Üstün Yetenekli Çocukların
Gelşimsel Özellikleri
Üstün Yetenekli Çocukların
Gelşimsel Özellikleri
Prof. Dr. Figen GÜRSOY
▰ Çocuklar gelişimsel özelliklerine ve zeka düzeylerine göre belirli gelişimsel dönemlerde gerçekleşen beceriler göstermektedirler.
▰ Üstün zekalı ve yetenekli çocuklar tipik gelişen akranlarından bazı becerileri erken gösterebilmektedirler.
▰ Örneğin tipik gelişen bir çocuk 12. ayda yürümeye ve 24. ay civarında da iki kelimeli cümleler kurmaya başlamaktadırlar.
▰ Üstün zekalı ve yetenekli çocuklar bebeklik döneminden itibaren erken dil becerileri göstermekte ayrıca dikkat ve hafıza gibi bilişsel becerilerde de ileri bir performans göstermektedirler
3
▰ Üstün zekalı çocuğu olan ebeveynlerin
%90’ının çocuklarının bebeklik döneminde üstün bir dikkate ve zengin sözcük dağarcığına sahip oldukları görülmektedir
▰ Üstün yetenekli çocuklar, gelişim alanları, ilgi alanları, öğrenme biçimleri, kişilik özellikleri ve geçmiş deneyimlerine bağlı olarak birbirinden farklı özellikler göstermektedirler
▰ Dahi Alexandra Nechita henüz 2 yaşındayken saatlerce boyama kitaplarını boyarmış. Kalem ve mürekkep ile çalışmalar yaparmış. 5 yaşından sonra suluboya kullanmaya başlamış. Zamanının büyük bir çoğunluğunu sadece boyama yaparak geçirirmiş.
▰ 1994 yılında 8 yaşındayken ilk sergisini gerçekleştirmiş ve yaptığı yağlıboya çalışmaları 100.000 dolara alıcı bulmuştur Üstün yetenekli çocukların gelişimsel özellikleri nelerdir?
Üstün yetenekli çocuklar;
Üstün yetenekli çocuklar;
▰ Hızlı öğrenme, üst düzey zihinsel merak etme, bilime eğilimli olma, öğrenmeyi sevme, dili etkili kullanma, zengin sözcük dağarcığına sahip olma, çabuk ezberleme, güçlü bir belleğe sahip olma, genelleme ve soyutlama becerileri ile bilgisini diğer alanlara aktarabilme, geniş hayal gücüne sahip olma ve yaratıcı yöntemlerle problem çözme gibi becerilerle karakterizedir
▰ Dikkat süresinin uzun olması,
▰ Uykuya az ihtiyaç duymaları,
▰ Bakım veren kişiyi erken dönemlerde tanımaları,
▰ Hızlı öğrenmeleri,
▰ Güçlü bir hafızaya sahip olmaları,
▰ İlk aylardan dil gelişimlerinin hızlı olması,
▰ Kitaplara karşı ilgili olma gibi karakteristik özellikleri bebeklik döneminde çocukların dörtte üçü göstermektedir (Sak, 2012).
Bebeklik döneminde
dikkat çeken özellikleri Bebeklik döneminde
dikkat çeken özellikleri
▰ Sıralanan bu özelliklerden dörtte üçünü gösterdiği ebeveyni tarafından bildiren çocukların ortalama %80’i yapılan zeka testleri sonucunda yüksek IQ düzeyine sahip olduğu belirlenmiştir
▰ Üstün zekalı çocukların tamamı sıralanan gelişimsel özelliklerin tamamını göstermek zorunda değildir.
Üstün zekalı çocukların çoğunun okul yaşamında keşfedilen özellikleri;
Üstün zekalı çocukların çoğunun okul yaşamında keşfedilen özellikleri;
▰ 3-4 yaşlarından önce okumaya başlama,
▰ Okumayı öğrendikten bir süre sonra yazmayı öğrenme,
▰ Basit matematik problemlerini çözebilme,
▰ 10 yaşından önce müzik, matematik, resim ve yaratıcılık gibi alanlarda iyi bir performans
göstermektedirler
▰ Üstün yetenekli çocuklar genellikle kendi kronolojik yaşına uygun gelişim göstermemekle birlikte bir ya da birden fazla alanda ileri gelişim gösterebilmektedirler
Ayırt Edici Özellikler Ayırt Edici Özellikler
Ellen Winner (1996) üstün yetenekli çocukların üstün oldukları alan sanat, müzik veya akademik alandan hangisinde olursa olsun 3 temel ayırt edici kriter sıralamıştır.
▰ 1. Erken olgunlaşma: Tipik gelişen akranlarına göre birçok becerileri daha erken gerçekleştirebilirler.
▰ 2. Kendi bildiği gibi yapma: Öğrenmek için yetişkinin yardımına ihtiyaç duymadan kendileri keşfederek öğrenme eğilimindedirler.
▰ 3. Öğrenme tutkusu: Yetenekli oldukları alan hakkında öğrenme için içten gelen bir güdüleri vardır. Yoğun bir şekilde odaklanma becerisi sergileyerek yüksek motivasyon sergilemektedirler
▰ Üstün zekalı ve yetenekli çocuklar;
▰ Fiziksel-Motor gelişim
▰ Dil gelişimi
▰ Zihinsel-Bilişsel gelişim
▰ Sosyal-Duygusal gelişim alanlarında farklıgelişimsel özellikler
gösterebilmektedirler.
Fiziksel ve Motor Gelişim
Fiziksel ve Motor Gelişim
▰ Az uyudukları, iyi bir iştaha sahip oldukları, daha sağlıklı oldukları ve bebeklik döneminde bakımlarının daha kolay olduğu bilinmektedir.
▰ Duyu organlarından gelen uyarılara daha hassastırlar.
▰ Erken emekleme, sıralama, yürüme ve diğer motor becerilerde akranlarına göre erken gelişim gösterebilirler.
Fiziksel ve Motor Gelişim (Devamı)
Fiziksel ve Motor Gelişim (Devamı)
▰ Erken dönemlerde görülen motor gelişimdeki hız ileriki dönemlerde görülmemektedir.
▰ Çocuklar ritim, hareket ve beden kontrolünde de gelişimleri ileridir.
▰ Meraklı oldukları için çevreyi keşfetmek için hareketlidirler
Dil Gelişimi Dil Gelişimi
▰ Üstün yetenekli çocuklarda en dikkat çeken gelişim özelliğidir.
▰ Bebeklik döneminden itibaren dil gelişiminde ileri beceriler göstermektedirler.
▰ Kelime hazineleri geniştir ve soyut ifadeleri akranlarına göre erken dönemlerde kullanabilmektedirler.
Dil Gelişimi (Devamı) Dil Gelişimi (Devamı)
▰ Merakları dolayısıyla çok fazla soru sormaktadırlar.
▰ Kitaplarla erken dönemlerden itibaren ilgilidirler.
▰ Yetişkin seviyesindeki kitapları bağımsız bir şekilde okuyabilmektedirler
Zihinsel Gelişim Zihinsel Gelişim
▰ Zihinsel gelişimleri hızlıdır ve en dikkat çeken gelişim alanıdır.
▰ Dikkat süreleri uzun, isteklerine ulaşmada güçlü bir iradeye sahiptirler.
▰ İlgi alanları ile uzun zaman geçirerek detaylı bir şekilde ilgilenebilirler. İlgilerini çekmeyen konulardan çabuk
sıkılabilirler.
Zihinsel Gelişim (Devamı)
Zihinsel Gelişim (Devamı)
▰ Genel zihinsel yetenekli ve özel akademik yetenekli olan üstün yetenekli çocuklar için akademik başarıları yüksektir.
▰ İlgili oldukları konularda orijinal yaratıcı fikirler vardır.
▰ İyi gözlemcidirler ve ilgilendikleri konularda yoğun merak duyguları vardır.
Zihinsel Gelişim (Devamı)
Zihinsel Gelişim (Devamı)
▰ İlginç sorular sorarlar ve yüzeysel cevaplar ile yetinmezler.
▰ Aynı anda hafızalarında çok fazla bilgiyi tutabilmektedirler.
▰ Olayları, insanları ve hikayeleri detaylı bir şekilde hatırlayabilmektedirler.
▰ Bir durumun farklı yönlerini eş zamanlı değerlendirebilirler.
▰ Fizik, politika, eğitimsel ve ahlaki konularda ilgilidirler.
Zihinsel Gelişim (Devamı)
Zihinsel Gelişim (Devamı)
▰ Neden sonuç ilişkisini hızlı bir şekilde algılayabilmektedirler.
▰ Farklı zamanlarda edindikleri bilgileri değişik durumlara uyarlayabilmektedirler.
▰ Daha az dış kontrole ihtiyaç duymaktadırlar.
▰ Yetenekli olduğu alanla ilgili kavram ve yöntemleri hızlıca kavrayabilmektedirler
Sosyal ve Kişilik Gelişimi
Sosyal ve Kişilik Gelişimi
▰ Kendilerinden büyük çocuklar ile olmayı tercih etmektedirler.
▰ Espri yetenekleri gelişmiştir.
▰ Zihin becerilerini kullanmayı gerektiren karmaşık oyunları (satranç, puzzle vb.) tercih etmektedirler.
▰ Kendilerinden emin, sorumluluk almayı seven ve bağımsızdırlar.
Sosyal ve Kişilik Gelişimi (Devamı)
Sosyal ve Kişilik Gelişimi (Devamı)
▰ İçinde bulundukları gruplarda liderlik özellikleri göstermektedirler.
▰ Empati yetenekleri erken dönemlerde gelişmekte ve sosyal vicdana sahiptirler.
▰ Üstün yetenekli çocuklar kendilerini farklı, yalnız ve özgünlüklerinden dolayı dışlanmış hissedebilmektedirler.
Sosyal ve Kişilik Gelişimi (Devamı)
Sosyal ve Kişilik Gelişimi (Devamı)
▰ Akranları ile birlikte oyun oynama, aynı ilgi alanlarına sahip olma, iletişim kurma ve etkinlik yapma durumları oldukça sınırlıdır.
▰ Akran grubuna göre gelişimleri ve ilgi alanları farklı olduğu için akranları ile sorunlar yaşayabilmektedirler
Yaratıcı ve Üretici Düşünme Yeteneği Yaratıcı ve Üretici Düşünme Yeteneği
▰ Deneyimlere açıktırlar.
▰ İşleri kendi yöntemleriyle yürütme eğilimindedirler.
▰ Yalnız başına çalışmayı tercih etmektedirler.
▰ Geniş bir hayal güçleri vardır.
▰ Fikir üretme ve geliştirmede aktiftirler.
▰ Estetik görüşe sahiptirler.
▰ Detaylarla ilgilenmektedirler (Aral & Gürsoy, 2012).
““▰ Üstün bebeklik yetenekli dönemlerinden çocuklar, itibaren dikkat çeken gelişimsel özellikler göstermektedirler
Gelişimsel Özellikleri Gelişimsel Özellikleri
▰ Gelişimin farklı alanlarından birinde ya da birkaçında akranlarına göre ileri gelişimsel özellikler göstermektedirler.
▰ Uyaranlara karşı duyarlıdırlar.
▰ Dikkat süreleri akranlarına göre daha uzundur.
▰ Bellekleri normalden daha güçlüdür.
Gelişimsel Özellikleri Gelişimsel Özellikleri
▰ Ortalamanın üzerinde sözcük dağarcığına sahiptirler.
▰ Yaşına göre daha farklı konulara ilgi duymaktadırlar.
▰ İyi birer gözlemcidirler.
▰ Yüksek düzeyde yaratıcılığa sahiptirler.
Gelişimsel Özellikleri Gelişimsel Özellikleri
▰ Erken dönemlerde alfabeyi tanıyabilirler.
▰ Erken dönemlerde okumayı öğrenebilirler.
▰ Çoğu konuda mükemmeliyetçi davranışlar sergilemektedirler.
▰ Kendisinden büyüklerle arkadaşlık etmeyi tercih etmektedirler.
Gelişimsel Özellikleri Gelişimsel Özellikleri
▰ Tek başına vakit geçirmekten keyif almaktadırlar.
▰ Yaşına göre olgun davranmaktadırlar.
▰ Rekabetçidirler.
▰ Liderlik davranışları güçlüdür.
▰ Hızlı öğrenme yeteneğine sahiptirler.
▰ Soyut düşünme yeteneklerini erken dönemlerde kazanabilmektedirler.
““ ▰ Her üstün yetenekli çocuk belirtilen gelişimsel özelliklerin tamamını göstermesi beklenmemektedir.
Alana Özel Üstün Yetenek ve Gelişim Alana Özel Üstün Yetenek ve Gelişim
▰ Üstün yetenekli çocuklar her alanda yetenekli değildir.
▰ Çocukların yetenekli olduğu alan ya da alanların ortaya çıkması gerekmektedir.
▰ İleride yeteneğini göstereceği alanla ilgili olarak çocuklar o alandaki yeteneklerini erken dönemlerde göstermeye başlamaktadırlar.
Alana Özel Üstün Yetenek ve Gelişim Alana Özel Üstün Yetenek ve Gelişim
▰ Microsoft’un kurucusu Bill Gates bir şeylerde iyiyseniz dikkatli olmanız ve her şeyde iyi olacağınız düşüncesine kapılmamanız gerektiğini önermektedir.
▰ Yazılım alanında iyi olan Bill Gates’ten dahi olmaktan uzak olduğu diğer alanlarda parlak olması beklenmemelidir
Alana Özel Üstün Yetenek ve Gelişim Alana Özel Üstün Yetenek ve Gelişim
▰ Ergenlik döneminden önce üstün yetenekli çocuğun yetenekli olduğu alanın farkına varmış ve ona uygun fırsatları yakalamış olması gerekmektedir.
▰ Bu konuda da ebeveynlerin gözlemleri ve destekleri önemlidir ancak ergenlik öncesinde kendi ilgi alanını keşfeden çocuklar ebeveynlerin desteğine daha az ihtiyaç
34
Eş Zamanlı Olmayan Gelişim Eş Zamanlı Olmayan Gelişim
▰ Üstün yetenekli çocukların bazı alanlardaki üstünlüklerine göre diğer alanlarda zayıf olabilmektedirler.
▰ Örneğin zihinsel becerileri üstün olan bir çocuk sosyal gelişim alanında tipik gelişim gösteriyor ya da geri olabilmektedir.
▰ Örneğin sözel alanda çok iyiyken matematikte yetersiz olabilmektedir.
Eş Zamanlı Olmayan Gelişim (Devamı)
Eş Zamanlı Olmayan Gelişim (Devamı)
▰ Çocuklar üstün oldukları konuda ne kadar yetenekli olursa, gelişimlerindeki uyumsuzluk (güçlü ve zayıf oldukları alanlar) o kadar artmaktadır.
▰ Eş zamanlı gelişim göstermeyen üstün yetenekli çocukların gelişim alanlarına göre bireyselleştirilmiş eğitim programlarına ihtiyaç
▰ Çocukların gelişimlerinin takvim yaşları ile aynı hızda ilerlemediği durumlarda eğitimsel yaklaşımların da farklılaşmaktadır.
▰ Çocukların gelişimsel özelliklerinin değerlendirilerek üstün olma potansiyellerinin belirlenmesi ve tanılanarak gelişimsel özelliklerine göre eğitim olanaklarının sunulması gerekmektedir.
▰ Fiziksel gelişim ile zihinsel gelişim arasındaki farklılıklar çocuklarda uyumsuz gelişime yol açabilmektedir.
▰ Bu nedenle de üstün zekalı ve yetenekli çocukların gelişimsel özelliklerini iyi bilmek ve anlamak gerekmektedir.
Kaynakça Kaynakça
• Aral, N. & Gürsoy, F. (2012). Özel Eğitim Gerektiren Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş. İstanbul: Morpa Yayınevi.
• Bayhan, P. & Artan, İ. (2012). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. İstanbul: Ankara.
• Baykoç Dönmez, N. (2011). Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklar ve Eğitimleri (Necate Baykoç Dönmez, ed.).
Ankara: Eğiten Kitap.
• Baykoç Dönmez, N. (2018). Üstün Yetenekli Çocuklar. Özel Gereksinimli Çocuklar (Nilgün Metin, ed.).
Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sak, U. (2012). Üstün Zekalılar. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Santrock, J. W. (2012). Yaşam boyu gelişim. (Çev. Galip Yüksel). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Saranlı, A. G. & Kurtulmuş, Z. (2018). Üstün Yetenekli ve Üstün Zekalı Çocuklar. Özel gereksinimli çocuklar ve eğitimleri içinde. (Neriman Aral & Figen Gürsoy, ed.). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Sumreungwong, U. (2003). Preservice elementary teachers' attitudes toward the characteristics and needs of gifted children.
39
