DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
YASAMA DERNEĞİ
w w w . y a s a d e r . o r g
A - SORU
Genel olarak bilgi edinme ve denetim yolları nelerdir?
Soru nedir, ne amaçla verilir?
Soru türleri nelerdir?
Soru önergeleri hangi şartları taşımalıdır?
Yazılı ve sözlü soruların ortaklaşa tabi oldukları süreç nasıldır?
Yazılı sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?
Sözlü sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?
Soru Önergesi Formatı B - MECLİS ARAŞTIRMASI Meclis araştırması nedir, hangi amaçla verilir?
Meclis araştırması önergesinin şekil şartları nelerdir?
Meclis araştırması önergesi nasıl bir süreç izler?
Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur ve çalışır?
Meclis araştırması komisyonu raporu neden önemlidir?
Meclis Araştırması Önergesi Formatı C - GENEL GÖRÜŞME Genel görüşme nedir, ne amaçla verilir?
Genel görüşme önergesinin şekil şartları nelerdir?
Genel görüşme önergesi nasıl bir süreç izler?
Genel görüşme nasıl yapılır?
Genel Görüşme Önergesi Formatı D - GÜNDEM DIŞI KONUŞMA
Gündem dışı konuşma nedir?
Gündem dışı konuşma hakkı kimlere, nasıl verilmektedir?
Gündem dışı konuşma STK’lar için neden önemlidir?
YASAMA TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ
Meclis soru, genel görüşme, Meclis araştırması, Meclis soruşturması ve gensoru yolları ile Hükümet’i denetler ve bilgi edinir.
A
SORU
Soru, hükümetin görev alanıyla ilgili açık ve belli bir konuda bir milletvekilinin başbakan veya ilgili bakandan bir önerge ile bilgi istemesidir.
Genel olarak bilgi edinme ve denetim yolları nelerdir?
Parlamenter sistemlerde parlamento, yasama ve yürütme organla- rının her ikisini birden kapsar. Milletvekilleri halk tarafından se- çilerek yasama organını, yani TBMM’yi oluşturur. Meclis de ken- di üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliğine sahip olanlar ara- sından başbakanca seçilen kişilerden kurulan hükümete güvenoyu verir. Meclisten güvenoyu almamış bir hükümetin görevine devam etmesi mümkün değildir. Ancak kurulan hükümetin meclis çoğun- luğunun güvenini alması yeterli olmayıp, bu güveni sürdürmesi gerekir. Örneğin bir gensoru sonucunda güveni kaybettiği anlaşı- lırsa görevi sona erer.
Hükümetin meclise karşı sorumluluğunun sonucu sadece görev- den düşürülme değildir. Meclis başka araçlarla da denetim yetki- sini kullanır. Bakanların cezai sorumluluğunu gündeme getiren meclis soruşturması bu mekanizmalardan biridir. Meclis soruştur- ması açılmasıyla, eski ya da görevde bulunan bir başbakanın ya da bakanın Yüce Divan’da yargılanması mümkün hale gelebilir.
Hükümetin ya da bakanların sorumluluğunun gündeme geldiği bu haller dışında başka denetim yolları da vardır. Aslında bunlar de- netimden çok bilgi edinme yollarıdır ve hükümetin ya da bakan- ların dolaylı olarak sorumluluğunu gerektirirler. Örneğin bir baka- nın soru önergelerini gereği gibi yanıtlayamaması doğrudan bir so- nuç doğurmamakla birlikte siyasi sorumluluğunun gündeme geti- rilmesi ve siyasi sonuçlar üretilmesi mümkündür.
Sözü edilen bilgi edinme ve denetim mekanizmaları soru, meclis araştırması ve genel görüşmedir.
Bir denetim yolu olmamakla birlikte, zaman zaman bir denetim mekanizması gibi işleyen araçlardan biri de gündem dışı konuş- madır.
STK’ları daha çok ilgilendiren denetim yolları soru, meclis araştırması, genel görüşme ve doğrudan denetim mekanizması olmayan gündem dışı konuşmadır. Bu bölümde, bir bakanın veya hükümetin sorumluluğunu konu edinen meclis soruşturması ve gensoru yollarına değinilmeyecek, STK’ları yakından ilgilendiren mekanizmalar incelenecektir.
Soru nedir, ne amaçla verilir?
Soru, hükümetin görev alanıyla ilgili açık ve belli bir konuda bir milletvekilinin başbakan veya ilgili bakandan bir önerge ile bil- gi istemesidir.
Soru sormada amaç sadece bilgi edinmek olmayabilir. Milletvekil- leri bir konuda yanlışlık yapıldığını düşünüyorlarsa, bu yanlışlığın gündeme getirilerek tartışılmasını sağlamak için de soru sorabilir-
Gündem Dışı Konuşma
Siyasi ve Cezai
Sorumluluk Bilgi Edinme BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
Gensoru
Sözlü Soru Yazılı Soru Soru
Meclis Araştırması Meclis
Soruşturması Genel Görüşme
ler. Böylece, soru yolu kullanılarak yanlışlıkların ayıklanması sağ- lanabilir. Soru önergeleri ile bir bakanlık tarafından yapılan yan- lışlıkların tartışılması ya da aynı bakan tarafından çok sayıda hata yapıldığının sergilenmesi halinde ilgili bakanın yıpranması sonu- cu da doğabilir.
Diğer taraftan hükümet üyeleri, soru mekanizmasıyla icraatlarının TBMM tarafından izlendiğini, denetlendiğini ve olumsuz sonuç- lardan kendilerinin sorumlu tutulacağını düşünerek daha dikkatli davranmaya yönelebilirler. Örneğin herhangi bir il ya da ilçedeki okul binasının depreme dayanıklılığı konusunda endişesi olan bir milletvekili, bu sorunu bir soru önergesine dönüştürerek ilgili ba- kana sorabilir. Bu konuda verilecek cevap ileride bir olumsuzluk olduğunda bakanın siyasi ve hatta cezai sorumluluğunu gerektire- ceğinden, soru sorulan konuda bakanın gerekiyorsa bir önlem al- masına neden olabilir.
STK’lar, karşılaştıkları hatalı uygulamaları milletvekillerine ilettiklerinde, soru mekanizması aracılığıyla gündeme getirildiğini görebilecektir.
Soru türleri nelerdir?
Soru önergeleri iki türlü olabilir: Yazılı ve sözlü. Hemen belirt- mek gerekir ki sorunun yazılı ya da sözlü oluşunu belirleyen ya- zılı ya da sözlü olarak sorulması değildir. Hem yazılı hem de söz- lü soru bir önerge ile yazılı olarak sorulur. Önemli olan istenen cevabın yazılı mı, yoksa sözlü mü olduğudur. Milletvekili sordu- ğu soruya yazılı cevap istemişse yazılı, sözlü cevap istemişse söz- lü cevap verilir.
Milletvekilleri bilgi edinmek için daha çok yazılı soru yolunu ter- cih etmektedir. Sözlü soru ise daha çok Genel Kurul’da tartışma konusu yapılmak istenen konularda sorulmaktadır. Sözlü soruda,
soruyu soran milletvekili ile cevap veren bakan arasında bir diya- log ve tartışma ortamı oluşur ve ortamın kamuoyu tarafından iz- lenmesi mümkün hale gelir. Ancak sözlü soruların yanıtlanması uzun zaman alabildiğinden ve yazılı sorunun belli bir sürede ce- vaplandırılması zorunlu olduğundan kısa sürede cevap alınmasını sağlamak bakımından da yazılı soru tercih edilebilir.
Soru önergeleri hangi şartları taşımalıdır?
Soru önergesi şekil ve esas yönünden bazı şartlar taşımak zo- rundadır.
Şekil bakımından aranan şartlar:
l Kısa olmalıdır. Sözlü soru önergeleri 100 kelimeyi geçmemelidir.
l Herhangi bir belge eklenmemelidir.
l Başbakan veya ilgili bakana yöneltilmelidir.
l “TBMM BAŞKANLIĞI’NA” hitaben yazılmalıdır.
l Sadece bir milletvekili tarafından, adı-soyadı ve seçim çevresi belirtilerek imzalanmalıdır.
Esas bakımından aranan şartlar:
l Gerekçesiz hazırlanmalıdır. Verilme nedeni, güdülen amaç gibi açıklamalara yer verilmemelidir.
l Kişisel görüşler ileri sürülmemeli, değerlendirme ve yorum yapılmamalıdır.
l Soru, kişilik ve özel yaşama ilişkin konuları içermemelidir.
l Başka bir kaynaktan kolayca öğrenilmesi mümkün olan konularda soru sorulmamalıdır.
STK
Cevabı yazılı olarak istenen soru yazılı soru,
cevabın Genel Kurul’da verilmesi
istenen soru sözlü sorudur.
Soru, bakanlardan bilgi istemektir.
Soru yoluyla, bilgi istenen konuya dikkat çekilmiş olur.
l Tek amacı istişare sağlamaktan ibaret konuları içermemelidir.
l Soru konusu daha önce Başkanlığa verilmiş bir gensorunun konusuyla aynı olmamalıdır.
l Kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir.
l Anayasa’nın 138 inci maddesi gereğince, görülmekte olan bir dava hakkında yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru yöneltilmemelidir.
Aslında, yargı bağımsızlığını gözeten anayasal kural, yalnızca soru için değil tüm denetim yolları ve hatta Meclis’in diğer faa- liyetleri için de geçerli bir sınırlamadır. Görülen bir davada kul- lanılan yargı yetkileri hakkında Meclis’te soru sorulamayacağı gibi görüşme ve açıklama yapılmaması gerekmektedir.
Soru önergesinde kaba ve yaralayıcı ifadelerin bulunmaması şartı da yine tüm denetim önergeleri, hatta Meclis Başkanlığı’na verilen tüm yazı ve önergeler için geçerli bir şarttır.
Yazılı ve sözlü soruların ortaklaşa tabi oldukları süreç nasıldır?
Sözlü soru önergeleri ile yazılı soru önergelerinin izlediği süreç birbirinden belirli bir noktadan sonra ayrılır. Bu nedenle önce or- tak süreç anlatıldıktan sonra yazılı soru ve sözlü soru önergeleri- nin izlediği farklılaşan süreçleri açıklanacaktır.
Hazırlanan soru önergesi, partilerin grup iç yönetmelikleri gere- ğince öncelikle milletvekilinin mensup olduğu partinin grup baş- kanlığına sunulur.
Grup kaydından geçen önerge TBMM Genel Evrak ve Arşiv Müdürlüğü’ne verilir.
Genel evrak kaydı alan önerge, Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü’ne gönderilir. Soru önergesinin işlemleri, Kanunlar ve Kararlar Mü-
dürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülür.
Önerge, Anayasa ve İçtüzük hükümleri açısından bulunması gere- ken şekil ve esasa yönelik şartlara göre incelenir.
İncelenen soru önergesi, gereken şartlara uygun değilse TBMM Başkanı tarafından bir yazı ekinde soru sahibine gerekçeli olarak iade edilir.
İçtüzük şartlarına uygun görülen önerge işleme alınarak sözlü olanlara (6/…) ve yazılı olanlara (7/…) biçiminde bir esas numa- rası verilir ve gelen kağıtlar listesinde yayımlanır. Gelen kağıtlar listesinde soru önergesi sahibinin adı-soyadı, seçim çevresi, öner- genin konusunu yansıtan kısa özeti, esas numarası, Başkanlığa ge- liş tarihi ve muhatap hükümet üyesinin bilgileri yer alır.
Gelen kağıtlar listesinde yayımlanan soru önergesi Başbakanlığa ve ait olduğu bakanlığa TBMM Başkanı’nın imzasıyla gönderilir.
Soru önergesi yanıtlanmamış olduğu sürece sahibi tarafından TBMM Başkanlığı’na verilen dilekçeyle geri alınabilir.
STK’lar TBMM internet sayfasında “Denetim” başlığı altından hem bütün sorulara hem de bunlara verilen cevaplara ulaşabilir.
Bu bilgilere aşağıdaki adresten de ulaşmak mümkündür:
http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/yazili_sozlu_soru_
sd.sorgu_baslangic
Yazılı sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?
Yazılı soru önergesinin, Başbakanlık veya ait olduğu bakanlığa sevki tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde cevaplandırılması gerekir. Gereken bilgilerin derlenebilmesi için bu süre yeterli ol- mayacaksa bir aylık ek süre talebinde bulunulabilir. Verilen cevap,
STK Soru önergeleri,
Anayasa ve İçtüzüğe göre şekil ve esasa yönelik belli şartları taşımalıdır.
Taşıması gereken şartlara uygun soru önergeleri işleme alınıp Meclis Başkanı’nca
Başbakanlığa ve ilgili bakanlığa
gönderilir;
uymayanlar ise sahibine iade edilir.
bizzat hükümet üyesinin imzasıyla Meclis Başkanlığı’na gönderil- melidir. Gelen cevap Başkanlık’ça soru sahibi milletvekiline ileti- lir. Cevap ayrıca soru metniyle birlikte Başkanlık tarafından alın- dığı günkü veya bir sonraki birleşim tutanağının arkasına eklen- mek suretiyle Tutanak Dergisi’nde ve TBMM İnternet Sayfası’nda yayımlanır.
Yazılı soru önergesinin 15 gün içerisinde cevaplandırılmaması ve ek süre talebinde bulunulmaması durumunda TBMM Başkanı, başbakanın veya ilgili bakanın dikkatini çekerek 10 günlük kesin ve son bir süre tanır. Bu süre içerisinde de cevap gönderilmez ise soru önergesinin cevaplandırılmadığı gelen kâğıtlar listesinde ilan edilir. Gelen kağıtlar listesinde, “Süresi İçinde Cevaplandırılma- yan Yazılı Soru Önergeleri” başlığı altında önergenin sahibi, esas numarası, özeti ve muhatabı belirtilir.
Sözlü sorunun farklılaşan süreci nasıl işler?
Sözlü soru önergesi, Başbakanlığa ve ait olduğu bakanlığa sevk tarihinden 5 gün sonra Genel Kurul gündeminin “Sözlü Sorular”
kısmına esas numarası sırasına göre alınır.
Gündeme giren sözlü soru önergeleri, Genel Kurul gündeminin
“Sözlü Sorular” kısmına ayrılan süreler içerisinde cevaplandırılır.
Genellikle her yasama döneminde, Salı ve Çarşamba günleri bir- leşimin başında birer saat sözlü soruların görüşülmesi kararlaştı- rılır. Ancak uygulamada, alınan kararlarla sözlü sorular için ayrı- lan bu sürelerde kanun tasarı ve tekliflerinin görüşüldüğüne sıkça rastlanmaktadır.
Sözlü soru önergelerinin Genel Kurul’daki görüşmelerine, bi- rinci sıradan itibaren, önergenin sahibi, özeti, muhatap hükü- met üyesi okunmak suretiyle başlanır. Muhatap bakan, Genel Kurul’da hazır bulunduğunu ve cevap vereceğini belirtirse Baş- kan, sözlü soru önergesi metnini katip üyeye okutur. Sözlü soru önergesinin okunmasından sonra bakan, 5 dakikalık süre içe-
risinde soruyu cevaplar. Sorunun cevaplandırılmasından sonra soru sahibi milletvekili yerinden çok kısa bir ek açıklama iste- yebilir. Bakan, bu ek açıklama isteğini karşılamak isterse yine 5 dakikalık süre içerisinde cevap verebilir. Bu cevaptan sonra iş- lem tamamlanır.
Genel Kurul’da üç birleşimde sırası geldiği halde cevaplandırıl- mayan sözlü soru önergesi yazılı soruya çevrilir. Bu durumda, söz- lü soru önergesi yazılıya çevrilen milletvekiline 5 dakikalık bir ko- nuşma hakkı doğar.
Bir sözlü soruyu cevaplandıracak bakan, gündemin diğer sıraların- daki sözlü sorulardan istediklerini de sıra gözetmeksizin cevaplan- dırabilir. Bakanın bu isteğini birleşimin başında Başkanlığa bildir- mesi yeterlidir. Böylece gündemin arka sıralarında bulunan sözlü sorulara da kısa süre içerisinde güncelliği kaybolmadan cevap ve- rilebilir. Birlikte cevaplandırılacak soruların konularının aynı ol- ması gerekmez. Bakan aynı konudaki sorulara ortak cevap verebi- lir. Uygulamada, sorular için ayrılan bir saatlik süre içinde bir ba- kanın kendisiyle ilgili ortalama 20-25 soruya birlikte cevap verdi- ği görülmektedir.
Soru Önergesi Formatı
Aşağıdaki sorumun/sorularımın
Başbakan/… Bakanı tarafından yazılı/sözlü olarak cevaplandırılmasını arz ederim. /2009
1.
2.
3.
Milletvekili Başvuru Formu
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA
Yazılı soru cevabı bizzat ilgili bakanın imzasıyla Meclis’e gönderilir. Tanınan süreler içerisinde cevaplandırılmayan soru önergeleri gelen kağıtlar listesinde gösterilir.
Sözlü soru önergeleri Genel Kurul’da
kürsüden ilgili bakan tarafından
cevaplandırılır.
Cevaplandırılmayan sözlü soru önergesi
yazılı soruya çevrilir.
Meclis araştırması, bir komisyon
aracılığıyla bilgi edinmek için yapılan incelemedir.
B
MECLİS ARAŞTIRMASI
Meclis araştırması, yapılacak ön görüşme sonucu belli olur.
Meclis araştırması nedir, hangi amaçla verilir?
Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemedir. Ancak bu sıradan bir bilgi edinme değildir. Bu ince- lemeyle, bir sorunun nedenleri araştırılarak boyutları saptanmak- ta ve bu konuda alınması gereken önlemler ortaya konmaya çalı- şılmaktadır. Hükümet, tıpkı soru mekanizmasında olduğu gibi, so- rumluluğa maruz kalmamak için meclis araştırması mekanizma- sı işletildikten sonra uygulamada daha dikkatli davranmaya çalış- maktadır. Gerçi meclis araştırması komisyonu raporunun hukuken bağlayıcı bir değeri yoktur. Ancak kurum, kuruluş ve kişiler bu tür komisyonların çalışmalarının sonucu olan raporları dikkate almak- ta ve uygulamalarını ona göre yönlendirmektedirler.
STK’ların, karşılaştıkları sorunların ele alınması, irdelenmesi, aksaklık ve yanlışlıkların üzerine gidilmesi ve çözüm arayışı için milletvekillerine bu mekanizmanın kullanılmasını önermeleri; bu tür bir araştırmanın yapılması için ellerindeki bilgi ve belgeleri temasta oldukları milletvekillerine aktarmaları önem taşır.
Ancak bunun başarılabilmesi için iyi bir ön araştırma yapılma- sı ve güçlü kanıtlarla yola çıkılması araştırmanın başlatılabilme- si için önemlidir. Çünkü meclis araştırması önergesinin verilmesi soru önergesinde olduğu gibi kolay değildir. Bu tür bir talebin bir siyasi parti grubundan ya da en az 20 milletvekilinden gelmesi ge- rekir. Dolayısıyla en az 20 milletvekilini ikna etmek için elde ye- terli kanıtın olması zorunludur. Aksi takdirde önergenin verilme- si bile güçtür. Hükümet de meclis araştırması isteminde bulunabil- mekteyse de bu hakkını hiç kullanmamıştır.
Meclis araştırması önergesinin şekil şartları nelerdir?
Meclis araştırması açılmasına ilişkin önergenin Anayasa ve İçtüzük çerçevesinde şekil ve içerik bakımından bazı şartları taşıması gerekir.
Siyasi parti grubu adına verilen önergede, grup başkanı ve/
veya başkanvekilinin adı-soyadı, seçim çevresi ve imzası, 20 milletvekili tarafından verilen önergede milletvekillerinin adı- soyadı, seçim çevresi ve imzaları bulunmalıdır.
Önergenin metni beşyüz kelimeyi geçmemelidir. Fazla ise önergeye beşyüz kelimeyi aşmayacak bir özet metin eklenmelidir.
Önerge, belirli bir konuda olmalıdır. Diğer bir ifadeyle, önergenin konusu muğlak, geniş ve yoruma açık olmamalıdır.
Önergenin konusu ticari sırlara ve devlet sırrına ilişkin olmamalıdır.
Konusu, görülmekte olan bir davada kullanılan yargı yetkilerine ilişkin olmamalıdır.
Önergede kaba ve yaralayıcı ifadeler bulunmamalıdır.
Meclis araştırması önergesi nasıl bir süreç izler?
Önergeyi imzalayan milletvekillerinin mensup olduğu siyasi par- ti grubunun kaydından geçen önerge genel evrak kaydı alarak Ka- nunlar ve Kararlar Müdürlüğü’ne gelir. Önergenin işlemleri, Ka- nunlar ve Kararlar Müdürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülmek- tedir.
Anayasa ve İçtüzük hükümleri çerçevesinde incelenen önergeye (10/…) esas numarası verilir. Önerge, ilk imza sahibi milletveki- linin adı-soyadı, seçim çevresi ve taşıdığı imza sayısı ile içeriğini yansıtan özeti, esas numarası, Başkanlığa geliş tarihi bilgileriyle gelen kâğıtlar listesine alınır. Önergenin birer örneği, Meclis’teki siyasi parti gruplarına ve Başbakanlığa gönderilir.
STK Meclis
araştırması, bir komisyon aracılığıyla bilgi edinmek için yapılan incelemedir.
Meclis araştırması önergesi, şekil ve içeriğe ilişkin bazı
şartlara uygun olmalıdır.
Önerge Genel Kurul’da, gündemin “Başkanlığın Genel Kurula Su- nuşları” kısmında okunarak bilgiye sunulur ve gündemin “Genel Görüşme ve Meclis Araştırması Yapılmasına Dair Öngörüşmeler”
kısmına sırasına göre girerek ön görüşme gününü bekler.
Ön görüşmenin yapılmasının iki yolu vardır: Bunlardan birincisi denetim konularının görüşüldüğü birleşimde (Yasama dönemi ba- şında Salı günlerinde denetim konularının görüşülmesi kararlaş- tırılmaktadır.) ilgili kısımda önergeye sıra gelmesidir. İkinci yön- tem önergenin gündemdeki sırası gelmeden belli bir tarihte görü- şülmesine ilişkin Danışma Kurulu önerisinin Genel Kurul’da ka- bul edilmesidir.
Öngörüşmede hükümet, siyasi parti grupları, önergedeki birinci imza sahibi milletvekili veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir. Öngörüşmede milletvekillerinin şahısları adına konuşma imkânı bulunmamaktadır. Öngörüşmede konuşma süreleri, hükümet ve siyasi parti grupları için 20’şer dakika, önerge sahibi milletvekili için 10 dakikadır.
Öngörüşme sonunda, meclis araştırması açılıp açılmamasına işaretle oylama yapılarak karar verilir. Meclis araştırması açılmamasına karar verilirse süreç burada kesilir.
Meclis araştırması komisyonu nasıl kurulur ve çalışır?
Meclis araştırması açılmasına karar verilirse bir araştırma komisyonu kurulur. Bu komisyonun üye sayısı, görev süresi ve gerektiğinde Ankara dışında da çalışabileceği hususları Başkanlığın önerisiyle oylanarak Genel Kurul’ca kararlaştırılır.
Araştırma komisyonları genellikle 16-17 üyeden oluşur ve görev süreleri üst sınır olan üç ay olarak belirlenir. Komisyonlar genellikle araştırmalarını bu süre içinde tamamlayamadıklarından kendilerine bir aylık ek bir süre tanınır.
Meclis araştırması komisyonu bakanlıklardan, diğer kamu kurumlarından, mahalli idarelerden, üniversitelerden, kamu
iktisadi teşebbüslerinden, özel kanun ile veya özel kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuş banka ve kuruluşlardan, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından ve kamu yararına çalışan derneklerden bilgi istemek ve buralarda inceleme yapmak, ilgililerini çağırıp bilgi almak yetkilerine sahiptir.
Komisyon, gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvurabilmektedir. Bu bağlamda STK’ların da toplantılara çağrılarak görüşlerinin dinlenmesi mümkündür. Bu davet iki biçimde olabilir. Araştırma komisyonu kendiliğinden ilgili STK’ları araştırarak belirlediklerini
toplantılarına çağırıp dinleyebilir ya da STK’lar Meclis faaliyetlerini izleyerek kendileriyle ilgili gördükleri araştırma komisyonuna başvurarak görüşlerini aktarmak istediklerini bildirebilirler. STK’lar hangi araştırma komisyonlarının kurulmuş olduğunu TBMM internet sayfasından kolaylıkla öğrenebilir ve kendileriyle ilgili olanları saptayabilirler.
Bu amaçla TBMM internet sayfası üzerinden “Denetim”
başlığına, oradan “Araştırma Komisyonları” başlığına tıklanır.
Gelen,
http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/arastirma_onergesi_
sd.sorgu_baslangic
sayfasından meclis araştırması komisyonlarıyla ilgili bilgilere ulaşılabilir.
STK’lar, toplantılara katılmadan da görüş ve önerilerini internet üzerinden ya da mektup, faks gibi yollarla araştırma komisyonuna iletebilirler. Bu görüş ve öneriler ciddi bulundukları oranda komisyon tarafından dikkate alınacaktır. Dolayısıyla STK’ların özenle hazırlanmış görüş ve önerilerinin araştırma komisyonunda dikkate alınma olasılığı yüksektir.
Meclis araştırması önergesi Genel Kurul’da okunarak bilgiye sunulur.
Gündemde yerini alır. Meclis araştırması açılması, yapılacak ön görüşme sonucu belli olur.
Meclis araştırması komisyonu;
yerinde inceleme, Ankara dışında
çalışma, incelediği konunun tüm yetkili ve ilgililerini dinleme, kamu
kurum ve kuruluşlarından
bilgi ve belge isteme yetkilerine
sahiptir.
STK
Meclis araştırması komisyonu raporu neden önemlidir?
Araştırma komisyonu inceleme ve araştırmaları sonucu edindiği bilgileri, tespit ve görüşlerini bir rapor haline getirir. Raporda komisyonun incelediği konudaki mevcut durumun boyutları, sorun nedenleri ve yanı sıra alınması gereken önlemelere de yer verilmektedir. Araştırılan konunun tüm yönleriyle ele alındığı rapor bastırılır. Raporun dağıtımının üzerinden belli süre geçtikten sonra Genel Kurul’da görüşülmesi zorunludur. Rapor dağıtılma tarihinden 48 saat geçtikten sonra görüşülebilir, ancak görüşülme günü 7 günden sonraya bırakılamaz.
Meclis Genel Kurulu’nun rapor üzerinde yapacağı genel görüşmede ilk söz hakkı, meclis araştırması önergesindeki birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekiline (10 dakika) aittir. Bunun dışında komisyon, hükümet, siyasi parti grupları (20 dakika) ve şahsı adına iki milletvekilinin (10 dakika) konuşma hakkı mevcuttur. Genel görüşmesi yapılan rapor, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklara da gönderilir. STK’ların bu raporlara TBMM internet sayfası üzerinden yukarıda gösterilen bağlantılardan ulaşmaları mümkündür.
Konuyla ilgili STK’ların araştırma komisyonuna katkı sunmaları sağlıklı raporlar üretilmesi bakımından önem taşır. Araştırma komisyonu üyeleri kendilerine bilgi ve belge sunulduğu ölçüde daha iyi ve sağlıklı değerlendirmeler yapabileceklerdir.
(imza)
Milletvekili (imza)
… konusunda bir Meclis araştırması açılmasını saygılarımızla arz ederiz.
(İlk imza sahibi)
Milletvekili (imza)
Milletvekili
GEREKÇE (imza)
En az 20 Milletvekili En az 20 Milletvekili
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA Meclis Araştırması Önergesi Formatı
Meclis araştırması komisyonu raporu, incelenen konunun tüm yönleriyle, etraflıca ele alındığı, sorun irdelemenin ötesinde çözüm önerilerinin de yer aldığı önemli bir kaynaktır. Rapor, Genel Kurul’da yapılan bir genel görüşme ile tartışılır.
STK
Genel görüşme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesidir.
C
GENEL GÖRÜŞME
Genel Kurul’da yapılan genel görüşme ile taraflar görüşlerini açıklama fırsatı bulduğu gibi tartışılan konu üzerinde kamuoyu da oluşturulur.
Genel görüşme nedir, ne amaçla verilir?
Genel görüşme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesidir.
Genel görüşmenin meclis araştırmasından farkı kabaca, meclis araştırmasının kurulan bir komisyon aracılığıyla yapılmasıdır.
Meclis araştırması komisyonu raporu üzerinde yapılan görüşme, bir genel görüşmedir. Dolayısıyla genel görüşme yapılmasına karar vermek demek, araştırma yapılmasına gerek görülmeden belli bir konuyu görüşmek anlamına gelir. Bu nedenle genel görüşme mekanizması, meclis araştırması mekanizmasına kıyasla STK’ların daha az ilgisini çekebilecek bir mekanizmadır.
STK’lar, özellikle nedenleri ve boyutları genel olarak bilinen sorunların Meclis Genel Kurulu’nda ele alınması yoluyla kamuoyunun gündemine taşınmasını sağlamak için bu mekanizmanın kullanılması talebinde bulunabilirler.
Genel görüşme önergesinin şekil şartları nelerdir?
Genel görüşme açılması; hükümet, siyasi parti grupları veya en az yirmi milletvekili tarafından yazılı bir önergeyle istenebilir.
En az 20 milletvekili tarafından verilen önergede, milletvekilleri- nin adı-soyadı, seçim çevresi ve imzası bulunmalıdır.
Siyasi parti grubu adına verilen önergede, grup başkanı ve/veya başkanvekilinin adı-soyadı, seçim çevresi ve imzası bulunmalıdır.
Önergenin metni beşyüz kelimeden fazla ise önergeye beşyüz kelimeyi aşmayacak bir özet metin eklenmelidir.
Önerge, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belirli bir konuda olmalıdır. Diğer bir ifadeyle, önergenin konusu muğlâk, geniş ve yoruma açık olmamalıdır.
Konusu, görülmekte olan bir davada kullanılan yargı yetkilerine ilişkin olmamalıdır.
Önergede kaba ve yaralayıcı ifadeler bulunmamalıdır.
Genel görüşme önergesi nasıl bir süreç izler?
Tıpkı meclis araştırmasında olduğu gibi genel görüşmede de önergenin verilmiş olması genel görüşme yapılması sonucunu doğurmaz. Burada da aşağı yukarı meclis araştırmasıyla aynı süreç işler: Siyasi parti grubu ve genel evrak kaydı alan önerge Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü’ne gönderilir. Önergenin işlemleri, Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü Denetim Bürosu’nca yürütülür.
İçtüzük hükümleri çerçevesinde incelenen önergeye (8/…) esas numarası verilir. Önerge, ilk imza sahibi milletvekilinin adı-soyadı, seçim çevresi ve taşıdığı imza sayısı ile içeriğini yansıtan özeti, esas numarası, Başkanlığa geliş tarihi bilgileriyle gelen kâğıtlar listesine alınır. Genel Kurul’da gündemin “Başkanlığın Genel Kurula Sunuşları” kısmında okutulan önerge bilgiye sunulmuş olur. Beşyüz kelimeyi geçen önergenin özeti okutulur. Önergenin birer örneği, Meclis’teki siyasi parti gruplarına ve Başbakanlığa gönderilir. Önerge, TBMM gündeminin “Genel Görüşme ve Meclis Araştırması Yapılmasına Dair Öngörüşmeler” kısmına sırasına göre girer.
Meclis araştırması önergesi gibi genel görüşme önergesinin öngörüşmesi de Genel Kurul’da sırası geldiğinde ya da Danışma Kurulu kararıyla yapılır. Öngörüşmede hükümet, siyasi parti grupları, önergedeki birinci imza sahibi milletvekili veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir.
Öngörüşmede milletvekillerinin şahsı adına konuşma imkanı bulunmamaktadır. Öngörüşmede konuşma süreleri, hükümet ve
Genel görüşme önergesinde şekil ve içerik yönlerinden bazı şartlar aranır.
Genel görüşme önergesi Genel Kurul’da okunarak
bilgiye sunulur.
Gündemde yerini alır. Genel görüşme
açılıp açılmaması, yapılacak ön görüşme sonrası
kararlaştırılır.
STK
siyasi parti grupları için 20’şer dakika, önerge sahibi milletvekili için 10 dakikadır. Genel görüşme yapılıp yapılmamasına öngörüşme sonunda karar verilir.
Genel görüşme nasıl yapılır?
Genel görüşme açılmasına karar verilirse, genel görüşme günü özel gündem halinde Danışma Kurulu’nca belirlenir. Ancak genel görüşmenin yapılacağı gün, açılmasına karar verilmesinden itibaren 48 saatten önce ve 7 tam günden sonra olamaz. Genel görüşmede ilk söz hakkı, genel görüşme önergesindeki birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi milletvekiline aittir.
Bunun dışında genel hükümlere göre hükümet, siyasi parti grupları ve şahsı adına iki milletvekilinin konuşma hakkı mevcuttur. Genel görüşmede konuşma süreleri, üyeler için 10’ar dakika; hükümet ve siyasi parti grupları için 20’şer dakikadır.
Genel görüşme sonrasında herhangi bir karar alınması gerekmediği için herhangi bir oylama da yapılmaz. Genel görüşme sonucunda meclis araştırmasında olduğu gibi herhangi bir rapor da ortaya çıkmaz. Toplumun gündeminde olan bir konu Genel Kurul’da enine boyuna tartışılmış ve varsa ilgililerin dikkati çekilmiş olur.
Bu görüşmelerden sonra ortaya çıkan sonuca göre diğer denetim mekanizmalarının işletilmesi ve siyasi ya da cezai sorumluluğun gündeme getirilmesi mümkündür.
Uygulamada dış politika konusundaki genel görüşmelerden sonra parti grupları temsilcilerinin imzaladığı ortak bildiriler yayınlandığı görülmektedir.
Özellikle yaygın sosyal, ekonomik veya kültürel sorunların Genel Kurul’da tartışılarak kamuoyu oluşturulmasını, siyasi çevrelerde dikkatlerin o konuya çekilmesini isteyen STK’lar genel görüşme yolunu önerebilirler.
Genel Görüşme Önergesi Formatı
Genel Kurul’da yapılan genel görüşme ile taraflar görüşlerini açıklama fırsatı bulduğu gibi tartışılan konu üzerinde kamuoyu da oluşturulur.
(imza)
Milletvekili (imza)
… konusunda bir Genel Görüşme açılmasını saygılarımızla arz ederiz.
(İlk imza sahibi)
Milletvekili (imza)
Milletvekili
GEREKÇE (imza)
En az 20 Milletvekili En az 20 Milletvekili
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA
STK
Sıcak gelişmelerde, kamuoyunu ilgilendiren önemli konularda
milletvekilleri gündem dışı konuşmalarıyla Genel Kurulu bilgilendirebilir.
D
GÜNDEM DIŞI KONUŞMA
Gündem dışı konuşma talebi milletvekilleri veya Hükümet’ten gelir.
Gündem dışı konuşma nedir?
Gündem dışı konuşma bir denetim mekanizması olmamakla bir- likte, kısmen denetim mekanizması işlevi gören bir mekanizmadır.
Konuşmanın gündem dışı olması, halkı ilgilendiren toplumun gündemindeki bir konu dışında olmasını değil, yalnızca belirlen- miş TBMM Genel Kurulu gündeminin dışında bir konu olması- nı ifade eder.
Yukarıda açıklandığı gibi denetim mekanizmaları belli yöntem kurallarına ve sürelere bağlı olarak işler. Bu durum, kamuoyunun gündeminde yer alan güncel konuların zamanında tartışılmasını engeller. Örneğin, bir soru önergesi cevaplandırıldığında kimi za- man güncelliğini kaybetmiş olur. Seçim bölgesinde ya da ülkede yaşanmakta olan belli bir sorunu Genel Kurul’a yansıtmak isteyen bir milletvekilinin, gündemin olağan akışı içerisinde bunu gerçek- leştirebilmesi olanaksız olmasa bile çok güçtür.
Gündem dışı konuşma mekanizmasıyla, sorunların güncelliği- ni yitirmeden Genel Kurul’un gündemine getirilmesi ve tartışıl- ması mümkündür.
İçtüzük, Meclis Genel Kurulu’na belli konuların duyurulmasın- da zorunluluk bulunan olağanüstü acele hallerde milletvekille- ri ve hükümete söz verileceğini öngörmektedir. Bir yörede mey- dana gelen doğal afet, bir toplumsal olay veya dış politikadaki sı- cak bir gelişme üzerine yapılan gündem dışı konuşmayla Genel Kurul bilgilendirilmiş olmaktadır.
Uygulamada, belirli gün ve haftalar vesilesiyle, illerin düşman iş- galinden kurtuluş günlerinde, bazı olaylarla ve tarihi şahsiyetlerle ilgili yıldönümlerinde günün anlam ve önlemini belirten gündem dışı konuşmalar da sıkça yapılmaktadır.
Gündem dışı konuşma hakkı kimlere, nasıl verilmektedir?
Gündem dışı konuşma talebinin iki kaynaktan gelmesi mümkün- dür.
Bir birleşimde gündem dışı konuşma verilmesi birleşimi yöneten başkanın takdirindedir.
Birleşimi yönetecek başkan, istem sahibi milletvekillerinden hangilerine söz vereceğini belirler. Bu yetki kullanılırken konu- nun önemi ve güncelliği, siyasi parti grupları arasındaki denge, aynı konu, aynı milletvekili gibi kıstaslar gözetilmektedir. Bir bir- leşimde, en çok üç milletvekiline gündem dışı söz verilebilir.
Gündem dışı konuşmalar birleşimin hemen başında, gündeme geç- meden önce yapılır.
Gündem dışı konuşmanın süresi 5 dakikadır. Dolayısıyla bir bir- leşimde üç milletvekiline gündem dışı konuşma verilmesi halinde ayrılan süre 15 dakika ile sınırlıdır.
Hükümet bir gündem dışı konuşmaya 20 dakika süreyle cevap ve- rebilir. Böylece, gündem dışı konuşmaların 1 saati aşması olanak- lıdır.
Hükümetin söz isteminde bulunması durumunda başkanın tak- dir yetkisi bulunmayıp istemi yerine getirmek zorundadır. Hü- kümetin 20 dakikalık gündem dışı konuşmasından sonra, siya- si parti gruplarına 10’ar dakikayı geçmemek üzere söz hakkı do-
Milletvekili
GÜNDEMDIŞI KONUŞMA İSTEMİ
Hükümet Sıcak
gelişmelerde, kamuoyunu ilgilendiren önemli konularda milletvekilleri gündem dışı konuşmalarıyla Genel Kurulu bilgilendirebilir.
binde bulunması halinde genel görüşme benzeri bir görüşme ya- pılmaktadır.
Gündem dışı konuşma STK’lar için neden önemlidir?
Gündemdışı konuşma mekanizması STK’ların ilgisini çekebilecek bir mekanizmadır. STK’lar acil olduğunu düşündükleri ve gündeme getirilmesini istedikleri sorunlarını, ilgili olduğunu düşündükleri milletvekillerine ileterek gündeme getirilmesi isteminde bulunabilirler. Ancak bu tür istemlerin yerine
getirilmesi için ilgili STK’ların yeterli bilgi ve belge sağlamaları ve konunun gündeme getirilmesi için yeterince ikna edici olmaları gerekir. Doyurucu bilgi ve belgelerle başvurulması hem milletvekilinin konuyu sahiplenmesine hem de haklı konuların kamuoyunun gündemine getirilerek tartışılmasına olanak tanır.
Unutulmamalıdır ki, söylentilere ya da çıkarsamalara değil somut kanıtlara dayalı istemlerin karşılık görmesi daha büyük bir olasılıktır.
STK günkü gündeme geçmeden önce üç milletvekiline veya hükümete Genel Kurulu bilgilendirmeleri için gündem dışı söz verebilir.
