Halkla İlişkiler ve Yaratıcı Endüstriler:
Yaratıcı Endüstrilerde
Halkla İlişkilerin İzini Sürmek
iletişim : araştırmaları • © 2016 • 14(2) • 2017 • 15(1): 119-139 Senem Gençtürk Hızal
Özet
Yaratıcı endüstrilerin özgün tanımındaki tutarsızlık ve arayışlara koşut olarak yaratıcı endüstrilere hangi alanların dâhil olduğu da tartışmalıdır. Bu çalışma, yaratıcı
endüstriler kavramının halkla ilişkilerle ilişkisinin nasıl kurulduğunu ya da kurulabileceğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Buna bağlı olarak çalışma, bu ilişkinin akademik anlamda halkla ilişkiler alanında yeni çalışma alanlarına verebileceği
katkılara ve yönlere işaret ederek, tartışmaya açmayı hedeflemektedir. Çalışmada halkla ilişkilerin yaratıcı endüstrilerdeki konumu ya da konum arayışı, olası diğer düzeyler saklı tutularak yoğunlaşma-yöndeşme, yaratıcılık ve yaratıcı kimlikler olmak
üzere üç düzeyde ele alınmaktadır. Anahtar sözcükler:
Public Relations and Creative
Industries: Tracking of Public
Relations in the Creative Industries
iletişim : araştırmaları • © 2016 • 14(2) • 2017 • 15(1): 119-139 Senem Gençtürk Hızal
Abstract
In parallel with the inconsistencies and quests in the original definition of creative industries, it should also be discussed what areas are included in the creative industries. This study aims to demonstrate how the creative industries are and should
be related with the concept of public relations. Accordingly, the study aims to open this discussion by pointing out the contributions and directions that this relation could
give to new fields of study in the field of public relations in academic terms. In the study, the status and the status quest of public relations in the creative industries is
considered at three levels: concentration-convergence, creativity and creative identities, while preserving other possible levels.
Key words:
Bu çalışma, son otuz yılın kavramsallaştırması olan yaratıcı endüstri-lere, halkla ilişkilerin dâhil oluşunu anlamaya ve anlamlandırmaya yönelmektedir. Zira konu ile ilgili akademik çalışmalarda bu durum henüz yeteri kadar ele alınmamakta, verili olarak kabul edilmekte ve sınırlılıkla tartışılmaktadır. Hartley vd.’nin (2013: 59) belirttiği gibi “… çokça araştırma ve tartışma, yaratıcı endüstrilere ait olduğu tespit edi-len sektörleri desteklemek için politika ve program geliştirme ile ilgi-lenmiştir… Ancak titizlikle araştırılan akademik bir kategoriden ziya-de, politik müdahalesi olan bir terimden beklenebileceği gibi, yaratıcı endüstrileri neyin oluşturduğunun tutarlılığı hakkında çok tartışmalar yapılmıştı…”. Ne var ki sektörel perspektifte “yaratıcı endüstriler”in yaratıcılık boyutu halkla ilişkilere, üretim ve uygulamalar bağlamında dâhil edilirken bu boyut akademik bağlamda tartışmaya sınırlı açıl-mıştır. Çalışma, yaratıcı endüstriler kavramının halkla ilişkilerle ilişki-sinin nasıl kurulduğunu ya da kurulabileceğini ortaya koymayı amaç-lamakta, buna bağlı olarak bu kurulumun akademik anlamda halkla ilişkiler alanında yeni çalışma alanlarına verebileceği olası katkıları ve yönleri işaret ederek tartışmaya açmayı hedeflemektedir.
Yaratıcı Endüstrilerde Halkla İlişkiler
Yaratıcı endüstriler her ne kadar referansını kültür endüstrilerinden1 almışsa da tamamen referansından farklı bir paradigmada, pozitif bir değerlendirme ile “evrensel bir kurtuluşun vaadi” (Raunig, 2013) ola-rak ortaya çıkmıştır. Garnham (2006) kültürden yaratıcı endüstrilere geçişi eleştirirken yaratıcı endüstriler teriminin kullanılmasının ancak bilgi toplumu politikası bağlamında anlaşılabileceğini; kavramın
poli-tik ve ideolojik gücünü, yenilikçilik, bilgi, bilgi çalışanları ve bilgi toplumu teorisinden alınan bilgi ve iletişim teknolojilerinin etkisine bağlı prestij ve ekonomik önemden aldığını ileri sürmekte, yaratıcı endüstrilerin küresel ekonomi, ekonomik refah, devlet desteği ile fikri mülkiyet haklarının genişletilmesi gibi olguları meşrulaştırdığını belirtmektedir.
Hesmondhalgh (2002) ise geleneksel olarak halkla ilişkiler, pazarla-ma, reklamcılık ve gazetecilik gibi farklı ve birbiriyle bağlantılı alanlar-da faaliyet gösteren medya şirketlerinin kültürel endüstriler olarak nitelendirildiğini, kültürel endüstrilerin özellikle endüstriyel üretim ve kültürün dolaşımından sorumlu olan şirketleri ve meslekleri temsil etti-ğini belirtmektedir. Kültür(el) endüstrilerin tanımı, kapsamı üzerine bir yandan akademik tartışmalar devam ederken bu tartışmalarda medya üretimi, ilgili şirketlerin ve şirketlerin eylem alanına yönelik özel olarak vurgulanma eğilimini kapsamaktadır (Deuze, 2007: 249). Son yıllarda politika yapıcılar, endüstri gözlemcileri ve akademisyenler, medya çalışmalarını “yaratıcı endüstriler”in geniş bir kapsamı içinde yer aldığı şekilde yeniden kavramsallaştırdılar (Deuze, 2007: 249).
Yaratıcı endüstriler kavramı son otuz yıla aittir, kavram ile sanayi üretiminin yarattığı ekonomiden hizmet üretiminin yarattığı ekonomi ve bu ekonominin içindeki fikir bazlı girişimler vurgulanmaktadır. Kavram Birleşik Krallık Kültür, Medya ve Spor Departmanı (DCMS: 1998:3) tarafından ilk kez 1998 yılında “bireysel yaratıcılık, beceri ve yetenek üzerine temellenen, aynı zamanda fikri mülkiyetleri geliştire-rek refah yaratma ve iş istihdamı sağlama potansiyeline sahip faaliyet-ler” olarak tanımlanmıştır. İlk ilan edildiğinde on üç sektöre yaratıcı endüstrilerin doğrudan bileşeni olarak yer verilmiştir. Bu sektörler; reklamcılık, mimari, antikalar, sanat/zanaat, tasarım, moda, sinema, eğlence yazılımı, müzik, gösteri sanatları, yayıncılık, televizyon ve radyo olarak belirtilmiştir2. Söz konusu raporun sektör analizlerinde reklamcılık alt raporunda halkla ilişkiler ilişkili endüstrilerde, doğru-dan pazarlama, pazar araştırmaları, tasarım, medya ve tutundurma ile birlikte yer almaktadır (Creative Industries Mapping Documents-Advertising, 1998: 2). Ayrıca reklamcılıkla ilgili temel faaliyetler
“tüke-tici ve içgörü araştırmaları, müşteri pazarlama ve iletişim faaliyetleri-nin planlanması ve yönetimi, tüketici hedefleme, reklam, tutundurma ve halkla ilişkiler kampanya yaratımı, medya planlama, satın alma ve değerlendirme” olarak sıralanmaktadır (Creative Industries Mapping Documents-Advertising, 1998: 2). 2001 yılında gözden geçirilen dokü-manda ilişkili endüstriler “halkla ilişkiler, tutundurma, doğrudan pazarlama, televizyon, radyo ve sinema, pazar araştırma, tasarım”; temel faaliyetler, “tüketici araştırmaları ve içgörü, müşteri pazarlama faaliyetleri ve iletişim planları yönetimi, tüketici beğenisi ve tepkileri-ni tanımlama, reklam ve tutundurma yaratımı, halkla ilişkiler, medya planlama, satın alma ve değerlendirme, reklam ürünleri üretimi” ola-rak sıralanmaktadır (Creative Industries Mapping Documents-Advertising, 2001: 1).
Hartley vd.’nin (2013: 59) girişte de vurgulanan yaratıcı endüstri-leri neyin oluşturduğuna ilişkin tartışmalar süregelmektedir. Hatta bu tartışmada “yaratıcı endüstrilerin özgün tanımının tutarsızlığı” ve neyin içeride neyin dışarıda olduğu, komşu sektörlerle olan ilişkisinin kararsız olduğu vurgulanmaktadır (Hartley vd., 2013: 55). Yaratıcı endüstriler kavramı ve bu süreçte oluşturulan kategorilerin özgün bağlamlarda yeniden anlamlandırılmaya ihtiyaç duyduğu da açıktır. Üstelik anlamlandırmanın ve kategorizasyonun sadece politika yapı-cılar ya da sektör perspektifiyle sınırlı kalmaması, akademik araştır-malarla da desteklenmesi gerekmektedir. Örneğin, Birleşik Krallık’takinin aksine Danimarka’da moda endüstrisi, yaratıcı endüst-rilerin içinde değil, “kültürel ve deneyim ekonomisi” olarak kültürel endüstriler politikası içinde konumlandırılmaktadır (Melchior vd., 2011: 216). Türkiye’de Demir’in (2014: 92) de belirttiği gibi “resmi makroekonomik raporlarda yaratıcı endüstriler kategorisi bulunmaz”. Vardar’ın ifadesiyle (2017) Türkiye’de “yaratıcı sektörler içerisinde yer alan sektörlerin bazıları ulusal strateji ve planlarda yer almakla birlik-te bu sektörler bir bütün olarak yaratıcı endüstriler grubuyla kümelen-miş bir şekilde yer almamaktadır, … genel bir politika çerçevesi yok-tur”. Bununla birlikte British Council, UNDP Yaratıcı Ekonomi
Raporu’na göre Türkiye’nin özellikle sanat ve el sanatları, yayıncılık, sahne sanatları ve görsel sanatlar alanında yaratıcı hizmet
ihracatında-ki en iyi performans sergileyen ilk üç ülkeden bir olduğundan hareket-le Türkiye’nin yaratıcı endüstrihareket-ler programını geliştirmesine yardımcı olmak, politika belirleyiciler arasındaki düşünce yapısını etkilemek, kültürel ve yaratıcı liderlere ilham kaynağı olmak ve yaratıcı girişimci-lere destek olmak amacıyla Türkiye’nin 2018 odak ülkesi olarak seçil-diği bir çağrı açmıştır3.
İlişki düzeyi 1. Reklamcılık ve Halkla İlişkiler:
Yoğunlaşma ve Yöndeşmenin Anlamlandırılması
Halkla ilişkilerin reklamcılıkla ilişkili endüstriler içinde yer alması, şüphesiz iletişim hizmetleri endüstrilerinde yaşanan yoğunlaşmanın ve yöndeşmenin bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Creative Industries Mapping Documents-Advertising (1998: 15) metninde, ajans
yapılanma-larının son elli yılda geçirdiği dönüşüme dikkat çekilmekte ve kaynak olarak Londra merkezli iletişim hizmetleri grubu WPP Grup gösteril-mektedir. 2010 yılında British Council tarafından yayınlanan Mapping the Creative Industries: A Toolkit başlıklı çalışmada da bu bağlantı açıkça
ifadelendirilmektedir:
İngiltere'de, pazarlama ve bazı halkla ilişkiler faaliyetlerini içeren reklam-cılıkta istihdam, çokuluslu kurumların hâkimiyetinde ve bu kurumların ağırlıklı merkezi reklam dünyasının başkentleri olarak kabul edilen Londra ve New York. Londra merkezli iletişim grubu WPP, dünyanın en büyük gelirine sahip ve 100’den fazla ülkede yaklaşık 140.000 kişi istih-dam etmektedir (BOP Consulting, 2010: 16).
Advertising Age’in her yıl gerçekleştiriği Agency Family Tree
rapor-larında bu ilişki, sektör perspestifinde de görünür kılınmaktadır. Merkezi Londra’da olan WPP Grup, 2017 raporunda birinci sırada yer almaktadır (Agency Family Tree, 2017). WPP Grubun bünyesinde rek-lam, medya yatırım yönetimi, veri yatırım yönetimi, halkla ilişkiler ve kamu ilişkileri, markalaşma ve kimlik, doğrudan, dijital, tutundurma ve ilişki pazarlama, dijital ve sağlık iletişimi ajanslarını bulunmaktadır (http://www.wpp.com/wpp/about/whatwedo/).
Mattelart (1991: 13), 1980’lerin başında Interpublic Grup tarafın-dan atılan yoğunlaşmanın ilk adımının reklam ajansları öncülüğünde
gerçekleştiğini belirtmektedir4. Morley (2002: 195) ulusötesi reklam ajanslarının halkla ilişkileri grup yapılanmalarına dâhil etmesiyle “ajans” kavramının kullanılmaya başlandığını ifade etmektedir. “Reklam” kavramı yerine günümüzde iletişim kavramının tercih edil-mekte olduğu ve mega birleşmelerin, ağların iletişim hizmetleri ekse-ninde gerçekleştirildiği görülmektedir (Mattelart, 1995: 26)5. Bu bağ-lamda halkla ilişkilere, iletişimin ekonomi politiği perspektifinden bakış, yaratıcı endüstriler ve halkla ilişkiler ilişkisini anlamlandırmada önemli bir düzey sunmaktadır6.
Bununla birlikte yöndeşmenin getirdiği sınırların bulanıklaşması üretimin metinsel boyutunu da belirleyebilmektedir. Creative Industries
Mapping Documents 2001 Advertising (2001:6)’de bu duruma verilen
örnek reklam ve doğrudan pazarlama ile ilgilidir: İnteraktivite reklam ve doğrudan pazarlama arasındaki sınırın giderek artan biçimde bula-nıklaşmasını beraberinde getirmekte; televizyon reklamlarının % 17’sinin web sitesi adreslerini, basın ilanlarının %90’ını doğrudan tep-kiyi teşvik etmek amaçlı kupon, internet adresi, ücretsiz telefon
numa-WPP GRUP Reklam Medya Yatırım Yönetimi Veri Yatırım Yönetimi Halkla İlişkiler ve Kamu İşleri Markalama ve Kimlik Dogrudan, Dijital Tutundurma ve İlişki Pazarlama Dijital Sağlık İletişimi Bates CHI&Partners
MediaCom Kantar TNS Burson-Marsteller
Superunion AKQA Blue State Digital,
Ogilvy Common Health Worldwide Grey Wavemaker Kantar
Millward Brown Cohn & Wolfe FITCH Geometry Global
POSSIBLE GCI Health
JWT Mindshare Kantar Futures H+K Strategies Landor Associates OgilvyOne Worldwide, ghg Ogilvy & Mather
tenthavenue Ogilvy Public Relations
RTC Sudler &
Hennessey
Y & R Finsbury VML
Wunderman
raları gibi unsurları içermektedir”. Benzer ilişkiyi iletişim hizmetleri bağlamında üretilen tüm metinler için kurabilmek mümkündür. Hardy (2016), “sahip olunan”, “ödenen”, “kazanılan” ve “paylaşılan” medya içeriklerini, yöndeşmenin bir görünümü olarak karşımıza çıkan “markalaşmış içerik” olarak tanımlamaktadır. Deuze (2007) ise, yaratıcı endüstrilerin kendisinin, gazetecilik, reklam, pazarlama iletişi-mi ve halkla ilişkiler gibi alanlardaki yöndeşme kültürünün bir ürünü olduğunu vurgulamaktadır. Buna bağlı olarak da reklamın, halkla ilişkilerin ne olduğu, neyin reklam neyin halkla ilişkiler olduğu ya da olmadığı, üretim ve tüketim bağlamında yaratıcı endüstriler alanında yine çalışılmayı bekleyen konular arasında görünür olmaktadır.
Tüm bunlar akademik yazında çalışılmayı beklerken yaratıcı endüstrilerin halkla ilişkileri kavrayışına dair sınırlılıklarını da ortaya koymakta yarar bulunmaktadır. Halkla ilişkiler hizmetinin örgüt dışından alınan bir hizmet oluşumu biçiminde konumlandırılması, halkla ilişkilerin pazarlama odağında ele alınması, halkla ilişkilerin örgütsel düzeydeki politik ve stratejik konumunu ve örgütün halkla ilişkiler departmanını dışlar konumdadır. Böylesi bir yaklaşımda aka-demik metinlerde tartışılmayı beklemektedir.
Uluslararası literatürde göze çarpan sınırlılıkların Türkiye’de de farklı olmadığı belirtilebilir. 2012 yılında Türkiye’de “yaratıcı endüst-riler ekosistemindeki farklı kesimleri bir araya getirmeyi hedefleyen disiplinlerarası bir platform” olarak kurulan Yaratıcı Kültür Endüstrileri Konseyi Derneği (YEKON)’nin7, aynı yıl gerçekleştirdiği Yaratıcı Ekonomi Çalışmaları Atölyesi’nin raporunda (2012), “reklamcılık ve halkla ilişkiler sektörü atölyesi” sonuçlarının özgün bir bağlam için ipucu sunabileceği belirtilebilir. İstanbul’daki akademisyenlerden ve sektör temsilcilerinden oluşan atölyenin İstanbul vurgusu yaratıcı endüstrilerin “İstanbul” odağını bir kez daha yeniden üretmektedir. Halkla ilişkiler ve reklamcılık başlık olarak bir arada ve ayrı ayrı sek-törler olarak da değerlendirilmektedir. Reklamcılık ve halkla ilişkiler sektörlerinin itibar, yetkinlik, sektör içi iletişim eksikliği, sektörel stan-dartların belirlenmesi gerekliliği, istatistiklerle ilgili sorunlar, fikri mülkiyet hakları ile ilgili sorunları olduğu, atölye çalışmasında ortaya konularak çözüm önerileri geliştirilmiştir. Bu çözüm önerilerinden biri
“yaratıcılık kavramının önemini ve fikrin satılabilirliği nosyonunu insanlara anlatacak ve yaratıcı mesleklerin itibarının artmasını sağlaya-cak bir bilinçlendirme kampanyasıdır” ve “halkla ilişkiler sektörü bu kampanyanın geniş kitlelere ulaştırılması konusunda sorumluluk almalıdır”. Raporun halkla ilişkiler sektörünün diğer yaratıcı endüstri-lerle ilişkisinin ortaya konduğu ve önerileri içeren bölümün halkla ilişkiler kavrayışının hem kendi içinde hem de yaratıcı endüstriler perspektifinde taşıdığı sınırlılıklar ise dikkat çekicidir. Raporda, halkla ilişkiler sektörü ve diğer yaratıcı endüstrilerin ilişkisi değerlendirilerek elde edilen bulgu ve öneriler şu şekilde ifade edilmiştir:
Yaratıcı endüstri ürünleri tüketiciye ulaştırılırken doğru iletişim stratejile-rinin belirlenmesi ve dolayısıyla bu endüstrilerde satış ve kârlılığın art-masında halkla ilişkiler sektörünün katkısı büyüktür. Sinema ve müzik gibi alanlarda üretilen birçok ürüne yeteri kadar talep olmayışının en önemli nedenlerinden biri, halkın büyük bir kısmının bu ürünlerden haberdar olmayışı, başka bir deyişle bu ürünlerin yeterli tanıtımının yapı-lamayışıdır. Bu durum, sanatsal alanlarda faaliyet gösteren insanların ve şirketlerin iletişim becerilerindeki eksikliklerden ve/veya tanıtıma yete-rince bütçe ayıramamalarından kaynaklanmaktadır. Yaratıcı endüstrile-rin, tüketiciyle iletişim konusunda ihtiyaçlarının olduğu açıktır.
Bulgular/Öneriler: Yaratıcı endüstri girişimlerinin (özellikle alternatif üretimler yapan girişimcilerin) iletişim sorunlarına ve ihtiyaçlarına yö-nelik halkla ilişkiler sektörü dernekleri tarafından iletişim kapasitesi ge-liştirme eğitimleri/atölyeleri tasarlanabilir ve bu eğitimlerin/ atölyelerin yürütülmesi için yerel yönetimlerden destek alınabilir. Yine aynı ihtiyaca yönelik rehber, kitapçık gibi basılı kaynaklar ve/veya online platformlar ile halkla ilişkiler hizmeti sunan ajansların ve uzmanların yer aldığı gün-cel bir veri tabanı oluşturulabilir.
Raporun bakış açısında, halkla ilişkilere, yaratıcı endüstrilerin halkla ilişkilerinin yapılması görevi uygun görülmekte, bu görevde sa-tış ve karlılık arsa-tışı temel kaygı olarak ortaya konmakta, “halk” genel ve tek bir kamu kategorisi olarak kavramsallaştırılmaktadır. Böylelikle halkla ilişkiler kavrayışındaki sınırlılıklar belirginleşirken halkla ilişki-lerin kendisinin bir yaratıcı endüstri olarak ele alınabilmesine yönelik tartışmalardan da uzak durulmaktadır.
İlişki düzeyi 2. Yaratıcılık ve Halkla İlişkiler
Hartley (2005:106) “yaratıcı endüstriler”in iki kavramı çarpıştırarak birleştirdiğini belirtir; “yaratıcılık” ve “endüstri”:
Yaratıcılık, örgütsel ve endüstriyel ölçekte engellenmekte, bunun yerine yaratıcı hayal gücünün bireysel yönü vurgulanmaktadır. Endüstriler çoğu insan yaratıcılığını dikkate almıyor gibi görünüyor. Kısaca, yaratıcılık insan kimliğinin bir parçasıysa, endüstrilerle ne işi var? Çoğu insan, endüstrileri kendi kimliğinden bağımsız, kendi ekosisteminin dışınday-mış gibi tanımlıyor. Peki hayal gücü, girişimcilik, deneyim, yaratıcı emek ve tüketim yaratıcı endüstrilerin temelini nasıl oluşturuyor?
Yaratıcı endüstrileri halkla ilişkiler ile ilişkilendiren birkaç çalış-mada “yaratıcılık” işin içine dahil edilmekte, ancak Hartley’in vurgu-ladığı ayrım bu çalışmalarda yeniden üretilmekte, endüstri ve yaratıcı endüstrilerin bağlamı dışarıda bırakılmaktadır.
Yaratıcılığın halkla ilişkiler literatürüne dahil oluşunun yeni oldu-ğunu söylemek güçtür. Green’in 1958 tarihli çalışması Creativity in Public Relations adını taşımaktadır. Yaratıcılığın neliği de böylelikle halkla ilişkiler bağlamına dâhil olmaktadır. Green (2010: 8) “halkla iliş-kiler çalışmaları değişim yaratır ya da yönetir” diye belirtir, yaratıcılı-ğın tanımının süreç ve son ürünü mutlaka içermesi gerektiğini vurgula-yarak halkla ilişkiler pratisyenleri için geçerli yaratıcılık tanımını şöyle yapar: “Yaratıcılık, her birimizin yeni bir şey yaratmak zorunda olduğu bir yetenek ile işe katma değer sağlamak için, yeni bir içerikte iki veya daha fazla farklı unsuru bir araya getirmektir”. 1966 yılında ise Lesly (akt. Estanyol ve Roca, 2015: 590) yeni iletişim ortamlarının oluşturul-masının, daha fazla parçalanmış kitleye etki etmek için halkla ilişkiler alanında daha fazla yaratıcılık talep ettiğini ileri sürmüştür. Ne var ki halkla ilişkilerin iliştirildiği reklamcılık, yaratıcılığın hamisi konumuna yerleştirilmiş, yaratıcılık uzun bir zaman sadece reklamcılık alanı ile ilişkilendirilmiş, reklam ajanslarında yaratıcı roller tanımlanmıştır.
Şüphesiz ilk çalışmalarda halkla ilişkilerde yaratıcılık konusunun endüstriyel bağlam vurgusunu taşıması gibi bir beklenti
bulunmamak-tadır. Daymon (2001: 18), halkla ilişkilerin, reklam, medya ve gösteri sanatlarıyla birlikte bir yaratıcı endüstri olduğunu, o nedenle de yara-tıcılığın halkla ilişkiler sektöründe merkezi bir öneme sahip olduğunu belirtir. Böylesi bir merkezi önem atfedilerek ele alınan yaratıcılık, endüstri bağlantısını sadece yaratıcılıktan kursa da halkla ilişkileri yeniden anlamlandırmada, tartışmada bir bakış açısı sunmaktadır. Bu kapsamda halkla ilişkiler ajanslarının yine ekonomi-politik olarak örgütlenme biçimleri, ajansların içinde rol ve görev dağılımları ve halk-la ilişkilerde yaratıcılığın ödüllendirilmesi konuhalk-ları ele alınabilir.
Porter Novelli Başkanı Julie Winskie, “[Yaratıcı] endüstri, yaratıcı-lık konusunda konuşurken çok rahat ve ama bu durum halkla ilişkiler endüstrisinde yeni… Çalışmamızı farklı bir şekilde nasıl paketleyece-ğimizi, hikayemizi nasıl anlatacağımızı öğrenmeliyiz” diye belirtmek-tedir (akt. Bruell, 2011). Uluslararası Yaratıcılık Festivali, bu festivalin halkla ilişkileri kategori olarak kapsamına dâhil edişi, halkla ilişkiler ve yaratıcılık ilişkisini endüstriyel bağlamda tartışmaya açmıştır8. 1954
yılında Cannes Film Festivali’nden esinlenerek televizyon reklamı yarışması olarak başlayan, daha sonra “Uluslararası Reklam Festivali”, 2011 yılında ise “Uluslararası Yaratıcılık Festivali” adını alan etkinlik, 2009 yılında ödül alanlarına halkla ilişkileri de eklemiştir. 2012 yılında ise halkla ilişkiler ajanslarının, halkla ilişkiler ödüllerini alamaması, bu ödüllerin reklam ajansları tarafından paylaşılması tartışmalarının şid-detlenmesini beraberinde getirmiştir (Parker, 2013). Halkla ilişkiler ajansı Threepipe’ın kurucularından Jim Hawker, halkla ilişkiler kate-gorisinden sorumlu olan kişinin Ketchum’dan David Gallagher oldu-ğunu ve “keşke kendi bünyesinde halkla ilişkiler ve reklam ajanslarını içeren geniş bir ağdan olmayan birinin” sorumlu olmasının daha uygun olacağını ifade etmiştir. Festivalin basın ve halkla ilişkiler baş-kanı Amanda Benfell (akt. Parker, 2013), Cannes Lions’ın geleneksel reklamcılığa odaklanmadığını, uzun bir zaman geleneksel reklam formlarının kategorilendirildiğini, ancak iletişim endüstrisindeki dönüşümden ve adapte olma gerekliliğinden hareketle, yaratıcılığın ön plana çıkarılarak ödüllendirildiğini ve bunu festivalin adına da yansıt-tıklarını belirtmiştir.
2016 yılında halkla ilişkiler endüstrisinin, ödül alanları ve halkla ilişkilerin kavrayış ve temsiline ilişkin itirazlarla -örneğin “itibarın yaratıcı kullanımı ve etkileyici fikirler hakkındaki belirsiz referanslar-kategorisi yeniden gözden geçirilerek, reklam ve halkla ilişkiler ajans-ları arasındaki farklılık belirginleştirilmeye ve kategoriye halkla ilişki-ler ajansı unvanı ile başvuru katılımın esas alınması girişimilişki-lerinde bulunulmuştur (Wilson, 2017).
Halkla ilişkiler başlığı altında yapılan değerlendirmenin içeriği Uluslararası Yaratıcılık Festivali’nin internet sayfasında aşağıdaki biçimde yer almaktadır:
PR Lions, başarılı bir şekilde güven inşa eden ve güvenilir üçüncü taraf-larla ilişkileri geliştiren, kamu diyaloğunu etkilemede ağırlıklı olarak kazanılan medya taktiklerini veya kanallarını kullanan ve hedef kitlele-riyle bir kurumun veya markanın itibarını ve işini koruyan ve geliştiren şekillerde, algıları ve davranışları nihayetinde değiştiren yaratıcı çalışma-ları ödüllendirir (canneslions, x).
Kategorinin değerlendirme kriterleri yüzde yirmi fikir; yüzde otuz strateji; yüzde yirmi uygulama ve yüzde otuz etki ve sonuçtan oluşmaktadır. Halkla ilişkiler başlığının alt kategorileri ise sektörler, dijital ve sosyal, veri, teknikler ve halkla ilişkilerde mükemmelliktir9.
Uluslararası Yaratıcılık Festivali’nde 2017 yılı halkla ilişkiler büyük ödülünü “Fearless Girl” almıştır. Çalışma aynı zamanda Glass,
Outdoor ve Titanium kategorilerinde dört büyük ve on sekiz ödül alarak
da festival tarihinde, festivalin en çok ödül alan ilk çalışması olmuştur. Yatırım danışmanlığı şirketi olan State Street Global Advisors’ın kurum içi iletişim departmanı tarafından verilen brief doğrultusunda McCann New York tarafından üretilen “Fearless Girl”, 8 Mart Uluslararası Dünya Kadınlar Günü’nde işdünyasında kadının ve kadın liderlerin gücünün bir ifadesi olan heykeldir (Fearless Girl Case Study, 2017)10. Bu heykelin konumu ise stratejiktir: Wall Street’teki “Charging Bull” isimli bronz boğa heykelinin karşısı. Büyük ödülü alan çalışmada yine bir reklam ajansının imzası bulunuyor olması dikkat çekicidir.
2017 yılında halkla ilişkiler ödüllerinin halkla ilişkiler ajanslarına göre dağılımı ise şöyledir (Radley, 2017):
• Ketchum ve iştirakleri 18 aslan ve Cheetos Müzesi kampanya-sı ile iki Altın Aslan ve Whirlpool için bir Altın Ödülü
• Edelman’ın Londra ofisi, Heineken’in Worlds Apart kampan-yasında Brand Voice ve Strategic Storytelling ve Business Citi-zenship / Corporate Responsibility kategorilerinde iki Bronz Aslan
• Ogilvy PR, Melbourne ofisi, Uluslararası Af Örgütü’nün #TakeAction kampanyası, Londra ofisi Suncorp için AAMI SmartPlates kampanyası ile iki Bronz Aslan
• Weber Shandwick, ActionAid UK için Brutal Cut kampanyası ile bir Gümüş Aslan, Weber’in Chicago’daki Güncel Pazarla-ma ajansı, Illinois Tabanca Şiddeti'ne Karşı Illinois Konseyi’nin Teddy Silahı kampanyası için Altın Aslan
• Kopenhag Radius Kommunikation, Momondo için The DNA Journey kampanyası ile Altın Aslan ve iki Gümüş Aslan Ödül alan halkla ilişkiler ajanslarını iki eksende değerlendirilebi-lir. İlk eksen, küresel iletişim hizmetleri gruplarına bağlı olanlar ve kendi içinde küresel halkla ilişkiler grubu olanlar. İlk grupta Ketchum Omnicom’a, Ogivly WPP’ye, Weber Shandwick ise Interpublic’e bağ-lıdır. Edelman, Edelman PR’a ve Radius ise küresel ağda WorldCom Public Relations Grup’a bağlıdır. Şüphesiz bu durum, yine iletişim hizmetleri endüstrisinde yaşanan yoğunlaşmanın ve teknolojik, eko-nomik ve kültürel yöndeşmenin bir sonucu olarak değerlendirilebilir.
İlişki düzeyi 3. Yaratıcı Kimlikler ve Halkla İlişkiler
Halkla ilişkilerin ödül kategorisine ilişkili ama ayrı bir alan olarak girmiş olması, reklamcılıkla olan bağı “ajans” kavramındaki geçişte olduğu gibi, rol ve görev tanımlamalarına da yansımaya engel oluştur-mamıştır. Bu yansımanın en belirginleştiği rol ve görev tanımı ise “yaratıcı yönetmen” ile ilgili olmuştur. Halkla ilişkiler ajanslarının yaratıcılık ile ilgili ödül beklentisinin de “yaratıcı yönetmen” istihda-mını tetiklediği ileri sürülebilir. Holmes Report (2017) Creativity in PR raporunda bu duruma dikkat çekilmekte, yaratıcı yönetmen
istihda-mının bir önceki yıl ile karşılaştırıldığında oranın % 37’den %56’ya yükseldiği belirtilmektedir. Ne var ki, Holmes Report’ta (2017) yaratıcı yönetmenin rollerindeki ağırlık kampanya fikirleri üzerinedir. Bunu yeni iş alanları, tasarım ve markalama, yetenek ve eğitim izlemektedir. Halkla ilişkiler ajanslarındaki yaratıcı yönetmene ilişkin böylesi bir rol tanımı, halkla ilişkiler kavrayışını reklam ve pazarlama boyutuna sıkıştırmaktadır. Oysa Parker ve diğerleri (2005: 10) yaratıcı yazılmış bir basın bülteninin gazetecilerin dikkatini çekebileceğini, yaratıcı bir fotoğrafın ilk sayfada yer alabileceğini, yaratıcı bir mesajın yeni hedef kitlelerle iletişim kurabileceğini belirtmektedir.
Estanyol ve Roca (2015)’nın İspanya’da yaptıkları araştırmada büyük, ödül almış halkla ilişkiler ajanslarındaki kıdemli (senior) yöne-ticilerin yaratıcılığı daha ziyade reklam sektörüyle ve iletişimin görsel yönüyle ilişkilendirdiğini, geleneksel yapıdaki halkla ilişkiler ajansla-rının bütçe ve ajans yapısındaki sınırlılıklar nedeniyle yaratıcı yönet-men figürüne izin veremeyeceklerini ifade ettikleri belirtilmektedir. Aynı araştırmada uluslararası halkla ilişkiler ajanslarında çalışan yara-tıcı yönetmelerin ise yarayara-tıcılığı “tüm tekliflerde ve halkla ilişkiler faaliyetlerinde bir gereklilik”, “iletişim sorunlarının çözümü için bir yol”, “halkla ilişkiler mesajının hedefe ulaşmasının” ve “ çoklu alter-natifler ve yeni ve etkili çözümler bulmanın bir yolu” olarak daha derin bir biçimde kavradıklarının altı çizilmektedir (Estanyol ve Roca, 2015).
Yaratıcı endüstriler kavramı halkla ilişkiler alanında mesleki nite-liklerin de yeniden tanımlanabileceği bir çerçeve oluşturmaktadır. İngiltere’de yapılan çalışmalarda halkla ilişkiler yöneticileri ve profes-yonelleri “yaratıcı meslek grupları” içindeki yerini almıştır (DCMS, 2016). Singapore Workforce Development Agency (2014) yaratıcı endüstri-ler altında bulunan her meslek grubu için yeterlilik haritası çıkarmış-tır. Halkla ilişkiler endüstrisinin yaratıcı bir endüstri olarak amacı raporda “kamu kategorileriyle iletişim yetkinliği ve dağıtım standar-dını geliştirmek, toplumun güçlenmesi için bilgi ve içerik yayılımının niteliğini artırmak” biçiminde ortaya konmuştur. Roller, müşteri hiz-metleri ve iletişim hizhiz-metleri ekseninde ayrıştırılarak oluşturulmuştur.
Müşteri hizmetlerinde genel müdür, başkan yardımcısı, yönetici müdür, uygulama yönetmeni, müşteri yönetmeni/ müşteri danışma-nı, analist ilişkileri yöneticisi (mali/teknik), dijital medya stratejisti, sosyal medya yöneticisi; iletişim hizmetlerinde ise iletişim ve halkla ilişkiler yönetmeni, iletişim direktörü, basın sekreteri, kamusal ilişkiler yöneticisi, medya ilişkileri yöneticisi, marka yöneticisi, yatırımcı ilişki-leri yöneticisi, pazarlama iletişimi yöneticisi, kurumsal iletişim yöneti-cisi, etkinlik yönetiyöneti-cisi, topluluk ilişkileri yönetiyöneti-cisi, yayın yöneticisi halkla ilişkiler alanında tanımlanan rollerdir. Her bir role ilişkin de dokümanda temel yetkinlikler ve uzmanlık için gerekli yetkinlikler tanımlanmaktadır. Temel yetkinlikler tüm rollerde birbirine yakın içe-riklerde yer almakta, uzmanlık yetkinlikleri farklılaşmaktadır. Örne-ğin, kurumsal iletişim yöneticisinin temel yetkinliği “kriz yönetimi planı yapmak ve geliştirmek, medya ilişkilerini yönetmek, basın top-lantıları düzenlemek, örgütün iletişiminde kullanılan mesajları farklı kanallar için yazarak düzenlemek, içerik oluşturmak”, uzmanlık yet-kinliği, “iş planını etkili bir biçimde uygulamak, kamu kategorilerine etkili konuşmak, bireylerin ve takımların etkili çalışmasını kolaylaştır-mak ve teşvik etmek, kullanıcı eğilimlerini araştırkolaylaştır-mak” olarak belir-lenmiştir. Dijtal medya stratejistinin temel yetkinliği de kurumsal ileti-şim yöneticisi ile aynı, uzmanlık yetkinliği ise “örgütsel strateji ve politikalar geliştirmek, iş yerinde fikirleri yönlendirme, geliştirme ve iletişim kurma, bütçeyi yönetme, iletişim müşterisine hizmet, kam-panya etkinliği için hedef kitle araştırması ve izleme yapmak” biçi-mindedir.
Türkiye’de yaratıcı endüstriler perspektifinde halkla ilişkiler ala-nında mesleki yeterlilik ve yetkinliklerin gözden geçirilmesi, endüstri-ye insan kaynağı endüstri-yetiştiren eğitim programlarının tazelenmesi özgün bir bağlamın ihtiyaçlarını da belirginleştirecektir. Bununla birlikte yaratıcı kimlikler, yaratıcı emek, yaratıcı istihdam, yaratıcı mekân, yaratıcı sınıf, yaratıcı ekonomi, yaratıcı küme, yaratıcı üretim ve tüke-tim, akademik araştırma/çalışma konuları olarak yaratıcı endüstriler bağlamında halkla ilişkiler alanında çalışılmayı bekleyen konu başlık-ları arasındadır.
Sonuç Yerine
Bu çalışmada, halkla ilişkilerin yaratıcı endüstrilerdeki konumu üç düzeyde tartışılmıştır. Elbette özellikle Türkiye’nin özgün bağlamında yeni ve farklı düzeylerin de tartışmaya açılmaya ya da değerlendiril-meye ihtiyacı bulunmaktadır. Bunun da ötesinde yaratıcı endüstrilerin halkla ilişkileri yeniden anlamlandırma için sunduğu ya da sunmaya çalıştığı çerçeve de hala tartışmalıdır. Bir yandan reklamcılığın halkla ilişkiler prensiplerine geri döneceğine ilişkin bir öngörü oluşturulur-ken11 (Miles ve Green, 2008), öte yandan halkla ilişkilerin reklamcılıkla sınırlarının bulanıklaşması ortadadır.
Morris ve Goldsworthy (2008: 122) halkla ilişkilerin hem yaratıcı endüstride hem de profesyonel olmak istiyor gibi göründüğünü belir-terek ikisinin bir aradalığını sorgulamaktadır. L’etang (2008: 180), “yaratıcı ekonomiye geçiş, yöneticilerin yaratıcılığı yönetmeyi ve yara-tıcı olmalarını öğrenmeleri gerektiği anlamına gelir” ifadesi ile yaratı-cılığın “artık bireysel deha ürünü yerine ekip ve süreç yönetiminin bir parçası olarak görülebildiğini Bilton’a refensla ileri sürer. Ancak daha sonra da şöyle sorar; “Halkla ilişkiler yaratıcı endüstrilerin bir parçası mıdır?” (L’etang, 2008: 181). Bu sorunun arkasında Pieczka’nın halkla ilişkilerin yaratıcı bir endüstri olmadığına ilişkin saptaması bulun-maktadır. Pieczka (2006: 307) halkla ilişkiler danışmanlığı endüstrisi-nin, Birleşik Krallık’ta kullanılan resmi tanımında anılan “fikri mülki-yetin yaratılmasına ve sömürülmesine dayanan yaratıcı bir endüstri” olmadığını, daha geleneksel bir profesyonel hizmet olduğunu belirt-mekte, uzmanlık bilgisine dayanan bu alanın, uzman çözümlerinin telif haklarıyla korunamayacağını ileri sürmektedir. Pieczka’nın hala aynı yerde durup durmadığı bilinmez ama halkla ilişkilerin yaratıcı endüstrilerle olan ilişkisinde sektörel örgütlenmeler düzeyinde, makro ve mikro politikalarda ve akademik çalışmalarda alacağı konumun, halkla ilişkiler kavrayışı ve anlayışına nasıl yön vereceği araştırılma-larla tartışılması ve merakla beklenmesi gereken bir konudur.
Kaynakça
Agency Family Tree (2017). http://www.rthree.com/en/insight/detail/190JVCO.html. BOP Consulting (2010). “Mapping the Creative Industries: A Toolkit 2010. https://
creativeconomy.britishcouncil.org/media/uploads/files/English_mapping_ the_creative_industries_a_toolkit_2-2.pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018. Bruell, Alexandra (2011). In PR category, PR shops come up short while ad agencies stand
tall- Creative Agencies Prevail in Best Use of Social Media and Best PR-Driven Campaigns. http://adage.com/article/special-report-cannes-2011/cannes-pr-shops-short-ad-agencies-stand-tall/228428/. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2018. Cannes Lions (x). https://www.canneslions.com/awards/reach. Erişim tarihi: 3
Ağustos 2018.
Creative Industries Mapping Documents- Advertising (1998). https://assets. publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/ attachment_data/file/193572/Creative_Industries_Mapping_Document_ Advertising.pdf. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2018.
Creative Industries Mapping Documents-Advertising (2001). https://assets. publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/ attachment_data/file/183545/2001Advertising2001.pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Daymon, C (2001). “Cultivating Creativity in Public Relations Consultancies: The Management and Organisation of Creative Work”, Journal of Communication Management 5(1): 17- 30.
DCMS (1998). Creative Industries Mapping Document. London.
DCMS (2001). Creative Industries Mapping Documents-Advertising. London.
DCMS (2016). Creative Industries: Focus on Employment, 2016. https://assets. publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/ attachment_data/file/534305/Focus_on_Employment_revised_040716.pdf . Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Demir, E. M (2014). “Yaratıcı Endüstriler.” İlef Dergisi. 1(2): 87-10.
Deuze, M (2007). “Convergence Culture in the Creative İndustries.” International Journal of Cultural Studies 10(2): 243–263.
Estanyol, Elisenda; Roca, David (2015). “Creativity in PR Consultancies: Perception and Management” Public Relations Review (41): 589–597.
Fearless Girl Case Study (2017). https://www.youtube.com/watch?v=QURUlgH544c. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Fearless Girl Case Study (2017). https://www.youtube.com/watch?v=QURUlgH544c. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Garnham, Nicholas (2006). “From Cultural to Creative Industries: An Analysis Of The Implications of the Creative Industries Approach To Arts And Media Policy Making In the United Kingdom”. International Journal of Cultural Policy 11(1): 15-29.
Green, Andy (2010). Creativity in Public Relations. London: Kogan Page, 2010. 4. Baskı. Hardy, Jonathan (2016). Content Marketing: Studying Media And Advertising
Convergence. http://www.bfi.org.uk/sites/bfi.org.uk/files/downloads/bfi-
content-marketing-media-and-advertising-convergence-jonathan-hardy-2016-07.pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Hardy, Jonathan (2016). Content Marketing: Studying Media And Advertising Convergence. http://www.bfi.org.uk/sites/bfi.org.uk/files/downloads/bfi-
content-marketing-media-and-advertising-convergence-jonathan-hardy-2016-07.pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Hartley, John (2005). “Creative Identities”. Creative Industries. (Ed.) J. Hartley. Blackwell: UK. 106-116.
Hartley, John vd (2013). Key Consepts in Creative Industries. London: Sage. Hesmondhalgh, David (2002). The Cultural Industries. London: Sage.
Hesse, Lisa (2018). “Public Relations in the Creative Industries: Networks in the Limelight” https://lup.lub.lu.se/student-papers/search/publication/8926159. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Holmes Report (2017). Creativity in PR. https://www.holmesreport.com/long- reads/article/creativity-in-pr-2017-the-rise-of-the-creative-director. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
L’Etang, Jacquie (2008). Public Relations: Concepts, Practice And Critique. London: Sage. Mattelart, Armand (1991). Reklamcılık. Çev., F. Ersoy. İstanbul: İletişim Yayınları. Mattelart, Armand (1995). Beyin İğfal Şebekesi-Uluslararası Reklamcılık. Çev., I.Gürbüz
İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Melchior, Marie Riegels; Skov, Lise & Csaba, Fabian Faurholt (2011). “Translating Fashion into Danish.” Culture Unbound (3): 209-228.
Miles, Ian; Green, Lawrence (2008). Hidden Innovation In The Creative Industries Research Report. https://www.nesta.org.uk/sites/default/files/hidden_innovation_ creative _industries_report.pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Morley, Michael (2002). How to Manage Global Reputation. New York: New York University Press.
Morris, Trevor & Goldsworthy, Simon (2008). PR- A Persuasive Industry?: Spin, Public Relations and the Shaping of the Modern Media. New York: Palgrave Macmillan. Parker, Daney (2013). “Is Cannes Changing Enough To Be Worthwhile For
PR?” https://www.prmoment.com/category/pr-insight/is-cannes-changing-enough-to-be-worthwhile-for-pr. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Parker, Wayne & Kent Ltd (2005). “The Management of Creativity in the Public Relations Process.” http://printreranduri.eu/wp-content/uploads/ creativitatea-in-relatii- publice.pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018. Pieczka, Magda (2006). “Chemistry” and the Public Relations lnolustry: An
Exploration of the Concept of Jurisdiction and Issues Arising”. Public Relations: Critical Debates and Contemporary Practice. (ed.) L’Etang, Jacquie & Pieczka, Piegda. London: Lawrence Erlbaum Associates: 303-330.
Radley, Solomon (2017). Cannes 2017: PR Lions round-up. http://www.gorkana. com/2017/06/cannes-2017-pr-lions-round-up/. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018. Raunig, Gerald (2013). “Kitlelerin Aldatılışı Olarak Yaratıcı Endüstriler.” Çev., Elçin Gen.
Skopdergi Sayı (4) http://www.e-skop.com/skopdergi/kitlelerin-aldatilisi-olarak-
yaratici-endustriler/1306#_edn1. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Rudgard, Amy (2003). “Serving Public Relations Globally: The Agency Perspective”. The Global Public Relations Handbook: Theory, Research and Practice. (ed.) Sriramesh, Krishnamurthy & Verčič, Dejan New Jersey. London: Lawrance Elbraum Associates Pub. 59- 504.
Singapore Workforce Development Agency (2014). Creative Industries Workforce Skills Qualifıcations – Media & Communications Competency Map. Public Relations. Http://Www.Ssg.Gov.Sg/Content/Dam/Ssg-Wsg/Wsq/Ssg/ Documents/ Creativeindustries/Pdf/Cm_Publicrelations_20140331_Cpsd_V06final.Pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Vardar, Semih (2017). “Yaratıcı Endüstriler.” Verimlilik Dergisi (338) http://anahtar. sanayi.gov.tr/tr/news/yaratici-endustriler/8360. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018 Wilson, Renee (2017). PR Lions Have Evolved to Better Reflect The Industry. https://www.
prweek.com/article/1435226/pr-lions-evolved-better-reflect-industry. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Yaratıcı Ekonomi Çalışmaları Atölyesi Raporu (2012). http://www.yekon.org/public/ yaratici-ekonomi-atolyesi-raporu.pdf. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2018.
Sonnotlar
1 Raunig (2013), Horkheimer ve Adorno’nun kültürün ekonomikleşmesine karşı çıkarak kültürü bir endüstri olarak tanımladıklarını, endüstri kelimesinin kültür alanında “hâlâ nahoş bir ifade olarak görülüyor” olduğunu belirtmektedir: “Nasıl oldu da küçücük bir geçiş hamlesiyle, tekilden çoğula, “kültür endüstrisi”nden “yaratıcı ve kültürel endüstriler”e geçişle, bu kavram sadece politikacılar nezdinde değil bizzat kültür alanı içindeki aktörler nezdinde de evrensel bir kurtuluşun vaadi gibi yorumlanır oldu”.
2 İlerleyen tarihlerde yenilenen yaratıcı endüstrilerde sıralama ölçütünün alfabetik olarak yapıldığını belirtmek gerekir.
3 Çağrı için bakınız: Yaratıcı Endüstriler Odak Ülke Türkiye- https://www. britishcouncil.org.tr/programmes/arts/creative-industries-focus-country 4 Yoğunlaşmanın ilk adımı Interpublic tarafından 80’lerin başında atılmıştır.
Mattelart (1991:13) bu gelişmeyi şöyle aktarmaktadır: “1978’de Amerikan reklam ajansları McCann Erickson ve SSC&B, Lintas Interpublic altında birleşti. Daha o dönemde reklamverenler şirketlerin kaynaşmasından kaygı duyuyorlardı. Çünkü rakip firmaların aynı ajanslarla çalışması çelişkiler yaratacaktı. Bunu engellemek için Interpublic yeni bir ağ organizasyonu oluşturdu: Karları aynı merkezde toplanacak farklı kişilerin mülkiyetlerindeymiş gibi çalışarak birbirleriyle rakip iki ayrı şirket kurulacaktı”.
5 Halkla ilişkiler endüstirisi bağlamındaki ilk örnek Hill & Knowlton’dır. Dünyanın en büyük beş halkla ilişkiler ajansından biri olan Hill & Knowlton 1927 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde kurulmuş, 1952 yılında Avrupa Ekonomik Birliği’ne üye kaydı yaptırarak faaliyetlerini Avrupa’da da sürdürmeye başlamıştır (Rudgard, 2003: 459). 1980 yılında J. Walter Thompson Reklam Ajansı tarafından satın alınan ajans, 1987 yılında J. Walter Thompson’ın WPP grup çatısı altına girmesiyle, iletişim hizmetleri ekseninde yaşanan bütünleşme ve yoğunlaşma sürecine dahil olmuştur. İşletmeler arası iletişim, değişim ve iç iletişim, tüketici odaklı pazarlama, kurumsal iletişim, dijital iletişim, finansal iletişim, konu ve kriz yönetimi, medya ilişkileri, kamu ilişkileri, spor pazarlama ve sponsorluk alanlarında 85 ofisle 45’den fazla ülkede faaliyetlerini sürdürmektedir (http:// www.hkstrategies.com/global/en/about/). Bugün WPP gruba bağlı tek halkla ilişkiler ajansı Hill & Knowlton değildir.
6 Hesse (2018) çalışmasında, yaratıcı endüstrilerdeki halkla ilişkilerin benimsediği geleneksel yönetim yaklaşımını eleştirmekte ve bu yaklaşımın ağ oluşturma bağlamını gözönünde bulundurması gerekliliğini, yaratıcı bir örgütün ağını araştırarak yaratıcı endüstrinin bağlamını dikkate alan halkla ilişkilere yönelik bir ağ kurma yaklaşımını araştırmaktadır.
7 YEKON’un üye listesi şöyleridir: Sinema Oyuncuları Meslek Birliği, Çağdaş Sirk Sanatçıları Derneği, Doğrudan Pazarlama İletişimcileri Derneği, Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu Derneği, Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu Derneği, İnternet Temelli Televizyon Teknolojileri Derneği, İletişim Danışmanlığı Şirketleri Derneği, İzmir Reklamcılar Derneği, Moda Tasarımcıları Derneği, Reklamcılar Derneği, Reklam Yapımcıları Derneği, Reklam Yaratıcıları Derneği, Sergileme ve Stand Tasarımcıları Derneği, Türkiye Eğlence Sektörü Derneği, Televizyon ve Sinema Filmi Yapımcıları Derneği, Türkiye Halkla İlişkiler Derneği, Yaratıcı Etkinlikler Planlama ve Uygulama Derneği, Uygulamalı Endüstri Sanatları Yaygınlaştırma ve Olgunlaştırma Derneği (http://www.yekon.org/uye-listesi. htm).
8 TÜHİD Altın Pusula Yarışmasında yaratıcılık ödül kriterleri arasında, özgünlük ve akılda kalıcılık olarak değerlendirilmektedir (17. Altın Pusula Türkiye Halkla İlişkiler Ödülleri Yönetmeliği (2017) http://www.altinpusula.org/17-altin-pusula-yonetmelik.html).
9 Sektörler (yiyecek ve içecek, diğer hızlı tüketim malları, sağlık hizmeti, dayanıklı tüketim malları, otomotiv, parekende, seyahat, boş zaman, medya/eğlence, b2b, tüketici hizmetleri, kar amacı gütmeyen/gönüllü); dijital ve sosyal (mobil ve uygulamalar, sosyal toplum inşası ve yönetimi, gerçek zamanlı tepki, birlikte üretim ve kullanıcı tarafından oluşturulan içerik, sosyal medyanın inovatif kullanımı, web siteleri ve mikro siteler); veri (araştırma, veri analizi ve içgörü oluşturma, etkide mükemmellik), teknikler (medya ilişkileri, etkinlik kullanımı, ünlü, influencers, önemli fikir liderleri kullanımı, lansman, re-lansman, marka sesi ve stratejik hikaye anlatımı, içerik odaklı ilişkilendirme ve pazarlama, teknoloji kullanımı) ve halkla ilişkilerde mükemmellik (kurumsal imaj, iletişim ve itibar yönetimi, kamusal ilişkiler ve lobicilik, kriz iletişimi ve konu yönetimi, kurumsal sosyal sorumluluk, iç iletişim ve çalışanların katılımı, sponsorluk ve marka partnerliği, düşük bütçe/yüksek etkili kampanya, çok ülkeli kampanya, tek ülke kampanyası (Reach – PR, https://www.canneslions.com/awards/reach). 10 Kampanya, PR Lions jüri başkanı Karen van Bergen tarafından, iş dünyasındaki
kadın liderlerin yokluğuna hitap eden “alt-optimal iş performansına yol açan" ve “Birleşik Devletler Cinsiyet Çeşitlilik Endeksi Fonu” için marka bilinirliği ve satış artışını teşvik eden övgü aldı” diye belirtmiştir (https://www.holmesreport.com/ latest/article/fearless-girl-wins-pr-grand-prix-at-cannes).
11 Reklamcılığın lokomotif olduğu bu endüstriye ilişkin farklı görüşler de bulunmaktadır. Miles ve Green (2008) yaratıcı endüstrilerde inovasyon konulu araştırma raporlarında reklam endüstrisinin, temel halkla ilişkiler ilkelerine dönme duygusu taşıdığını, modern reklamcılığın halkla ilişkiler hareketinden ortaya çıktığını, sistem gürültüsü nedeniyle reklam mesajlarının göz ardı edildiğini ve tüketicilerin reklam içeriğine dair şüpheci olduğunu ileri sürmektedir.
