•2i
B î r S i n a g o g ( B a l t i m o r e )
U. S. A. Avanproje : Nezahat ARIKOĞLU Mimar D. G. S. A.Bu bina 1961 senesinde avanprojesi ta-rafımızdan hazırlanan inşaatı da 1963 de bi-tirilen Baltimore «Beth Jacob» sinagogudur. Zannederim bizler için yeni bir konu örneği-dir. Kcntrolunu yapacak kadar hazırlandığı-mız scnradan birtakım, politik sebeplerle vapı projeleri, detayları başka bir mimara devredilen bu sinagog iç görünüşlere kadar cti'ıd edilmiş idi. Pek tabiî yapı esnasında ufak (!) değişikliklere uğradı, fakat esas değişmedi.
İnşaat şskü :
Çelik iskelet üzerine prefabrike beton-arme plâk, yerine göre içi hafif beton kap-lama, tuğla ve ahşap bölme duvarları.
Döşeme: Çelik kirişler üzerine oluklu saç kalıp, ve beton döşeme, plâstik kapla-ma. halı.
İnşaatından ziyade burada size bahset-mek istediğim şey bu çeşit dinî binaların, fonksiyon bakımından ne derece zamanın ihtiyaçlarına uyarak planlandığı konusudur. (Synagogııe) ların yapı tarihi çok eskidir. Hattâ Anadolu'da yapılan son kazılar esna-sında bunlardan birinin temelleri bulunmuş, ayrıca yeni konulara yol açmıştır. Lydıa'nın merkez şehri olan Sard'da Kral Antiok'un akrabası Achecus tarafından M.S. 2 1 5 - 2 1 3 s^neierindî yapılan bu sinagog - Jimnasyu-mıın yanmda bulunuyor. Uzunluğu (60 Feet) i aşan binanın ilk önce 400 senelerin-de yapılmış ayrıca 2 - 3 üncü asırlarda ta-mir görmüş veya büyütülmüş olduğu çeşitli iç yazılar ve panolardan anlaşılıyor. Geniş bir sahayı kaplayan bu dinî binanın ne se-beplerle jimnasyıımun hemen yanına yapıl-dığı. han;-j fonksiyonun bu iki çeşit yapıyı yaklaştırdığı inceleme konusu oluyor.
Baltimore'daki diğer (synagogue)larda olduğu gibi eski Beth Jacob bir jimnastik-h anîye sajimnastik-hiptir. Genç Yajimnastik-hudi çocukları bu-rada ç:°it!i sporlar yaparak eğlenir, vücut yapılarını geliştirirler.
Yine sinagog bir kütüphane, bir toplantı salcını, bir büyük merasim salonundan başka, salın:si olan ve azalara piyes ve konser, kon-ferans geceleri imkânını sağlayan bir salo-na sahiptir.
Binada nişan v.s. merasimleri, eğlence-ler tertiplmek, yüzeğlence-lerce davetliyi yedirip eğ-Imdirmek bu geniş salonlarla mümkün ol-maktadır. Binanın irinde küriik bir sergi ga-lerisi bil 1 düşünülmüştür. Çoğunlukla aza-ları tarafından güdülen sosyal hareketler binada hayatı canlı bir halde tutmaktadır. Bultimere'da yüzlerce sinagog olduğu, kimi-sinin nek cok itina ve masraflarla meydan,' getirilmekte devam ettiği düşünülürse. Ya
Sinagog'un kat planları nudi ecmaatinin ne kadar çok dine bağlı
ol-dukları sonucuna varılır. Halbuki halkı ora-ya çeken sebeplerin biri din konusu ise 10'u diğer, medenî toplum konularıdır. Gelmek istediğim sonuç şudur: Güzel ve asîl yapı-ları ile bomboş camilerimizin hali! Tabiî mimarlıkla bir ilişiği olmayan bu konuyu incelemek alâkalılara düşer. Ben yapı güzel-liğinin yaşanmayan bir güzellik olmadığını, bir tablo, bir heykel güzelliğinden başka an-lamda olduğunu bildiğim için üzülerek yazı-yorum. Camilerimizin güzelliği içinde yaşı-" 6
yamaz mıyız, onları modern ihtiyaçlarımıza faydalı bir hale getiremez miyiz?
Cami avlusunda yemek dağıtıldığı, sün-net düğünlerinin yapıldığını duyarız, bunlar kâfi mi? Kültür dinden ayrı mıdır? Hangisi üstündür, hangisi diğerini tesiri altma ala-bilir ve ni^in bu bizde tabiî karşılanmasın? Gölgeli, serin cami avluları çeşmeleri ve gü-vercinleri ile Venedik San Marco meyda-nından aşağı bir zevkte mi yapılmış ve kul-lanılagelmiştir? Bucak bucak, resimlerini, eserlerini sergileyecek yer arayan genç
isti-datları düşünüyorum. Ve boş kalan avlu-ları... Müzik; ney, flüt, kuartet, klasik mü-zik geceleri ve halk... Senelerce süren uzun uykusundan uyanan bu güzel şahane, vakur binaları yaşayan bir halde görmek kim iste-mez. Hangi mimar yaptığı binanın emekliye ayrılmasını arzu eder? Ve böyle baha biçil-mez binaya bir fonksiyon yaratmaktan kolay ne vardır? Sinan bile bu hali görse eminim hiç bir şey bulamasa kendi düğününü taze-lerdi birinin avlusunda.
N. ARIKOĞLU
