ihtiralara ili~kin YENi MACAR KANUNU *

(1)

iHTiRALARA iLi~KiN YENi MACAR KANUNU *

<;:eviren:

Dr. G. PALOS Dol,':. Dr. Akar OC;:AL

I. GiRiS

1 Ocak 1970'dc ylirlirllige girecek olan ihtiralann beratlar va- sltasiylc himayesine ili~kin yeni kanun (kIsaca beratlara ili~kin

kanun), Macaristan'da, smal mlilkiyetin himayesi konusunda yeni bir <;lglr a<;ml~ bulunmaktadlr. Eski kanun, yeni kanunun ylirlir- lligc girecegi gelecek sene 75. yIlml doldurmu~ olacaktIr. Sadece bu olay, yenilc~tirme zaruretini a<;lklamakta yeterlidir. Esld kanun bir<;ok kere degj~tirilmi~ ise de, bu degi~iklikler berat huku- kanun temcl prensiplerine ili~kin degildir. Sliphesiz, Avusturya- Macaristan Imparatorlugu zamanmda ylirlirllige girmj~ olan eski kanun -lisan konusu da dahil olmak lizere-, smai mlilkiyete ili~kin

Macar mevzuatmm yenile~tirilmesini gcrekli kdan ekonomik ve sosyal kalkmmanm ihtiya<;lanm tatmine artlk muktedir degildi.

Eski kanundaki ilk degi~iklik, Macaristan'm Paris ittihadl Mu- kavclenamesine dahil oldugu 1900 yIlmda yapdml~tl. bteki degi-

~iklikler ise bu tarihten sonra olmu~tur.

Eski kanun tescil sistemini esas alml~tl. 1949'da yeni bir degi-

~iklik kanunu ile once den tet kik sisteminin getirilmesi, Macar berat hukukunda onemli bir ilerlcme olarak kabul edilebilir. Bu de-

gi~iklige gore, berat talepleri, yenilik, kalkmma ve smai uygula- (") "La nouvelle loi hongroise sur les inventions», La propri6te Indust- rieHe, 1969, No: 9, So' 265-270 (<;:eviri, yazardan ve BIRPI'dan ayn ay- n alman izne istinaden yapIlml~tIr).

(2)

rna ~artlanna uygun olup olmadlklan baklmmdan tetkik edilecck- lerdi.

Eski kanun, bir hizmet ya da veHtlet akdi ile <;ah~makta olan mucidc verilecek bedel konusunda hic;bir hiikiim ihtiva etmiyor- duo Bu bo~luk ozel bir mevzuat ile doldurulmaktaydl. Boylece, beratlara ili~kin eski kanun, mucidin maddi ve manevi menfaatlcri- ni koruyan yardlmcl kararnamelerle tamamlanml~ bulunuyordu.

ihtiralara ili~kin yeni kanun ~u iiC; temele dayanmaktadlr:

a} Yeni kanun iilkenin ekonomik ve sosyal kalkmmasl goz oniindc tutularak hazlrlanml~tIr. Gerc;ekten yeni kanun, bir taraf- tan planh sosyalist ekonomi ilkelerini benimsemek ve miistahdem durumundaki mucide bir iicret verilmesini saglamak suretiyle, sosyalist toplumun beratlar konusundaki temel prensiplerini gayct giizel bir ~ekilde aksettirmi~ bulunmakta; ote yandan da smai miilkiyetin himayesi konusunda ekonomik kalkmmadaki yeni etapla- rm icaplanm nazan itibare almakta ve beratm, ekonomik yam?- manm bir ozel ~ekli ve teknik geli~menin bir unsuru olmasl ic;in gerekli hususlan kapsamaktadlr.

b) Son ydlardaki teknik ve ilm! geli~mc sadecc «teknilo) alanda degil, aym zamanda ziraat ve biyoloji alanlarmda da ger-

c;ekle~mi~tir. Yeni bi tki tiirlerinin istihsalinde ve hayvan neslinin

yeti~tirilmesinde oldugu gibi, topluma, smai icatlann sagladlgl faydaya e~it bir fayda saglayan fikri yaratmalara 0 ~ekilde biiyiik bir on em atfedilmi~tir ki, onlann smai miilkiyetin himayesindcn haric; blrakIlmasl artIk dogru goriilmeyecektir. Bu baklmdan, ihtiralara ili~kin tasan, bitki tiirlerini de himaye kapsamma alml~

tI. Millet Meclisi ise bunu yetersiz buldu ve himayeyi hayvan nesline de te~mil etti.

c) Macari~tan, Paris ittihadl Mukavelenamesinin Lizbon Met- nini kabul etmi~ ve Stokholm Metnini de imzalaml~ bulunmaktadlr. Bu baklmdan, Stokholm Metninin yakm bir gelecekte tasdik edilmesi beklenebilir. Paris ittihadl Mukavelenamesinin ongordiigii biitiin yiikiimliiliikler kanunu hazlrlayanlarca goz oniinde tu-

tulmu~tur. Bitki tiirlerine ili~kin kanun hiikiimleri, Paris'te imza- lanan bitki beratlannm (obtentions vegetales) himayesi hakkmdaki uluslararasl Konvansiyon ile c;atl~mayl onleyebilmek ic;in, ti- tizlikle kaleme almml~tIr. Macaristan'm kar~Illkh ekonomik yar-

(3)

dm1 lwnusundaki i~birliginden dogan yliki.imli.illikleri de goz onun- de tutulmu~tur. Bu i~birliginin sma! mlilkiyet konusunda ortaya koydugu sonw;:lardan da yararlal1llml~lIr.

Simdi, ihtiralara ili~kin kanunun bazl onemli hliklimlerini a<;:Ildamaga <;:alv;;aeaglz_

II. SINAI BERATLAR

ihtiralara ili~kin kanun, berata baglanabileeek ihtirall1 tarifini de bir ol<;:lide degi~tirmi~tir. Yenilik, gcli~me karakteri ve uy- gulama kabiliyeti (bu sonuneu unsur eski kanundaki valorizasyon imkfmma tekablil etmcktedir), ihtira beratl alll1maSI i<;:in artlk ycterli degildir; ihtira, aynea, tcknik nitclik ta~lmahdlr. Tcknik ni- tcligin aranmaSI eski kanunda soz konusu cdilmemi~tir, bu husus mahkemc kararlannda ifadesini bulmu~tu.

Eski kanun sadeec yeniligi tarif cdiyordu; ihtiralara ili~kin kanun ise herbir unsuru tarifini ayn ayn yapmaktadlr. ihtira, egcr ({ bir sanat sahibinin onu ger<;:ekle~tirmesine imkfm vereeek ol<;li- dc yaygm hale gelmemi~sc» ycni olarak telftkki edilebilceektir.

Eger, «sonu<;: teknik duruma nazaran bir geli~meyi ifadc ediyor ve bugline kadar tatmin cdilcmcyen ihtiya<;:lar tatmin edilebiliyor ya da onecki duruma gorc daha iyi bir ~ekilde giderilebiliyorsa», ihtiram geli~mc niteligi ta~lmakta oldugu kabul cdilir. ihtirada soz konusu olan <;:ozlim ~ekli ayl1l sonu<;:lann clde edilmcsi surctiylc bir<;:ok kere ger<;:ekle;;tirilcbiliyorsa, ihtira uygulanabilmc geregine uygun dcmektir. Tcknik nitelik, egcr <;:ozlim ~ekli istihsal tarzll1da bir degi~iklik yapml~sa, ger<;:ekle~mi~ olarak tclftkki edilebilir.

Bu tarifler, eskidenberi uygulanmakta olan ~artlarclan Earkh bulunmamakta, ifadeler ycni olmasma ragmen, sadcee yeniligi ta- 1'if cden eski kanundaki bo~luklar aynen muhafaza edilmektedir.

Teknik nitelik i<;:in soz konusu olan tariE, beratm sagladlgl himayeyi, uzmanlann ve ilgili tqckklille1'in lize1'indc ittifak edeme- dikle1'i bir sahaya geni~letmek imkftl1ll1l vcrmektedir. ihtiralara

ili~kin kanundaki ta1'ife gore, yeni bi1' bitki tlirlinlin istihsalinin tcknik nitclik ta~ldlgmda ~liphc yoktur. Aym ~ekilde, ycni bi1' hayvan nesli yeti~ti1'en kimse de, yeni bir istihsaldc bulunmu~ demek- tir_

(4)

ihtiralara ili;;kin kanun, ;;u tic; tiirlu ihtiral himayc lcapsamm- dan hari<; tutmu;;tur :

a) ilil<;lar, kimyasal Llsullerle imal edilen iiriinler, insan ve hayvanlar i<;in besin maddeleri olarak kullamlacak istihsal;

b) Kullamlmasl kanunlara ya da toplumun orf ve adetlerine aykm olan istibsal;

c) Konusu, daha once alman bir berat konusunun aym olan istihsal ya da usuller.

Bitki tiirleri ve hayvan nesli (a) bendine bir istisna te~kil

eder; sadece ticareti slmrlandlnlan iiriinler ise (b) bendinin istis·

nasldlr. Berat, kIsmi ayniyet halinde, slmrh olarak verilir (c).

ihtiralara ili;;kin kanun, berata bagh haklan ve onlarm himayesini eski kanuna nazaran daha ayrmllh olarak diizenlemektedir.

Berata baglanan hak, mucide ya da hak sahiplcrine aittir. Bu ba- lomdan, berata baglanan hak ger<;ek (veritable) bir hakllr; ;;u an- lamdaki, eger mucit kanunun ongordiigii ;;artlan yerine getirmi;;- se, smai miilkiyet konusunda yetkili alan mcrci, bera11 vermek zorundadlr. dte yandan, kanun ;;unu da belirtmektedir ki, eger kanuni ;;artlar tamam degilse, yetkili merci berat veremez. Kanuni

~artlar mevcutsa bera11 verecek, aksi halde talebi reddedecek olan merci, daha once de oldugu gibi, yine Mill] ihtira Biirosu'dur. Ka- nun bu kaideye bir istisna getirmektedir: Mucit, bir hizmet akdi ya da ba;;ka bir hukuki bag sebebiyle c;oziim ;;ekilleri hazu'lamak zorunda ise, bera1 istihdam cdene ya da aradaki hukuld baga dayanarak hak sahibi durumunda olana verilir. Fakat, kanun, bu gibi durumlarda, mucide, ozel bir kararname ilc tespit edilmi;; bir iicrct verilmcsini de ongormektedir.

Mucit, istihdam eden beraL talebinde bulunmasa ve gizliligi siirdiirse bile, yine iicrete hak kazamr. icat, ba~ka bir tarzda kul- lamhyorsa, iicretin yine verilmesi gerekir.

ihtiralara ili;;kin kanun iki tiirlii him aye ongormektedir: Ge·

<;ici ve mutlak himaye. Gc<;ici himaye, talebin tescili tarihinden ge-

<;erli olmak iizcre ililndan ba;;lar, beratm verilmesi ile kesinlik ka·

zamr. Himaye siiresi, tescil tarihinden ba~lamak iizere, yirmi yll·

dlr.

Himaye, berat sahibine, icadm i;;letilmesi konusunda bir mut·

lak hak ve bir ii¢iincii ;;ahsa i;;lctme lisansl verilmesi hususunda

(5)

da yine bir ba~ka hak saglar. Lisans, mucidin icadml dogrudan dogruya i~lctmck igin ycterli imkanlara sahip olmadlgl durumlarda, icadm dolayh olarak i~letilmesi imkfmml veren bir mutlak hak temin edcr (mesela mucit bir sanat sahibi degilse vc icadml i~let

mek imkallllll bulamlyorsa). Boyle bir durumda, mucit, lisans akdi vasltasiyle, dolayh bir i~letmc imkalll aramak zorunda kahr.

Himayenin geni~ligi talepnamede belirtilen hususlan kapsar.

Tarifname (description) ve resimler, ancak taleplerin tefsirinde kullallliabilir, himayenin geni~liginin tespitinde bunlardan yararla- llliamaz.

Himaye, daha onceki i~letme durumunu ve lilkeden transit ob- rak gegen mallan kapsamaz.

Mutlak hak, ancak. Paris ittihadl Mukavelenamesinin 5/ A. 4.

maddesi hiikmii uyarmca, mecburi lisansla ya da Milli Savunma Bakalllnm, milli savunma ihtiyaglarmm giderilmesini teminen devlet igin kullallllmaYl istemesi halinde, smlrlandmlabilir. Mucit, her iki durumda, miktan ihtilaf halinde mahkemece tespit edilecek bir tazminet isteyebilir.

1:htiralara ili~kin kanun, eski kanundan daha da ileri gederek, lisans akdini de diizenlemi~tir. Lisans veren kimse, maddi ve hukuki aYlplara kar~l, devredilen haklan temin zorundadlr. Lisans, ancak ozd bir ~artm bulunmaSl halinde, mutlak bir nitelik ta~lr.

Taraflarca zaman a ya da ba~ka hususlara ili~kin bir ~artm ongo- rlilmemesi halinde, lisans sahibi, icadl, bir zaman ve yer tahdidi soz konusu olmadan, i~letebilir. Berah yenileme hakkI, bunun aksine, cger ~art yoksa, berat sahibinc aittir. Himaye sona ermi~

ve sona erme de makable ~amil bir sonug doguruyorsa (mesela iptal durumu soz konusu ise), Ii sans sahibi, ancak, odedigi be de- lin lisansm i~letilemedigi zamana tekabiil eden kIsmml talep ede- bilir. Bu hiikmiin nedeni, Ii sans sahibinin, icadl i~letmesi ve bu

i~letmeden dogan avantajlardan yararlanml~ olmasldlr. Bu avan- tajlar bir ex tunc sona erme sebebi ile ortadan kaldmlamaz. Li- sans akdine ili~kin kanun hiikiimleri, jus dispositivum durumunda oldugundan, taraflar akdin muhtevasml serbestge tesbit ede- bilirler, ihtiralara ili~kin kanun hiikiimleri, ancak, akitte hiikiim bulunmamasl halinde uygulalllr.

Usul hiikiimlerindc de biiyiik dcgi~iklikler soz konusudur: Es- ki kanuna gore, kanunda hiikiim bulunmayan hallerde Hukuk Usu-

(6)

Ili Muhakeme1eri Kanunu uygulanmaktaydl. Yeni kanun, bunun aksine, Milli ihtira Ofisinde yapIlaeak i~lemlcre, kanunda belirtilen istisnalar dl~mda, idari usul hliklimlerinin uygulanaeagml on- gormektcdir.

Smai mlilkiyctle ilgili i~lcmleri yapaeak mercilcrin yctkileri

~unlan kapsamaktadlr: Berat verilmcsi; himaye sliresinin vc iptal durumunun tespiti, olumsuz tespit, bcrat tarifnamcsinin tefsiri, teseilc ve ycnilemeye ili~kin i~lemler.

Usulc i1i~kin bir ba~ka anemli degi~iklik de geciktirilmi~ tctkik (examen differe) usullinlin getirilmcsidir. Ge<;iktirilmi~ tctkik, ger<;ektc, bir maear <deadl}} dlr; bu us ullin kanuna almmasl, ilk defa, Budape~te Politcknik Okulundan Prof. Asboth ('~) tarafmdan teklif edilmi~ fakat teklif olumlu kar~Ilanmaml~tl. Bu teklif, gc<;

de olsa, ~imdi kabul cdilmi~ bulunmaktadlr. Kanunun ifadesine gore, kesin ya da son ineclemc (examen dd'initif ou examcn ultc- rieur), ilan tarihinden itibaren dart yll i<;inde hcrhangi bir kimsc tarafmdan talep edilebilceek ve hatta resen dc bu yola ba~vurula

bileeektir.

Milli ihtira Ofisi, talebin incclemcsini iki safhada yapar: ilk ineelcmc ne yenilige ve ne de teknik karakter ve aneelik hakkma

i1i~kin dcgildir. ilk ineelcmcde, talebin, kanunun angardligli husus lara uygunlugu tespit edilirsc, keyfiyet Ofisee ilan olunur. ilan, tale bin ge<;iei himayesi imkamm yaratlr. Ge<;ici ve kesin himayenin sonu<;lan aymdlr. iki <;qit himaye arasmdaki fark, ge<;iei hi- maycnin, aneak, kesin him aye durumunun ortaya <;lkmasl halindc

ger<;ckle~ebilmesidir. Ba~ka bir ifadc ile, ge<;iei himayeyc dayanarak a<;llan dava (mesela bir taklit davasl), teseil usulilnlin bir kesin kararla sonw;lanmasma kadar askIda kahr. Son ineeleme oto- matik olmadlgl i<;in, bu tlirlli bir ineeleme yapllmasl hakkmda bir talcp bulunmazsa, ge<;ici himaye ortadan kalkml~ olur.

Mill! ihtira Ofisi, esasa ili~kin son ineclcmcsi hakkmdaki ka- ran ilan edinee, bu ilandan sonra herkes bcratm verilmesine lear-

~l itiraz cdebilir. Tam ineeleme (examen eomplet) durumunda da, talcbin ilanmdan itibaren li<; ay i<;inde bir itirazda bulunmak mlim- klindlir.

(") GeciktiriImi~ tetkik, Prof. K. Beier tarafmdan Budape~te'de veriIen bir konfcransta etrafhca a<;Ildanml~tlr.

(7)

Mill! ihtira Ofisinin esasa ili~kin kararlan, talep Uzerine, mah- kemeee yeniden tetkik edilir. NizaSlZ kaza usuliiniin uygulandlgl dava, Budape~te Metropoliten Mahkemesinde goriiliir. Bu mahkemenin kararlan, Yiiksek Mahkemede temyiz edilebilir. Berata ili~

kin davalar, yetkili mahkemenin teknik bilgiylc miicehhez hlm- maSl11J gerekli hlar. Bu sebeble, mahkeme beyetini te~kil eden iie;

yargwtan ikisi, yiiksek teknik formasyon3 sahip kirnselerden te~

kil edilmelidir.

III. BiTKi TlTRLERi j<;:iN VERiLEN BERATLAR Macaristan'da eski kanun zamamnda da bitki tiirleri i<;in berat verilmesi miimkiindii. Son Ylllarda yeni bitki Wrleri istihsalin- deki geli~me sebebiyle, bu alandaki himayenin yenile~tirilmesi, himaye konusuml11 ozelliklcrinin goz oniinde tutulmaS1111 gerekli h- hyordu. Ziraat, iilkenin ekonomik hayatl11da yok onemli bir ycr

i~gal etmektedir. Zira! istibsal, ihracatImlZl11 af;iagl yukan % 50 si durumundadlr. Bu sebeblc, yeni bitki WrIeri istihsalinin, sma! miilkiyetin himayesindeki en modern vasItalara gore diizenlenmesinin onemi biiyiiktiir.

A. Eski Kanunda Bitki Tlir'lerinin Himayesi.

Eski kanun zamanl11daki uygulamaya gore, bitki Wrleri, on in- celcmenin benimsenmesindcn orlce ve sonra, himayeden yararlanmakta idi. Bunun saglanmasl11da, hem Paris ittihadl Mukavelena- meSl11l11 1. maddesi III. fIkrasl hiikmiinden yararlamhnakta ve hem de kanunda bir tarifin yer almamasl sebebiyle, Milli ihtira Ofisinin, tatbild tabi! ilimler <;er<;evesindeki biitiin <;oziim ~ekille

rinin bir teknik nitelik ta~ldlg1111 kabul etmesine dayamhyordu.

Yeni bitki WrIeri istihsali, ~iiphesiz, tatbiki tabU bilimlerin, ozel- likle biyolojinin uygulanmaS1111 istihdaf eden bir yaratlcl dii~iince i~lemidir. Bu sebeble, bu tiirlii i~lemler, berata baglanacak icatlar sahasl11dan hari y blrahlml~ degildi.

Bununla beraber, eski kanunun bazl hiikiimleri, bitkisel kat·

lann himayesi konusunda i5nemli gii<;liiklcrin ortaya ylkmasma se- beb olmu~lardl. Beratlara ili~kin kanunlarl11 biiyiik bir hsml11da oldugu gibi, eski Macar kanunu da, insan ya da hayvan besini olarak kullamlacak iiriinlerin himayesini kapsaml i<;ine almaml~tl.

~i.iphesiz, yeni bitki Wrlerinin hiiyiik bir klsml hu gruba giriyor-

(8)

duo insan ya da hayvan besini olarak kullamlan bir bitkinin SOz konusu oimasl halinde, sadece istihsal usulii berata konu olabili- yor, istihsal (yeni bitki) ise ancak dolaYlSlyla himayeediliyordu.

Bu esas, ycni bitki tiirlerinin istihsalini de slmrlamaktaydl. Uygu- lamada, eski kanunun himayesi mahdut bir alanda gen,:eklqiyor- duo Yukanda belirtilen gii<,:liiklere bir ba~kasl daha eklenmi~ti:

Sma)' istihsale ve ihtiram devrine imkflll veren bir smai beratm sagladlgl himaye, bitkiye ili~kin beratm (brevet vegetal) soz konusu oimasl halindc, clveri~li bir hal <,:aresi tqkil etmekten uzak- 11. Usuliin himayesi isc, bir<,:ok halde, tesirsizdi. Bu sebeble, yukanda belirtilen engeller, be rata baglanabilecek bitki tiirleri saylSl- m biiyiik <,:apta frenliyordu. Eski kanunun, istihsal vc usule ili~kin

olarak sagladlgl himaye, bu sebeble yeterli degildi. Bitkisel istihsale, smai istihsale saglanan himayenin ayhml saglal11aktan ibarct olan amaca, eri~ilmemi~ti.

Bitkiler i<,:in verilecck beratlarm ycnilqtirilmesi, uzmanlar arasmda miinaka~a konusu olmu~tu. Bu konuda iki fikir <,:arpl~l

yordu. Bunlardan birincisine gore, yeni bitki tiirlerinin himayesinin, smai miilkiyetin himayesi <,:er<,:evesinde verilecek beratlar yo- luyla saglanmasma devam edilmelidir. Otcki fikre gore ise, nltclc- me (qualification) sistemi, amaca eri~mek imkanml vermcktedir;

bu sebeble bitki tiirleri i<,:in berat verilmesinde zaruret yoktur.

Bitki tiirlcrinin nitelendirilmesi, Macaristan'da, 19. asnn son- lannda ba~lamakla beraber, bu bir l11ecburi nitcleme l11ahiyetin- de degildi. Bitki tiirlerinin mecburi nitelemesi 1941'dc ger<,:ekle~

mi~tir. Buna gore, bitki tohumlan, ancak, «milli nitelemedcn sonra» ortaya <,:lkacak tiiriin belirtilmcsiylc satIlabilecekti. Tiirlerin nitelendirilmesi, 1951'de, bitki tiirlerinin nitelendirilmesi ile gorev- lendirilcn Milli Konsey'in ve bir ara~tlrma enstitiisiiniin ihdasl ile ycniden organize cdilmi~ti.

lOYll sonra 1961'de, bir Hiikiimet kararnamesi lIe, bitki tiirlerinin ve hayvan nesillerinin nitelendirilmesi i~i tekrar ele ahndl ve bir niteleme enstitiisii kuruldu. Bu kararname nitelemenin tat- bikini hayvan nesillerinc, bitki (culture) ve hayvan yeti~tirilmesi

llsullcrine de te~mil etti.

Soz konusu kararnamc, kaliteli bitki tiirii yeLi~Liren miistahsile, istihsal geliriyle oran11h bir iicret ve aynea tliriin muhafaza- Sl i<;:in bir bedel (redevance) tahsisini de ongormcktcydi. Milli ni-

(9)

teleme Konsey'i, bu kararnameye dayanarak, bir tiiziik yaYlmladl;

buna gore, «kabul edilen talep, tiiriin, ge<;ici tiiriin ve usuliin himayesini sagbyordu. Fakat, tiiziik, himayenin tarifi konusunda yeterli hiikmii ihtiva etmiyordu.

1948' de, 48 sayIlI hiikiimet kararnamesi ile himayede degi~ik

lik yapIldl : Bu kararname, teknik usulleri kapsam dl~ma <;lkarta- rak, nitelemeyi, biyolojik usullerle sllllrlandlrdl. Bir ba~lm degi~ik

lik ile de, yeni bitki tiirii ve hayvan nesli yeti~tiricisinin hakkma

ili~kin ihtilaflann halli, adli kaza merclerine verildi.

Bu klsa a<;lklama bize ~unu gostermektedir ki, sllllflama (clas- sification) sisteminin ama<; vc konusu (objet), berat sisteminden tamamen [arkbdlr. Zirai alanda geli~mi~ her devletin sllllflandlrma sistemine ihtiyaCl vardlr, fakat bu sistem milli ekonominin ozel bir sahasma uygulamr. Yetkili organlar, bu nitcleme esasma dayanarak, Macaristan'da hangi tiirlerin kamusal istihsale dahil olrnasl gerek- tigine karar verirler. Bu durum, beratla himaye esasmm gereksizli- gini ifade etmekten uzaktlr.

Bitki tiirlerinin, beratla himayeden hari<; blralnlmasl, biiyiik mahzurlar dogurabilecektir. Niteleme sistemi, miistahsile, himaye imldlll vermeksizin, bir iicret verilmesini sagbyordu. Bitki beratla- n ise, miistahsilin menfaatlanlll korumakta, iicretin hukuki yoldan talebi imkanull vermektcdir. Ucret bu sayede, kesin bir ~ekilde himayc gormekte ve yabancI ara~tlrma i~letmelerinln clde ettigi sonu<;larm kullalllimasl imkallllll kolayla~tIrmaktadlr. Bitki tiirlerinin nitcleme sistemi ile himayesi yeterli degildir; ger<;ekten, yukanda a<;lklanan sllllrb ol<;iiler i<;inde bile olsa, bir yeni bitki tiiriiniin himayesi imkanslzdll-. Smai berat, teknik gcli~menin zarrui bir un- surudur ve bitki beratl, Macaristan'daki ve yabancI i.ilkelerdeki tec- riibclere balnhrsa, zirai kalkmmada aylll fonksiyonu if a etmektedir.

B. ihtinllara ili~kin Kanunla Yeni Bitki Tiirlerinin Himayesi.

Bitki beratlarmm ycnilqtirilmesi, aynntlh ve smai beratlara llyglllanandan farkb hiikiimlcri gerekli kIlmaktadlr. Kanunun bir boliimii «biyolojik icatlara», yeni bitki tiirleri vc hayvan ncsillerine

ili~kin hiikiimlere aynlml~tlr. «Blyolojib beratla smai berat arasmdaki iki onemli farkl, kanun belirtmi~ bulunmaktadlr. Buna gore, smai beratlara ili~kin kanun hiikiimleri, mahiyetlerine uygUl1

dii~tiigii ol<;iide bitki tiirlerine uygulanabilecektir. KanUnlll1 yiiriir-

(10)

liik tarihine ili:;;kin kararname, bi tki tiirleri i<;in ozel hiikiimleri, sI- nai beratlara uygulananlardan farkh csaslan, ihtiva edccektir.

ihtiralar hakkmdaki kanun, bitki tiirlerinin beratla himayesi :;;artlanm tcspit etmektedir. Yeni bitki tiirii ve bunu istihsal etmek iizere uygulanan usul, eger yeni tiir homojen ve nispeten dayamkh (stable) ise, berata konu olabilecektir. Yenilik, homojenlik ve nisbi dayamkhhk, kanunun yiiriirliiliigiine ili:;;kin kararnamcde a<;lkhga kavu:;;turulacaktlr.

Bitki tiirlerinin himayesinin sonu<;lan da ihtiralara ili:;;kin kanunda tespit edilmi:;;tir. Kanuna gore, berat sahibi, bitki tiiriiniin istihsali i<;in gerekli materyah ticari ama<;la iiretmek, onlan satmak ya da bu i~lemleri yapmasI i<;in bir ii<;iincii :;;ahsa bir lisans vermek konusunda bir mutlak hakka sahip olur. Himaye, istihsal materyalinin, berat sahibinin izni olmakslZln, bitki tiirlerinin himaycsi ba- lommdan bu kanunda saglanan himayeye benzer bir himaye sistemi bulunmayan bir yabanCl iilkeye satIlmasl yasagml da kapsamaktadlr. Bu iki hiikiim de, bitki beratlannm (obtentions vegetales) himayesi hakkmda Milletlerarasl Paris Konvansiyonunun 5 ve 6. mad- delcrine uygun bulunmaktadlr.

Milli ihtira onsi, tescil taleplerinin esasa ili:;;kin incelemesinde,

"U

:;;artlan goz oniinde bulundumr :

Tescil edilen bitki tiirii yenilik, homojenlik ve dayamkhhk :;;artlanna uygun mudur?

Tescil konusu, beratla himaye sisteminden hari<; midir?

Tarifnamelcr ve talepnameler kanuni :;;artlara uygun mudur?

«Biyolojik» ihtira bir iinite te:;;kil etmekte midir (ihtira anea k bir tck tiirii kapsayahilir)?

istinat edilen oncelik hakk! gc<;crli midir, aym bitki tUrii i<;in oncclik hakkma sahip bir berat ya da tescil mevcut mudur?

ihtiralar hakkmdaki kanun, bitki tiiriine ili:;;kin ihtiram bir clevlet orgam tarafmdan meydana gctirilmcsi halinde (meseia bir ara:;;tlrma enstitiisiinde ya da bir deviet <;iftliginde), Devietin beratm sahibi olacagml da ongormektedir. Berata bagh haklar Tanm Bakam ya da onun tarafmdan tcspit edilen organca kullamhr. Bitki ihtiramm mucidi (ycni tiiriin iireticisi), bu haide de, icadll1m maddi ve manevi baklmdan tamnmasml istemek haklom haizdir. Ger-

(11)

<;ekte, burada bir i!i'<;i ihtirm (invention d'employe) soz konusudur.

i!i'<;i ihtiral ile bitki ihtiral araslndaki fark, berata baglanan bir bitki tiiriiniin soz konusu olmasl halinde, sadece bir devlet orgamnm hak sahibi olmasmda kendini gostcrir.

A<;lklanan hiikiim zirai kooperatiflere ili!i'kin dcgildir. Eger ihtira (bitki tiirii), bir kooperatifte ger<;ekle~tirilmi~se, smai ihtiram aym olan, tipik bir i~<;i ihtiral konusu olur. Bu halde kooperatif, i~

<;i ihtiramm sahibi durumundadlr.

Bitki ihtirama ili~kin ycni kanunun hiikiimlcri, bu scbeblc, daha once soz konusu olan him aye !i'art ve sonu<;larmda onemli dcgi-

~iklikler yapml~ bulunmaktadlr.

IV. YENi HA YVAN NESLiNiN HIMAYESi

Yetkili organlarca hazlrlanan kanun tasanSl sadece bitki tilrle- rine uygulanacak hiikiimler ihtiva ediyordu. Kanunun Millet Mecli- sindeki miinaka~asl esnasmda bin;ok milletvekili, himayenin yeni hayvan nesline de te~mil edilmesini teklif ctti. Bu gorii~meler Slra- smda tasanda degi~iklik yapIlch ve yeni hayvan neslinin beratla himayesi de kanunun kapsamma dahil edildi. Millet Meclisinin bu modern ve cesaretli tutumu, yetkili mercilcri bir<;ok onemli sorun- 1a kar~l kar~lya blrakml~ oldu.

Bilgimize gore, bugiine kadar sadece ii<; devlet, yeni hayvan neslinin himayesini saglaml~ bulunmaktadlr. Avusturya ve Romanya'- da himaye beratla, Rusya'da isc yazar sertifikasl (certificat d'aute·

ur) ile temin edilmi~tir. Macaristan'da, ycni hayvan nesillerinin mil- Ii seviyede nitelcndirilmesi 1961'de ger<;eklqmi~tir; bu sebeble, bu sahadaki niteleme sistemi bitki tiirlerindekine n,azaran daha yenidir.

Eski kanun zamanmda Milli ihtira Ofisi, hayvan ncsillerine ili~kin beratlann verilmesi i~iyle ugra~mlyordu. III. A. boliimiindeki a<;lk- lamalanmlzdan da anla~Ilacagl gibi, tabii bilimlerde elde edilen sonu<;larm teknik <;oziim ~ekli olarak telftkki edi1mckte olmasl sebc- biyle, yeni hayvan neslinin himayesinin kabul edilmemesi i<;in hic.- bir sebep yoktu. Millet Meclisinin, hayvan ve bitkilerc ili~kin biyolojik icatlara farkh csaslan uygulamamasl, tamamen normal bir

davral1l~ tlr.

Yeni hayvan nesillcri ve bitki tiirleri, ihtiralara ili~kin kanunda birlikte miitalfta cdilmi~;;lcrdir : Bitki tiirleri hakkmdaki hiikiimlerin

(12)

tam amI hayvan ncsillerine de uygulanacaktlr. Binnetiee, hayvan nesillcri i~in gerekli olan berat :;;artlan da yenilik homojenlik ve dayamkhhkllr. Himayc, istihsal materyalinin ticaretine ili~kindir.

Kanun hiikmiinc gore, bitki tiirleri hakkll1daki hiikiimler «mahiyetlerine uygun dii~tiigii ol~iide)} hayvan nesillerine de uygulana- cakllr. Boylece, himayenin konusunun ozelliklerine bagh olan fark- lar da nazan itibare alll1ml~ olmaktadlr.

V. SONU<;:

1htiralara ili~kin kanunun yiiriirliige girmesiylc ortaya ~:lka

cak onemli degi~ikliklerden biri, berat hukuku sisteminin dl~mda ger~ekle~ecektir. Giri~ boliimiinde ~unu belirtmi~tik ki, yeni kanunun ama~lanndan bir de, beratlan, rekabetin miiessir vasltaJarll1- dan biri yapmak ve boylece teknik geli~mcye katkIda bulunmak- tlr. Macaristan'm yeni ekonomik sisteminde, pazara, ge~mi~teki duruma nazaran, ~ok daha fazla on em atfedilmektedir. Buna benzcr bir egilim, oteki sosyalist iilkelerde dc mii~;;ahade olunmaktadlL Bu cgilimin sonu~u ~udur ki, fikir mahsulleri (creations d'esprit) bir kere maddile!;>tirildilcr mi, artlk mal durumunu ahrlar. Yeni kanuna gore, mucidin yaratlcl faaliyeti sonucn olarak istihsal edi- lcn malIar, mamuliin istihsal usuliiniin tamamlaYlcl bir kISmll11 te!;>kil cdcr ve bu sebeble dogrudan dogruya piyasa kanunlanna tabi olurlar. ihtirall1 yaratllmasl, bu scbeble, sadece, maddi vc mu- nevi bir himaycden yararlanmakta olan mucitlerlc ilgili dcgildir.

Ekonomik iiniteler, i!;>letmcler vc kooperatifler de, ihtirall1 i:;;letil- mesindcn dogan kardan yararlanmakta olduklanndan, onlar da bundan boyle ilgi duyacaklanhr. Ekonomik i.inilenin her bir i~~isi,

ihtirall1 yaratllmasl ve i~letilmesi scbehiylc ortaya Glkan kfm mad- dctcn hisscdcccktir.

Bcrat hukuku sistcminin cn ol1emli amaCl sosyal kalkmmaYl saglamaktlr. Bu amaca ula:;;makta tcknik gcli)Tl1cocn yararlal1lhr.

istcnilen amaca eri)mek iGin daima ckonomik vc sosyal :;;artlan goz oniinde tutmak gerekir. ihtiralara ili!;>kin yeni MacaI' Kanunu, yeni icatlar sayesindc bu amaCl ger~ekle~tirmegc Gah~acakiJr.