Globalgap Eşdeğerlik Sertifikasyon Sisteminin Dünyadaki Örnekleri Ve Türkiye’de Uygulanabilirliğinin Đrdelenmesi
Gül ÖNER(1) Şule IŞIN(2)
Özet
Son yıllarda, piyasaya arz edilen tarımsal ürünlere karşı tüketici bilinci artmaktadır. Tüketici, satın aldığı ürünün çevreye dost, insan sağlığına uygun ve güvenli bir şekilde üretildiğinden emin olmak istemektedir. Bu beklentiler, pazara sunulacak ürünlere standart getirme konusunda üretici ve perakendecileri ortak bir noktada birleştirmektedir. Tüketiciyi koruma altına almak ve satın alacağı ürünlere karşı güvenini artırmak amacıyla, ulusal ve uluslar arası platformda bir takım girişimlerde bulunulmaktadır.
Bu girişimlerden biri de, Avrupalı büyük perakendeci süper marketler tarafından 1999 yılında hazırlanan ve Đyi Tarım Uygulamaları (ĐTU) başlığı altında tarımsal üretimde kullanılması gereken asgari standartların belirlendiği GLOBALGAP (EUREPGAP) protokolüdür.
GLOBALGAP sadece, tüketicilerin sağlığını ve güvenliğini garanti altına almaya çalışan bir sertifikalandırma sistemi değildir. Aynı zamanda, Benchmarking (Kıyaslama – Eşdeğerlik) gibi yenilikçi bir çözüm yolu ile de uluslar arası ticareti kolaylaştırmaya çalışmaktadır. Böylelikle, tüm dünyada ISO 65 / EN 45011 akreditasyon standartlarına göre ulusal ya da bölgesel olarak yapılmakta olan Đyi Tarım Uygulamalarının GLOBALGAP’e eşdeğerliği onaylanmaktadır.
Bu çalışmada öncelikle, 17 ülke tarafından uygulanmakta olan ve 3 ülkenin onay aşamasında beklediği GLOBALGAP eşdeğerlik sertifikasyon sistemi incelenmeye çalışılacak, daha sonra bu yöntemin Türkiye’de Đyi Tarım Uygulamaları çerçevesinde uygulanabilirliği irdelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Đyi Tarım Uygulamaları, GLOBALGAP (EUREPGAP), Eşdeğerlik Sertifikasyon Sistemi
Examples For Globalgap Benchmarking Certification System Worldwide And Examining Its Feasibility In Turkey
Abstract: In recent years, consumer awareness towards agricultural products that are supplied to the market has been increasing. Consumer wants to be certain that purchased product has been produced in conditions which are environmentally friendly, appropriate for human health and safely. These expectations combine both producers and retailers at a common point to set standards for products that are going to be launched to the market. Several attempts have been made to protect consumers and to improve the confidence of consumers towards products to be purchased in national and international platforms.
One of those attempts is GLOBALGAP (EUREPGAP) protocol, prepared by large European retailer supermarkets in 1999 in which minimum standards that have to be used in agricultural production have been set under the headline of Good Agricultural Practices (GAP).
GLOBALGAP is not only a certification system which aims to guarantee consumers’ health and safety. But it also attempts to facilitate international trade with a innovative solution like Benchmarking. Thus, in all over the world the equivalence of Good Agricultural Practices carried out nationally or regionally in accordance with ISO 65 / EN 45011 accreditation standards is confirmed to GLOBALGAP.
In this study, firstly GLOBALGAP benchmarking certification system which has been practiced by 17 countries and which waits for approval in 3 countries is aimed to be analyzed and afterwards the feasibility of the method in Turkey within the scope of Good Agricultural Practices shall be examined.
Keywords: Good Agricultural Practices, GLOBALGAP (EUREPGAP), Benchmarking Certification System
1
1. GĐRĐŞ
Son yıllarda, tüketicilerin satın alacağı ürünlere karşı güvenini artırmak ve gıda güvenilirliğinin şartlarını belirlemek amacıyla, ulusal ve uluslar arası çerçevede bir takım girişimlerde bulunulmaktadır.
Tarım ürünleri dış ticaretindeki en yenilikçi gelişme Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) tarafından gerçekleştirilen ve “Hayvan ve Bitki Sağlığı” konusunda yapılan uluslar arası anlaşma olmuştur (Gündüz, 2003). Bu anlaşmada, uluslar arası standartların korunması nedeniyle gıda güvenliğine ilişkin düzenlemelerin yapılması öngörülmüştür (Sayın, 2004). Sağlık ve Bitki Sağlığı Anlaşması (Sanitary and Physanitary Measure- SPS)’nın ilki, gıdada Kritik Kontrol Noktalarında Tehlike Analizi (HACCP- The Hazardous Analysis Critical Control Point) iken diğeri yaş meyve ve sebzede uygulanan
“Đyi Tarım Uygulamaları (ĐTU)” anlamına gelen GAP (Good Agriculture Practices)’tir (Sayın, 2002).
Đyi tarım uygulamaları, tarımsal faaliyetlerin çevreye ve doğaya en az zarar verecek şekilde yapılmasını ve tüketicilere güvenilir ürünler sunulmasını sağlamak amacıyla getirilen minimum şartlardır.
Avrupa’da iyi tarım uygulamalarına yönelik girişimler; tarım, imalat ve dağıtım alanındaki iyi uygulamalar ile kalite yönetimi alanındaki iyi uygulamalar olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır.
Kalite yönetimi uygulamaları için verilen sertifikalardan bazıları;
ISO 9001-9002, Đngiliz Perakendeci Birliği Teknik Standardı (BRS) ve Uluslar Arası Gıda Standartları (IFS)’dir. Đyi tarım uygulamalarında ise, GLOBALGAP protokolü kullanılmaktadır.
GLOBALGAP protokolü, tarım sektöründe bir kalite sistemi olup, tarımsal üretimi en iyi şekilde yapabilmek için geliştirilen ve mutlak gerekli temel esasları içeren ĐTU’nun çerçevesini belirlemek amacı ile hazırlanmıştır. Bu belge, Avrupa’daki lider perakendeci organizasyonların kabul ettikleri minimum standartları içermektedir. Bu standartlar sertifikalı fidan kullanımından, üreticinin kayıt işlemlerine, sulama, gübreleme, hasat zincirine kadar tüm aşamaları içeren bir süreçtir.
GLOBALGAP sadece, tüketicilerin sağlığını ve güvenliğini garanti altına almaya çalışan bir sertifikalandırma sistemi değildir. Aynı zamanda, benchmarking (kıyaslama - eşdeğerlik) gibi yenilikçi yöntemler kullanarak, ulusal ya da bölgesel standart ve düzenlemelerin, GLOBALGAP’e eşdeğerliğinin onaylanmasını da sağlamaktadır.
GLOBALGAP eşdeğerlik sertifikasyon sistemi ile; işletmelerdeki denetim sayısı bire indirgenmekte, böylelikle üreticilerin ödeyeceği denetim maliyeti azalmaktadır.
Ayrıca, tek bir sertifikalandırma ile hem ulusal hem de uluslar arası piyasalara yüksek kalitede ürün pazarlanabilmektedir.
GLOBALGAP eşdeğerlik sertifikasyon sistemine başvuruda bulunup, onay alan kurum, kuruluş ya da ülkelerin, GLOBALGAP üyeliğinden yararlanma, standart revizyon sürecine katılma, eşdeğerlik düzenlemelerine yönelik çalıştaylara katılma ve Ulusal Teknik Çalışma Grubu ile bağlantı kurma fırsatına sahip olabilmektedir.
Bu çalışmada, bireysel ya da kurumsal olarak çeşitli yararları olduğu düşünülen GLOBALGAP eşdeğerlik sertifikasyon sistemi incelenmeye çalışılacak, Türkiye’nin henüz dahil olmadığı bu sistemin iyi tarım uygulamaları çerçevesinde uygulanabilirliği irdelenecektir.
2. GLOBALGAP (EUREPGAP) PROTOKOLÜ: TANIM, KAPSAM VE AMAÇ
Avrupadaki yaş meyve ve sebze pazarının yaklaşık %70-80’ine hakim olan perakendeciler, tüketicilerine arz ettikleri ürünlerde son yıllarda gündeme gelen insan sağlığını tehdit eder nitelikteki belli bazı riskleri en aza indirgemek amacıyla 1999 yılında EUREPGAP protokolünü oluşturmuşlardır. EUREP, kâr amacı gütmeyen bir oluşumdur.
Merkezi Köln-Almanya olan bu oluşuma katılım, gönüllülük esasına ve objektif kriterlere dayanmaktadır.
Bu protokolle perakendeciler; “raflarına koydukları ürünün müşterilerine zarar vermeyeceği” konusunda tedarikçi ve dolayısı ile üreticilerden güvence istemektedirler.
EUREPGAP, Avrupa Perakendeciler Tarım Ürünleri Çalışma Grubu’nun (EUREP: Euro Retailer Produce Working Group), Đyi Tarım Uygulamaları (GAP: Good Agricultural Practices) başlığı altında tarımsal üretimde kullanılması gereken asgari standartların belirlendiği özel bir protokoldür.
EUREPGAP, Kritik Kontrol Noktaları Tehlike Önleme ve Tehlike Analizi (HACCP), Entegre Zirai Mücadele (IPM) ve Entegre Ürün Yetiştiriciliği (ICM) ilkelerini baz alarak, tarımla ilgili yöntem ve teknolojilerin sürekli gelişmesini desteklemektedir (cine-tarim.com.tr., 2010).
EUREPGAP sertifikası olan bir ürünün; insan sağlığına zararlı kimyasal, mikrobiyolojik, fiziksel kalıntılar içermediği, çevreyi kirletmeden veya doğal dengeye zarar vermeden üretildiği, üretimi sırasında üretimle ilgili insanların veya diğer canlıların refahının olumsuz olarak etkilenmediği, üretimi sırasında tüketicinin bulunduğu ülkenin tarımsal mevzuatı ve ürünün yetiştirildiği ülkenin tarımsal mevzuatına uygun işlemler yapıldığı anlaşılır.
EUREPGAP sekreteryası, EUREPGAP’in tüm dünyada küresel ticaret modeliyle uyum sağlaması nedeniyle, Eylül 2007’de düzenlenen 8. yıllık konferansında, EUREPGAP’in ismini GLOBALGAP olarak değiştirmiştir.
Bu gün GLOBALGAP kapsamında;
• ürün tabanlı (meyve ve sebze, çiçek ve süs bitkileri, yeşil kahve, çay vd.),
• çiftlik hayvanı tabanlı ( sığır ve koyun, süt hayvancılığı, domuz, vd.) ve
• su ürünleri tabanlı (somon, karides, köpek balığı, tilapya, vd.) standartlar uygulanmaktadır.
2.1. GLOBALGAP Sertifikasyon Seçenekleri
GLOBALGAP sertifikasyonu günümüzde, 80’den fazla ülkede, 100’den fazla bağımsız ve akredite sertifikasyon kuruluşu tarafından uygulanmaktadır (Anonim, 2010).
GLOBALGAP sertifikalandırması, başvuru sahiplerinin ticari yapılanma durumuna bağlı olarak iki ayrı şekilde yapılmaktadır. Bunlardan birincisi, üreticinin bireysel olarak sertifikalandırılmasıdır. Diğeri ise üreticilerin bir araya gelerek oluşturdukları kooperatifler, üretici birlikleri ya da dış satımcının ürün tedarik ettiği üreticileri tek çatı altında toplayarak oluşturduğu çoklu üretici grubu sertifikalandırmasıdır.
Bunlara ek olarak GLOBALGAP, Đyi Tarım Uygulamaları benzeri düzenlemelerin bulunduğu tüm dünya ülkelerinde, bu düzenlemelere uygun olarak yetiştirilmiş ve tescil edilmiş ürünlerin EUREP tarafından kabul görmesini sağlamak üzere bir “eşdeğerlik” (benchmarking) prosedürü de uygulamaktadır.
Türkiye’de henüz uygulamaya başlanmayan GLOBALGAP eşdeğerlik prosedürüne göre belgelendirme; bireysel belgelendirme için eşdeğerlik ve grup belgelendirmesi için eşdeğerlik olmak üzere iki ayrı şekilde yapılmaktadır. Eşdeğerlik kapsamındaki üreticiler, hem kendi ülkelerindeki iyi tarım uygulamalarını hem de GLOBALGAP standardının koşullarını yerine getirmekle yükümlü tutulmaktadır.
2.2. GLOBALGAP EŞDEĞERLĐK SÜRECĐ
Tüm dünyadaki Đyi Tarım Uygulamaları (ĐTU) standartları, bağımsız bir kıyaslama yöntemi ile GLOBALGAP’e eşdeğerlik gösterebilmektedir. GLOBALGAP kıyaslama süreci, dünyanın her yerindeki farklı standartları sınıflandıran ve uyumlaştıran bir filtre sistemine benzetilebilmektedir (Anonim, 2010).
Bir GLOBALGAP eşdeğerlik düzenlemesi yapabilmek için, başvuru sahibinin ilk olarak GLOBALGAP Kıyaslama Ağına (http://benchmarking.globalgap.org) kayıt
yaptırması ve web sayfasında yayınlanan GLOBALGAP kıyaslama prosedürünü takip etmesi gerekmektedir (Anonim, 2010).
Bu süreç esas olarak, başvuru sahibi; kurum, kuruluş ya da ülkelerin iyi tarım uygulamalarını içeren belgelerin, GLOBALGAP belgeleriyle teknik açıdan karşılaştırılmasından oluşmaktadır. Başvuru sahibinin düzenlemelerine ilişkin sertifikasyon sistemi kuralları önce GLOBALGAP genel düzenlemeleri ile daha sonra GLOBALGAP kontrol noktaları ve uygunluk kriterleri ile karşılaştırılmaktadır.
Başvuru sahibinin sertifikasyon kurallarının ISO 65 gerekliliklerine uygun olması istenmektedir. Başvuru sahibinin ilgili belgelerinin eşdeğerlik değerlendirmesi, gıda sektöründe ve ürün sertifikasyonunun akreditasyonu sürecinde tecrübeli, eşdeğerlik denetçisi (gözden geçiricisi) durumunda olan Avustralya ve Yeni Zelanda Birleşik Akreditasyon Sistemi (Joint Accreditation System of Australia and New Zealand / JAS- ANZ) veya Alman Akreditasyon Kurumu (Deutsches Akreditieriungssystem Prüfwesen GmbH / DAP) tarafından yapılmaktadır. Kıyaslama sürecini denetleyen bu iki bağımsız kuruluş, başvuru sahibi ile düzenli olarak iletişim halinde bulunmaktadır (Lazo, 2008) .
Bu ilk değerlendirmeyi izleyen bir sonraki aşama, GLOBALGAP’e üye ortaklar (tedarikçi ve perakendeciler) tarafından yapılan bağımsız değerlendirmedir. Bu aşamada üye ortaklar, eşdeğerlik denetçisi kuruluş tarafından ortaya konan sorunları şeffaf bir şekilde gözden geçirmekte ve yorumda bulunmaktadırlar (Lazo, 2008).
Eşdeğerlik denetçisi kuruluş, GLOBALGAP üyelerinin yorumlarını toplar ve bunları teknik değerlendirme sürecinin bir parçası olarak sürece dahil eder. Daha sonra, bu teknik yorumlar hakkında başvuru sahibinin yanıtları alınarak bu aşama sonlandırılır.
Bu gözlemleme aşaması, maksimum iki ayda tamamlanır. Eşdeğerlik denetçisi kuruluş, başvuru sahibinin düzenleme standartlarına ilişkin uygulamalarını doğrulamak ve saha değerlendirmesini yürütmek amacıyla tecrübeli bir denetçi seçer. Değerlendirme kapsamındaki işletmeler, hem mevcut hem de GLOBALGAP standartlarını yerine getirmekle yükümlüdür (Lazo, 2008).
Başvuru sahibi, yapılan uygulamaların yerinde değerlendirilmesi amacıyla, denetçiye birkaç işletme tanıtır. Bağımsız eşdeğerlik denetçisi kuruluş, GLOBALGAP sekreterliğine başvurunun onayı ya da reddine yönelik bir tavsiye gönderir.
GLOBALGAP sekreterliği, bu tavsiye doğrultusunda bir karar vermektedir. Başvurunun reddedilmesi durumunda, başvuru sahibinin buna itiraz etme hakkı bulunmaktadır.
Başvurunun onaylanması durumunda ise, GLOBALGAP Sekreterliğiyle bir eşdeğerlik sözleşmesi imzalanır. Bu sözleşme ile, başvuru sahibinin, en son eşdeğerliği yapılan düzenlemeyi uygulayacağı onaylanmaktadır. Sözleşmeyi takiben başvuru sahibi “şartlı onay” statüsünü kazanmaktadır. Eşdeğerlik sürecinin, başvurunun yapıldığı ilk tarihten itibaren, şartlı onay statüsünün verildiği tarihe kadar, en az altı ay sürmesi beklenmektedir. Eşdeğerliği yapılan düzenlemeler ise, şartlı onay statüsünde altı aydan daha fazla kalamamaktadır. Bu süre içinde düzenleme sahibi, üretici üyelerini yeni düzenlemenin uygulanması, sertifikasyon kuruluşunu da eşdeğerliği sağlanan düzenlemenin ISO/IEC 65 akreditasyonunun sağlanması konusunda teşvik edecektir.
Đkinci belirtilen husus GLOBALGAP Sekreterliğine bildirildiğinde, “Tam Onay”
statüsüne yükseltilme söz konusudur. “Şartlı Onaylı” ve “Tam Onaylı” eşdeğerliklerin her ikisi de GLOBALGAP web sayfasında gösterilecektir (Lazo, 2008).
3. GLOBALGAP EŞDEĞERLĐK SERTĐFĐKASYON SĐSTEMĐNE DAHĐL OLAN ÜLKELER VE BU ÜLKELERĐN BAZI GLOBALGAP KRĐTĐK KONTROL NOKTALARINA UYUMDA GÖSTERDĐKLERĐ FARKLILIKLAR
Bugün Avusturya, Đngiltere, Uruguay, Şili, Çin, Kolombiya, Đsveç, Meksika, Hollanda, Đspanya, Yeni Zelanda, Almanya, Đsviçre, Kenya, Japonya, Tayland ve Fransa olmak üzere 17 ayrı ülkede; büyükbaş hayvan, koyun, su ürünleri, meyve-sebze, kesme çiçek ve süs bitkileri gibi ürün çeşitliliğine yönelik olarak uygulanmakta olan ve kıyaslaması yapılmış 20 ayrı GLOBALGAP eşdeğerlik planı bulunmaktadır.
Söz konusu eşdeğerlik planları hazırlanırken, prosedür gereği, GLOBALGAP kontrol noktaları ve uygunluk kriterlerine birebir uyulması istenmektedir. Düzenleme sahipleri, kriterleri yerine getirmekle birlikte, isterlerse kendi ülkelerine uygun ilave yorumlarda da bulunabilmektedir.
Çizelge 3.1’de, eşdeğerlik sertifikasyon sistemine dahil olan ülkelerden bazılarının GLOBALGAP kontrol noktaları ve uygunluk kriterlerine uyumda, ülke olarak getirdikleri ilave yorumlara yer verilmiştir. Bu çizelgede, örnek olarak üç GLOBALGAP kontrol noktası ve uygunluk kriteri ele alınmıştır.
Ürün tabanlı 8.3.1. kontrol noktası ve uygunluk kriteri ele alındığında; Hollanda ve Đtalya’nın, hasat sürelerini hesaplarken 1 günün 24 saate eşit ya da büyük olmasına dikkat ettikleri görülmektedir. Almanya’da ise, kalıntı limiti normal çıksa bile hasat öncesi sürenin asla öne alınmaması gerektiği belirtilmektedir.
Çizelge 3.1. GLOBALGAP Eşdeğerlik Sertifikasyon sistemine dahil olan bazı ülkelerin GLOBALGAP kontrol noktaları ve uyum kriterlerine getirmiş oldukları ilave yorumlar.
No Kontrol
Noktası
Uygunluk Kriteri Ülke Yorumu
Hollanda: Hasat öncesi süreler hesaplanırken, aşağıdaki ölçümlere dikkat edilmelidir.
1 gün > 24 saat 2 gün > 48 saat 2 ay > 8 hafta Almanya:
-Uygulama tarihi kaydedilmeli.
-Hasat öncesi süre kaydedilmeli.
-Hasat tarihi kaydedilmeli
-Kalıntı limiti değerleri normal çıksa bile, hasat öncesi süre asla öne alınmamalıdır.
CB. 8.3.1 (Ürün Tabanlı)
Majör Zorunluluk
Tescil edilmiş olan hasat öncesi sürelere riayet ediliyor mu?
Üretici bitki koruma maddesi uygulamalarına ait kayıtlardan ve işlemin uygulandığı bölgede yapılan ürün hasadının tarihleri gibi açıkça belgelenmiş prosedürlerden faydalanarak ürünlere uygulanan koruma maddeleriyle ilgili tüm hasat öncesi sürelere riayet edildiğini kanıtlayabilmelidir. Özellikle sürekli hasat yapılan durumlarda tüm hasat öncesi sürelere uyulması maksadıyla tarla, bahçe veya seralarda bilgilendirici sistemler kullanılmalıdır.
Örneğin; uyarı işaretleri, uygulama zamanı, vb.
Đtalya: Hasat öncesi süre hesaplanırken, 1 gün = 24 saat olarak dikkate alınmalıdır.
Örneğin; 1 Ekim’de ilaçlama yapılsın.
Emniyetli bir hasat için 3 gün gerekiyorsa, hasat için en uygun ilk tarih 5 Ekim’dir.
Burada, hasat tarihi 4 Ekim gibi görünse de, 3 gün = 72 saatin tamamlanması zorunludur.
CB. 8.9.6 (Ürün Tabanlı)
Majör Zorunluluk
Boş kutular, uygulama cihazında bulunan basınçlı durulama aygıtı kullanılarak ya da en az üç kez su ile
durulanıyor mu?
Bitki koruma maddesi uygulama makinesinin üzerinde bitki koruma maddesi kutuları için kullanılmak üzere monte edilmiş basınçlı bir durulama ekipmanı bulunmalı veya atma işleminden önce her bir kutunun üç kez durulanması konusunda açık olarak yazılmış talimatlar yer almalıdır.
Kenya: 1. Boş kutular üç defa çalkalanmalı, sonra delerek ya da keserek kullanılamaz hale getirilmelidir. Bu kutular, geri dönüştürülmek üzere ya da tamamen yok edilinceye kadar bir tehlikeli atık toplama noktasında biriktirilmelidir.
2. Eğer, bulunduğunuz bölgede boş bitki koruma kaplarını yok edebilecek onaylı bir firma yok ise, fonksiyonel atık yakma tesislerinin kullanımı kabul edilir.
Çizelge 3.1.’in devamı
Hollanda: Đlk yardım ya da BHV( Đlk yardım ya da Yangın ve Duruma Müdahale Eğitimi) sertifikası uygundur. Đşletme de öğrenciler, kısmi zamanlı çalışanlar ya da iş arkadaşları çalışsa bile bu kriterin yerine getirilmesi gereklidir.
AF. 3.2.4 (Tüm Đşletme Tabanlı)
Minör Zorunluluk
Đşletmede üretim yapıldığı her hangi bir zamanda her bir işletme tarım faaliyetleri yürütülürken ilk yardım eğitimi almış yeterli sayıda (en azından bir kişi) personel bulunuyor mu?
Đşletme faaliyetleri yürütülürken ilk yardım konusunda eğitim görmüş (son beş yıl içinde) en az bir görevli çiftlikte hazır bulunmalıdır.
Mevcut olması halinde ilk yardım konusunda geçerli mevzuat
uygulanmalıdır.
Đşletme faaliyetleri tüm bölüm ve kısımlarda yürütülen çalışmaları
kapsamaktadır.
Kenya: 1.Đşletme ya da paketleme aşamalarında, ilk yardım konusunda eğitim almış ve geçerli bir sertifikaya sahip en azından bir kişinin olması istenmektedir. Genel kurallara göre; her 50 çalışandan birinin ilk yardım konusunda eğitim almış olması istenir. Fakat, bu sayı çalışma ekibinin büyüklüğüne göre ayarlanabilir.
2. Bu konuda eğitim görmüş personele ilişkin sertifika fotokopisi ya da diğer eğitim belgeleri mevcut olmalıdır.
3. Alınmış sertifika ya da belgeler en fazla 5 yıllık olmalıdır.
Kaynak: Anonim, 2010 (www.globalgap.org).
Ürün tabanlı 8.9.6. kontrol noktası ve uygunluk kriterine bakıldığında ise;
Kenya’nın boş bitki koruma kutularının saklanması ve yok edilmesinde bulunulan yörenin durumuna göre alternatif yöntemler sunduğu görülmektedir.
Tüm işletme tabanlı 3.2.4. kontrol noktası ve uygunluk kriterinde; Hollanda’nın ilk yardım ya da BHV( Đlk yardım ya da Yangın ve Duruma Müdahale Eğitimi) sertifikası istediği ve işletmede kısmi zamanlı ya da iş arkadaşları çalışsa bile bu kriterin yerine getirilmesini istediği belirtilmektedir. Şili, ilk yardım eğitiminin, çalışanların maruz kalabileceği travmaları, zehirlenmeleri ve yaralanmaları içermesini istemektedir.
Almanya ve Kenya ise, ilk yardım eğitiminin beş yıldan eski olmamasını belirtmektedir.
Ayrıca Kenya, her 50 çalışandan birinin ilk yardım konusunda eğitim almış olmasını istemektedir.
4. TÜRKĐYE’DE ĐYĐ TARIM UYGULAMALARI
Türkiye’de Đyi Tarım Uygulamaları, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından 08.09.2004 tarih ve 25577 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Đyi Tarım Uygulamalarına Đlişkin Yönetmelik" ile 05.03.2005 tarih ve 25806 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Đyi Tarım Uygulamalarına Đlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik"
esasları dahilinde yürütülmektedir. Đyi Tarım Uygulamaları (ĐTU) ile; çevre,insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyecek şekilde tarımsal üretim yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması hedeflenmektedir.
ĐTU kriterlerine uygun olarak yapılan tarımsal faaliyetler, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş sertifikasyon kuruluşlarının kontrol ve denetiminde gerçekleştirilmektedir. Kontrol ve denetimler sonunda, ĐTU kriterlerine uygun olarak üretildiği anlaşılan ürünler sertifikalandırılmaktadır. Belgelendirme kapsamında; yaş meyve ve sebze, kesme çiçek ve süs bitkileri, fide ve fidancılık, tarla bitkileri ve çay bulunmaktadır.
Tarım Bakanlığı, 2006 yılında, sadece 2 sertifikasyon kuruluşu ile ĐTU sertifikası verirken, bu gün bu sayı 20’ye ulaşmıştır. Bu sertifikasyon kuruluşları Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından denetlenmektedir (iyi.tarim.gov.tr., 2010).
Bu gün, 5.094 sebze-meyve üreticisi, toplam 1.166.000 dekar alanda ĐTU kapsamında üretim gerçekleştirmektedir. Bakanlık, meyve–sebze alanlarında dekar başına 20 TL, örtü altı üretime de dekar başına 80 TL destek vermektedir. Ayrıca üreticilere indirimli kredi desteği de sağlanmaktadır (kobifinans.com.tr., 2010).
Üreticilerin, ĐTU sertifikasını alabilmeleri için, 15 ana başlıkta 236 kriteri yerine getirmeleri gerekmektedir. Denetimler, GLOBALGAP kontrol noktaları ve uygunluk
kriterlerine uygun olarak tüm kontrol noktalarının denetlenmesi ve üreticinin uygunluk düzeyinin belirlenmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir.
ĐTU kapsamında yapılan üretim hem iç pazarda hem de bazı dış pazarlarda tercih sebebi olmakta ayrıca üretici, perakendeciler ile doğrudan anlaşma yaparak ürününü aracısız bir şekilde satabilmektedir. Đlk bakışta sertifika maliyetleri ve uygulamaya geçiş için iyileştirme çalışmalarının gerekliliği yatırım gerektirse de uzun vadede maliyet avantajı sağlanabilmektedir. Uygulamanın ihracatçı şirketler için de avantaj sağladığı bilinmektedir. ĐTU kapsamındaki ürünlerin akreditasyon işlemleri uluslar arası normlara uygun olduğundan yurt dışı pazarlara girişte karşılaşılan tarife dışı engellerin aşılmış olacağı ifade edilmektedir. Ayrıca ihracata konu olan meyve ve sebze çeşitlerinin uluslar arası piyasa taleplerine uygun hale getirilmesi ile daha geniş pazarlara ulaşılabileceği, bu nedenle Türkiye’de ihracata yönelik üretimde ĐTU’nun giderek yaygınlaştığı belirtilmektedir (kobifinans.com.tr., 2010).
5. SONUÇ
Halen sınırlı sayıda ülkede uygulanmakta olan GLOBALGAP eşdeğerlik sertifikasyon sisteminde işletmeler tek bir denetimden geçmekte, böylelikle sertifikasyon maliyetleri de azalmaktadır. Ayrıca, iyi tarım uygulamaları tekniği ile yetiştirilmiş kaliteli ve güvenilir ürünler, tek bir sertifikalandırma ile hem ulusal hem de uluslar arası pazarda yerini almaktadır. Böylece uluslar arası ticaret daha da kolaylaştırılmış olmaktadır.
Ülkelerin kendi isimleri altında gerçekleştirmiş oldukları (KENYAGAP, CHINAGAP, CHILEGAP, MEXICOGAP, SWISSGAP, NEW ZEALAND GAP , JGAP gibi) GLOBALGAP eşdeğerlik sertifikasyonu, hem ürünlerin hem de ülkelerin, uluslar arası pazarda daha iyi tanınmalarını, prestij ve ün kazanmalarını sağlamaktadır.
Türkiye’de hem GLOBALGAP sertifikalı hem de iyi tarım uygulamalı ürün yetiştiriciliğine ilişkin belli bir yapı oluşturulmuş ve bu doğrultuda uygulamalar devam etmiştir. Ancak, henüz bir “TÜRKGAP” oluşturulamamıştır.
Türkiye’nin, GLOBALGAP eşdeğerlik sertifikasyon sistemine dahil olarak
“TÜRKGAP” oluşturulması halinde; hem üreticilerin hem de ihracatçı firmaların tek bir sertifika ile üretim ve ihracat yapmaları sağlanmış olacaktır. Böylelikle, sertifikasyon maliyetlerinin oldukça azalacağı düşünülmektedir. Ayrıca, bu sayede işletmelerdeki denetim sayısının bire indirilerek, denetim maliyetlerinin de azalacağı tahmin edilmektedir.
Sertifikasyon maliyetinin ve denetim sayısının azalması ile birlikte, küçük ölçekli üreticilerin de “TÜRKGAP”e dahil olabilmesi sağlanacaktır.
Ayrıca, dış satımı yapılan ürünlerin üretildikleri ülke adını taşımasının uluslar arası pazarlarda tanıtım, prestij kazanımı ve bu ürünlere yönelik talep artışı açısından önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.
Bu nedenle; Türkiye’nin bu eşdeğerlik sertifikasyon sistemine dahil olmasını sağlayacak gerekli girişimlerde bulunulması, uygun alt yapı ve organizasyonun oluşturulması yararlı görülmektedir.
KAYNAKLAR
Anonim, 2010. EUREPGAP General Regulations and Control Points & Compliance Criteria Fruit and Vegetables, National Interpretation Guidelines, Newsletter, Flyer, Facts&Figures, Success Stories, Services-Benchmarking (www.globalgap.org)
Gündüz, M. 2003. DTÖ Anlaşmaları Çerçevesinde Dünya Ticaretini Yönlendiren Gelişmeler ve Türk Gıda Sanayi. Đhracatı Geliştirme Merkezi Yayınları, Ankara.
Lazo, Angelo (2008), “Facilitating One Stop Audit at the Farm Gate”, http://www.globalgap.org/cms/upload/Resources/Publications/Newsletter/081007GG_Ma gazin_WEB-VERSION.pdf (01.08.2010)
SAYIN, C. 2002. Yaş meyve ve Sebze Dış ticaretinde Sağlık Düzenlemeleri ve EUREPGAP
SAYIN ,C., MENCET, M.N. ve TAŞÇIOĞLU, Y. 2004. Avrupa Birliği’nde EUREPGAP Uyg.
ve Yaş Meyve ve Sebze Đhracatımıza Olası Etkileri, Türkiye VI. Tarım Eko. Kongresi, 16–18 Eylül, Tokat.
(http://www.cine-tarim.com.tr/dergi/arsiv41/gundem05.htm, 26.07.2010) (http://www.kobifinans.com.tr/tr/sektor/011302/24925, 27, 10.08.2010)
(http://iyi.tarim.gov.tr/, 12.08.2010)
