R ıfat İlgaz, 'Karartma G ecelerinin anı değil roman olduğunu belirtiyor
Gece karanlık, gündüz kara
Karatma Geceleri / R ıfat İlgaz________
Ç ınar Yayınları / 242 s.
9.500 TL / Kod N o: 026.021
N EC A Tİ GÜNGÖR
Yıl: 1944, mayısın 24. günü. Şair
Rıfat İlgaz, “Türk milleti adına ada
let dağıtmaya mezun” İstanbul 1 nu maralı Örfi İdare Mahkemesi’nce, 5 yıl, 5 ay, 25 güne mahkûm edildi.
Türk milleti adına-Rıfat İlgaz’ı yar gılayan ve mahkûm eden kurul, iki askerle bir hukukçudan oluşuyordu.
Emrindesin insanı hiçe sayanların! Bir liseli talebeyle vuruldu bileklerin Kırk mahkûmun sürüklediği zincire
Tek suçumuz; hür insanlar gibi konuşmak, Kitaplar Suç ortağımız...
Evet, Rıfat İlgaz’ın suçu kitabıydı: Kırmızı kapaklı bir kitap! “Sınıf” adı altında on dokuz şiirini bir araya getir mişti, 1944 yılında... Edebiyat öğretmeniydi. Bir yandan da, insanımızı kuşatan toplumsal sorunlara, şair duyarlı ğıyla ilgi gösteriyordu. Çevresindeki yenik, ezik, çilekeş insanların yaşam serüvenlerini anlatıyordu şiirlerinde... Onun, bu insan sevgisi karşılıksız kalmadı! Dönemin ege men güçleri de kendisine gerekli ilgiyi göstermekte geç kal madılar. Sonuçta, 5 yıl, 5 ay, 25 güne hüküm giydi İlgaz.
Dünya, bir savaş yangınının içindedir o günlerde. Hit- ler faşizmi, benzinle buluşan ateş gibi yayılmaktadır dün ya haritası üzerinde... Almanya’da doğan ve gittikçe güç- kmenbu tek parti modeli, o günlerde birtakım çevrelerin gönlünü çelmekte; cazip bir yönetim biçimi olarak iştah larını kabartmaktadır. Ö gönlü çelinenlerin bir bölüğü de Türkiye’nin yazgısını ellerinde tutmaktadırlar! Bir yandan sınırlarımıza kadar gelip dayanmış bu yangın ateşine kar şı “karartma” uygulanmakta, öte yandan Alman Nazi Par- tisi’nin dünya görüşüne sempatiyle bakılmaktadır... Kö- mürsüzlük, ekmeksizlik, sabunsuzluk, ilaçsızlık, pahalılık, karaborsacılık ve ırkçılık kol gezmektedir memlekette...
işte bu ortamda, yazdığı şiirlerden ötürü, insana olan sev gisinden ötürü, kötülük ve haksızlıklara şair yüreğinde yer vermeyişinden ötürü mahkûm edilen Rıfat İlgaz; kendi sinden ve İkinci Dünya Savaşı’nın karartmak koşulların dan bir roman çıkarıp topluma armağan ediyor: “Karart
ma Geceleri”.
Yanlış anlaşılmaları önlemek için, Rıfat İlgaz, önce ko nuya bir açıklık getiriyor. “Karartma Geceleri öncelik le bir romandır”, diyor. “Bir anılar kitabı değildir. Ro manla anı, iki ayrı yazın türüdür. Anıda güdülen, zaman- sal sıradır; roman ise buna bağlı kalmaz. Tıpatıp yaşamın kendisi değildir roman. Rıfat İlgaz’ın yaşamına benzer yan ları da vardır elbette, Karartma Geceleri’nin. Ama bu, Rı fat İlgaz’ın yaşamöyküsü anlamına gelmez. Bir dönemin öyküsüdür. Genel anlamda, sorgunun, işkencenin öykü südür. Kimi olaylar başımdan geçti, evet; ama onları yaz madım. Çünkü romanlık malzeme olma niteliği yoktu.”
Karartma Geceleri’nin başkişisi Mustafa Ural’dır. Sim
ge bir kişi. Kimlerin simgesidir Mustafa Ural? ikinci Dün ya Savaşı yıllarında faşizmin duvarına çarpan aydınımızın simgesi! “Mustafa Ural okumuş bir insan. Sözcüğün iki anlamıyla da... Okumakla da yetinmemiş; yazmalara kal kışmış. Yazmaksa, suçların katmerlisi! Karartma geceleri içinde bir av olmuş... Dünya faşizmin pençesindeyken, Mustafa da sürekli kaçıyor. Kimden kaçıyor?
Mustafa Ural, 1914’lerin bir insanıydı. Faşizmin egemen olduğu bir dünyada, askeri mahkemelerde yargılanmış, sor gulardan işkencelerden geçmiş biriydi... O yıllardan bu güne, dünyanın koşullarında hızlı bir değişim yaşanmıştı.
R'lat İlgaz "Karartma Gece!eri” ni, 1939’dan 1946’ya kadar süren sıkıyönetimli yılların ürünü olarak değerlendiriyor
Köprülerin altından nice sular akmıştı, ama, Mustafa Ural’- ların sayısı da gittikçe artmıştı Türkiye’de. Ne sıkıyöne timlerin, ne sorguların ne işkencenin ardı kesilmemişti bir türlü...
“Bugünün de romanı Karartma Geceleri. Bir çağın so rununu içeriyor. Tarihte kalmış, geçip gitmiş bir olayı an latmıyor. Almanya’da faşizm yıkıldı ama, biz bunun izle rini toplum yaşamından silip atamadık bir türlü. Çeşitli zamanlarda, çeşitli kılıklarda yeniden hortlatılıyor. BabI ali’de gizli-açık Alman hayranlığı vardı o yıllarda. Okul lar o terbiye üzerine yönetilirdi.
Hitler yenilmeseydi, Türkiye’nin yöneticileri ondan et kilenmeye devam edeceklerdi. 1944’ün 19 mayısında, İs met Paşa’nın bir demeci vardır. Arşivlerde bulunabilir. ‘Ör gütlü sağcılarla da uğraşmamız gerek’ diyordu İsmet Pa şa. Yani kafatasçılarla. Almanların savaşı yitirmesi üzeri ne bu tavır gündeme gelmişti. Yenilgi belirince, İsmet Pa şa Hitler’e tavır aldı, Almanya’ya karşı savaş ilan etti. On dan önce karşı çıkılmıyordu. Öysa Hitler’in Türkiye’ye saldırması kaçınılmazdı. Trakya ve Süveyş’i zorlamadı Hit ler Türkiye’ye girmek için. Stalingrad’a girme çabasınday- dı. Burayı alabilseydi, Türkiye’ye Kafkasya, Iran ve Sü veyş üzerinden rahatlıkla girerdi. Plan böyleydi. Ama tutmadı...
İşte, dışarıdan bizi tehdit eden bu faşizmin gölgesi, içe ride aydın ve sanatçılarımızı ezmeye uğraşıyordu. 1939’dan 1946’ya kadar yedi yıllık bir sıkıyönetim hüküm sürdü memlekette. Gelmiş geçmiş en sert, en etkili sıkıyönetim di. Karartma Geceleri o sıkıyönetimli yılların bir ürünü dür.”
Yönetmen Yusuf Kurçenli’nin senaryolaştırdığı, Tarık
Akan’ın da Mustafa Ural’ı canlandırdığı Karartma Gece leri, böylece bir kez de sinema yapıtı olarak gündemdeki
yerini alıyordu. □
Rıfat İlgaz gecesi
Türkiye Yazarlar Sendikası tarafından düzenlenen
“Ustalarımızla Birlikte” gecelerinin üçüncüsü Rıfat İlgaz’a
ayrıldı. İlki Cevdet Kudret’e, İkincisi Burhan Arpad’a ayrılan gecelerin üçüncüsü 12 Mart 1990 Pazartesi günü Karaca Tiyatrosu’nda yapılacak ve Cengiz Bektaş’ın yöneteceği bir Rıfat İlgaz paneliyle açılacak. Panele konuşmacı olarak İlhan Selçuk, Ferruh Doğan ve Ahmet
Oktay katılacak. Daha sonra, İlgaz’ın “Karartma Geceleri”
adlı yapıtını kısa bir süre önce beyazperdeye uyarlayan yönetmen Yusuf Kurçenli ve filmin başoyuncusu Tarık
Akan, İlgaz’ın romanıyla ilgili düşüncelerini dile getirecekler
ve filmden bazı bölümler gösterilecek. Tiyatro sanatçıları
Zeki Alasya ve Metin Akpmar, “Hababam Sınıfı”nı ilk kez
sahneye aktardıkları günlerin anılarını anlatacaklar. Çanan
Sabuncu tarafından sunulacak olan gecede, Ömer Özgeç,
Rıfat İlgaz’ın şiirlerinden gerçekleştirdiği bestelerini
seslendirecek. Fotoğraf sanatçısı İsa Çelik ise İlgaz’ı dialarıyla anlatacak. Bazı sanatçılar tarafından Rıfat İlgaz’ın şiirlerinin de okunacağı gecede Aydın İlgaz tarafından 15 dakikalık bir video gösterimi de yapılacak. Video gösteriminde Rıfat İlgaz, günlük yaşamından, katıldığı panel ve imza günlerinden görüntülerle ekrana getirilecek.
C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 5
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 1 9 9 0 9 0 0 6 *
