T.C.
M LLÎ E T M BAKANLI I
MEGEP
(MESLEK E T M VE Ö RET M S STEM N N GÜÇLEND R LMES PROJES )
AH AP TEKNOLOJ S
YÜZEY OYMA
ANKARA 2007
Milli E itim Bakanl taraf ndan geli tirilen modüller;
Talim ve Terbiye Kurulu Ba kanl n n 02.06.2006 tarih ve 269 say l Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda kademeli olarak yayg nla t r lan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve ö retim programlar nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya yönelik geli tirilmi ö retim materyalleridir(Ders Notlar d r).
Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel ö renmeye rehberlik etmek amac yla ö renme materyali olarak haz rlanm , denenmek ve geli tirilmek üzere Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda uygulanmaya ba lanm t r.
Modüller teknolojik geli melere paralel olarak, amaçlanan yeterli i kazand rmak ko ulu ile e itim ö retim s ras nda geli tirilebilir ve yap lmas önerilen de i ikliklerBakanl kta ilgili birime bildirilir.
Örgün ve yayg n e itim kurumlar , i letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ula abilirler.
Bas lm modüller, e itim kurumlar nda ö rencilere ücretsiz olarak da t l r.
Modüller hiçbir ekilde ticari amaçla kullan lamaz ve ücret kar l nda sat lamaz.
AÇIKLAMALAR ...ii
G R ... 1
Ö RENME FAAL YET – 1 ... 3
1. ELDE KUPE OYMA ... 3
1.1. Motif Deseni ... 3
1.1.1. Motif ... 3
1.1.2. Desen ... 3
1.1.3. Özellikleri ... 3
1.2. Oyma lemlerinde Markalama... 7
1.3. Oyma kalemleri... 9
1.4. Oymac Tezgâh ... 12
1.5. Oymac Tokma ... 13
1.6. El Makineleri ve Perdah... 13
UYGULAMA FAAL YET ... 14
ÖLÇME VE DE ERLEND RME ... 17
UYGULAMALI TEST ... 19
Ö RENME FAAL YET – 2 ... 20
2. MAK NE YÜZEY OYMASI... 20
2.1. Kal p... 20
2.1.1. Tan m ve Önemi ... 20
2.2. Oyma Makineleri ... 21
2.2.1. Tan m ... 21
2.2.2. Çe itleri... 21
2.2.3. Çal ma lkeleri... 26
UYGULAMA FAAL YET ... 31
ÖLÇME VE DE ERLEND RME ... 36
UYGULAMA FAAL YET ... 38
MODÜL DE ERLEND RME ... 39
CEVAP ANAHTARLARI ... 40
KAYNAKÇA ... 41
Ç NDEK LER
AÇIKLAMALAR
MODÜLÜN KODU 215ESBB097
ALAN Ah ap Teknolojisi
DAL / MESLEK Ah ap Süsleme
MODÜLÜN ADI Yüzey Oyma
MODÜLÜN TANIMI Ah ap yüzeylere el ve makine oymac l ile ilgili bilgi ve becerilerin verildi i ö renme materyalidir.
SÜRE 40/32 (+40/32 tekrar yap n z)
ÖN KO UL
YETERL K Yüzey oymac l yapmak
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç
Gerekli ortam sa land nda bu modülle; düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun olarak elde ve makinede yüzey oymac l yapabileceksiniz.
Amaçlar
Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir ekilde oyma kalemlerini bileyebilecek ve güvenli bir ekilde el ile yüzey oyma i lemlerini yapabileceksiniz
Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir ekilde oyma makinesinin kesicilerini söküp takabilecek ve makinede güvenli bir ekilde yüzey oyma i lemlerini
yapabileceksiniz.
E T M Ö RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI
Genel makineler, el aletleri, ah ap gereçler, oyma kalemleri ve makineleri, çizim araç ve gereçleri ile perdah alet ve avadanl klar .
ÖLÇMEVE
DE ERLEND RME
Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlar ile kazand n z bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi de erlendireceksiniz.
Ö retmen, modül sonunda size ölçme arac uygulayarak modül uygulamalar ile kazand n z bilgi ve becerileri ölçerek de erlendirecektir.
AÇIKLAMALAR
G R
Sevgili Ö renci,
Ah ap teknolojisi alan i levsel de erleri ile mekânlar n kullan l n , estetik de eriyle de ya ad m z ve çal t m z mekânlar n s cak, sevimli ve renkli bir ortam hâline gelmesini sa lar. Bu alan sanat ve tekni i birle tirerek ürünü ortaya ç kar r. Alanda ah ap ve ah ap ürünleriyle birlikte boya, vernik, renk, cam, plastik, çelik ve metal gibi gereçler de kullan lmaktad r.
Bu alan n sa lad istihdam imkânlar , mevcut ve potansiyel olarak sahip oldu u katma de er yaratma gücüyle, ülkemizin önemli faaliyet sektörlerinden birisidir.
Ah ap teknolojisinin geli mi oldu u ülkemizde gerek yurt içi gerekse yurt d giderek artan ihtiyaçlar kar lamada ah ap süslemecili i önemli katk lar sa lamaktad r.
Yüzey oymac l ah ap süsleme dal n n vazgeçilemez bir parças d r. Motif-desen bilgisini alacak, özgün Selçuklu Osmanl ve Türk süsleme sanat n n yans t ld özellikle sand k, sandalye, sehpa ve rahle gibi mobilyalar yapabileceksiniz.
Yüzey oyma yap m esnas nda süsleme çe itlerini, hangi a açlardan yap ld n , üretim basamaklar n ve makine oymac l n ö renerek uygulamas n yapabileceksiniz.
G R
Ö RENME FAAL YET – 1
Bu faaliyette verilen bilgiler do rultusunda düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun olarak serbest el çal mas ile güvenli bir ekilde yüzey oymac l yapabileceksiniz.
Bu faaliyet öncesinde yapman z gereken öncelikli ara t rmalar unlard r:
Motif-desen, çizme ve markalama yöntemlerini ara t rarak not ediniz.
Oyma kalemlerinin çe itlerini, kullan ld yerleri ve bilenme tekniklerini ara t rarak not ediniz.
Internet ortam nda yüzey oymac l hakk nda bilgi edininiz.
1. ELDE KUPE OYMA
1.1. Motif Deseni 1.1.1. Motif
Her biri tek bir varl k ta mad hâlde, bir bütünün, bir bezemenin, bir süsün anlaml parças olma özelli i ta yan sanat ö elerinden her biridir.
Tahta, mermer, ta , pi mi toprak veya örgülü, dokumal yahut i lemeli yün, pamuk, ipek malzemelerden herhangi birinin olu turdu u zemine farkl la t r c bir özellik ta makla beraber, süslemeye bir heyecan katmak için de il, yerine ilgi sa lamak için tekrarlar yoluyla elde edilen düzlem üstü ekillendirmelere MOT F denilebilir.
1.1.2. Desen
Bir nesnenin ya da figürün biçimlerinin bir yüzey üzerinde ço unlukla renkleri verilmeden tasviri denilebilir.
Bir desen tamamlanmam bir eserde olabilir; bir kompozisyonun ön haz rl (etüt- eskiz) ön çal malar tamamlanmam ekil aray lar da olabilir.
1.1.3. Özellikleri
Oymac l kta süsleme (bezeme) ekilleri
AMAÇ
Ö RENME FAAL YET – 1
ARA TIRMA
Ayn motifin yan yana tekrar
Genellikle sandalye ön yan ve arkal klar n n görünen yüzeylerinde, koltuk ve mobilyalar n ön ve yan k s mlar nda, vitrinlerde s kça kullan lan süsleme eklidir.
Resim 1. 1: Ayn motifin yan yana tekrar
ki ayr motifin s ra ile tekrar
Bu motifler; sandalyelerin yatay kay tlar nda, masa tipi mobilyalar n kay tlar nda, kutu mobilyalar n yatay kay tlar nda kullan lan süsleme çe itleridir.
Resim 1. 2: ki ayr motifin s ra ile tekrar Motiflerin simetrik uygulamas
stisnalar d nda bütün oyma motifleri simetriktir ve her türlü mobilyada uygulan r.
Resim 1. 3: Motiflerin simetrik uygulamas
Motif büyütülüp küçültülmesi
Genellikle özel tip mobilyalarda uygulanan bir süsleme eklidir.
Resim 1. 4: Motiflerin büyültülüp küçültülmesi
De i ik motiflerin bir arada uygulanmas
Bu tür uygulamaya mobilyalar n genellikle taç k s mlar nda rastlan r, süsleme amaçl d r. Bu tür uygulamada simetriden kaç n labilir.
Resim 1. 5: De i ik motiflerin bir arada uygulamas
A aç oymac l
Alçak yüzey oymac l (Alçak kabartma)
Yüzey derinli i 3-4 mm’yi geçmeyen oyma süslemelerine denir. Genellikle düz gövdeli oyma kalemleri kullan l r. Oyma derinli i fazla olmad için i parças n zay flatmaz uygulamas kolay bir tekniktir (Resim1.6).
Resim 1. 6: Alçak yüzey oymac l Resim 1. 7: Yüksek (derin) yüzey oymac l
Yüksek (derin) yüzey oymac l
Yüzey derinli i 3-4 mm’den fazla olan oyma süslemelerine denir. Alçak oyma tekni ine göre motifler daha derin, canl ve belirgindir (Resim1.7).
1.2. Oyma lemlerinde Markalama
Karbon kâ d ile markalama
Bu tür uygulama oyma i lemi yap lmas istenen mevcut motiflerin ah ap üzerine aktar lmas d r. Kâ t üzerine çizilen motif karbon kâ d kullanarak i parças üzerine aktar l r.
Resim 1. 9: Karbon kâ d ile markalama
Motif çizilen kâ d yüzeye yap t rmak
Genellikle okullarda tercih edilen bir yoldur. Bu uygulamada belirlenen motif veya ekil fotokopi edilerek i parçalar üzerine yap t r l r ve çok say da insan ayn anda ayn motifi i leyerek oyma i lemini gerçekle tirir.
Resim 1. 10: Motif çizilen kâ d yüzeye yap t rmak
Serbest el ile çizmek
Usta meslek eleman n n motif-desen bilgisine zaman içinde el melekesini de kat p ah ap yüzeylere istedi i ekli olu turmas d r.
Resim 1. 11: Serbest el ile çizmek
Cetvel çe itleri ile çizmek
De i ik gönye, pergel ve pistole (e ri cetvel) cetvelleri kullan larak yap lan çizim ekilleridir.
Resim 1. 12: Cetvel çe itleri ile çizmek
ablon ç kararak markalama
Bu tür uygulama en çok iki veya üç yöne e meçli i lerin markalanmas nda kullan l r.
ablon malzemesi ah ab n e meçlerine uygun olsun diye genellikle yumu ak karton seçilir.
Do rudan karton üzerine veya ayd nger kâ d ndan karton üzerine motif çizilir (Resim1.13). Çizilen motif oyma kalemleri kullan larak bo alt l r (Resim1.14) ve ablon haz rlanm olur (Resim1.15).
Resim 1. 13: Motif çizmek Resim 1. 14: Motif bo altmak
Resim 1. 14: Motif bo altmak Resim 1. 15: ablon olu turmak
1.3. Oyma kalemleri
Tan t lmas
Oyma kalemleri; çe itli oyma kavislerine uyacak ekilde tak m çeli inden yap lm de i ik gövde yap s na sahip kesicilerdir ve u k s mlardan olu ur:
Kesici a z(uç) Gövde dibi-s rt A aç (sap) k sm
Oluk Kuyruk
Resim 1. 16: Oyma kalemi
Resim 1. 17: Oyma kalemi
Resim 1. 18: Oyma kalemleri
Gövdelerinin yap lar na göre oyma kalemleri üçe ayr l r
Düz gövdeli oyma kalemleri ve numaralar
o 1.1. Düz gövdeli oluksuz oyma kalemleri (01-02) o 1.2. Düz gövdeli oluklu oyma kalemleri (03-…-11) o 1.3. Düz gövdeli üçgen oyma kalemleri (39-42-46) E ri gövdeli oyma kalemleri ve numaralar
o E ri gövdeli oluklu oyma kalemleri (12-…-20) o E ri gövdeli üçgen oluklu oyma kalemleri (40–42–46)
Ka k gövdeli içe kavisli oyma kalemleri (21- …-38)
o 3.1.1. Ka k gövdeli içe kavisli oluksuz oyma kalemleri (21-22-23) o 3.1.2. Ka k gövdeli içe kavisli oluklu oyma kalemleri (24- -32) o 3.1.3. Ka k gövdeli içe kavisli üçgen oyma kalemleri (43-44) o 3.2. Ka k gövdeli d a kavisli oluklu oyma kalemleri (33- ... -38)
Oyma kalemlerinin numaralanmas
Oyma kalemleri üzerinde bulunan rakamlara göre s n fland r l r. Oyma kalemlerinin üzerinde iki rakam vard r, birincisi seri numaras , ikincisi a z geni li ini belirtir. 1/4:
1: Seri numaras (Gövde ve a z yap s ) 4: A z geni li i (mm olarak)
Örnek: 42/12
42= E ri gövdeli üçgen oyma kalemi 12= mm olarak a z geni li i
A z yap lar na göre de oyma kalemleri üçe ayr l r
Düz a zl
“U” eklinde a zl
“V” eklinde a zl o Bilenmesi
Oyma kalemleri de di er kesicilerde oldu u gibi yeni al nd zaman, kesici a z k r ld nda veya a z aç s bozuldu u zaman bilenir. lk olarak;
Z mpara ta nda bilenerek a z aç l r.
Resim 1.19: Oyma kalemlerini z mpara ta nda bileme
Ya ta nda bilenir ve k la s dü ürülür.
Resim 1. 20: Ya ta nda bileme Resim 1. 21: K la dü ürme
1.4. Oymac Tezgâh
Oymac l k darbelere dayal bir çal ma ekli oldu u için i parçalar n n tezgâha çok iyi ba lanmas gerekir, bunun için mobilya imalatç s tezgâhlar n n üzerine özel olarak haz rlanm oyma kalemlerinin konulabilece i bir düzenek ile bu tezgâh n üzerine ba lanan ray i kenceler kullan l r. Ray i kencelerin kavrama ve s kma mukavemeti fazla oldu u için tercih edilir. Ayr ca tezgâh üzerinde ç kan tala lar n toplanmas için tala bo lu u mevcuttur.
1.5. Oymac Tokma
Oyma kalemlerinin sap k sm na darbe uygulayarak oyma i lemi yap ld ndan oymac tokma n n çok sert bir a açtan yap lmas gerekir. Bunun için tercih edilen a aç im ir ve gül a açlar d r. Oymac tokma yakla k (13+13)= 26 cm boyunda ve 7,5 cm çap ndad r.
Resim 1. 23: Oymac tokma
1.6. El Makineleri ve Perdah
Yüzey oymac l nda baz figürlerin s k kullan lmas el makinelerinin kullan lmas n cazip hâle getirmi tir. Makine ucuna uygun sert metal uçlu b çaklar yap lmas suretiyle i leri seri ve pratik hâle getirmi , uygulama kolayl sa lam t r.
Resim 1. 24: El makinesi Resim 1. 25: El makinesinde kullan lan oyma b çaklar Ayr ca yüzey oymac l nda perdah n önemli bir yeri vard r. Yap lan oyma süslemelerinin hatlar n n bozulmadan z mparalanmas gerekir. Bunun için z mpara yapan ki inin de gerekli süsleme bilgi ve becerisine sahip olmas gerekmektedir.
UYGULAMA FAAL YET
Alçak Yüzey Oyma i lemini yap n z.
lem Basamaklar Öneriler
Oyma yap m için parça seçiniz.
Oyma yap m nda uygun a ac seçmek önemlidir.
Tasarlad n z motifi i parças üzerine markalama tekniklerinden biri ile aktar n z.
Motifin ve i parças n n konumuna göre markalama tekni i seçiniz.
UYGULAMA FAAL YET
Motif hatlar na uygun oyma kalemlerini kullan n z.
Bilenmi ve keskin oyma kalemi kullan n z.
Çizgi hatlar n bozmadan çal n z.
i her a amas nda kontrol ederek devam ediniz.
Oyma i lemi sonunda parçay kontrol ederek gerekli yerleri rötu lay n z.
Oyma derinli inin parçan n her yerinde dengeli olmas
önemlidir.
in konumuna göre el makinelerini kullan n z.
El makinelerinde i e göre uygun b çak kullanmak önemlidir.
Oyma yüzeyini perdah ediniz.
Süsleme hatlar n bozmadan perdah ediniz.
ÖLÇME VE DE ERLEND RME
Bu faaliyet kapsam nda kazand n z bilgileri, a a daki sorular cevapland rarak de erlendiriniz.
Çoktan Seçmeli Sorular
1) A a dakilerden hangisi oymac l kta kullan lan süsleme ekillerinden biri de ildir?
A) Motifin büyütülüp küçültülmesi B) Kesitli motiflerin uygulanmas C) ki ayr motifin s ra ile tekrar
D) De i ik motiflerin bir arada uygulanmas
2) A a dakilerden hangisi oymac l kta kullan lan markalama ekillerinden biri de ildir?
A) Karbon kâ d ile marka B) Serbest el ile çizmek C) B z ile markalama
D) ablon ç kararak markalama
3) Gövde yap lar na göre oyma kalemleri kaça ayr l r?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
4) Yüzey derinli i 3-4 mm’yi geçmeyen oyma çe idine ne ad verilir?
A) Do al ekil oymac l B) El oymac l
C) Yüksek(derin) yüzey oymac l D) Alçak yüzey oymac l
5) E ri gövdeli oyma kalemleri kaça ayr l r?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
ÖLÇME VE DE ERLEND RME
Do ru-Yanl Test Sorular
Bu faaliyet kapsam nda hangi bilgileri kazand n z belirleyebilmeniz için bir k sm do ru, bir k sm yanl cümleler verilmi tir. Cümle do ru ise ba ndaki parantezin içerisine D, yanl ise Y harfini koyunuz.
1. ( ) Her biri tek bir varl k ta mad hâlde, bir bütünün bir bezemenin, bir süsün anlaml parças olma özelli i ta yan sanat ö elerinden her birine motif denir.
2. ( ) Bir nesnenin ya da figürün biçimlerinin bir yüzey üzerinde ço unlukla renkleri verilmeden tasvir edilmesine desen denir.
3. ( ) Oyma kalemlerinin numaraland r lmas nda kullan lan ilk numara gövde ve a z yap s n tan mlar.
4. ( ) Oyma kalemleri ilk olarak ya ta nda a z aç larak bilenir.
5. ( ) Oymac tokma yap m nda çam a ac kullan l r.
De erlendirme
Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n z ve do ru cevap say n z belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Yanl cevaplad n z konularla ilgili konuyu tekrarlay n z.
Ba ar l ysan z bir sonraki bölüme geçiniz.
UYGULAMALI TEST
Örnek i parças üzerinde Alçak Yüzey Oyma i lemi yap n z. Bu uygulamay a a daki ölçütlere göre kontrol ediniz.
Aç klama: A a da listelenen davran lar kendinizde gözleyemediyseniz Hay r, gözlediyseniz Evet eklinde kar s ndaki kutucu a (X) le i aretleyiniz.
De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r
1 Süsleme (bezeme) ekillerini ö rendiniz mi?
2 Herhangi bir yüzeye süsleme ekli uygulad n z m ? 3 Markalama çe itlerini ö rendiniz mi?
4 Oyma kalemlerinin yap s n ö rendiniz mi?
5 Oyma kalemlerinin çe itlerini ö rendiniz mi?
6 Oyma kalemlerini bilemesini ö rendiniz mi?
7 Oyma kalemi bilemesi uygulamas yapt n z m ? 8 Oymac i tezgâh n tan d n z m ?
9 Oyma yap m na uygun a aç seçtiniz mi?
10 Seçti iniz parçaya uygun motifi belirleyip markalamas n yapt n z m ?
11 Uygun oyma kalemleri kullanarak yüzey oymac l yapt n z m ?
De erlendirme
Cevaplar n z kontrol ederek kendinizi de erlendiriniz, hay r cevaplar n z var ise bu cevaplar n zla ilgili konuyu tekrarlay n z. Tamam evet ise di er ö renme faaliyetine geçiniz
UYGULAMALI TEST
Ö RENME FAAL YET – 2
Bu faaliyette verilen bilgiler do rultusunda düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir ekilde makine ile yüzey oymas i lemi yapabileceksiniz.
Bu faaliyet öncesinde yapman z gereken öncelikli ara t rmalar unlard r:
Oyma kal b yap m tekniklerini inceleyiniz.
Yüzey oyma makinelerinin çe itlerini inceleyiniz.
Internet ortam nda yüzey oyma makineleri hakk nda bilgi edininiz.
2. MAK NE YÜZEY OYMASI
2.1. Kal p
2.1.1. Tan m ve Önemi
Makine yüzey oymac l nda kullan lan makinelerin hangi türünde ve kaç b çakl olursa olsun hepsi kopyalanmas istenen kal p parças üzerinde hareket ederek çal r.
Özellikle el yüzey oymas yapan küçük atölyeler çok say da oyma parças n seri bir ekilde i leyebilmek için haz rlad klar örnek kal b kopyalama makinesine ba layarak seri hâlde kaba kesim oyma i lemini bu makinede yaparlar. Bu sayede özellikle derin yüzey oymas çal an ki iler daha rahat bir çal ma sergiler.
Ö RENME FAAL YET – 2
AMAÇ
ARA TIRMA
Kal p parças olacak a ac n seçimine özen gösterilmelidir. Özellikle a aç sert, ardaks z, budaks z ve temiz olmal d r.
Belirlenen süsleme motifi veya ekli markalama metotlar ndan biri ile parçaya aktar l r, daha sonra uygun oyma kalemleri ile elde olmas istenilen ekilde elde oyularak biçimlendirilir ve kopyalama makinesine ba lanmaya haz r hâle getirilir.
Resim 2. 2: Oyma makinesi için haz rlanan kal p paças
2.2. Oyma Makineleri
2.2.1. Tan m
Her türlü yüzeysel veya kabartma oymalar, stil ayak, heykel, ayakkab kal b vb.
e meçli i leri çok say da, temiz ve birbirine e it ölçüde i leyebilmek amac yla kullan lan makinelere oyma (patno raf) makinesi denir.
2.2.2. Çe itleri
Bu makineler bir, iki veya daha fazla freze ünitesinden (kafa) meydana gelir (1-2-4-6- 8-10-12-14-16-20-24-32-36 b çakl ). htiyaca göre oyma atölyelerinde birkaç çe it makine bulunabilir. Ayr ca CNC türü oyma makineleri de kullan lmaktad r.
Bir (tek) b çakl oyma makinesi
Bir k lavuz ünitesi ve bir b çaktan olu ur. De i ik tip ve modelde bulunur.
Resim 2. 3: Bir (tek) b çakl oyma makineleri
ki b çakl oyma makinesi
Bir k lavuz ünitesi ve iki b çaktan olu ur. K lavuz ünitesi ortada olur.
Resim 2. 4: ki b çakl oyma makinesi Dört b çakl oyma makinesi
Resim 2. 5: Dört b çakl oyma makinesi Alt b çakl oyma makinesi
Bir k lavuz ünitesi ve alt b çaktan olu ur.
Resim 2. 6: Alt b çakl oyma makinesi
Resim 2. 7: Alt b çakl oyma makinesinde üç b ça n tek motordan hareket iletimi On iki b çakl oyma makinesi
Resim 2. 8: On iki b çakl oyma makinesi
Yirmi dört b çakl oyma makinesi
Resim 2. 9: Yirmi dört b çakl oyma makinesi
CNC oyma makineleri
Tamamen otomatik çok say da parçay seri ve ayn biçimde i leyen makinelerdir. Her türlü insan, hayvan ve nebat figürleri ile geometrik ekilleri i leyebilir.
Resim 2. 10: CNC oyma makinesi
Resim 2. 11: CNC oyma makinesi
Resim 2. 12:CNC oyma makinesi ile yap labilen i ler
2.2.3. Çal ma lkeleri
Makinenin ortas nda veya kenar nda bir k lavuz ünitesi bulunur. K lavuz ünitesinin alt na önceden haz rlanm olan numune kal p parças ba lan r (Resim 2.13). Numune parças ba lan rken iyi merkezlenmesi ve tek taraf düz parçalarda yere paralel olmas gerekir, bu i lem için su terazisinden faydalan l r (Resim 2.14). Punta mesafeleri parça boyuna göre ayarlanabilir.
Resim 2. 13: Kal p parças Resim 2. 14: Su terazisi ile ba lama B çaklar n ileri geri a a yukar , sa a sola hareketini sa layan bir sistem mevcuttur.
Resim 2. 15: Hareket sistemi
Freze ünitelerinin alt na da kaba kesim haz rlanm i lenecek i parçalar merkezlenerek ba lan r (Resim 2.16). Merkezleme önemli oldu u için bu i lem özel haz rlanm tezgâhlarda yap l r (Resim 2.17).
Resim 2. 16: parças markalamas
Resim 2. 17: parças merkezlemesi
Freze ünitelerine i e uygun birbirinin ayn biçim ve ölçüde b çaklar, uygun aylan anahtarlar kullan larak ba lan r (Resim2.18). B çak yönleri ayn anda sa a sola kesim yapabilmesi için çift tarafl d r. K lavuz ünitesine de b çaklar n a z ekline ve büyüklü üne uygun k lavuz elemanlar tak l r (Resim2.19). Dikkat edilmesi gereken husus k lavuzlar n b çaklardan oyma pay kadar kal n olmas d r (ortalama 2 mm).
Makine çal t r ld nda k lavuz eleman otomatik olarak örnek parçan n bütün noktalar nda gezerken (Resim2. 20) ve girinti ç k nt lar nda inip kalkarken, b çaklarda ayn hareketi yaparak örnek parçan n biçimini i parçalar na kopyalar (Resim 2.21), (Resim 2.22).
Resim 2. 20: K lavuz parças hareketleri Resim 2. 21: B çaklar n kopyalama örnekleri in özelli ine göre baz oyma çe itlerinde tek tip b çakla kopyalama tamamlanamaz;
bunun için s ras ile 2–3 çe it oyma b ça kullan larak kopyalama i lemi yap l r.
Resim 2. 22: B çaklar n kopyalama örnekleri
Resim 2. 23: Örnek kal p parça Resim 2. 24: Makine kopya oyma örne i
Resim 2. 25: Orta masas ayak göbe i de kopyalama makinesinde i lenebilir
Ayr ca kopyalama makineleri örnek kal p parçalar na göre aplik ç ta ve yüzeysel oyma i lemleri de yapabilir (Resim 2.26).
Resim 2. 26: Yüzeysel kopyalama örnekleri
Resim 2. 27: Yüzeysel kopyalama aplik ç ta örnekleri
UYGULAMA FAAL YET
Makinede Yüzey Oyma i lemini yap n z.
lem Basamaklar Öneriler
Kaba ölçü haz rlanm i parças n merkezleyiniz.
Ayn ölçüde çok say da parça merkezlenecekse kal p kullan n z.
Parça boyuna göre makine punta mesafesini ayarlay n z.
Punta mesafesi
makinenin iki ba ndan dengeli bir ekilde ayarlanmal d r.
parças n merkezlenen yerlerden puntalar aras na s k n z.
Puntalama i lemini sa lam yap n z yoksa çal ma esnas nda parça gev eyerek bozulabilir.
UYGULAMA FAAL YET
parças n n su terazisi ile do ruluk kontrolünü yap n z.
parçalar n n e it olmas do ruluk kontrolü ile mümkündür.
Örnek kal p parças n k lavuzun hizas nda bulunan puntalar aras na ba lay n z.
Kal p parças n çok hassas ba lay n z.
e uygun b çak tak n z.
Keskin b çaklar kullan n z.
K lavuz ve b çak ayarlar n yap n z.
Ayarlamalar ne kadar hassas olursa oyma i lemi o denli güzel olur.
Bütün ayarlamalar yapt ktan sonra çal maya
ba lay n z. Kal p,b çak ve k lavuz
ayarlar n kontrol ediniz.
K lavuz üzerinde dikkatli hareket ediniz.
K lavuzu örnek kal p parças ndan ay rmay n z.
Kal p üzerinde dengeli çal n z.
Her zaman dikkatli çal n z.
Özellikle ç kan yüksek sese kar kulakl k kullan n z.
güvenli i kurallar na uyunuz.
lem bittikten sonra i parçalar n puntalar aras ndan tekrar sökünüz.
Her oyma i leminden sonra b çak
keskinliklerini kontrol ediniz.
ÖLÇME VE DE ERLEND RME
Bu faaliyet kapsam nda kazand n z bilgileri, a a daki sorular cevapland rarak de erlendiriniz.
Çoktan Seçmeli Sorular
1. A a dakilerden hangisi kopyalama makinesinin özelliklerinden biri de ildir ? A) Ayn anda birçok parçay i leyebilir
B) Zaman aç s ndan avantajl d r
C) Parçalar z mparalamaya haz r hâlde temiz kopyalar D) Bütün parçalar e it ve ölçüsünde kopyalar
2. A a dakilerden hangisi oyma makinesinde kullan lan kal p parças n n özelliklerinden biri de ildir?
A) Elyaf düzgün olmal B) Yumu ak olmal C) Budaks z olmal D) Ardaks z olmal
3. Örnek kal p parças makinede nereye ba lan r?
A) Makinenin en ba taki puntalar aras na B) Makinenin ortadaki puntalar aras na
C) Makinenin istedi imiz b ça n n alt ndaki puntalar aras na D) Makinenin k lavuz hizas ndaki puntalar aras na
4. A a dakilerden hangisi oyma makinesi çe idi de ildir?
A) 1. B çakl B) 2. B çakl C) 3. B çakl D) 4. B çakl
5. A a dakilerden hangisi oyma makinesinin yapt i lerden biri de ildir?
A) Yüzey düzeltme B) Yüzeysel oyma C) Yüzeysel kabartma D) Stil ayak
ÖLÇME VE DE ERLEND RME
Do ru-Yanl Test Sorular
Bu faaliyet kapsam nda hangi bilgileri kazand n z belirleyebilmeniz için bir k sm do ru, bir k sm yanl cümleler verilmi tir. Cümle do ru ise ba ndaki parantezin içerisine D, yanl ise Y harfini koyunuz.
1. ( ) Oyma makineleri iki k lavuz eleman ile çok say da b çak ile çal r.
2. ( ) Örnek kal p parças k lavuz hizas ndaki puntalar aras na ba lan r.
3. ( ) lenecek her oyma parças n n merkezlenmesi gerekir.
4. ( ) K lavuzlar b çaklardan oyma pay kadar kal n olmal d r.
5. ( ) Her oyma parças de i ti inde b çaklar bilenmelidir.
De erlendirme
Cevaplar n z cevap anahtar yla kar la t r n z ve do ru cevap say n z belirleyerek kendinizi de erlendiriniz. Yanl cevaplad n z konularla ilgili konuyu tekrarlay n z.
Ba ar l ysan z bir sonraki bölüme geçiniz.
UYGULAMA FAAL YET
Makinede örnek i parças üzerinde oyma i lemini yap n z. Bu uygulamay a a daki ölçütlere göre kontrol ediniz.
Aç klama: A a da listelenen davran lar kendinizde gözleyemediyseniz Hay r, gözlediyseniz Evet eklinde kar s ndaki kutucu a (X) le i aretleyiniz.
De erlendirme Ölçütleri Evet Hay r
1 Kal p parças haz rlad n z m ?
2 Kal p parças n k lavuz hizas ndaki puntalar aras na s kt n z m ?
3 e uygun kullan lacak b çaklar kontrol edip freze ünitelerine ba lad n z m ?
4 lenecek parçalar su terazisi ile kontrol ederek ba lad n z m ?
5 K lavuz ve b çak ayarlar n yapt n z m ?
6 Çal maya ba lamadan güvenlik önlemlerini ald n z m ?
7 K lavuzu kal p parças üzerinde yava yava gezdirerek oyma yapt n z m ?
8 Ara s ra makineyi durdurarak yapt n z i lemi kontrol ettiniz mi?
9 Çal ma aras nda i parçalar n n puntalar aras nda s k l l n kontrol ettiniz mi?
10 Kopyalama i lemi sonunda parçalar özenle söktünüz mü?
De erlendirme
Cevaplar n z kontrol ederek kendinizi de erlendiriniz, Hay r cevaplar n z var ise bu
UYGULAMALI TEST
MODÜL DE ERLEND RME
Yeterlik Ölçme
Uygulama: Elde ve makinede Yüzey Oyma i lemlerini yap n z. Bu uygulamay a a daki ölçütlere göre kontrol ediniz.
Aç klama: A a da listelenen davran lardan kazand n z davran lar de er ölçe ine göre de erlendiriniz.
De erlendirme Ölçe i Evet Hay r
1-Faaliyet Ön Haz rl
A.Çal ma ortam n faaliyete haz r duruma getirdiniz mi?
B.Kullan lacak araç gereci uygun olarak seçtiniz mi?
C.Kullanacak malzemelerin sa laml n kontrol ettiniz mi?
2- Güvenli i
A.Çal ma ortam nda yeterli güvenlik tedbiri ald n z m ? B.Oyma yap m esnas nda olabilecek yaralanmalara tedbir ald n z m ?
C.Çal rken uygun kal b kulland n z m ?
D.Kullan lan araç gereçleri i lem sonunda kald rd n z m ? E. önlü ü giydiniz mi?
3.El yüzey oyma i leminin yap lmas
A.Uygun süsleme (bezeme) eklini belirlediniz mi?
B.Uygun a ac tespit ettiniz mi?
C.Uygun markalama tekni ini kulland n z m ? D. e göre oyma kalemi seçtiniz mi?
E.Oyma kalemlerini bilediniz mi?
F.Oyma tezgâh n çal maya haz rlad n z m ?
G. parças n mengeneler aras na sa lamca s kt n z m ? H.Alçak yüzey oymas yapt n z m ?
I.Derin yüzey oymas yapt n z m ?
J.Gerekli yerlerde el makinesinden faydaland n z m ? K.Oyma yüzeyine perdah yapt n z m ?
4. Makine yüzey oyma i leminin yap lmas A Kal p parças haz rlad n z m ?
B.Kal p parças n k lavuz hizas ndaki puntalar aras na ba lad n z m ?
C. Uygun b çaklar freze ünitelerine ba lad n z m ? D. parçalar n puntalar aras na ba lad n z m ?
De erlendirme
Cevaplar n z kontrol ederek kendinizi de erlendiriniz, “hay r” cevaplar n z var ise ilgili ö renme faaliyetlerini tekrarlay n z. Tamam “evet” ise bir sonraki modüle geçiniz.
MODÜL DE ERLEND RME
CEVAP ANAHTARLARI
Ö RENME FAAL YET – 1 CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMEL TEST
1 B
2 C
3 B
4 D
5 A
Ö RENME FAAL YET – 1 CEVAP ANAHTARI DO RU YANLI TEST
1 D
2 D
3 D
4 Y
5 Y
Ö RENME FAAL YET - 2 CEVAP ANAHTARI ÇOKTAN SEÇMEL TEST
1 C
2 B
3 D
4 C
5 A
Ö RENME FAAL YET – 2 CEVAP ANAHTARI DO RU YANLI TEST
1 Y
2 D
3 D
4 D
5 Y
MODÜL DE ERLEND RME
Yüzey oyma modülün sonunda kazand n z yeterli in de erlendirilmesi için
CEVAP ANAHTARLARI
KAYNAKÇA
KALENDER M. Gökhan, Ders Notlar , Ankara, 2006.
ARAS Rahmi, Mobilya stilleri, Yüksek Teknik Ö retmen Okulu, Ankara, 1982.
Afyonlu A. Safa, A aç leri Tak m ve Makine Bilgisi, Milli E itim Bas mevi, stanbul, 2002.
Süsler, Ah ap Oyma, Siteler, Ankara, 2006.
Huzur, Ah ap Oyma Kopyalama, Siteler, Ankara, 2006.
www.tapeease.com www.Makxilia.it
www.Reichenbacher.com www.firfiri.com
