Üstün Yetenekli Çocuklar için
Eğitim Modelleri
Üstün Yetenekli Çocuklar için
Eğitim Modelleri
Prof. Dr. Figen GÜRSOY
Üstün Yetenekli Çocukların Eğitimlerinde Kullanılan Yöntemler:
1.Gruplama 2.Hızlandırma
3.Zenginleştirme
Üstün Yetenekli Çocukların Eğitimlerinde Kullanılan Yöntemler:
1.Gruplama 2.Hızlandırma
3.Zenginleştirme
2. Hızlandırma
2. Hızlandırma
2. Hızlandırma 2. Hızlandırma
▰ Eğitim programı normal sürecinden daha önce tamamlanmaktadır.
▰ Hızlandırma yöntemi, üstün zekalı çocukların sıkılmadan kalıcı öğrenmelerine olanak sağlamaktadır.
▰ Etkili bir yöntem olmasına rağmen çok
fazla tercih edilmemektedir.
2. Hızlandırma 2. Hızlandırma
▰ Birinci sınıfa erken başlama ve hızlı ilerleme, sınıf atlama ve ders atlama gibi çocuğun ihtiyaçlarına göre planlanan uygulamaları içermektedir.
▰ Özellikle matematik gibi aşamalı içeriği olan derslerde kullanılmaktadır (Baykoç, 2011;
Baykoç, 2018).
Hızlandırma Uygulamasının Yaygın Olarak Tercih Edilmemesinin Sebepleri;
▰ Sosyal-Duygusal Uyumsuzluk Kaygısı,
▰ Zenginleştirmenin Hızlandırmaya Kıyaslanması,
▰ Sınır Kaygısı,
▰ Normal olma kaygısı,
▰ Elitizim karşıtlığı olarak sıralanabilmektedir.
6
2. Hızlandırmanın Türleri
2. Hızlandırmanın
Türleri
Hızlandırmanın Türleri Hızlandırmanın Türleri
▰ Tipik gelişen akranlarına göre daha üst
düzey zihinsel fonksiyonlara sahip olan,
daha hızlı öğrenen ve daha hızlı gelişim
gösteren çocuklar kendi potansiyellerine
uygun eğitim programlarına
yerleştirilmektedir (Saranlı & Kurtulmuş, 2018).
Hızlandırmanın Türleri Hızlandırmanın Türleri
▰ Hızlandırma yönteminin hangi tekniği kullanılacağına;
▰ Çocuğun potansiyeli,
▰ Okulun olanakları dikkate alınarak karar
verilir.
Hızlandırmanın Türleri Hızlandırmanın Türleri
▰ Okula erken başlama,
▰ Sınıf yükseltme,
▰ Üniversiteye erken başlama,
▰ Uluslararası Bakalorya Programı (IB)
▰ İkili Kayıt
▰ Onur Sınıfları
▰ İleri Yerleştirme Sınıfları
▰ Üstten Ders Alma
▰ Ders Hızlandırma
▰ Sınavla ders atlama
Okula erken başlama Okula erken başlama
▰ Anaokulu veya ilkokul düzeyindeyken tipik gelişen akranlarından ileride bir gelişim göstermektedirler.
▰ Erken dönemde okuma yazmayı
öğrenme, matematik işlemlerini
yapmaya başlama gibi özellikler
gösterebilirler (Sak, 2012).
Okula erken başlama Okula erken başlama
▰ Bu tarz bir uygulamanın gerçekleştirilebilmesi
için çocuğun 130 zeka bölümüne sahip olması ve
ilkokula başlamak için el göz koordinasyonun
gelişmiş olması gerekmektedir. Okuma yazma
becerileri kazanmış olması ve fiziksel gelişim
açısından da başlayacağı sınıftaki
arkadaşlarından çok küçük olmaması
gerekmektedir (Baykoç, 2011).
Sınıf Yükseltme Sınıf Yükseltme
▰ Tipik gelişen akranlarının olduğu sınıf düzeylerinden daha üst düzeyde sınıfa yerleştirilmesidir.
▰ Sınıf yükseltilecek çocuğun bir üst
sınıftaki çocukların bilişsel gelişim
düzeyine ve yeteneklerine sahip olması
gerekmektedir (Baykoç, 2011; Sak,
2012; Baykoç, 2018).
Sınıf Yükseltme Sınıf Yükseltme
▰ Ders programında yer alan bütün derslerde ileri düzeyde olması gerekmektedir.
▰ Bilgi eksikliğini giderilmesi için de çocuğun ayrıdan desteklenmesi gerekmektedir.
▰ Çocuğun sosyal gelişimini desteklemek için
uyum süreci oldukça önemlidir (Baykoç, 2011;
Sak, 2012).
Üniversiteye Erken Başlama
Üniversiteye Erken Başlama
▰ Liseyi bitirmeden üniversiteye başlamasıdır.
▰ Üniversite düzeyinde dersleri alabilecek durumda olması gerekmektedir.
▰ Bu koşulda üniversiteye tam zamanlı olarak başlamaktadır.
▰ Lisedeki derslerin sınavlarını vermesi gerekmektedir
(Sak, 2012; Baykoç, 2018).
Uluslararası Bakalorya Programı (IB)
Uluslararası Bakalorya Programı (IB)
▰ Ortak müfredatlı uluslararası bir programı dünyanın farklı ülkelerinden çocuklar ile birlikte almaktadırlar.
▰ 3-12 yaş arası, 11-16 yaş arası ve 16-19 yaş arası olmak üzere üç farklı programı vardır.
▰ Bu program farklı ülkelerde okullarda sunulmaktadır (Sak, 2012).
16
İkili Kayıt İkili Kayıt
▰ Liseye devam ederken aynı zamanda üniversite öğrencileri ile de ders
almaktadırlar.
▰ Aldığı dersler daha sonra üniversiteye
başladığında sayılmaktadır. Öğrencinin
önceden üniversite derslerine adapte
olmasını sağlamaktadır (Sak, 2012).
İkili Kayıt İkili Kayıt
▰ Çocuk bazı günler bazı saatlerde üniversiteden ders almaktadır ve aynı zamanda ortaöğretime de devam etmektedir.
▰ Öğretim üyesi benzer çocuklardan oluşturulan bir sınıfta ders verebileceği gibi kendisi özel olarak da verebilir.
▰ Çocuk üniversiteye başlamadan önce ileride çalışacağı alanla ilgili kendini geliştirme fırsatı yakalar (Baykoç, 2018).
18
Onur Sınıfları Onur Sınıfları
▰ İkili kayıt modeli ile benzemektedir. Onu sınıfına devam eden öğrenciler lise ve üniversiteye birlikte devam etmektedirler.
▰ Üniversitedeki dersleri ikili kayıt modelinden
farklı olarak üniversiteli öğrenciler ile birlikte
değil kendisi gibi onur sınıfına kayıtlı üstün
zekalı öğrenciler ile almaktadırlar (Sak,
2012).
İleri Yerleştirme Sınıfları
İleri Yerleştirme Sınıfları
▰ Öğrenciler kendi liselerinde üniversite düzeyinde dersler alırlar ve bu
kredileri üniversiteye başladıklarında
kullanabilirler.
Üstten Ders Alma Üstten Ders Alma
▰ Çocuk bir dersi birkaç dönem önceden alabilir.
▰ Sınıf atlamada tüm derslerde ileri olması gerekiyor ancak sadece
birkaç derste üstün yetenekli olan çocuk sadece ilgili dersleri üst
sınıflar ile birlikte almaktadır (Sak,
2012)
Ders Hızlandırma Ders Hızlandırma
▰ Normalde bitmesi gereken
süreden önce öğrenci dersi
tamamlayabilir.
Sınavla Ders Geçme Sınavla Ders Geçme
▰ Bazı derslere devam etmeden sadece sınavına girerek dersleri verebilir.
▰ Sınavdan başarılı olursa dersi vermiş
olarak kredisini almaya hak kazanır
(Baykoç, 2011; Sak, 2012).
Hızlandırma Ne Zaman Kullanılmalıdır?
Hızlandırma Ne Zaman Kullanılmalıdır?
▰ Hızlandırma uygulamasına
çocuğun zihinsel performansı,
sosyal-duygusal durumu ve
akademik başarısı göz önünde
bulundurularak bütüncül bir
yaklaşım içerisinde karar
verilmelidir.
Hızlandırma Ne Zaman Kullanılmalıdır?
Hızlandırma Ne Zaman Kullanılmalıdır?
▰ Çocuk en az bir alanda ileri düzeyse olarak iyi bir akademik gelişim göstermiş olmalıdır.
▰ Çocuğun ilgi alanı ve yetenekli olduğu olan aynı olmalıdır.
▰ Çocuk hızlandırma uygulaması için istekli olmalıdır.
▰ Çocuk sosyal ve duygusal açıdan hazır
bulunuşluğa sahip olmalıdır (Sak, 2012).
▰ Hızlandırma uygulaması üstün yetenekli çocuğun sıkılmasına fırsat vermemektedir.
▰ Bu nedenle de hızlandırma uygulanan üstün yetenekli çocuk, eğitim programlarına daha istekli bir şekilde devam etmekte ve çocuklar için bu durum motivasyon kaynağı olabilmektedir.
▰ Bazı hızlandırma uygulamalarında ebeveynler çocuklarının sosyal
uyumandan dolayı kaygılanabilmektedir. (Saranlı & Kurtulmuş, 2018).
Hızlandırma Modelinin Seçilmesi
Hızlandırma Modelinin Seçilmesi
Kaynak: Sak, 2012).
27
Öğrencinin Akademik Durumu Hızlandırma Modeli Bütün alanlarda tipik gelişen
akranlarına göre çok ileri düzeydeyse:
Okula erken başlama
Üniversiteye erken başlama Sınıf atlama
IB programı Bir veya birkaç alanda tipik
gelişen akranlarına göre çok ileri düzeydeyse:
Üstten ders alma Ders hızlandırma Sınavla ders geçme İkili kayıt
Onur sınıfları
İleri yerleştirme sınıfları
3.
Zenginleştirme 3.
Zenginleştirme
3. Zenginleştirme 3. Zenginleştirme
▰ Normal sınıfta üstün yetenekli çocukların ihtiyaçlarına göre uygun düzenlemeler yapılır.
▰ Eğitim olanaklarını ve eğitim içeriğini çeşitlendirerek normal müfredatın ilerisinde olan bir eğitim programı oluşturmaktır.
▰ Derslerin içerikleri, öğretimde kullanılan yöntemlerin ve
müfredatla ilgili tüm boyutların zenginleştirilmesini
içermektedir (Schiever & Maker, 2003).
3. Zenginleştirme 3. Zenginleştirme
▰ Üstün yetenekli çocukların tipik gelişen akranları ile bir arada olarak sosyal ilişkiler kurmasını sağlamaktadır.
▰ Zenginleştirmenin uygulanabilmesi için
öğretmenin yeterli donanıma sahip olması
gerekmektedir (Aral & Gürsoy, 2012).
3. Zenginleştirme Türleri
3. Zenginleştirme
Türleri
▰ Zenginleştirme, ihtiyaca göre üç türde yapılabilmektedir.
▰ Sürece dayalı zenginleştirme,
▰ İçeriğe dayalı zenginleştirme,
▰ Ürüne dayalı zenginleştirme (Saranlı & Kurtulmuş,
2018)
Normal sınıf ortamında üstün yetenekli çocukların özellikleri ve ihtiyaçlarına göre düzenlemeler
yapılmaktadır.
▰ Yatay zenginleştirme: Ders çeşitliliği ve etkinlikler zenginleştirilmektedir.
▰ Dikey zenginleştirme: Konuyla ilgili derinlemesine
çalışmalar yapılmaktadır (Aral & Gürsoy, 2012).
İçerik Transferi İçerik Transferi
▰ Üstün zekalı çocukların düzeylerine göre kendisinden üst sınıfların müfredatları uygulanmaktadır.
▰ Üstün zekalı çocukların sınıf atlamaları ya da üst
sınıflardan ders almalarının mümkün olmadığı ya da tercih edilmediği zamanlarda kullanılmaktadır.
▰ «İçerik hızlandırma» olarak da değerlendirilebilir (Sak, 2012).
34
Müfredat Daraltma Müfredat Daraltma
▰ Üstün zekalı çocuğun yeterli olduğu konular müfredattan çıkarılmaktadır.
▰ Böylece kısa zamanda müfredat
tamamlanmaktadır (Sak, 2012).
Bağımsız Çalışma Bağımsız Çalışma
▰ Çocuğun ilgi duyduğu alanlara göre uzun süren araştırmalar yaparak çocuk projeler
yürütmektedir.
▰ İhtiyaç duyduğu alan uzmanı, akademisyen, bilim insanları ile birlikte çalışmalar yürütebilir.
▰ Öğretmenleri tarafından çocuğun çalışmaları sistematik olarak takip edilmektedir. İhtiyaç
duyduğu alanlarda destek sağlamaktadır (Sak, 2012).
36
Saha Gezileri Saha Gezileri
▰ Bağımsız çalışmalar kapsamında da saha gezileri kullanılmaktadır.
▰ Ayrıca da kullanılabilecek bir yöntemdir.
▰ Çocuklara sosyal, kültürel ve bilimsel
anlamda kazanım sağlamaktadır (Sak, 2012).
Okul Sonrası Programlar
Okul Sonrası Programlar
▰ Hafta sonları ya da yaz dönemlerinde üniversiteler ve belediyeler tarafından yürütülmektedir.
▰ Programlar kapsamında belirli konularda dersler, kurslar ve seminerler verilebilir.
▰ Üstün zekalı çocukların bir araya gelmesine
olanak sağlamaktadır (Sak, 2012).
▰ Müzik, sanat, dil, bilgisayar vb. kurslar,
▰ Yaratıcı sorun çözmeyi geliştiren programlar,
▰ Klasik edebiyat tartışmaları programları,
▰ Yarışma ve münazaralar ve benzeri gibi de
zenginleştirme uygulamaları sağlanabilir
(Baykoç, 2018).
Üstün yetenekli ve zekalı çocuklara zenginleştirme uygulaması yapılırken dikkat edilmesi gerekenler:
▰ Okul programı çocuğun ihtiyaçlarına göre değişebilecek esneklikte olmalıdır.
▰ Sınıf mevcutları bireysel eğitim programının uygulanmasına uygun olmalıdır.
▰ Sınıf öğretmenlerinin destekleyici olması, uygun araç ve gereçlere erişimin olması gereklidir.
▰ Okul, aile ve çevrenin ortaklaşa katılımı sağlanmalıdır (Aral &
Gürsoy, 2012).
40
3. Zenginleştirme
3. Zenginleştirme
4. Mentörlük
4. Mentörlük
Mentörlük Mentörlük
▰ Deneyimli ve bilgili bir kişinin birebirde çocuğa mentörlük yapmasıdır.
▰ Bir bilim insanı kendisine hayranlık
duyan bir üstün zekalı çocuğa rehberlik ve koçluk yapmasıdır.
▰ Mentörlük rol modelliği de
kapsamaktadır.
Mentörlük Mentörlük
▰ Bir konunun öğretiminin yanı sıra
motivasyon sağlayıcı, kariyer planlayıcı, akıl hocalığı ve arkadaşlığı da
sağlamaktadır.
▰ Üstün zekalı çocuğa entelektüel, sosyal, duygusal ve akademik destek
sağlamaktadır.
Mentörlük Mentörlük
▰ Çocuklara uzmanlarla çalışma olanağı,
▰ Özel yeteneklerinin gelişme olanağı,
▰ Mesleki ilgilerini belirleme olanakları,
▰ Detaylı araştırma yapma olanağı,
▰ Sosyal-duygusal anlamda gelişim sağlaması
açısından mentörlük uygulamasının katkıları
vardır.
▰ Mentörlük programına katılan çocuklar bir yıldan uzun sürelerde programa devam etmektedirler.
▰ Programın neleri kapsayacağı ve düzeni önceden belirlenmelidir.
▰ Hem mentörün hem de üstün zekalı çocuğun istekli olması gerekmektedir (Sak, 2012).
45
