iş, 9fi6 ba büFİlüEun-
de olaı ve altut olarak ölmüş ormandaki zararın t.tpiti mahiyctinde,ydi Bu zarar çşitli bilçcnlcrdcn mel dana gelmişti.. Bu bileşcnlcriı bir kısmı parasal sayısaı niıe_
likleriyle ortaya konulabilir. Ama biı kısmı maalcscfsayı- sal olaral. ortaya konu.Iamaz: Biz doğal olaİaJç sayısaı vc- ya parasal olara} ortaya konulabilecek zararlaıı lanım]a- mayla işe başladıJc Burada tcknü bilgiler vcrerek sizlcri yormak istcmiyorum. A.na §aJnlması gerckcu zarar çclit- leri çok fazla- Şöylc ki: Iltşçcrclcrin biı k§mı crkcn ke- südiği içiı ve bü kuım arazi ilretimden uzak kaldığı için bü zaraıla karşıJaşılır. Buılaıdaı başka zaraı konusu
lahak gcrekir: O gJn için 965 ha ı.ılan bu ıılan bugiin nc kadardı.? Az öIrce aldığlm b i]gi_ve göle t3o0 ha.a ulaşmtş_
tıİ. Yani alana göre zaraq 13 - 16 nıilyar Tı,.dir. Ayrıca alan 3 katına, zarar da 45 milyaİ düzcyinc varabiliı. Ta- bii ki tıu, vaısayımdır. Tanm scktiirü yönünden dc bir bu kadar zaıaı §özkonusu olursa -ki bu aynca her yıl ödenmekıcdi.- son.Jç itibaıiylc 80 - 90 milyarlık bir İa- raİ ortaya çıİar... soru şu: Eğer bu kadar zarar §özkoou- suysa Dcsi:lfürizasyon tcsisi kaça malolur veya lermü saDtralinycd çeiTcrc daha az zararveİecck biryere kay- dırılırsa kaça malolur? Sonuç olarak maliyetin 90 mily;;
TL daha az olınasına katlanabüı.cğiz demektir. Yaniİa_
sit bityarar _ zaıar hcsabı yapabüiriz, sözünü ettiğiğı eks- Pcrtizin öncmi budur. AJtcrnaıiI'!cr; ycr sçiıı! tcknoloji
scçimi ya da terEik santraı, hidıoclektrik saİltra.t aıte;-' natiJıcrini sçcbilmenin yolqdur cksPeniz... Yoksa .biı
ccptcn diğcr ccbc' demek basit düşünccdiı. Aynca, aİlt- ma tcsisi içiı cn çok ne kadar mali}.ctin altına giıebiJi- .im. sorusunu yaıııtlıımak için dc bu ekspertiz gcrlkııdir.
Bu nedcnlc çltingcn]iğiıı, koıkmanrn, bilgi saklamanıı büe hiçbir yararı yoL Kaldı ğ insaıt §ağlığr rçı§uıd8!
l
]1
37
da tciılikcler var...
Gorcbüdiğim bir diğcı hu§u§'ormanlaıa vcrilcn za- İ8İ cncrji ürctmcklc dcngclcnmiştir', ğbi bir tutum var.
ıİücss.5c müdürünc "ormanlar yokotutor" dcdiğimdc -Eh! Biz, dc cncrji ürctij,oru7-' Acaba o şahsiyct ormancı_
lığn ülkc ckoaoınisindcki ycrini biliyor mu? Çünkü oİ- mancüü yalnvca odun hammaddcsinin kaynafo dcğil,
iturizm vc insan sağlığrnln altyapısıdır- Bu kaynağa ıck
, bo5ıtlu bakmak mürİüün dc*il... DPT lnput-outPut tab- Iosunda cncrji scktörünün ycrl kcndini giistcIir. Ama or-
manaıü §cktirrü cğitim gibi bir 8lt_şgpı olduğu içiı, bir diğcr scktörün ctkin vc vcrimli bir şckildc çalışmasının iortamını yaİatttğ-ı içın bu tablonun içinde kısmen görü-
nür, Buna aldanmamai lazırrL
Orman vaılığı hak)tında toplumumuz ),oz. biı tutum içindcdir. Hcpimiz orman
vaılığı karşısında .cntcllck.
tücli ol§un, içindc },aşaJ,an körlü olsun- yctcrincc has- sas dğiliz.-. Bakınız. Ycşil- lcr Partisi var... onlaı iqin kenti la$m su]arı, kimyasal aiılr]aı vb. öncmlidir. Kırlıı-
ıa çıkmazlaı. Oıman y;rnlnn- laıına ilgi giislcİmczlcr. o.- manların oltadan kalkmast için bülilk bi! faktör olacak KadastIo Kanununa ilgi gös-
termcdcr. ı.'cdir bu doğal
kaynağ]n sanclsı, §ttrabı nc.
dir?... Ço,rcllc ilişkisi açısın-
clcktrik gibi tcmcl _Yat ıİımların ,anısıra rorc§inc fabriİa kurulmasınr isterdi. .lr§kc! gclsin dcıdi 1,a da yatılı okul açılsın... Bunlar ckonomik canlılık cctiısin diyc istcniyoı.
du.l'atağan'da da bu arzu vc co5kuyla bu tcrmik santral istcnmiştir. _{ncak. l1)70'li 1dların Türkil,c'si farklılaşı_
yordu. l980'lcrdc daha Cıı {hıkJılaştı. Ir{anavgat'da plan- lanan SEKA Kağt Fabrikasııı.karşı çüılmış vc fabrika Taşucu'na ka]idırılmtştt! ( 19i0)- Akku),ıı Nüklcer-San- trali ( ı 979), Gökova Tcrmik Santrali ( l98.1). Dalyan Tu.
risıik Tc.iislcİi ( 1987), Ankara Zafcr vc Gıivcnpark c1,-
lcmleri ( l9tJ8), İTÜ Taşkışla binasınrn korumal,a alın- ması. BAĞFAŞ sulnırikasit Fabrikısı'na kaışı cylcmlcr, .{liağa TcImik Santrali'ne kaış! "scıigi zinciıi" §,lcmlcri
ve buFün Yalağan'da gcrçcklcşen "Tcrmik SantıalIcr vc Ço re Scınprızl,umu-... Bütun hunlar. l9ft0 5(,nra§| P]anll bir biçimdc dopolitizc cdil.
miş t(ıplumun çcvrc konu- sundı' son dctt"cc duvarlı daı,randığnı. 5u bilincc ulaş-
tığını. tcpkiscl öİ$itlcnme.
lcrtc qidcrck (t]cmc gcçtiğl
ni gösicİmck1 cdiı. Bu (._Ylcm_
lcr ıonuca rrlassa da uiaşma- sa Ca ç.,lrlcu baıılı dcınok-
lasilcrd(,: göriiılc. toplumsnl muha]c!'cıi oluşıurııakta-
dlr. Yiliağan'da gclişcn olat- lara giİmcdcn öıcc ıopjum- daki sağlıkJı cidişi vurgula- miık istcdim.
Yalağan'daki tcrnik
dan öncmi ncdir.'dil,c araştırma/ar.
A Toplum ilcrlcdikçe. gclişti]içe, kültürcl -mola] vc ras- yoDcl bağ kuruldüça clhettc ki bu darboğazın üsıeı;in- dcn gcl c,ccğiz.-
oktay EK_L'{CI
Sayın GERAY çok haklı olarak "orman" konusuıu gündemc gctirdi. Bcn bıı konuda ilginç bir anım! a!ılat- mak istiyorurİL
Termik santrallc ilgili yol yapım çalışmalarını izlc_
m.x/e gitmi§tin Çalışma, ormanlü bir bölgedeyapılıyor- du ve dozcr, yo! yapımı sırasında iki dc trbcla yümtştl Tabelanın birinde "Or:nanı scvgi korur' diğcrinde dc
JOrmanı bckçi dğil, so,gi koruı- yazıyordu. Dcmc-k ki söyledikJerimide yaptıklanmız bübirini tutmujror.
Doç. Dr. Ahmet ELBEK (E. Ü. zir. Fa}.)
"Gcçcn bafta lzmir'dc TM]ıloB olarak ycrddığımız bir ctkinlii vardıi 6 lrtayıs'sc,vgi zinciri'-. Tcpki ıiteliği, nin yanınd4 sosyal yapıda bi]inçlcnme yönü!dc öncmi olan bir eylcmdir ve bizc dcğcrli çağr§llrılaı getirmektc- dir. ı950'li yıllaİda Tüİk ha]kı gcncllikıe köpriı, J,ol, §u,
siıntIalin (cva(\,e oIumsuz c|kilcri va!. S;4ın oF.t'Ç vc Sal,ın GERAY de b..rlinıi](:r. G:lz ctkisi. kİI ctkisi tc kö- mür t,Jzu ctkisi. En öncmJjsi dc sor... 1g§-ı\c,] bu ),ana g.!jldc.,rtalıma 1l;00 ton k{ıkı:t]ü kömür tükctinıi var vcıaü!aşık il.'ı km2 alan.ı So, ga:1] §aıınrjıış. Bcnci} Scri- si ormanlaiı _ı,rık ıılmuş. Bi:ki]crdc stoma hücrclcrinin iş-
lı-ılcri bozuluşor, hava - su dcngcsi kaybolu_.-or, yaprak- lar soluyor. Çiçcklcıin döılcnmcsi vc i!rc;ı:c dcngesi bozu- lu1,or. Buna bağlt o]arak, bitki gclişmcsinin yavaşladı$, gidcrek duıdu$ı sap|anm!ştır. Özclliklc gcnç süİgünlcI SO2'dcn daha çok ctkilcnrnektc, asit yağmurlaııyla yap- rak )iir-§lcrini kapla),an mum vc kutikula tabakası cri-
mcktc §c hastal!k ctmenleri daha rahat gcli§mcktcdir.
l986 yılında kimi mcşlcktaşlarımızın _YaPtıkları tcs-
pitlcrdc. Yatağan çcı,rcsindcki somut ctk:lcnmc ı3 km2'ıik bİ, aıant kap§amaktadıİ..{rİıca. biıki öIüm!cri- nin, santralin _\,iıksck ya da düşük kapasitc5lc çalışınası
na göİc dcğişıiği bıinm(.ktcdir. Yatağan meıkcz.indc dc haladakiso2 miktaİı 7,anıan ,Zaİnan çok \iıksck düz(iyla!.
ıc ulaşmaktadır vc havadan a$ı bir gaz. olaı So2 gıkuı.
lara ıoplanmakta yörcdcki bitkiıcİc ctkisi de daba yoğun
olmaktadır. Özcliikle zc..ıtinkö),, Turgut, Hacıbal,ramlar,
__ -_-,r] 1,:!
o|i!l^N I!Ül tıtJl)|sı ici
,)
Hacıveliler, Krrüiar, Eskihisaı, Kapubağ Bağıai<4 Caz-
gıılar gibi merkczlcrdc zc.J-tinleıc ctklsi gayct somut bl!
şekilde g<irtümekrcdir. Yöre. 7-c}tin ü.ctim dcğcrinin ),ak- laşü 7r 60'ını 19?0'li yülaıda vcrcn bu körlcrin ürctim dcferi bugün yaklaşık yarı yarıya düşmüştür. ı986 _
1987 yıliarında yürütücn biıçalışmada, Kapubiğ'da zcy.
tinlcrdc 7o 35'lik bir vcrim azalması, somut biı biçimdc saptanm§tır. Ayİıca yiircdc ycrişcn badcm. arrnut, kayı- sı gibi mcyvclcrdc dc döllcnme 5cıücmesi vc vcıim dü-
§üklüğil ort8ya çıkmıştır. Yıllıklardan kavıın, karpuz gibi bitkilerde dc aynı vcİim vc kalilc düşüklii&Jc!ı tL§Pit cdil- miştir. Yağşlarla asitc dönüşcrck toPİ!ğa goçen sor.
topraktaki alüminjTmu §crbc§t hale gcçirmcktc, bu da bitkiltre olumsuz ctkilcr yapmaktadır. İkinci tıncmli ct- ki, bitkiscl açldan kül sorunu... Günliü ortalaına kilıl mik- tarı 5 000 ton vc bu küI çcvIcdc bü!ık dağlar oluşluİ- muş durumdadır. Küü toplıınıık, sıoklaınak gibi ciddi bir planıamanın yaPıldıts sö],lcnemez. HcI nc kadar ısla- t!ıarak dağılması önlcnmcl,c çalışılıyor isc dc. ,]ün dcgöZ, lcrİılcdiğ,miZ rlbi bu pck başarılamarnaktadır. Ga)-ot za-
yıf bir rüzgarda dahi kül tozları bulutlar oluşıurrnakıa- dır. Ovadaki zc.lıin, lahana, karnabahar gibi ürünlcri bu kül ctkilemektc vc ),orı.! üİ,..,ticisi mcıkcz pazarlarına ve hJ.llcro giiturdükicri ürünlcri latamadlklarındaı, kiııısc, nin almak istcmediğinden 1,akrnmaktadırlar. Ya da ürün- lorini Yatağan ürünü di!,c tanıtamadıklarını söylemcktc, dirlcr. 1936 - li)ti? _*-ıllaı,ında üründc kali:c ka_şbı ilc.'2
60'a varan geiir ızalması oldufu. araştırma srınuç!arşla onal,a çı!<mıştır_
Ezilmiş kirmür tozunun J-aİattığı sorunlar da var;
konvc,)-dr banılarla nıklcdiln:esi gcrckco könıürün kam- yonlarla nakli sırasında gcrckli iinıcmler alınmadığ için, öZcllikle ulaşım gı-ızcrgihının ı,;{' ıı sağtnda !c §(,iunda
doğrudan doğnrta kiimüİ iı)zııııa m ru4 kalan tarınısnl ürunlerin kalitciı:ıinin düştüğt! bclirlcnlni§ıir. Ni!ekim 1988 yüında Kapubağ kJ_rlült,ri bu kııoul,ia iltili şikal,cı lcrini ügüilere aktarinışlar, faliat )iaiııctirı kal:r_v(rncıliir- dan y'ana tavır koyduğu için. sonuç alamamışlardrr.
Yatağao'la ilg,ı]i olaıak l970'li 1,ıllarda birkaç kcz do- ğişik konıılarda çal §rıialar Jiap ı ık, ydrcdc su n,t5 çılışnıı._
lanyaptÜL o zaoan da tcsPillcrimiz, tütünun ıarım cko,
nomisi açısından önemli bir ycıi olduğu J-iiııündıydi.
saDtraı öDccsınde, toPıam bitkisel ürctimin t ü5 - 70'ini oluşturan ve parasaı açtdan da buna 1,akın aFrlığı olan
öDerııi bir gclir kaynğnı tütün ol§turmakıaydı. Bu- gün toplam trİetim içindeki payı,7ı 25'lerc dck düşmüş- tür. Bölgcnin en kiüiıcli tütOnünü vcrcn vc}iirc ürtli(ilc.
ri tarafından böyle taıınan Eskihisar, Şahinlcr, Kıpu-
bağ köJlücri tütün üıctıncktcn vızgcçmiştiı. Ureıinıin sürdüğiı cazgırlar, Yaylaköy, Bü,ncik'tc i§c bü)iık dlçüdc katitc di§ükluklcri orta) a çıkm!şıır. Bi]indiği ribi, ),aiİc- dc yet§tilücn tütün bizim Şaİk tipi dcdiğimiz ),crli ıup tütüaıerdir- Bunlaı kıraç ve faİiı toprıkJarda yetişiı ve
tütün ürcticilcri, §lctnıc ckonomisi açısınL .. .. iıiıl ürctim dcdiğimiz sınıltandıılar. Çoluk - çocui! !....im ya- par vc gcçimini bu şc.kildc sağlar. BıınI;..ln tüıündcn cı- dc cıtiklcri gelir düzcyini lı.rşka hiçbir ı:ründcn sağlania- laIı mümkiın dc*ildir.
Bugün çiftçilcr açısından öncrrüi bır 50run da, iıİün- lcrdcki vcrim kaybı için her yıl TEK alcyhinc dava aç- mak zorunda kalmalarıdır. Hcr yıl mahkcmc kaprlar:n- da uğraşmak... Ayrıca tarlası küçuk oIan ürcticilcriı ala- cakları tazminat mikları az olaciığı için mahkt,mcyc hiç başvurmamaları gibi sorunların çözümü için cn uygutr yol -tlurgul'İa olduğu gibi- sant.alin crki alanıııcla bulu, nan aarlu çc bahçclcrinJEK tat,ıtin(liın ıiıtın alınmast, dır. Ya da TEK tarla bü},üklüğiino giirc bir tiıznıinıl mik- tarınl horrıl ödcmcktcdir.
"Bir musibct. biı naüihaüıın j_çj(iir ılzıic,ı,işindcki gi-
.
bi Yatağan ıcrmik 5ant ralinin kıiı ii (,: İ iir,ıin,lcn 4crs alı
narak, buıdan börlc tapılıcak bu ıtir yııırımlarda kap- samlı bir -Çcvrcscl Etki Dcğcrlcndirınc_.i" ı CEDı yapüa,
rak. altcrnııif kuruluş 1,crlcri vc kirlcticiliğin i]nıcnmcsi
için gcrı.kli önlcmlcr alınrnalı,lır.
oktay EKiı-ci
"Saşın ELBEK Iatırımlıra lıaşlanınadan öncc çcçrc, scl etki tlğcrlcndirmcsi rapll:na.jl g!,İcktiğ,ini bclir!tilcr.
haklı olarak... Aşlındı tilkcmiıdc zaman zamao iıu da.va- pılmaktadır. Basını rl:ı yansıdı: .{liağa Tcrııik Santral!
nin 1,apılııamısı scklin,ic bir :lonucu ıırıala çıkarıan OD- TÜ ıırafindan .yapılınış bir ÇED raptıru :;okcCilmişıir.
Yani bilimin istcklcri. politikanın istuklcİinc lcni düştü- ğlindc. biliıııin ist.klcıi giizardı cdiicbilmektcdir.
Prof. Dr. Kora1- IL{KTAü-IR (.r. Ü. zir. Falc)
"Çcvrc konusunıı çıık kıııruşulduğ,ı. artık cylcrne gi- dılmcsı geİcktiği sölicnir. .\ncık (ylemc gidcn ),ollar o dcnli kolaJ,dcğil. Erlcmc Fitmek için somut veri]er. so- mut dal,anak noktaları lazım... Bcn ükc,mizdeki musibct- lcrdcn dcnş a!mayı bııakarak, gclişmiş batılı ülkclcrin musibcılerdcn aIdıE dcıslcrdcn yararlanmayı öneriyo- rum. Bir zaınanlar iıikclL,İin tanıtım iılmlcrindc, geliş- mişliğin kanıtı olarak tütcn sanayi bacaları göstcrilirdl Dalıı sonra bu modaya azgcl§miş ülkclcr vc ükemiz dc katıldı. Ülkcl(,r, bu türon bacııların çcvrğyc yaPtlğı olum_
suz gtküeri[ çok geç farkına vardüar. Farkına varıldığın_
da, çcvrcdcki olumsuz crkilcrin bir kısmı gcri dönülmez halc gclmiştl Ülkcmizin, bu olum§uzluk]ardan ders al, ma§ıi j,aıınm plan ve progıamJarını buna görc düzcnle- mıı;i gcrckirkcn. yanlşlıklar yapılmaya dcııam edilmck- tc vc. bilinısc,l yaklaşımlaıa pc,k itibar cdilmcmcktcdir.
Yatağan Tcrrnü Santrali'ndcn arkad§lar yctcrilce bahsetıı Bcn, ı.969 - l970'ıcrdc gclişmiş ükclcrde kirli, lik nc düzcydc idi, bu kiıliliktc tcrmik santtallerin payı
nc5,di konusuna biıaz dctincceğirn_ 1969 - ı970 y lanğ-
o8\(^İ MOlitNoi5tici
da Ingiltcre'dc tcrmü santralleriı çeırcye yaptğı ctki ir- deleodi$ndc mel.daoa gclen soz vc pertiİ,trllcr ba]<ımın_
daD kömiırle çaı§aD termü santrallcriı kirlüikteki PaJ,ı-
!r! asgari % 50 olduğu saPtaomş ABD'de bu durumun iıdelcamcsiıde Lirletici olaıak onamdaki SO2'nin i
43'ünün, azot ok§it gazlannın % ı6'sının, partikiıı mad- de dcdiğimü lozun *, lo'uDun köm{ırlc işlrycn tcrmik saltrallere ait olduğu litcr8tür biıgisi olarak vcrilmcktc.
dir.Bu tllkeler daha sonra tckıolojik olarai gö5teıdiklcri gelişmclerleyiı}sek düzsyde bi! toz tutma tekniğini bşa_
nyla geliştirdiler ve toz kirlüiğinin k§meD önüne gcçti- leİ. ADcaır so2 ve azot ok§iticrde durum böyle dcğil.
Bunıaİın tutulabilmesi içiD fı]trg si§lelrı]crindcn daha
taımaşık vı.;_.a yenidcn clde ctme).c yönclik ya da başka
J 'imyasaı yönıeınJerlc bağlamaya yönelü binaİım daha
pahalı işlemlcrin yapılması
*<!Fi
|:",,.- :isİqg€q§t.ryt;,.,-
, --::j .. _].ı
vaıdır. Önemli olaı bu sorunların vaılığını samimiyctlc kabul ctrnck vc ccsarctle bu sonınlann üzcriıe giCebil.
mektir. sorunlardan kaçtlhİtuz sürcle devam cd.\cfk vc şikayetıer k§ıİ bir döngü haıiDde sürc.ektir.
Yatağan'da bu sorunlar farkcdildiğindc. bir ara.ştı!.
mantn dan§manı olaıak görtı aldım. Bitki gclişimi, or_
roanların yokoımast ve toprak nitelik]crindc ctkisi üze_
rinde biIkaç alaştılma yapt ç Ağaçlar kitle halinde ölüp kcsi.liyoı. Ilk §amada 5 dcrccclik bir etkiyle 16 000 ha orman alanının etkilcndiğini saptadü Bitkiterdeki etki hemen görücbiliyor (8rtlmdaİi azalma hariç). İnsanlar- da başağrısı, solunum yolu hastalıkları gibi etkileri olu- ],or. Ancak toprak bu belirtileri pek gösteremiyor. Top- rak, bütün can]ııar için yaşam ka_lınağı... Topraİta bir bo_
zulma vaİs4 anü tcbıike gcri döniiılemeyecek bo],utıaİ-
dadıı. Buau anlayabilmek gerekiyor kj, bu da, j/atırım
ve işletme maJiyetIerinin art- ması demektiı. Bu durumda Avrupa ükeleri, durumu bi- raz ümit§iz gğIdüeİ. Kapıa.
dü]an alan ve yaıaitığı §o.
runlar karşısında kömüılü termü santraller yanııda başka eneıji kaynaklarına )<'ncldi]cİ. Bugün tartışma konusuolaı nil,klecr sa ntıal- ler böllcce gündeme gclmiş ve bugıin dünyada pek çok iükedc elektri& üıetimindc önem]i Paya sahip oım§tuİ.
Avrupa bununla dayctinme-
:^,:-;*:!;*İ
DckaPoj alaııının ıljrkıon göni,,iişii,
'\l 19s5
jçin topraktan da örnekler aldık. oördiü ki; ncrcde ib- reıcıdc vc birki dokuıarında- ki kiıkün fazlaJ,sa. toprakıa rağın lea}siyonu asitlcşmc- ye doğr,J gidiyor. Toprakta-
ki mikroorganiznıa]arın da azi,]dığınt saptadü Bitkileı.
de bozıimaya kaışı önlcm_
ler alınabilir, ama toprakta
da bozulmanın başlaması.
tam bir fclakeıtiı-
Yatağan tek örntık dğt
ükcmizdc... Afşin _ Elbistan Termik santrali'nin orada.
miştir. Çünkü nükleer santıalleıin scbep olduğu kalıcı J,aD etkilcr di}}aie alınaıalı ve çlc,cek ydlarda dünJ.a.
./.\ı! bır ntiueeİ çöPlüğe dönme§ini önlemek için, yenile- jbi]irve yan etki oluşturmayan enerji kaj-Dak]arı araştı_
rılmakhür. Rüzgal encıji§i, jeot€rm8ı eneıji, guncş ener.
.ii§i gibi kavrarrüaI iiuerinde dunılmaktadıı. Bizde benüz bu kavraııılaıa giademü yakJaşııılar üşında yat<Jaşım ),oktur. oy§a, çeşitlı tıtkelerde güneş eneıjisiyl€ çallş8n cndtıstri kuİu,luştaİıDın, enerji santralıerinin, rüzgaİ coerjisiyle çalışan tarım İşletme]eri.oiİ! enerji §ektönine kat}.ıda buluİıdugunu biliyoruz Bu kat}u şimıülik fazla
değildiı... Ama biz projelerimizi gelecek ncsilleri dii§ünğ, rek gel§tümeliyiz ğozulEadan d6,am edeı bir dünyay besaplııoalıyz, uz8ğa baknalıyız Ükemizde teımik santralıeri! soruııara yoıaçttğrııı görüyoruı A§hnda bu sorun şadece termi&, santraılerle ügili de dcfil. Hiıtıoe- lektrik santralleıin de iısanlar .&erüıde, doğa ttzerinde olumsuz etkj]eri olduğu da gözlenmiştiİ, biı nii}lı.er san_
rr8JiD de oluE§uz etkileri vaı.dır. Herbiriıiı olumşuz et- kileri biıbiriıden faıklıdır. Bir tekıolojü< gelişme, biıen-
düstri yatıruıu Berede varsa, orada birtakım soru.Blaİ da
ki toplumun scsini dulııramadığ pek çok zaı,arı sözkonu_
sudur. Bu ocak a],ıııda Afşin - Elbistan'da önerr i biİ rıı.
tıc arrza§ı meydana geldi ama, §antral ürctime del,am ct_
tL Ha]kıD üz€rinc kaıIa birlüte çamur yağmai.a başladı tsirdenbiİe aşııı halk sağIığ-ı sorunları onaya çütl. Bu
ola1,,k:smcn basına yansıdı ve ö}rcce eridi giiti. olayıİt üzerinden bi.k3ç Ey g.çtikten sonra -bahar aylarında- ba.
sit biİ gözlem yaPt L Fabrüanın 7 - 8 km. lik yakın çw-
İcsindc toprağın doğal rengi, doğal yapısı değişmişti: ıoP.
!a$n üZerind€ uçucu bt kiıl ıabaİası mevcultu BuIaıar ıanm aıazisidir ve tanır§al vcrim düşmüştur. üıeticiDin ürün azalmasından dolayı zarann tazmiI edi]mcsi onun bircysal kaybını telafı eder. Ama toplumuı, ülctim kay_
bındaı dolalıı zaran yok mudur?-.. sonuçta üke ekono_
misi açıslndan kerest€, tarımsal ürün vb. bır üİetim kay- bı sözkonusudur. Buıuı paray|a tazmini sözkonusu de_
ğildir ve bir toplumsal refah kaybıdıı. soma çevIcsirıde de bu tuİ zaraİ]ar mevcultul. Dünya Sağlık Örgütü der ki: Kiıleoeı bir bölgedg havada]ıi toz konşantrasyonu l50 mg/m3'tı gcçti§ takdiİde, sağlü risklcri ve tehlike başlamıştır. soma-A santraıi'niİı çwresinde yapı.lan öl- 40
;,i.'.jİ| da kiüürt oranı f:,da ve top.
o&!t^N i\lLı ltNl)astiĞa
^lI
çürD]erde 1375 ile 4850 ıng/mS paıtikül otduğu saptan_
uıştır. Yani, tehlike sıırınln l0 üe 30 misli fazla. So.
açısından Soma'da ?22 ile 957 mg,/m3 arasında ölçüm1 ler saptanmş. Yine Dünya Sağlıİ Örgııtü'nün verdiği İa- kama göİe 365 mg/mo'ü gclcmcz. Boyldcc insanlar, bit- kiler, bayvanlar, çevrcdeki mctal ve mermeİden yapıı_
mış hcşcy, tarihi cserlcr ctkilenıncye başlar.
Bütün bunıan engelleyebümck içiıl çcşitıi önıcrrııc- riu alınması lazım. (ormaD ve tarımsal üretimde alterna_
tif tüİleryetiştirilebilir. Gerçi başlangıçtaki vcrim düZc,yi_
ne ulaşüamaz, ama ).ine dc ürün yctiştirmck mıımktın_
dür.) Partiküııerin tutulmasl için oldukça ctküi clektros_
tatik fütreler var. Bunlar % 99.2 - 99.8 oİanında panikül tutma kapasitesinde. Ama yapıJan ölçüİnler zaman za- man önernli toz kaçaİJarının olduğunu gösteriyor. Baca gazlannrn tutulme§ı ise daha zor... İki vöntcm ı,ar: Ya ba- zik kara}terli maddelcr çazcltisi içinden bu gazlar geçiıi.
lir ve kimyasal §lenıle bu gazlar tutulur. Bu durumda öneğ{i katı atü sonınu çıJ<ıyor. Bunun bi-r kısmı. kiınya ya da gübre sanayiinde kıı.llanı]abilir. İkiıci ytintem, İse
werman . Dort yöotemı.. Baca gazındaki so2 tuıulur, zengiıüeştiriJir ve elde edilen ürün, kimya ve 6ibrc sana- yiinde kullandır. Sonuç olarak| termik sanırallc. kirlilik
yaratD,or. oteyandan encrj§.e degercksinim ı,ar. Bugün içiD hedefimiz, kişi başna 1 0O0 KrV§h tiüctimc ulaş- mak... Bir hidıoelektıik santrali kurmal,a başladığınıİ_
dan 10 - L5 yıl sonİa. tcrmik §antral kurmaya başlarlı$- nrzdan 5 - 7 ).ı] sonıa ür(\in)c sokabilirsiniz_ Sıtıtrallc.-
dcn vaz. mı geçelim?... Bu muııkün dği]. O zaman büim- sel verilcre d€cr vcı(r(*iz. Sadccc politik ve duygusal kararlarla ola5.1ara yaklaşırsak. daha çok Yatağan'lar, Af- şin . Elbistan'lar, Soma'lar yaşaru.
Bilimsel veriler doğrulıusunda l98:]'lc çüm§ oian bir Çevre Yasamız var. Bu yasa dcr ki: "Çevıc açı-sından zararlı olduğu saptanan cndüstri kuruluşları. başta rcr- mik santraller olmd< üzcrc, kurüma aşamasıİıdan ajncc çevrcl e ne tür zararlı etkilcr oluşturacağı, bu za.a.iı ctki- lerii nasıl dengeleıecğ konusunda lizibilitc raporu yc- rinegeçcbilccek Çcvrcscl Etki Dcğcrıcndirme Raporu ha-
zırlanmalıdır.' Bunun sonucunda saptanan tchlikclcrin öoleomesi mümkün dcğiıse, vazgçi,lmcsini öngönt or yasa!... Ancak bu yasayı uygrıayamıyoruz. Çünkü, _vasa
ÇED Raporunun nasıl hazırlanacağ konusunda bir yö- netmclik hazırlaımasıDı öngörmüş. Fakat bu yönctmc-
lik ha.lcn yolı.. Devlet bir yandan bunu cmrcdivgr. lıir yaDdan da gcrcğini yeriğc getirmiyor.
Yatağan Termik Santraıi ve Bazı Öneriler:
T'ıııhaı USLU (G.ü. FcD-Ed. Faıç)
_Yatağan'da ı967 yılı_Dda kömür lczcrvlcrinin tcspi- tindcn son.atcİmik santral için istimlaİlcrc başlanmiş- tır. ı97{ - 19ii yıliarında sanıralin projclcndiıitmtsi ya-
p m§ vc ı.. vc 2. ünitclc.in lcocllc.i ı978'de. J. ünitc-
Yat4ğan,T ermik Santıali'nin 1986'daki ctkı a]anı l87 000 ha'dır. Yen iköy Te.mik SantIal i'nin dcvreye gir- mesiyle bu etki alaıı daha dİ b üyümüştür. Yakında Ke- mer Termik Santıali'nin devrrye lc bölge 1680 llIw ndc 8 ünitclik 3 telmik sant o?,
santlaller arası n içinde doğaı amı yok cdici bir cıki ercccktir. A rlca üç tc.mik santral üçgen ıi:
şında bir a|anı örn n Datça arımadaslnı da ltycccktir.
Yatağan civaİında 5 kömür havza§ı olup bunlann üçü açık işlctme şetdindc işleıiİmcktcdir. Turgut ve Ba_
yır'daki kömüılcr }üz.ye yakın olmadığı için ileri kapalı işlctmc şcklindc. işlctilccektir.
Yatağan Tcrrıik Santrali'nin çct reyi olum§uz etkile_
yen ı 1 faktörü veyarattığr 9 çerr'le sorunu vaİdt..
T.1,1o ı . Yihern Ttİmiİ snnrİali'hin §evr.yi oluh.uz , ..
.ıkit.yen r.İıiİLri v. bu f.ııö.hİih ,afd,alğ tırİt onrdon , .j Ç.v.eyi olu ruuz .(kil.y€n
'.kıörıor Fvr. sorunıan
2. 8a.. kğll€İi
e Kül d.ı !ah!s.nd.lİi hüt!.r a ıGİniirdok gh.ıınd.ki |(6İrİİl..
5. Anİ İö.İtüİ itl€(m !.h.lnn
6. Dc|ııpa| ınhılan :-
E. tGİınt, nakil you.n
9. ıGmİrn6til bin] hattl
l0. Kİln İit bah. b.at
.]:156;ıTlri-
z-Trnmoİünb.l ]- -.J J.lnun..tLgt ::,_;:! _ _i
a Evcil Y.yrbani bsyvınbİ ; ,
5. Ycİl.rııı. Fİkta .--']j; iii i
0. Tıriru ıialci - l-]]!- ]n
7. ToP.;İ ,,ala.4İ:i n-1
|8. ^ırİslbt
9.. İ9İ,1,
_ Bu olumsuz faktörlcrin çevrcdc kapiadığ a_lanların topıamt l986 yılııda i629 ha'dır.
,1
, tit|.ri ;
: olu ıaıtöİı.;
,,r F-yrp
bl€1[. ı
ı Dc 6.
4,ı J -
nin temcli 198l yılında atı]m!ştır. t982 }dtnda 1., 1983 yıltnda 2. ve lg84 ylında 3. ünite işlctm..ye açıımıştl l986 yılında tcrmik santral 37 km yançapında bir aİaıı ctkilemcye başlamıştır. Tcrmik santralin bu kadar gen§
danda etkili olması santıalin yer seçimiıdcki hataiaı ve köEıür kaIitc§ınin düşiıkıüğüne ka§ı tcdbirlerin alınma_
mş olmasından kaynaklanm§tlr. Özellikle 2. ilnitenin dcvreye giımesinden sonra çwrcdc zararlar tam olaıak hissedilmcya başlanmış, 3. ünitenin dcweye girmesin- den sonra bolgedeki tarım ürünleri ve orma; ağaçtan özellikle baca gazları etkisini kaldıramamış ve şorunlar çıkmaya başlam§tır. lg8.1 yüında çevıe ormanlanndı kurumııJar başlarqış vc t 985 yılında isc kuruyan orr-oo_
ların kcsimine başlanmıştır. l986 yılıhda 4 ].C 1 ıa'lık or-
maı alanında kesim vapılmrştır.
ll ki.li İtık§uliı
7. xnl n.Ljl bmi h5ııl
oRrt^N
^tÜıltNDi5ljğl
|"l
TerDdk santra]iD Tabü iloıa olaıa} çcvrede:
a_ Kız!ıçalı orEa!ıan ve İeçi.De tlİetimi
b_ Fıstıkçımı ormaılan vc ç8E f§tığı 0ıeti-Ei
c- Ağağaodırma süalan
tlzeri.ode etkiıi olEuştuj. .
Tanm tırtııleri ola-ra.k önem sıİ8slna gore:
a- Zrytiıcilik ve zelıtinyağı lıretiEi
b- Tİıtüı
c. Meyvccilik
. .. .ü"eİiDde etkjJiolmuştuı. İnsaı sğls iizerindeki ct- }ileri konusuıda istati§ti}ler resmi mah;ıdaıdan temin edileroendktedü,
.. T"-ü saıtraliı projelendiıilmesi, yapımı ve işlc- tilıaesi sııaşında çwrenin kaldırabil"c€ğil;ü koorr;.
d8. hiçbir araştııma yapılaoüğ iŞn YaLğan'da 3 tlıite çalışu duruııdadır. Araştırma sonuçlarımıza göıe Yata-
*" ,,r. İ t!:h* "." yaz ay|arı içiı 3 ünit" ç*."" ıçio"gr.
bıİJ^iık teşkil etmektediİ. Bu ağıİ yirk Dedeni5,|e bolgc Jı- m&ılan ve taıımı her yıl daıbe yemektedir. Bu neden]c tesbitleriıııize göre yılın eı sıca} 4 8),].nda (Haziİan Er-
|Jıl) 3 tılite yerine 2 üniıe haıilde §arıtral çıştırıma"ı-
drr.
_ r".-t §aDtİaı bakıİrüarı yılın en sıcak alı olan ,l?mmuz'a
aİınmalldır. Böylece bu ayda oıman ııicrindc
en olumsuz etki azaltılrnş olaca]<tır.
_ Çeı,rede kuruyan ormanlü alanlann ağaçlandırıJ.
ma faaliyeti çok yavaş yiirümekte olrp ru.,İ_.n"rr-
"o- rumlusu olaı TEK'in ağaçlandırma masral'lanna katı]a.
ıa\ ağaçlanörma faaliyetlerinin h,rl.nd,.rl.;;; ;;;;.
kir_
... . Çevrede yaPüaı ağaçlandırma faa]iyetlerbde özel_
I
