1
TÜRK DILI KONUŞAN ÜLKELER PARLAMENTER ASAMBLESI
BAKÜ DEKLARASYONU
9. Genel Kurul
Deklarasyon
DECL/002/2019/FINAL Gayri resmi tercüme
BAKÜ DEKLARASYONU
Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi Dokuzuncu Genel Kurul Toplantısı, Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi, Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu, Kırgız Cumhuriyeti Jogorku Keneşi ve Türkiye Cumhuriyeti Büyük Millet Meclisi temsilcilerinin katılımı ile 18 Aralık 2019 tarihinde Bakü'de gerçekleştirilmiştir.
Parlamenter Asamble,
Parlamentolar arasında işbirliğini derinleştirme arzularını dile getirerek ve bu bağlamda, 21 Kasım 2008 tarihli Türk Dili konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi kurulmasına ilişkin İstanbul Anlaşması ve daha önceki TÜRKPA deklarasyonlarına atıf yaparak;
Ortak tarih, dil ve kültür bağlarını temel alan Türk dili konuşan ülkeler arasında yakın ve çok yönlü işbirliğini geliştirmede parlamentoların özel rolünü dikkate alarak;
Kardeş ülkelerin parlamentoları arasındaki etkileşimin üye ülkelerin sürdürülebilir kalkınmasına katkıda bulunduğunu ve Türk dili konuşan ülkelerin entegrasyon sürecini kolaylaştırdığını vurgulayarak;
İzmir’de 20-21 Kasım 2018 tarihinde gerçekleşen Sekizinci Genel Kurul’dan bu yana Asamble çerçevesi içerisinde işbirliğinin dikkate değer gelişimini memnuniyetle karşılayarak;
Türk dili konuşan ülkeler arasındaki kapsamlı ve derinleşen ilişkilerin diyaloğu güçlendirdiğinin ve hem bölgede hem de dünyada istikrar ve güvenliği
kolaylaştırdığının farkında olarak;
3
TÜRKPA üyesi ülkeler arasında pratik sonuç odaklı işbirliğinin geliştirilmesi, üye ülkelerin ulusal mevzuatlarının model kanunlar hazırlanması suretiyle uyumlaştırılması ve genel olarak Türk işbirliğindeki inisiyatiflere ve teşebbüslere yasama desteği verilmesinin önemini vurgulayarak;
Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyinin (Türk Konseyi) Kurulmasına İlişkin Nahçıvan Anlaşmasının 10. yıldönümünün, Türk dünyasında kurumsal işbirliğinin etkinliğini artırmaya yönelik gelecekteki amaç ve görevlerin belirlenmesinde Türk işbirliği için bir dönüm noktası olduğunu vurgulayarak;
Uluslararası hukukun normlarına ve ilkelerine, özellikle de uluslararası kabul görmüş egemenliğe, toprak bütünlüğüne ve uluslararası kabul edilmiş sınırların ihlal edilemezliğine saygı gösterilmesi ve desteklenmesi, içişlerine müdahale etmeme konusundaki taahhütlerini yeniden teyit ederek;
Asamblenin önümüzdeki yıllardaki faaliyetleri hakkında uzun vadeli bir vizyon ortaya koyan 20-21 Kasım 2018’de İzmir’de düzenlenen Sekizinci Genel Kurul Toplantısı’nda kabul edilen Strateji Belgesini hatırlatarak;
Diyaloğu, karşılıklı anlayışı ve güven artırıcı önlemleri teşvik etmek için uygun bir mekanizma olarak parlamenter diplomasinin dünyada artan rolünü vurgulayarak;
Aşağıdaki hususları beyan eder:
1. Özellikle üye ülkeler arasında farklı alanlarda işbirliğini derinleştirmeyi hedefleyen yeni çabalarının yanı sıra, TÜRKPA’nın kurumsal gelişimine katkısı ve çeşitli işbirliği alanlarında model kanunların geliştirilmesine yönelik yapılan çalışmalar olmak üzere Türkiye’nin TÜRKPA Dönem Başkanlığı sırasındaki faaliyetlerini takdir eder;
2. Asamblenin kurucu yasal mevzuatının iyileştirilmesi ve TÜRKPA çerçevesindeki ilk model kanunların hazırlanması hakkında yapılan çalışmalar dahil olmak üzere, son 8. Genel Kurul’da kabul edilen Strateji Belgesinin uygulanmasına ilişkin ilerlemeyi takdir eder;
3. Türk işbirliğinin öncelikli alanlarında ortak bir yasama alanını şekillendirme konusundaki taahhüdünü teyit eder ve üye ülkeleri ulusal mevzuatlarına dair ortak bir veri tabanının oluşturulmasında aktif rol almaya ve uzmanların katılımıyla model kanunlar hazırlanmasına ilişkin çalışmaların sürdürülmesine teşvik eder;
4
4. Üye ülkelerin parlamento idari teşkilatları arasında tecrübe alışverişi sürecini memnuniyetle not eder ve bu çerçevede, üye ülkelerin parlamento çalışanlarının ziyaretlerini 22-26 Temmuz ve 14-18 Ekim 2019 tarihlerinde Ankara ve Bişkek’te organize eden Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Kırgız Cumhuriyeti Jogorku Keneşi’ne şükranları ifade eder; üye parlamentoları tecrübe değişim programları sırasında ortaya konulan girişimleri göz önüne almaya ve bunların uygulanmasına ilişkin imkanları ele almaya çağırır;
5. Kazakistan Parlamentosu himayesinde 23-24 Eylül 2019 tarihlerinde Nur- Sultan’da gerçekleştirilen Avrasya Ülkeleri Parlamento Başkanları Dördüncü Toplantısı’nın başarıyla düzenlenmesini takdir eder ve Avrasya ülkeleri arasında parlamentolar arası ilişkilerin sürekli gelişimini memnuniyetle not eder. Ayrıca Avrasya Ülkeleri Parlamento Başkanları Beşinci Toplantısı’nın 2020’de Endonezya Cumhuriyeti’nde yapılacak olmasını da memnuniyetle karşılar; Sekreterya heyetinin Avrasya Ülkeleri Parlamento Başkanları toplantılarına katılımını destekledikleri ve çeşitli parlamentolar arası platformlarda TÜRKPA’ya yönelik farkındalığın arttırılması için fırsat sağladıkları için üye ülkelere şükranlarını bildirir;
6. 2030 Küresel Sürdürülebilir Kalkınma Gündeminde yer alan konuların ele alınmasında parlamentolar arası işbirliğinin önemini vurgular ve bu bağlamda, 14-15 Haziran 2019 tarihlerinde Bakü’de Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi ile ortaklaşa düzenlenen “Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine Ulaşılmasında Türk Dünyası Kadınlarının Rolü” başlıklı Uluslararası Konferansın sonuçlarını olumlu bir şekilde değerlendirir; üye ülkeleri, diğer ülkeleri ve uluslararası kuruluşları, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi alanında sistematik bir diyalog mekanizması olarak yeni kurulan TÜRKPA Kadın Parlamenterler Grubunun çalışmalarında, aktif rol almaya davet eder;
7. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 23 Nisan 2020’de Ankara’da yapılacak önemli organizasyon ile kutlanacak olan yüzüncü yıldönümünü kutlar;
8. 20 Kasım 2019 tarihinde Fransa’nın başkenti Paris’te yapılan UNESCO Genel Konferansı’nın 40. Oturumunda 2019-2023 dönemi için UNESCO Yürütme Kurulu’na seçilmesinden dolayı Kırgızistan Cumhuriyeti'ni tebrik eder;
5
9. Kazakistan’ı, BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliğini tamamlaması nedeniyle tebrik eder ve Kazakistan'ın nükleer silahsızlanma, nükleer silahlanmanın önlenmesi ve barış diplomasisi alanındaki zengin tecrübesini not eder;
10. 2027-2028 dönemi BM Güvenlik Konseyi Geçici Üyeliği için Kırgızistan Cumhuriyeti’nin aday gösterilmesini memnuniyetle karşılar;
11. 27 Kasım 2019 tarihinde Nur-Sultan'da düzenlenen “Gençlik Değerleri ve Parlamenter Dayanışma” konulu Türk Dünyası Genç Parlamenterler Birinci Toplantısına büyük önem verir ve bir sonraki toplantısını Türkiye’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışının yüzüncü yılı çerçevesinde gerçekleştirmeye hazır olduğunu ifade eder;
12. Özbekistan Parlamentosu ile ilişkilerin güçlendirilmesini memnuniyetle karşılar ve Özbekistan heyetinin TÜRKPA Genel Kurullarına düzenli olarak katılımını takdir eder;
13. Bölgesel ve uluslararası kuruluşlarla işbirliğinin geliştirilmesinden duyduğu memnuniyeti ifade eder ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği Parlamenter Asamblesi’ni TÜRKPA’da yeni bir gözlemci olarak memnuniyetle karşılar;
TÜRKPA'nın uluslararası alanda görünürlüğünü arttırmak için diğer parlamentolar arası örgütlerle işbirliğinin sürdürülmesini teşvik eder;
14. Türk dili konuşan ülkelerin önde gelen uluslararası örgütler çerçevesindeki etkileşimlerini takdir eder ve üye ülkelerin “benzer düşünen ülkeler” anlayışı temelinde dış politika konularında ortak tutum oluşturma arayışında olmalarını övgüyle karşılar;
15. Türk Konseyi ve TÜRKPA’yı Üye Devletler’deki seçim gözlem faaliyetleri konusunda takdir eder;
16. TÜRKPA seçim gözlem misyonlarının Türk Konseyi misyonları ile ortak faaliyetlerini takdir eder ve yeni kabul edilen TÜRKPA Seçim Gözlem Yönetmeliğine uygun olarak, ortak bir seçim gözlem metodolojisi geliştirilmesi çağrısında bulunur;
17. 9 Haziran 2019’da yapılan Kazakistan Cumhuriyeti erken cumhurbaşkanlığı seçimlerinde seçim gözlem misyonunun faaliyetlerini not eder ve seçimlerin sonuçlarını olumlu olarak değerlendirir;
6
18. Nahçivan Anlaşmasının 10. yıldönümü vesilesiyle Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’ni (Türk Konseyi) tebrik eder ve 14-15 Ekim 2019 tarihlerinde Bakü'de yapılan Türk Konseyi Yedinci Zirvesi sonuçlarını takdir eder; Özbekistan Cumhuriyeti’ni, bu önemli tarihte Türk Konseyi’ne tam üye olması nedeniyle tebrik eder; Türk dili konuşan ülkelerin halklarının refahı için dayanışmasının daha da güçlendirilmesine olan inancını ifade eder;
19. Türk İşbirliği kuruluşlarının kurulmasına ve Türk Dünyasının birliğine olan tarihi katkısı için Kazakistan Cumhuriyeti Birinci Cumhurbaşkanı Ekselansları Elbası Nursultan Nazarbayev’in vazgeçilmez rolüne büyük değer verir ve kendisini Türk Konseyi Onursal Başkanı unvanı aldığı ve Türk Dünyası Ali Madalyası almaya hak kazandığı için tebrik eder;
20. Kazakistan Birinci Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in Türk Konseyi Yedinci Zirvesi’ndeki “Türk Vizyonu-2040” adlı bir program hazırlanması ve Türk Konseyi adının “Türk Devletleri Teşkilatı” olarak değiştirilmesi girişimlerini destekler;
21. 10 Ekim 2019 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti başkenti Bakü'de düzenlenen Nahçivan Anlaşması'nın 10. yıldönümüne adanmış uluslararası konferansın başarılı bir şekilde organizasyonundan dolayı TÜRKPA ve Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi’nin rolünü över;
22. Türk dünyası ülkeleri arasındaki bağları güçlendirmek ve ilerletmek amacıyla farklı alanlarda yaptıkları faaliyetler sırasında Türk işbirliği kurumları arasında koordinasyonu sağlamak amacıyla bir Koordinasyon Komitesi kurulmasını memnuniyetle karşılar ve tüm Türk işbirliği kuruluşlarına ‘Koordinasyon Komitesi toplantılarına aktif olarak katılma çağrısında bulunur ve söz konusu Komite aracılığıyla Türk işbirliği kurumları arasındaki etkileşimin Türk işbirliği platformunun kurumsal tamamlayıcılığı ve yasama ve yürütme görevlerinin bağımsızlığı ilkesi temelinde daha da güçlendirilmesi çağrısında bulunur;
23. Üye devletler arasındaki ticaret ve yatırım işbirliğini geliştirmek için yeni ve sağlam bir mekanizma olarak Türk Ticaret ve Sanayi Odası’nın kurulmasına yüksek değer verir;
24. Üye devletler arasında düzenli olarak istişarelerde ve çok taraflı faaliyetlerde
7
bulunarak sürdürülebilir bir çok taraflı işbirliğini amaçlayan “Farklı Ekonomi Alanlarında Bilgi ve Tecrübe Paylaşımı Hakkında Mutabakat Zaptı”
imzalanmasını memnuniyetle karşılar;
25. Üye ülkeler arasında teknoloji alanındaki işbirliğinin gelişimini memnuniyetle karşılar ve üye ülkelerin iş dünyası ile akademik toplulukları arasında yenilikçilik (inovasyon) alanındaki ilişkileri geliştirmenin gerekliliğini vurgular;
26. Üye ülkeleri özellikle doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı, ormanların ve buzulların korunması ve su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı gibi çevre konularındaki işbirliğini daha da derinleştirmeye teşvik eder;
27. Ulaştırma koridorlarının geliştirilmesinin, uluslararası ticareti arttırmada ve üye ülkeler arasındaki ekonomik bağları derinleştirmede merkezi önemde olduğunu not eder ve Büyük İpek Yolu’nun bir parçası olarak altyapı projelerini destekleme taahhüdünü teyit eder;
28. Türk Konseyi Lojistik Forumu'nun 13-15 Mayıs 2019 tarihlerinde Aktau'da Kazakistan Hükümeti tarafından düzenlenen 1. Hazar Limanı ve Denizcilik Forumu'nun marjında tertip edilmesini takdir eder; ve Üye Devletlerde bu tür üst düzey uluslararası forumlar ve konferanslar düzenleyerek, Trans-Hazar Uluslararası Doğu-Batı Orta Koridorunu desteklemenin önemini vurgular;
29. Üye ülkeleri, yüksek öğrenim denklik süreçlerini kolaylaştırmaya ve tanıma uygulamalarına yasal desteği sağlama, süreçlerin uyumlaştırılması ve insan kaynaklarının niteliklerinin karşılıklı değerlendirilmesi konularında görüşmelerde bulunmaya teşvik eder;
30. Ortak coğrafya ve edebiyat ders kitaplarının yanı sıra “15. yüzyıldan 21.
yüzyıla kadar uzanan ortak Türk tarihi” ders kitabını hazırlanmasını sonuçlandırmaya davet eder;
31. Öğrenci değişimi, genç gönüllülerin katılımı ve genç kuşakların üye parlamentoların çalışmalarına katılımı ile ilgili projeler de dahil olmak üzere, Türk işbirliği örgütlerinde gençlik programlarının geliştirilmesini destekler;
üniversite öğrencileri arasında teşvik etmek amacıyla Türk işbirliği örgütlerinde değişim programlarının oluşturulması konusundaki girişimi memnuniyetle karşılar;
8
32. 2020 yılının Kazak Şair Abay’ın doğumunun 175. yıldönümünün ve bilim adamı ve filozof Ebu Nasr El Farabi'nin doğumunun 1150. yıldönümünün anılmasına adanmasını destekler;
33. Türk Akademisi tarafından 24 Mayıs 2019’da Paris’te UNESCO Genel Merkezi’nde “Büyük Bozkır: Kültürel Miras ve Dünya Tarihindeki Rolü”
konulu Uluslararası Forumun ve 24 Haziran 2019’da Nur-Sultan’da
“Kökenden Günümüze Büyük Adım: Türk Uygarlığı” konulu 4. Beşeri Bilimler Forumunun başarılı bir şekilde düzenlenmesini takdir eder;
34. Türk Kültür ve Miras Vakfını, Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından tahsis edilen Bakü'deki binasının açılışı nedeniyle tebrik eder ve Vakfın gelecekteki faaliyetlerinde başarılar diler;
35. Macaristan’da 18 Eylül 2019’da Türk Konseyi Temsilciliği’nin açılmasını takdir eder ve Temsilciliğin verimli çalışmasına destek vermeye hazır olduğunu ifade eder;
36. Türk Dünyasının uluslararası alandaki çıkarlarını koruma niyetlerini yineler;
37. Kıbrıs adasında iki halkın siyasi eşitliği ve adanın ortak sahipliği temelinde görüşmeler aracılığıyla mevcut gerçeklikler temelinde karşılıklı mutabık kalınan bir siyasi uzlaşmanın gerekliliğinin altını çizer ve Kıbrıs Türk halkı ile barışçıl, güvenli ve huzurlu bir gelecek istekleri noktasında güçlü dayanışmalarını ifade eder;
38. Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ sorununun, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin egemenliği, toprak bütünlüğü ve uluslararası düzeyde tanınmış sınırlarının dokunulmazlığı ilkeleri temelinde en kısa zamanda çözümüne yönelik desteğini yineler;
39. Terörizmle mücadelenin önemini vurgular ve üye ülkelerin terörle mücadele mevzuatı üzerinde ortak bir yaklaşım geliştirmeye yönelik girişimlerini olumlu bir şekilde değerlendirir ve üye ülkeleri her türlü terörizm, ayrılıkçılık, aşırılıkçılık, ayrımcılık, yabancı düşmanlığı ve İslamofobi ile mücadele etme çabalarını artırmaya çağırır ve bu bağlamda Üye Devletlerin ilgili makamlarını uluslararası alanda çabalarını koordine etmeye teşvik eder;
40. 15 Ekim 2019 tarihinde Türk Konseyi 7. Zirvesi’nde kardeş devlet başkanlarının Türkiye’nin terörle mücadele ve Suriye’nin toprak bütünlüğüne
9
saygı konusundaki kararlılığının sonucu olan “Barış Pınarı” operasyonu hususunda ortaya koymuş oldukları tutumlarını yineler ve Suriye’de kalıcı bir siyasi çözüm için “Astana Süreci” çerçevesinde diyaloğun sürmesi çağrısında bulunur;
41. 23-24 Ekim 2019 tarihlerinde Bakü’de yapılan Bağlantısızlar Hareketi 18.
Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’nin sonuçlarını takdirle karşılıyor ve Bağlantısızlar Hareketi’nin Başkanlığını 2019-2022 dönemi için üstlenen Azerbaycan Cumhuriyeti’ni tebrik eder;
42. Kültür, manevi değerler, barışçıl fikirler, birlik ve dayanışma, kültürel çeşitlilik ve hoşgörünün korunması bağlamında 2018 yılında Türk Dünyası Kültür Başkenti olarak Kırgızistan'ın Oş kentinin ilan edilmesini takdir eder;
43. TÜRKSOY’un, pek çok Türk devletinin kurulduğu 2500 yıllık tarihe sahip antik ve eşsiz bir şehir olan Özbekistan’ın Hive kentinin Türk Dünyası 2020 Kültür Başkenti olarak ilan etme kararını takdir eder;
44. 2020 yılında Türk işbirliği örgütleriyle Orhun Yenisey yazıtlarının 1300.
yıldönümüne adanacak ortak etkinliklerin organizasyonunu takdir eder ve bu bağlamda Türk dünyasının tarihi ve kültürel değerlerinin korunması ve tanıtılması gerekliliğini vurgular;
45. Azerbaycanlı hurufi şair Imammeddin Nesimi'nin 650. doğum yıldönümü ve Aşık Veysel'in 125. doğum yıldönümü gibi Türk dünyasının önde gelen şahsiyetlerinin yıldönümleri vesilesiyle tebriklerini ifade eder;
46. Etno-tarihi sporların, medeniyetler arası ve kültürlerarası diyaloğun gelişmesine katkıda bulunan ve 2014, 2016 ve 2018 yıllarında Kırgız Cumhuriyetinin Isık-Göl bölgesinde düzenlenen Dünya Göçebe Oyununlarının kurulması ve teşvik edilmesinde Kırgızistan Cumhuriyeti'nin çabalarını takdir eder ve tüm üye devletleri 2020'de Türkiye'de yapılacak olan bir sonraki Dünya Göçebe Oyunlarına en yüksek seviyede katılmaya çağırır;
47. Azerbaycan Milli Meclisi’nin Bakü’de gösterdiği içten misafirperverliği ve TÜRKPA 9. Genel Kurul Toplantısının üst düzey organizasyonunu takdirle karşılar;
10
48. 10. Genel Kurulun 2020 yılında Kazakistan Cumhuriyeti’nde düzenlenmesi kararını alır.
