YAŞAM KÜLTÜRÜ OLARAK TİYATRO

(1)

YAŞAM KÜLTÜRÜ OLARAK TİYATRO

KÖY VE KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KÖY SEYİRLİK OYUNLARI

KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH

(2)

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ, ORTAOYUNU, MEDDAH

• Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu’nun belleğini oluşturan

kaynaklardan biri de halk tarafından sevilen kentlerde Meddah, Karagöz, Ortaoyunudur.

• Meddah, Karagöz ve Ortaoyunu Osmanlı Dönemi’nde Bursa, Edirne, İstanbul gibi başkentlerde gelişmiş türlerimizdendir.

12/17/2021Dr. Pınar KIZILHAN

(3)

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ, ORTAOYUNU, MEDDAH

• Karagöz bir Karagöz Oynatıcısı’nın, çubuklara takılmış çeşitli

tipleri simgeleyen tasvirleri, arkasından ışık verilerek, hayal perdesi denilen perde üzerinde oynattığı bir gölge oyunudur.

• 17. yüzyılda son halini aldığı ileri sürülen Karagöz, imparatorluk

çatısı altında yaşayan çeşitli toplumsal sınıfları ve kültürleri simgeleyen tiplerin ilişkilerinin perdeye yansıtıldığı bir geleneksel gösteridir.

3

(4)

• Karagöz oyunlarının temel işlevi seyirciyi güldürmektir.

“Safdillik, ukalâlık, dalkavukluk, hasislik, kurnazlık, sahte kahramanlık, apaşlık, menfaat düşkünlüğü vb. gibi, büyük insanlık komedisi’nde devamlı gülünç sahneler yaratan her insan hâli, Karagöz perdesinin de renkler, şekiller, ışıklar ve gölgeler içinde resmettiği hayat çizgileridir” (Sevilen, 1990: 6, akt, Koçak, 2002).

Kaynak: Aynur Koçak Karagöz Oyunlarında Zeybek Tipi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (4) 2002/2:

(5)

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH

• Karagöz Osmanlı Dönemi’nde ortaya çıkmış, sevilen bir gölge

oyunudur. Gölge Oyunu’nun ise Cava’dan, Hindistan’dan ya da

Çin’den çıktığına dair görüşler vardır.

5

(6)

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH

• Ortaoyunu’nun orta sözcüğünden yola çıkılarak, İspanya’dan

Yahudilerin getirdiği auto oyunları ve yeniçeri ortaları arasında ilişki kurulur (And, 1969: 179- 181). Metin And bütün bu varsayımları sentezleyerek, Ortaoyunu’nun “orta yerde oynanan oyun” olarak kabul edilmesi gerektiğini belirtir (And, 1969: 194).

• Ortaoyunu, canlı oyuncularla, Palanga denilen ortada bir oyun

(7)

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH

• Hikâye anlatma sanatının Osmanlı Dönemi’ndeki yansıması

olan Meddah ve Meddahlık geleneği de Bursa, Edirne, İstanbul gibi başkentlerde yaygınlaşmıştır (Nutku, 1995: 99). Osmanlı’da Meddah isminin 17. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlandığı belirtilir.

• Karagöz, Ortaoyunu ve Meddah senaryolarında kişileştirme tip boyutundadır.

7

(8)

KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH

• Meddah ise, en yalın ifadesiyle hikâye anlatma sanatıdır.

Güncel olanı içerdiği ve meddahın hüneriyle orantılı olarak taklitlerle renklendirildiği için tek oyuncunun gösterisine dayanan bir geleneksel türdür.

• Merak duygusu uyandırır.

(9)

Karagöz ve Ortaoyununda

• Kişileştirme tip boyutundadır. Her bir tip, Osmanlı toplumundaki farklı kültürleri ve

sınıfları temsil eden toplumsal tavırlarıyla perdede ve oyun alanında ya da hikâyede yerini alan tiplerdir. Bu tiplerin Açık Biçim-Göstermeci Tiyatro üslubunda olduğu gibi toplumsal gestusları vardır. Gestus, bir toplumsal kimliği ifade edebileceği gibi tamamen kişisel de olabilir.

• Karagöz-Kavuklu Anadolu halkını ya da yeni olanı simgeleyen saf, cahil aynı zamanda fırsatçı ve kurnaz bir tiptir.

• Hacivat-Pişekâr ise devletten yana, eğitim görmüş ama çok bilmiş, yukardan bakan bir

tiptir. İstanbul’daki ve İstanbul dışındaki Anadolulu diğer tipler de, kendi kültürlerinin renklerini ve tavırlarını taşıyan kişilerdir.

9

(10)

• Kaynaklar

• AOF Türk Tiyatro Tarihi T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2455 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1427